5. ستايلن جي سنگت ۽ حمايت
”اڻ ڏکويون ڏکن جي، ڇو ٿيون پٿريون،
ناهه اورراتو ان کي، ٿيون لوڪ ريائون رون،
ڀنڻ ڀيريون هون، پار تنين جا پڌرا.“
هو سنڌ جي مظلوم ۽ مسڪين عوام کي غربت، جھل، بداخلاقي، ظلم ۽ ڏاڍائيءَ کان آزادي ڏيارڻ واسطي گڏ ڪرڻ گھري ٿو، ڇاڪاڻ ته کيس خبر هئي ملڪ ۽ قوم جي آزاديءَ ۽ ترقيءَ ج موک به انهن وٽان ٿيڻ وارو آهي ۽ چوي ٿو ته :
”اچو سورن واريون، ڪريو سور پچار،
ڪن گهڻا ڪن ٿورا، ڪانهي سورن ڌار،
ڏنا جي ڏاتار، سي جهولي پائي مو جھليا.“
هن کي بنگلن ۽ محلاتن ۾ رهندڙن، پٽ پٽيهر پهريندڙن، ٻوڙ پلاءَ کائيندڙن، موٽرن ۾ چڙهندڙن ۾، عوام لاءِ اٿي ڪا جفاڪشِي ڪرڻ جي ٿوري اميد به نه هئي. آخر ڪار اها جا جاءِ ٻرندي اها جلندي، تنهن ڪري چوي ٿو ته :
”سگھن سڌ نه سور جي، ته گھايل ڪيئن گھارين،
پيل پاسو پٽ تي، واڍوڙيل نه وارين،
پر ۾ پچن پرين لاءِ، هي هنجون هارين،
سڄڻ جي سارين، ته رويو وهامي راتڙي.“
هو محب وطن ماڻهن کي صلاح ڏئي ٿو ته، جيڪي جھوپڙين ۽ ڪکائن
منهن، ٿرن ۽ برن جيلن ۽ اسپتالن وغيره ۾ دکي حياتي گذاري رهيا آهن، تن جي خبر لهن، انهن جا ڏک ۽ سور ٻڌن. انهن جا مسئلا سمجھن. ملڪ مان بک، اگھاڙ، بيماري ۽ مصيبت ڪڍڻ لاءِ رٿون ۽ مشورا ڪن، پوءِ ئي هو سچا خادم سڏائڻ جا حقدار ٿي سگھندا. چوي ٿو ته :
”رهي اچجي راتڙي، تن واڍوڙين وٽان،
جن کي سور سرير ۾، گھٽ منجهاران گھاءِ،
لڪائي لوڪان، پاڻهين ٻڌن پٽيون.“
ان وقت زماني جي صاحب اقتدار طبقي جي ماڻهن (جن ملڪ ۽ قوم جي ليڊريءَ جي واڳ به پنهنجي حوالي کڻي ڪئي هئي ۽ باوجود وڏين دعوائن جي ملڪ ۽ پنهنجي طبقاتي مفاد جي لاءِ مسڪين، بي علم، مظلوم ۽ ڪسمپرس حالت ۾ رکيو ويٺا هئا) جي حالت ڏسي انهيءَ طبقي مان قطعاٰ نا اميد ٿي هو ۽ ظاهر ڪيائين ته :
”ڪٺيس ڪُ ويڄن، تن طبيب نه گڏيا،
ڏئي ڏنڀ ڏڏن، پاڻان ڏيل ڏکوئيو.“
هو ساڳئي طرح متعصب، تنگ نظر، خود مطلب ۽ دنيا خاطر دين وڃائيندڙ ملن ۽ مولوين مان به راضي نه هو، هن کي خبر هئي ته :
”پڙهيو ٿا پڙهن، ڪڙهن ڪين قلوب ۾،
پاڻان ڏوهه چڙهن، جيئن ورق وارين وترا.“
ملڪ ۽ قوم جي خادم ٿيڻ جي لاءِ، هو ڪي شرط مقرر ٿو ڪري، جيڪي انهن پٽاندڙ هلندا، سي ئي ان ڪم لاءِ لائق ٿي سگھندا. چوي ٿو ته :
”سڀ ننگيون ٿي نڪرو، لالچ ڇڏي لوڀ،
سپريان جي سوڀ، ننڊن ڪندي نه ٿئي.“
جن ماڻهن ۾ اهي ڳالهيون موجود نه آهن، سي مستقبل تي حال ۽ عوامي فائدي تي شخصي فائدو مٽائڻ لاءِ تيار آهن ۽ قوم جي مجموعي نفعي کي پنهنجي طبقاري مفاد تي قربان ڪن ٿا تن لاءِ چوي ٿو ته :
”وصل تنهن وڃائيو، سينڌ سرمي سئين،
سا لوٺي ليلان جيئن، مڻيو جنهن مٽ ڪيو.“
هن سنڌ جي صاحب اقتدار طبقي جي خامين جي باوجود، سنڌي عوام مان اميد ڪانه لاٿي هئي ۽ انهن مصيبت زده، ستايل غريب ۽ اڻڄاڻ ماڻهن کي دلداري ڏئي، هن طرح مخاطب ڪيو آهي :
”ڏکي ڏک مٿي ڪري، ونءُ ڇپر پيهي،
گڏيئي ڏيهي، سوڌيون ڏيندئي خبرون.“
وري چوي ٿو ته :
”ڀيڙي ٻڌ ٻيهار، سورائتي سندرو،
ڏونگر توهان ڌار، ڪانه ڏوريندي سک سين.“
هو تڪليفن ۽ مصيبتن سان عادي ٿيڻ ضروري ٿو سمجھي، ڇاڪاڻ ته جيسين ماڻهو انهيءَ جو عادي ۽ هيراڪ نه ٿيو آهي، ان وقت تائين هن کان ڪوبه بلند خيال ۽ اعلى مقام وارو ڪم پورو نه ٿي سگھندو، تنهنڪري چوي ٿو ته :
”سؤ سکن ڏيئي، ورههُ وهايم هيڪڙو،
مون کي تنهن نيئي، پير ڏيکاريو پرينءَ جو.“
سورن جا هيراڪ ٿيڻ بعد، ملڪ جي خادمن جو جيڪو حال ٿئي ٿو، انهيءَ جا هيٺيان اهڃاڻ ٿو ڏسي :
”ڏکوين اهڃاڻ، ڪلهي ڦاٽو ڪنجرو،
وڃن گوندر گڏيون، لوڪ نه آڇين پاڻ،
سورن اسان ساڻُ، ننڍي نينهن ڪيو.“