5. گونگا ديوتا
ان سمي، ”چڪ ڍوداڪلان نمبر 218“، ضلعي هوشيارپور ۾، هڪ پپر جي وڻ جي هيٺان هڪ ديوتا رهندو هو. ان جو نالو ”گج گج“ هو ۽ هو پنهنجي جسم کي ڦلهيار جي بدران سينڌور جي مٽي مکي ڀڀوت بنائيندو هو ۽ پپر جي وڻ جي هيٺان ويٺي، سندس جسم جو رنگ پري پري تائين ماڻهن کي ڏسڻ ۾ ايندو هو.
ماڻهو سخت مشڪلات وقت هن وٽ ڀڄي ويندا هئا ۽ سندس اچي سيس نمائندا هئا. گل ۽ پتاشا ڀيٽ ڏيئي، ديوتا کان فيض حاصل ڪندا هئا. تر ۾ ٻيا به ڪيترا ديوتا رهندا هئا، پر انهن سڀني ۾ ”گج گج“ ديوتا مشهرو هو ۽ سڀ کان وڌيڪ ماڻهو وٽس ئي ايندا هئا.
ان ئي سمي، چڪ ڍوڍا ڪلان نمبر 218، ضلع هوشيارپور ۾ هڪ غريب هاري به رهندو هو. اهو نه رڳو ڌن دولت جي لحاظ کان غريب هو، پر سڀاءَ جو به بنهه ماٺيڻو ۽ غريب هو ۽ سدائين نهٺائي ۽ نوڙت مان هلندو هو. نرم ڳالهائيندو هو ۽ پنهنجن وڏن جو ادب ڪندو هو، ڪنهن به، ڪڏهن به هن جي واتان گارنه ٻڌي هئي ۽ هن جي گهر جو ڇپر پڻ ٻين سڀني کان ننڍو هو، تڏهن به، ڪنهن به هن جي واتان شڪر جي ڪلمي کان سواءِ ٻيو ڪوبه لفظ نه ٻڌو هو. هو وڏو محنتي ۽ نيڪ دل هاري هو ۽ پنهنجي ٻنيءَ ٽڪر، ننڍڙي گهر، پنهنجي پياري زال ۽ ٻارن ۾ ئي مست رهندو هو. گج گج ديوتا هن مان ڏاڍو خوش هو ۽ ماڻهن کي هميشه هدايت ڪرڻ وقت هن هاريءَ جي مثال ڏيندو هو.
اوچتو هڪ ڏينهن ڇا ٿيو، جو اهو غريب هاري، اُن منجهند جو پريشان ۽ گهٻرايل ديوتا جي خدمت ۾ اچي پيش پيو ۽ ٻئي هٿ ٻڌي چوڻ لڳو، ”مهاراج! مون سان ڪهرام ٿي ويو، اتر طرف کان مڪڙن جو هڪ ڪٽڪ آيو ۽ منهنجيءَ ٻني ۾ وڇائجي ويو. مڪڙن جو اهو ڪٽڪ ٻئي ڪنهن جي به ٻنيءَ ۾ ڪونه ويو، پر رڳو منهنجي ٻنيءَ ۾ ئي اچي ويٺو ۽ سمورو فصل کائي چٽ ڪري، اڏامي هليو ويو. مهارج! آءٌ ڦرجي ويس، تباهه ٿي ويس، برباد ٿي ويس، هاءِ آءٌ، منهنجي زال ۽ منهنجا ٻچا ايندڙ ڇهماهيءَ ۾ ڇا کائينداسون.“
گج گج ديوتا هاريءَ جو فرياد ٻڌي، وڏيءَ دير کان پوءِ اکيون کوليون ۽ ننڊ مان سجاڳ ٿي چيو، ”جنهن وقت مڪڙ جو ڪٽڪ فصل کائي اڏامي پئي ويو ته توکي ان وقت آسمان ۾ ڪڪر ڏسڻ ۾ آيا هئا، جيڪي پنهنجيءَ ڇاتيءَ ۾ نئين فصل جو نياپو کڻي آيا هئا؟!“
هاري لاجواب ٿي ويو ۽ ديوتا جا پير ڇهي هليو ويو.
هڪ سال کانپوءِ هو ٻيهرمنهن مٿو پٽيندو، ديوتا جي آڏو هٿ ٻڌي اچي بيٺو ۽ دل دهول لهجي ۾ چيائين، ”گج گج ديوتا! درياهه ۾ سيلاب آيو، ڪنهن جو ڇپر، ڪنهن جو گهر، ڪنهن جو ڍڳو لوڙهجي ويو، پر درياهه منهنجي فصل جا ٽئي نمبر لوڙهي ويو. مون وٽ سارين جا اهي ٽيئي نمبر هئا، جيڪي ٻوڏ جي نذر ٿي ويا، هاڻي منهنجا ٻار چانورن جي داڻي داڻي لاءِ سڪندا.“
ديوتا چيو، ”جيڪي چانور پوکي نه سگهندا آهن، اهي مڪئي، جوئر ۽ ڪڻڪ پوکيندا آهن ۽ ان مان ئي ٻارن جو پيٽ ڀري شڪر ڪندا آهن.“
ديوتا جي ڳالهه ٻڌي، هاري خاموش ٿي ويو ۽ ڪنڌ جهڪائي واپس هليو ويو...
ٻن سالن کان پوءِ هاريءَ جا ٻه ٻار دستن وگهي مري ويا، هڪ ڇوڪر هو ۽ هڪ ڇوڪري. هاري ٻنهي جا لاش سيني سان لائي اڇنگارون ڏيندو، ديوتا جي خدمت ۾ آيو ۽ رڙيون ڪندي چوڻ لڳو.
”منهنجا ٻه ئي ٻار مري ويا، منهنجا ٻه ئي ٻار مري ويا، ڀڳوان جي واسطي ٻنهي کي جئرو ڪريو!“
گج گج ديوتا چيو، ”جيڪي مري ويندا آهن، سي ڪڏهن به جيئرا نه ٿيندا آهن... موت اڻ ٽر آهي، سڀني تي اچڻو آهي، اهوئي سبب آهي جو اڳتي هلي هرڪو موت جي حملي کي وساري ڇڏيندو آهي.“
”هاءِ، آئون لاوارث ٿي ويس، گج گج ديوتا!“ هاريءَ روئندي چيو، ”منهنجا ٻئي ٻاري مري ويا.“
گج گج ديوتا ڪرڙين اکين سان هاريءَ ڏانهن ڏٺو ۽ چيو، ”مينهن وسڻ کان پوءِ ته سڪل ٺوٺ زمين ۾ به گل ڦٽي پوندا آهن... ۽ تنهنجي زال ته اڃا جوان آهي ۽ خوبصورت آهي ۽ سائي ڪُک واري آهي.“
دويتا جي جواب هاريءَ کي چپ ڪرائي ڇڏي، جيتوڻيڪ هن جي دل کي ڏڍ نه مليو، پوءِ به پنهنجن ٻچن جا لاش سيني سان لائي هليو ويو.
پر ڇهه مهينا به نه گذريا ته هاري وري موٽي آيو ۽ ايندي ئي ديوتا جي پيرن ۾ وڇائجي ويو ۽ زارو قطار روئڻ لڳو:
”ڇا ماجرا آهي؟“ ديوتا کانئس پڇيو.
”منهنجي زال“ هاريءَ ڳوڙهن سان آلا پنهنجا ڳل ديوتا جي پيرن سان مليندي چيو، ”مهنجي زال به مري وئي، پهرين منهنجو فصل تباهه ٿيو، پوءِ منهنجي پني درياهه پائي ويو، ان کان پوءِ منهنجا ٻچا مري ويا ۽ اڄ منهنجي زال به مري وئي، منهنجي حياتيءَ جو آخري سهارو.... هاءِ ديوتا! هاڻي آئون ڇا ڪريان؟“
ديوتا ڪافي دير چپ رهيو، سندس خاموش ۽ پوڙهي چهري تي غور ۽ فڪر جون لڪيرون اُڀري آيون ۽ پوءِ آهستگي آهستي سندس منهن تي مرڪ ظاهر ٿي ۽ بنهه نرم، سنجيدي ۽ هڏ ڏوکائپ واري لهجي ۾ چوڻ لڳو، ”جڏهن تون پنهنجي زال جي چتا ساڙي واپس پئي آئين ته ڇا توکي گهاٽ جي ڪناري تي ”جوهي جا گل“ ڏسڻ ۾ آيا هئا؟“
”ها، ڏٺا هئم“ هاريءَ جواب ڏنو، ”پر جوهيءَ جي گلن جو منهنجيءَ زال سان ڪهڙو واسطو....؟“
ديوتا کيس سمجهايو، ”جتي چتا ٻرندي آهي، اتي ”جوهي جا گل“ به ٿيندا آهن“ پر هاريءَ جي سمجهه ۾ ڪا ڳاله ڪانه آئي، هن کي پنهنجي زال جي موت حالن مان ڪڍي ڇڏيو هو.
هن ديوتا جي پيرن کي مضبوط جهلي، ڏک ۽ ڪاوڙ کان بيتاب ٿيندي، وحشتناڪ آواز ۾ چيو، ”پر مهاراج! هوءَ منهنجي، هوءَ منهنجي زال هئي، منهنجي دل جو آخري سهارو، اڄ اهو آخري سهارو به ختم ٿي ويو، ديوتا!“
ديوتا جواب ۾ ٻيهر چيو، ”۽ جڏهن تون چتا ٻاري گهر پئي موٽئين ته ڇا تو واٽ تي ڳوٺ جي کوهه تي ڪنوارين ڇوڪرين کي پاڻي ڀريندي نه ڏٺو هو. انهن جي اکين جو نرم لهجو، سندس مٺڙين ڳالهين جي خوشبوءِ، سندن سونهن جا جهلڪا ڇا توکي ياد ناهن؟“
ديوتا چپ ٿي ويو،. هاريءَ ڪجه گهڙيون ديوتا جي منهن ڏانهن ڏٺو، پر جڏهن ديوتا واتان ڪجهه به نه ڪچيو ته هيءُ چرين وانگر ديوتا جي پيرن مان اُٿيو ۽ جهٽ ڏئي ديوتا کي ڳچيءَ کان کڻي ورتائين ۽ سندس مٿو پپر جي جي وڻ سان ٽڪرايائين. ديوتا جي مٿي مان رت ٺينڊيون ڪري وهڻ لڳو ۽ ڊپ مان رڙيون ڪرڻ لڳو، ”گهوڙاڙي! منهنجو مٿو ڦاٽي پيو.“
هاريءَ چيو، ”مٿو ڦاٽو ته ڇا ٿيو؟ هو ڏس آسمان ۾ ابابيل پيا اُڏامن....“ ۽ ائين چئي هاريءَ گج گج ديوتا جي ڄاڙي ۾ ٻه چار ٺونشا وهائي ڪڍيا.
”اڙي! منهنجا ڏند ڀڄي پيا، گج گج ديوتا سور کان تڙپندي چيو.
”ڏند ڀڄي پيا ته ڇا ٿيو؟“ هاريءَ ڏند ڪرٽيندي چيو، ”هو ڏس! پپر کان پرڀرو تلاءُ جي ڪناري ڪهڙا نه سهڻا گل ٽڙيا بيٺا آهن.....“ ۽ اهو چئي هاريءَ ديوتا جي ٻانهن مروٽي، ان کي ڪنهن وڻ جي ٽاريءَ جيان ڀڃي وڌو.
ديوتا رڙيون ڪري چيو، ”الاڙي! منهنجي ٻانهن ڀڄي پئي.“
”ٻانهن ٽٽي پئي ته ڇا ٿيو....؟ هاريءَ ڪاوڙ ۾ ڳاڙهو ٿيندي چيو، ”شڪر ڪر جو تون انڌو نه آهين!“
ان ڏينهن کان وٺي ڀڳوان اهو فيصلو ڪري ڇڏيو آهي ته اڳتي سڀئي ديوتا پٿر جا هوندا ۽ اهي واتان ڀڙڪ به نه ٻوليندا.
(سنڌيڪار: تاج جويو)