“ڇو” جو جواب دل کان به وٺجي!

هر ماڻهو سڄي ڏينهن ان خفي ۾ وڌيڪ ورتل هوندو آهي ته فلاڻو ڪم ڪيئن ڪجي، فلاڻي کي ڪيئن راضي ڪجي، فلاڻي کي ڪيئن مات ڏجي، ڪامياب ڪيئن ٿجي ڪيئن تمام گهڻو ناڻو، نالو ڪمائجي، ڪيئن اقتدار حاصل ڪجي، وغيره پر تمام ورلي اسين اهو سوچڻ جي زحمت ڪريون ٿا ته اهو سڀ ”ڇو“ (WHY ) ڪجي؟ يعني اسان وٽ هر وقت ”ڪيئن“ (HOW) حاوي رهي ٿو ۽ ان ”ڪيئن“ HOW)) جو جواب ڳولهڻ لاءِ حڪمت عملي، پلاننگ، تدبيرون ڪرڻ ۾ اسانجو دماغ رڌل هجي ٿو پر توهان نوٽ ڪيو هوندو ته ڪا گهڙي اهڙي به اچي ٿي، جڏهن دل پنهنجو آواز اٿاري ٿي ۽ دماغ کي سگنل موڪلي ٿي ته، ”او دماغ ڀائي صاحب، رڳو پيا سوچيو ته ڪيئن ڪجي، پر اهو ته احساس آڻيو ته ڇو ڪجي؟“ دل ۽ دماغ منجهه جڏهن توازن جي اها گهڙي اچي ٿي ته اها تمام نفيس ۽ سڪون ڏيندڙ هجي ٿي ۽ انسان پاڻ کي بنهه هلڪو ڦلڪو، حرص ۽ لالچ کان آزاد محسوس ڪندو آهي. اتي اها وضاحت ڪندو هلان ته ”ڇو ڪجي؟“( WHY )دماغ به پڇندو آهي، پر ان ”ڇو“ جو جواب ڇاڪاڻ ته صرف دماغ کي ئي ڏيڻو هجي ٿو، ان ڪري اهو ان لاءِ منطقي يا غير منطقي دليل ڳولهي لهندو آهي ته فلاڻو عمل هو ڇو ڪري پيو يا ڇو نه پيو ڪري، پر جڏهن ”ڇو“ جو احساس دل مان جنم وٺي ٿو ته ان جا پئمانا ۽ معيار ٻيا هجن ٿا. ان ڳالهه کي اڃان واضح ڪرڻ لاءِ پاڻ مسٽر ”الف“ ۽ مسٽر ”ب“ جا مثال ٿا وٺون. مسٽر ”الف“ کي ٻوڏ متاثرن جي بحاليءَ لاءِ هڪ ڪروڙ روپيا مليا آهن. هن ان ڪروڙ روپين مان 50 لک روپيا هڪ پاسي ڪري ورتا آهن. هن ائين ڇو ڪيو آهي، ان ”ڇو“ جو جواب کيس سندس دماغ اهو ڏنو ته 50 لک روپين مان 25 لک روپيا ته کيس اُن صاحب کي موٽائي ڏيڻا آهن، جنهن کيس ڪروڙ روپيا ورهائڻ لاءِ ڏنا ۽ باقي 25 لک روپيا ان ڪري جو کيس پنهنجن ٻارن ٻچن لاءِ به ته ڪجهه ڪرڻو آهي. هاڻ اچو مسٽر ”ب“ ڏانهن، جيڪو ٻن ڪمرن جي گهر ۾ پنهنجن ڇهن گهر ڀاتين سان رهي ٿو ۽ مهيني ۾ 10 کان 15 هزار روپيا ڪمائي ٿو پر ٻوڏ سبب بي گهر ٿيل ڇهن ماڻهن تي ٻڌل هڪ ٻئي خاندان کي به پاڻ وٽ ترسائڻ جو فيصلو ٿو ڪري. اگر مسٽر ”ب“ به مسٽر ”الف“ وانگر صرف دماغ سان پاڻ کان پڇي ته هن ائين ڇو ڪيو آهي ته ظاهر آهي وٽس اها سوچ ايندي ته ٻن ڪمرن ۾ اڳ ۾ سوڙهه ٿئي ٿي، وڌيڪ 6 ماڻهو ڪيئن رهندا؟ 10 کان 15 هزارن ۾ پنهنجو گذارو ئي ممڪن ڪونهي، ٻين جو جهان ڪيئن هلندو؟ وغيره. هن مسٽر ”ب“ جيان هڪ مسٽر ”ث“ به آهي، جيڪو ٻوڏ متاثرن جي مدد لاءِ نه صرف گهران خرچ ڪري ٿو پر پنهنجو ڪم ڪار ڇڏي ڏينهن رات انهن متاثرن جي خدمت ڪري ٿو. هتي ٻوڏ متاثرن جو ذڪر تي صرف حوالو هو پر مقصد ڳالهه جو اهو آهي ته مسٽر ”الف“ جيان مسٽر ”ب“ ۽ ”ث“ وٽ به دماغ آهي پر جڏهن هو پنهنجي دل کي Allow (اجازت) ڪن ٿا ته هو کين ٻڌائي ته هو ائين ”ڇو“ (WHY ) ڪري رهيا آهن ته سندن عمل مسٽر ”الف“ کان بنهه مختلف هجي ٿو. بلڪل ائين، جيئن صرف دماغ کان ڪم وٺندي اڪثر ليڊر صاحبان معافيون وٺي جيل مان آزادي ماڻي وٺن ٿا پر منڊيلا ۽ سوچي جهڙا اڳواڻ ڪمپرومائيز ڪرڻ بدران ڏهاڪن جا ڏهاڪا قيد ۾ رهڻ جو فيصلو ڪن ٿا. هڪڙا صاحب موت کان ائين ڊڄندا آهن، ڄڻ هو رهندي دنيا تائين رهندا پر ذوالفقار علي ڀٽي جهڙا انسان تاريخ ۾ زنده رهڻ لاءِ موت قبولي وٺن ٿا. وري ڪجهه صاحبن کي اقتدار ايترو عزيز هجي ٿو، جو ان لاءِ اهي ڌرتيءَ ۽ ماڻهن جا حق ۽ مفاد تين وال ڪرڻ ۾ دير ئي نٿا لڳائين پر برطانيا جي بادشاهه ايڊورڊ دي XIII تاريخ جو حصو آهي، جنهن پنهنجي محبت لاءِ بادشاهت ڇڏي ڏني ۽ تاريخ اهڙن کوڙ سارن سياستدانن جي ذڪر سان ڀري پئي آهي، جن جڏهن حڪومت يا دنيا ڇڏي ته هر ماڻهوءَ جي اکين ۾ ڳوڙها اچي ويا. سو اهي سڀ مثال ۽ حوالا ڏيڻ جو مقصد اهو هو ته ماڻهوءَ کي هر عمل جي ڪرڻ کان يا نه ڪرڻ کان اڳ صرف دماغ پاران مليل ”ڇو“ جو جواب ٻڌڻ بدران دل کي به ٻڌڻ کپي ته هو ان ”ڇو“ بابت دماغ کي ڪهڙو سگنل ٿو موڪلي ۽ يقين رکو ته جيڪو عمل دل ۽ دماغ ۾ پيدا ٿيندڙ مخصوص قسم جي توازن مان جنم وٺي ٿو، اهو عمل نه صرف خالص هجي ٿو ۽ سُک ڏيندڙ هجي ٿو پر ان جا چوطرف سک ڏيندڙ مثبت اثرات پون ٿا، جنهن سان قدرت به راضي ٿئي ٿي، ڇاڪاڻ ته قدرت هر گدلاڻ کان پاڪ ۽ خالص آهي ۽ جڏهن ڪو بندو به پنهنجي اندر خالصيت پيدا ڪري ٿو ته هو قدرت جي صفت اپنائي ٿو ته کيس قدرت پاڻ ڏانهن ويجهو ڪري ٿي.
ڏاها چون ٿا ته حقيقي صوفيءَ جو ڪم منزل تائين پهچائڻ نٿو هجي پر اصل منزل ڏانهن ويندڙ گس جي ڄاڻ ڏيڻ هجي ٿو. صوفي صرف اشارو ٻڌائي ٿو ته فلاڻي واٽ تي هلڻ سان منزل ملندي.
Sufi is the one, who points the arrow.
شايد منهنجي ذهن ۾ به تبديلي پسندن جي ميڙاڪي لاءِ ڀٽ شاهه جو هنڌ انهيءَ خيال سبب آيو هجي ته سوين سال اڳ تبديليءَ جو گس ٻڌائيندڙ شاهه لطيف جي ويجهو گڏ ٿي اڄ جا تبديلي پسند ان قافلي جو آغاز ان منزل ڏانهن ڪن، جنهن ڏانهن وڌڻ جو ڏس سوين سال اڳ شاهه لطيف ڏنو هو.
ڪجهه ڏينهن اڳ تبديليءَ جي سفيرن طور رجسٽريشن جي صلاح رکي هيم، جنهن کان پوءِ بئريسٽر ضمير گهمري پاران لکيل مضمون ۾ انهن سفيرن کي رجسٽرڊ ڪرڻ لاءِ ڪجهه موبائل نمبر ڏنا ويا هئا، جنهن تي ماڻهو پاڻ کي تبديليءَ جي سفير طور رجسٽر ڪرائين پيا. اهو سڄو عمل اسانجي روايتي طريقي ڪار کان هڪ بنهه مختلف ۽ بدليل عمل آهي ۽ اهو ڏسي خوشي ان ڳالهه جي به ٿئي ٿي ته اسان ان نقطي تي اتفاق ڪري ورتو آهي ته جيڪا تبديلي ماڻهن لاءِ اچڻي آهي، ان تبديليءَ لاءِ ماڻهن کي پنهنجو ڪردار به ادا ڪرڻو پوندو. جيتوڻيڪ تبديليءَ جي تڙپ لکين ماڻهن وٽ آهي پر منهنجي خواهش آهي ته ان تڙپ، ان خواهش، ان تبديليءَ جي خواب جي ساڀيان لاءِ عملي ڪردار ادا ڪرڻ لاءِ به لکين سنڌ واسي پاڻ کي تبديليءَ جي سفير طور رجسٽر ڪرائين.
آئون اهو ڄاڻان ٿو ته تبديليءَ جي سفيرن واري ڳالهه تي ڪجهه ماڻهن جي دماغ ۾ ”ڇو“ جو سوال اڀرندو هوندو، ڪنهن جو دماغ چوندو هوندو ته اهڙي عمل سان ڪهڙو فرق پئجي ويندو؟ يا تبديليءَ جي سفير طور لکين ماڻهن جي نالي لکرائڻ سان ڪيئن تبديلي اچي ويندي؟ يا ڪجهه دماغ ان عمل جي پويان ڪا ڳنڀير سازش ڳوليندا هوندا يا ڪنهن جو دماغ چوندو هوندو ته ڀٽ شاهه تي لکين ماڻهن جي گڏجڻ سان به تبديلي نه ايندي، وغيره. انهن سڀني سوالن يا ”ڇو“ (WHY) جا ڪيترائي جواب ڏيندو آيو آهيان ۽ آئندي به ڏيئي پيا سگهجن پر انهن دوستن کي اڄ صرف ايتري صلاح ڏيندس ته، ٻيلي پنهنجي دل کي به وارو ڏيو ۽ اگر دل مان سگنل دماغ تائين اهو پهچي ٿو ته اهو عمل ڪرڻ گهرجي، ته ڪريو ۽ اگر نه، ته فيصلو پوءِ به دل جو هجڻ گهرجي، ڇاڪاڻ ته اهو قافلو انهن پانڌيئڙن جو جڙي پيو، جيڪي ڏهاڪن کان ٿيندڙ ناانصافين کان بيزار آهن، جيڪي پنهنجي سماج ۾ امن ۽ خوشحالي ڏسڻ لاءِ بيقرار آهن، جيڪي پنهنجين زندگين ۾ هڪ معياري تبديليءَ جا ڳولهائو آهن، جيڪي پنهنجي ڌرتيءَ سان محبت ڪندڙ آهن ۽ منهنجو اهو پختو خيال آهي ته محبت صرف دماغ سان نٿي ڪري سگهجي، بلڪه اهو جذبو خالص ٿئي ئي تڏهن ٿو، جڏهن دماغ ۽ دل ۾ خوبصورت توازن پيدا ٿئي ٿو. سو محبت ڪندڙن جي ان قافلي ۾ جيڪو ماڻهو صرف دماغ سان شامل ٿيو، اهو ان پنڌ ۾ جلد ٿڪجي پوندو پر جيڪو تبديليءَ جو سفير بڻجڻ جو فيصلو دل ۽ دماغ سان ڪندو ته پوءِ ان گهڙيءَ هڪ گهنٽيءَ جيان اها سِٽَ سندس دل ۽ دماغ ۾ وڄندي ته، ”اٿو سنڌ جا وارثو، سنڌ کي بچايو“.

ڇنڇر 9 اپريل 2011ع

ڪالم / مضمون

تبديلي ڪڏهن نه ٿڪبو