شاهه صاحب جا مختلف مضمونن تي چونڊيل بيت
1. ڪلالڪو هٽ (ملڪ جي خادمن جي سنگت)
جي اٿئي سنڌ سرڪ ۾، ته ونءُ ڪلاڪي هٽ،
لاهي رک لطيف چئي، مٿو ماٽيءَ وٽ،
سر ڏيئي ۾ سٽ، پئج ڪي پياليون.
2. طبيب جو گھر (خادم جي مجلس)
اڄ پڻ ڪنجھو ڪنجھ، واڍوڙڪي منهين
جه پڻ پيين منجھ، هو پنيون هو پٽيون.
3. گزڙيون (خطاب غدار ملڪ)
ڪشي ڪان ڪمان مان، متان هڻي مون
مون ۾ آهين تون ، متان تنهنجو ئي توکي لڳي.
4.پتنگ ۽ مچ (قومي خادم ۽ خدمت)
پتنگن پهه ڪيو مڙيا مٿي مچ،
پسي لهس نه لچيا، سڙيا مٿي سچ،
سندا ڳچين ڳچ، ويچارن وڃائيا.
5. لهار جو گھر (انقلابي جماعت)
سر سانداڻ ڪري، پڇج گھر لهار جو،
ڌڪن هيٺ ڌري، مان گڏينئي رڪ سين.
6. صوفيءَ جي مجلس (سچا خادم)
ڏني ڏکوئيا، اڻ ڏني راضي ٿيا،
صوفي تيئن ٿيا، جيئن ڪين کنيائون پاڻ سين.
7. مڪتب (اڄڪلهه جا سياستدان)
پڙهيو ٿا پڙهن، ڪڙهن ڪين قلوب ۾
پاڻ ڏوهه چڙهن، جيئن ورق وارن وترا.
8. چوڏهينءَ جو چنڊ
چوڏهين چنڊ اڀرين، سهسين ڪرين سينگار،
پلڪ پريان جي نه پڙين، جي حيلا ڪرين هزار،
جهڙو تون سڀ ڄمار، تهڙو دم دوست جو.
9. تارن هيٺ
هن تاري، هن جاءِ، هت منهنجا سپرين،
سڄڻ ماکيءَ ساءِ، ڪوڙا ٿين نه ڪڏهين.
10. اونداهي رات
اونداهيءَ اڌ رات ۾، پرينءَ پسايو پاڻ،
چنڊ ڪتين ساڻ، پيهي ويو پڙلاءَ ۾.
11. سنڌي اٺ (سنڌي قوم)
ڪرها ڪر سڃاڻ، پيڪو ۽ پنهنجو،
اصل آهي اوهان جو، ناليرو نڏاڻ،
ڪرها اسان ساڻ، ڪي چانگا ڪر چڱايون.
12. سمنڊ جي شيوا (اعلى مقصدن جي محبت)
سيوا ڪر سمونڊ جي، جت جر وهي ٿو جال،
سوين سپجن سمونڊ ۾، ماڻڪ موتي لال،
جي ماسو جڙئي مال، ته پوڄارا پر ٿئين.
13. سمنڊ جا ٻوٽا (مفڪر قوم ۽ ملڪ)
اي گت غواصن، جيئن سمنڊ سوجھيائون،
پيهي منجھ پاتار جي، ماڻڪ ميڙيائون،
آڻي ڏنائون، هيرا لعل هٿن سين.
14. پراڻي ٻيڙي (سنڌين جي موجوده حالت)
ٻيڙي پراڻي، وکر پاءِ مَ وترو،
تري ۾ تن پيا، ۽ پاسن ۾ پاڻي،
هيءَ هڏ وهاڻين، ڪڙهه ڪالوڻي ڏينهن کي.
15. صرافڪو دڪان (حقيقي خادم)
ٿا صراف سڄن، پاڻ ڪوٺائين جوهري،
ماڻڪ ڪري مٺ ۾، ونئن وٺي وٽ تن،
پاڻيئي پرکن، ڪي ڪنچن گڏين ڪچ سين.
16. وڻجاري جي وني (انقلابيءَ جي زال)
جو تڙ ڏيا ڏي، وڻ ٽڻ ٻڌي وانئٽيون،
الا ڪانڌ اچي، آسائتي آهيان.
17. درياهه جي دهشت (مخالفت جو ميدان)
دهشت ڌوم درياهه جي، جتي ڪڙڪا ڪُن ڪري،
ٻڇل ٻانڊي ٻار ۾، لهرون لوڏا ڏين،
سناور ساميا، جتي سيڻاها نه سنڊين،
ويريون واٽ نه ڏين، اتي ساهڙ سير لنگھائيين.
18.واهڙن جو ڀريون پائڻ (غير سنڌي اقتدار)
واهڙ ڀريون نه پاءِ، تون پڻ ليکو ڏيڻو،
سدا سانوڻ ڏينهڙا، هئين هونداءِ،
وهاڻيءَ وينداءِ، اوڀر اتاهان لهين.
19. ٻيلن جا چڙا (حب الوطني)
چؤڌاري چڙا، ٻُرن ٻيلاين جا،
ستي سنڀارن جو، پيم ڪن پڙاءُ،
وهڻ مون نه وڙاءِ، سڻيو جھانءُ جھجھي هنيون.
20. ميهار جي مهي (صحيح سياسي تعليم)
ميهارا مهي، پيتائين پريم جي،
ارڪ سرڪ سيد چئي، لڳس ڏوت ڏهي،
سگھي تان نه سهي، ملي جان نه ميهار کي.
21. ڪچوگھڙو (جذباتي خيالن جون جماعتون)
ڀيلي ڀلائي، پسي چٽ چري ٿي
ٻُر ٻُر ٻُڏي سهڻي، ويرن ۾ وائي،
ڪچي ڪيرائي، لعل لهرن وچ ۾.
22. ميهار ۽ سندس مينهون (سنڌي ۽ سنڌ)
مينهون هن ميهار جون، الا سڀ جيئن،
ڪاريون ڪڪيون، ڪنڍيون، وارا ڪيو وهن،
جوءِ جاجا نارن جي، ٻيلا ٻهه ٻهه ڪن،
اچي ريل رهن، مون سانڀارين سپرين.
23. سارنگ جي سار (انقلاب جي اڪير)
سارنگ کي سارين، ماڻهو، مرگ، مينهون،
آڙيون ابر آسري، تاڙا تنوارين،
سپون جي سمنڊ ۾، نئين سج نهارين،
پلر پيارين، ته سنگھارن سک ٿئي.
24. ڀٽ ۽ ڪرار جو ڪُن
ڀري ڀٽ تي آئيو، سارنگ سهج منجھان،
کڙيون کٽڻهار جيئن، وڄون اتر واءِ،
سرها سبزا ٿيا، ڊامڻ ڊڀ ڪيا،
پهري پٽنئان، ڀريائين ڪن ڪرار جا.
25. بادلن جا برج (انقلابي رنگ)
اڄ رسيلا رنگ، بادل ڪڍيا برج سين،
ساز سارنگيون سرندا، وڄائي برجنگ،
صراحيون سارنگ، پلٽيون رات پڌام ٿي.
26. تاڙي جي تنوار (انقلابي آواز)
مند ٿي منڊل وڄائيا، تاڙي ڪئي تنوار،
هارين هر سنباهيا، سرها ٿيا سنگھار،
اڄ پڻ منهنجي يار، وسڻ جا ويس ڪيا.
27. جھونجھارڪو جھڳڙو (اصولن خاطر مخالفت)
ڏٺو ڪالهه ڪنهين، جھونجھارڪو جھڳڙو،
هاٿين هڏ مڇائيا، ريلو رتُ نئين،
ڀانئين سا سنئين، جيان جو جوکو ٿئي.
28. ڳهجھڙن جو ڳارو
ڳجھڙيون ڳارو، راتو ڏينهان رڻ ۾،
ڀڻيو پڇن پاڻ ۾، ڪنهن منهن ڪيڏارو،
کائن کڳ مارو، ڪائنر پيو ڪنو ٿئي.
29. وڻڪار جا وڻ
وڏا وڻ وڻڪار جا، جت نانگ سڄن نيلا،
اتي عبداللطيف چئي، ڪيا هيڪلن حيلا،
جتي ڪڙم نه قبيلا، ات رسج رهبر راهه ۾.
30. ڏونگر جا ڏکا (مخالفن جون مشڪلاتون)
ڏکا ڏونگر لاهه، آءٌ اڳي مئي آهيان،
آرياڻيءَ سين آهه، ذاتي سنڱ ضعيف جو.
31. گس ۽ گسي (قديم روايات)
هي گسي، هي گس، هي پهڻ، هي پيچرو،
ويچاريءَ وڏو ڪيو، ويندن پٺيءَ وس،
ليڙن جو لطيف چئي، ڏونگر اٿئي ڏس،
جڳ ۾ رهيس جس، سڳر ٿي سردار جي.
32.جنبور ڪتو (سنڌي مخالف)
جاڳايس جنبور، ڪُتي قريبن جي،
بهي ڀونڪي اٿيو، گھڏي منجھان گھور،
سڀ لاهيندو سور، گري هن غريب تان.
33. هاڙهو جبل (سنڌ جي ترقيءَ جي راهه جون رڪاوٽون)
هلندي هاڙهو هڻي، گسان تان مَ گسان،
لڪن تان لطيف چئي، رڙهي مان رسان،
پنهونءَ شال پسان، وهان تان نه وس پيو.
34. رڃن ۾ رڙ
رڃن ۾ رڙ ٿي، ڪر سانگي ساز،
اي عشق جو آواز، ماڻهو رکن منڌ تي.
35. اوپرا اٺ (غير سنڌي اقتدار)
اڱن مٿي اوپرا، جڏهن ڏٺئي اٺ،
ڏايئي نه ڏاگھن کي، اوڳي ساڻ اڳٺ،
ته هوند نه تنهنجي هٺ، سور پرايا سسئي.
36. اٺن جو اوڳارڻ (خادم قوم جي گوشه نشيني)
اوڳارين نه اٺڙا، ٻڌا چرن نه ٻور،
ليڙن کي لطيف چئي، هلڻ جو مذڪور،
مَيَن کي مامور، آهي اڻ تڻ اڳئين پنڌ جي.
37. ڪيچ جو قافلو (سنڌي نيشنلزم جي تحريڪ)
ڪيچان آيو قافلو، ساٿ ڌڻي سرواڻ،
وار وڍي واڳون ڪريان، پوان هوند پلاڻ
جھڙو پنهون پاڻ، تهڙي سٽا ساٿ جي.
38. پريٽن جو پاڙو (موجوده سياست)
پريٽن جي پاڙي، جار گذاريم جيڏيون،
جنهين مون کي ماريو، سورن سين ساڙي،
ارادي آڻي، سانگين سين سڱ ڪيو.
39. ڪانبو ۽ ڪارو جبل
ڇپر ڇمر ڀانئيان، ڪانبو ۽ ڪارو،
پٻ وجھندس بٺ تي، صبح سوارو،
وڃڻ مون وارو، ڪين وهينديس وچ ۾.
40. ڪرڙا ڏونگر (ملڪ جي ترقيءَ جي رستي ۾ رنڊڪون)
ڪرڙا ڏونگر ڪهه گھڻي، جت جبل گونا گون،
ليڙن جو لطيف چئي، تنگ تنوارون پون،
جن ڏٺو پير پنهونءَ جو، سي نه رون نه چون،
هوندن مٿي هون، لاڳاپا هن لوڪ جا.
41. ڌکي ۽ ڏونگر (خادم ملڪ ۽ مصيبتون)
ڪي جو ڪڍيا پار، ڏکي ڏونگر پاڻ ۾،
سڻي سا تنوار، مرون پيا مامري.
42. آتڻ جو چرخو
امڙ وڃي آڻ، چرخو آتڻ وچ مان،
ڪتيم جنهن ڪاڻ، سو ڪوهيارو ڪيچ ويو.
43. سج جون وڻن مٿان راستون
ويو سج وڻن تان، راسيون رتائين،
مون کي ماريائين، آيل اونداهي ڪري.
44. ڪلهي ڦاٽو ڪنجرو مٿو اگھاڙو
ڪلهي ڦاٽو ڪنجرو، مٿو اگهاڙو،
منهنجو ڪڄاڙو، ڀينر هن ڀنڀور ۾.
45. سورن جو سانگهارو
سورن سانگهارو، ڪڏهن تان ڪونه ڪيو،
آيل اوڀارو، ٻائر ٻڌو ٻوڙي.
46. قطار مان نه ڇڄ (قوم پرستي)
ڇڄ مَ قطاران، ساٿ چڙهندو لڪئين،
مڇڻ تيئن پئان، وڳ واٽ ئي نه لهين.
47. سَوَ سک هڪ ورهه برابر
سو سکن ڏيئي، ورهه وهايم هيڪڙو،
مون کي تنهن نيئي، پير ڏيکاريو پنهونءَ جو.
48. سرندي جو ساز (صحيح قومي خادم)
محلين آيو مڱڻو، ساز کڻي سرندو،
سِرَ جي سدا سُرَ ۾، گهور هڻي گهرندو،
مٿي ريءَ ملوڪ جي، چارڻ نه چرندو،
جھونا ڳڙهه جھرندو، پوندي جھانءِ جھروڪ ۾.
49. تند جي تنوار (عام رايو)
سو سرن پائي، جي تند برابر توريان،
اٽل اوڏانهين ٿئي، جيڏانهن ٻيجل ٻرائي،
سکڻو هڏ آهي، سِر سڄڻ ناهه ڪي.
50. نکٽن جو نئي وڃڻ
اڀي اڀاريام، نکٽ سڀ نئي ويا،
هڪ ميو ٻيو مينڌرو، سڄي رات ساريام،
ڳوڙها ڳل ڳاڙيام، سورج شاخون ڪڍيون.
51. گلابي ويس
جھڙا گل گلاب جا، تهڙا مٿن ويس،
چوٽا تيل چنبيليا، هاها هو هميش،
پسيو سونهن سيد چئي نيهن اچن نيش،
لالن جي لبيس، آتڻ اکر نه اڄهي.
52. ڇورين جا ڇال
ڪاڪ نه جھليا ڪاپڙي، موهيا ڪنهن نه مال،
جي ڇورين ڏنا ڇال، ته به لاهوتي لنگھي ويا.
53. گنجو ڏونگر
ڪنگو ڏونگر گام، پيهي جن پروڙيو،
ڪري تن تمام، لوچي لاهوتي ٿيا.
54. جھنگل ۽ آهيڙي
نه ڪتا نه ڪوڪار، نه سي سڏ شڪارئين،
پٽيو کڻي پار، جھنگلي آهيڙين کي.
55. نانگا ۽ ناني
نانگا نانيءَ هليا، لوڪان ڪري لڪ،
ويئي موق وهڪ، آءٌ نه جيئندي ان ري.
56. ٽي ٽڳا
سنڱيون، سيليون، گبريون، ٽيئي ٽول ٽڳو،
پٺ هڻي پٽ سين، ڀيري تن ڀڳو،
لاهوت جن لڳو، سي مڙهيان مور نه لڱيا.
57. گر جي گودڙي (سچي سياست جي محبت)
جا گر ڏني گودڙي، سا ٿئي لاهيندي لڄ،
سندا تنهن سهج، چيو چوندو ڪيترا.
58. نهائين ۽ نينهن
نينهن نهائينءَ جان، ڍڪيو ڪوهه نه ڍڪئين،
ڄر ڄيري ڇڏي، ته ڪيئن پچندا ٿانوَ،
سندي ڪنڀاران، ڪن ڪريجا ڳالهڙي.
59. سهاڳ ۽ ڏهاڳ (ڪاميابي ۽ ناڪامي)
گھوريو سو سهاڳ ، جنهن ۾ سين پاڻ کي،
ڏوري لهه ڏهاڳ، جنهن ڪر لاهو داسڙو.
60. ڪلين ۾ ڪنڍي (محبت جي ميخ)
ڪنڍي ڪلين وچ ۾، جڏهين هنيائون،
موت نه ماريائون، ڏور ڏئي ويا ڏک جي.
61. ڪونجن جي ڪڻڪ
ڪونجون ٿيون ڪڻڪن، جيڪس هلڻ هاريون،
ٻچا پوءِ اٿن، وڃن واندا ڪنديون.
62. ماري ۽ ميرا ڪپڙا
بغل ۾ بندوق، ماريءَ ميرا ڪپڙا،
مارو مير ملوڪ، لتاڙيو لڪ چڙهي.
63. اوڏا ويچارا
ڇنل ڇڄ هٿن ۾، ڪلهن ڪوڏارا،
پورهي ڪارڻ پيٽ جي، ائين سوارا،
اوڏا به ويچارا، وڃن لاکا لڏيو.
64. ٽڪ ڏنگي (انقلابي جا وسائل)
ٽڪ ڏنگي، در گھڻا، ڪتيان ڪڄاڙو،
ڪاپي مٿان ڪيترو، آڻيان اڌارو،
جي ور ڏئي وارو، ته سونهان سرتين وچ ۾.
65. نيڻن جي نيرن
تن نيڻن ڪئي نيرن، جن ساجھر سيڻ سانڀيٽا،
جيءَ، جسي ۽ جان، ڪر حضوري حج ڪيو.
66. لوئيءَ جي لڄ
سهسين سيبا ڪنجري، لوئي ليڙ ٿيام،
اباڻن جي آسري، ڪتي ڪان ڪيام،
جا ڍٽ ڍڪيام، تنهن پرور پن رهئيين.
67. کارا کٻڙ ڏيهه جا
کارا کٻڙ ڏيهه ۾، ٻيا واريءَ منجھ وٿاڻ،
سائين کي، سيد چئي، ڀريو ڏين ڀاڻ،
عمر اُتِ اماڻ، ثابت رکج سومرا.
68.سنهيءَ سئيءَ سان سبيو
سنهيءَ سئيءَ سان سبيو، مون ماروءَ سين ساهه،
ويٺي ساريان سومرا، گولاڙا ۽ گاهه،
هنئيون منهنجو هت ٿيو، هت مٽي ۽ ماهه،
پکن منجهه پساهه، قالب آهي ڪوٽ ۾.
69. ڍٽين پٽين (دهقاني زندگي)
ڍٽين پٽين ڍير، منهن ماروئڙن جا،
پائر سڀ پچي پيو، گھر گھاريندي ڪير،
ڪوٺئين گھاري ڪير، محلين منجھي مون هينئون.
70. سپن جو سير (انقلابيءَ جي توڪل)
سکو سڀ سرتيون، سپن مان سير،
ٻيو مٽائي نير، اڀيون ابر آسري.
71. بر جو پير (کوهه) (مخالفت جو ميدان)
پير کنيائون بر ۾، پيارين پهون،
سنجن ساٽيڪن ٿي، وڏيءَ وير وهون،
پايو جر جنڊن ۾، ڪوڏان ڪن ڪهون،
ڏينهان ڏينهن نئون، مونکي ورهه ويڙهيچن جو.
72. ڏٻرا ڌئارڻ (عارضي نفعو)
ڪيئن ڌئاريان ڏٻرا، وينديس ڪنهن نه وهانءِ،
مون مل مارو ناهه، اڇا اوڍيان ڪن کي.
73. ڪانگل نه ڪوڙو (حق جو آواز)
پريان سندي پار جو، ڪانگل نه ڪوڙو،
اچي وڃي وچ ۾، مٿي در دوڙو،
جو اندر اوسيئڙو، سو لاتائين لطيف چئي.
74. ڄاريون ۽ کاريون (عوام جي محبت)
ڄاريون ۽ کاريون، ڇڄ ڇپريون،
جن جي محبت مڇيءَ سان،
رهڻ، وهڻ، سر ٻانڌئين، سڀئي بدبوءِ هاڻ،
لڌڙن جيئن لطيف چئي، پاڻيءَ وجھن پاڻ،
تن ملاحن جو ماڻ، سمي سر ڪيو پانهنجي.
75. پکيءَ جو قالب (ڏاڍي جو خوف)
پکي جنهن پڄائيا، تنهن ۾ ساهه نه ماهه،
منجھ ڪرنگھر ڪات جو، مٿي پکن چاهه،
ويچارن ويساهه، مٿي پکين آئيو.