9. عقل جون ڳٺڙيون
”پر اسان کي ته هڪ ڇوڪري گهرجي!
”اڄ ڪلهه ڇوڪري ۽ ڇوڪريءَ ۾ ڪو فرق ته ڪونه رهيو آهي. ڇوڪريون پينٽ ٿيون پهرين، مان به پائيندو آهيان. ڇوڪريون بشرٽ نما بنلائوزر پائينديون آهن، مان بلائوزر نما بشرٽ پائيندو آهيان. ڇوڪرين جا وار ڪٽيل هوندا آهن ”سي ته منهنجا به ڪٽيل آهن. پوءِ مان ڪيئن هڪ ڇوڪريءَ کان گهٽ آهيان.“ مون چيو
ڪمپنيءَ جي مالڪ، منهنجي سامهون منهنجي درخواست جا چار ٽڪرا ڪري چيو، ”وڏو ڪو احمق آهين! هليووڃ!“
مان هليو آيس ۽ اچي ٽن مهينن ۾، بجليءَ جي پکن جي مرمت جو ڪم سکيس ۽ هڪ سک جي ڪمپنيءَ ۾ درخوست ڏنم، جيڪا اهو ئي ڪم ڪندي هئي.
”ڇا تون بجليءَ جي پکن جا پرزا ٽوڙي سگهندو آهين؟ ڪمپنيءَ جي مالڪ چيو.
”جي نه، جوڙي سگهندو آهيان.“
”ڀلا تون بجليءَ جا پکا اهڙيءَ ريت جوڙي سگهندو آهين، جو هر ٽئين مهيني وري کين مرمت جي ضرورت پوي.“ مالڪ وري پڇيو.
”جي نه!“ مون فخريه لهجي ۾ چيو ”مان ته بجليءَ جي پکن جي اهڙي عمدي مرمت ڪري ڏيندس جو هڪ سال تائين ته ان جو هڪ به پرزو خراب نه ٿيندو.“
”ته پوءِ تون اسان جي ڪم جو ماڻهو ناهين!“ صاحب جواب ڏنو ۽ منهنجي درخواست کي منهنجي سامهون اٺ ٽڪرا ڪري ڇڏيائين.
ان پڄاڻان اسٽرڪچل اسٽيل مل جي آفيس ۾ اچي وڏي صاحب کي چيم ”مون کي ڪم گهرجي!“
”ڪهڙو ڪم؟“ هن پڇيو.
”ڪهڙو به ڪم هجي، مان ڪندس!“ مون جواب ڏنو.
هن پڇيو ”تون ڪهڙو ڪم ڪري سگهين ٿو؟“
مون چيو ”مان فرش کي ٻهارو ڏيڻ کان ويندي، اوهان جي دماغ کي ٻهارو ڏيڻ تائين، هر ڪم ڪري سگهان ٿو!“
منهنجو جواب ٻڌي هن مرڪندي چيو، ”تنهنجي جواب مان لڳي ٿو ته تون سيٺ ڪستوري چند جو نياڻو آهين،“
مون چيو ”جي نه؟!“
هن چيو ”ته پوءِ تون ضرور سيٺ ڌنوري چند“ جي ماروٽ جي ماسات جي ...... هو چوندو رهيو، مان وچ ۾ چيو، ”جي مان اهو به ڪونهيان؟“
”ته پوءِ تون هتي ڇا ڪرڻ آيو آهين؟ گيٽ آئوٽ!“ هن ڪڙڪ لهجي ۾ چيو.
گيٽ آئوٽ ٿي هلڻ لڳس، هلندو رهيس ۽ سوچيندو رهيس ته هاڻي ڇا ڪيان، امان جا زيور به ختم ٿي چڪا هئا. هڪ هزار مان صرف هڪ سئو ٻارنهن روپيا بچيا هئا.
هلندي هلندي ٽپهريءَ ويل مون کي اچي بک نستو ڪيو. مان هڪ اسپورٽس جي دڪان ۾ گهڙي ويس. دڪان ۾ ڪرڪيٽ، هاڪي، فوٽ بال ۽ ٽينس جي سامان سان گڏ شيشي جي هڪ ٿانو ۾ گول گول رس گلا پيا هئا. مون انههن ڏانهن اشارو ڪندي دڪاندار کي چيو ”وڏو احمق آهين، اسپورٽس جي دڪان ۾ رس گلا ٿو رکين!“
هن چيو ”هي بمبئي آ هتي سڀ هلندو آ“
مون چيو ”مون کي ٻين رپئي جا رس گلا ڏي.“ هن ٻه روپيا وٺي شيشي جي خوبصورت ٿانو مان ٻه رس گلا ڪڍيا! مون چيو ”بازار ۾ ته ٻين آني رس گلو ٿو ملي.“
هن چيو ”هي اسپيشل ٽائيپ جا رس گلا آهن.“
”ته پوءِ چار ڏي“ هن مون کي هڪ لفافي ۾ چار رس گلا، چئين روپين جا ڏنا، لفافو وٺي مان ٻاهر هليو آيس، اڳتي آيس ته هڪ سوناري جي دڪان تي ڏاڍا عمدا، ساوا ساوا خوبصورت ٿلها متارا ڪيلا چمڪندي نظر آيا. مون چيو ”عجيب ماڻهو آهين سونارڪي دڪان تي ڪيلا ٿو وڪڻين؟“
هن چيو ”سون وڪڻڻ منع آهي، ان ڪري ئي ڪيلا رکيا اٿم.“
”ڪهڙو اگهه ڏيندين؟“ مون پڇيو.
”ڇهه روپيا درجن!“
”ڇهه روپيا درجن!؟“ مون حيرت منجهان ڇرڪ ڀريندي چيو، ”ٻارهين آني جي اگهه سان بازار مان جيترا ڪيلا چئين وٺي ڏيانءِ!“
”پر هي خاص قسم جا ڪيلا آهن.“
”هان ته هڪ درجن ڏي ڀلا!“
هن هڪ درجن ڪيلا هڪ وڏي لفافي ۾ وجهي، منهنجي حوالي ڪيا. مان دڪان کان ٻاهر نڪري آيس ۽ ميٽرو سئنيما، جي سامهين ميدان ۾ هليو آيس ته جيئن اس ۾ ڇٻر تي ويهي پنهنجو کاڌو کانوان ڇٻر تي هڪ ڪنڊ ۾ ٻين ماڻهن کان الڳ ٿلڳ هڪ جڳهه ڳولي مان اتي ويهي رهيس پهريائين مون رس گلن وارو لفافو کوليو ۽ هڪ رس گلو ڪڍي وات ۾ وڌم، ڪرچڪ ڪرچڪ جو آواز پيدا ٿيو ۽ مون محسوس ڪيو ته جنهن کي مون رس گلو سمجهيو هو، اهو دراصل ”پنگ پانگ“ جو هڪ بال هو ”ريان“ جو ٺهيل. مون مايوس ٿي جلد ئي ٻيو لفافو کوليو، خبر پئي ته ان لفافي ۾ جيترا به ڪيلا هئا، سي سمورا پلاسٽڪ جا هئا. هاڻي ڇا ڪجي؟ هاڻي ڇا ٿو ٿي سگهي ”مون سوچيو. پئسا ته مون خرچ ڪري ڇڏيا، هاڻي جيڪو ڪجهه مليو، خدا جو شڪر ڪندي مون کي کائڻ گهرجي!! ۽ مٿان پاڻي پي ڇڏڻ گهرجي! ۽ ائين مون ريان جا رس گلا ۽ پلاسٽڪ جا ڪيلا چٻاڙي کائي ڇڏيا. ڇو جو رزق جي بيعزتي نه ٿي ٿي سگهي ۽ ان لاءِ ئي ته مان به بمبئيءَ آيو هئس. کائڻ سان ئي مون کي ڏاڍي اساٽ لڳي، پيٽ ۾ عجيب قسم جو مانڌاڻ مچي ويو هو. ايتري ۾ ويجهو ئي هڪ ڇوڪرو لنگهيو، ان جي هٿ ۾ هڪ ميرو ٿيلهو هو ان ويجهو اچي آهستگي سان چيو، ”پاڻي پيئو ٻين رپئي باٽلي آ.“
مون کيس ڀرسان سڏي پڇيو ”ڪهڙي ڪربلا متي آ“ پاڻيءَ جي باٽلي ٻين رپئي ٿو وڪڻين.
هن چيو ”هي جوزف جو پاڻي آهي.“
جوزف ڪير آهي؟“ مون کانئس پڇيو.
”اسان جو مالڪ آ!“ هن چيو.
”ته ٻين رپئي، پاڻي جي هڪ باٽلي ڇو ٿو وڪڻين، جڏهن ته نارنگيءَ جو رس به ڇهين آني ۾ ٿو ملي.“
”پر هيءُ خاص قسم جو پاڻي آهي، فسٽ ڪلاس! پهرين ڌار جو!“ مون پهرين ڌار جو پاڻي اڄ تائين ڪونه چکيو هو. هلو اڄ اهو به ٿي وڃي، کيسي ۾ سئو جي نوٽ کان سواءِ ٻيا به ٻه رپيا هئا. ان هڪ هڪ باٽلي خريد ڪري نڙيءَ ۾ اوتي ڇڏيم، نڙيءَ ۾ لهندي ئي ائين لڳو، ڄڻ چوڏنهن ئي طبق روشن ٿي ويا. دماغ ۾ جيترا به خلل هئا سڀ دور ٿي ويا.
هر شيءِ روشن، واضح ۽ پنهنجي صحيح صورت ۾ ڏسجڻ لڳي. ٽپو ڏئي اٿي مان پنهنجي جڳهه تان اٿي کڙو ٿيس ۽ سئو جو نوٽ پنهنجي مٺ ۾ سوگهو جهلي سڌو ڪالبا ديوي جي ڪاٽن ايڪسچئنج طرف ڊوڙڻ لڳس.
ڪاٽن ايڪسچئنج جي اندر ڀڄ ڊڪ لڳي پئي هئي، هل هنگامون، وٺ وٺان، ماڻهو هڪ ٻئي کان هڪ فوٽ مفاصلي تي بيٺي به ائين دانهون ڪري رهيا هئا، ڄڻ انهن جا ٻڌندڙ کانئن هزار والن جي مفاصلي تي هجن. هو رڙيون ڪري چئي رهيا هئا: ”ڏنو- رتو-خريديو-پڙي-چڙهت-ست مٿي- اٺ هيٺ چاليهه هزار ڳٺڙيون-ست هزار ڳٺڙيون. ڏيڍ لک ڳٺڙيون....“
”به لک!“ مون غصي ۾ چيو،.
هڪ دلال منهنجي ڀرسان آيو. چيائين ”وڪڻين ٿو؟“
”ها وڪڻان ٿو.“ مون رڙ ڪئي ”۽ خريد به ڪيان ٿو!“
”ڪهڙي حساب سان؟، هن مون کي ڪلهي کان پڪڙيندي پڇيو ته جيئن مان ڀڄي ڪنهن ٻئي دلال ڏي نه هليو وڃان.
”ست مٿي، نو هيٺ!“ مون بلند آواز سان چيو.
”ست مٿي، نو هيٺ!؟“ هن خوشيءَ ۾ رڙ ڪئي، ڄڻ کيس منهنجي ڳالهه تي اعتبار نه پي آيو.
”ها ست مٿي، نو هيٺ“مون دهرايو.
دلال خوشيءَ ۾ رڙ ڪئي ”به لک ڳٺڙيون – ٻه لک ڳڍڙيون.“
وري هڪدم ترسي مون ڏانهن ڏسندي پڇيائين ”ڇا جون؟“
”عقل جون،“
”عقل جون؟ ڪو نئون براند آهي ڇا ڪپهه جو؟“ هن مون ڏانهن شڪ جي نظرن سان ڏسندي پڇيو.
”اسپيشل ٽائيپ جو برانڊ آ.“ مون جواب ڏنو.
هن منهنجي اکين ۾ اکيون وجهندي چيو ”تون چرٽ رام اينڊ ڪمپنيءَ جو ماڻهو آهين نين؟“
”۽ ڪنهنجو ٿو ڏسڻ ۾ اچانءِ“ مون گجندي پڇيو. ”سڃاڻو به نه ٿا؟“
هن منهنجو ڪلهو ٺپيندي چيو، ”ائين ئي پڇي ورتم، صاحب! خاطري ڪرڻ سٺي ڳالهه آنين؟“
پوءِ هو مون کي ڇڏي هليو ويو ۽ پاڻ کان ٽي فوٽ مفاصلي تي بيٺل هڪ همراهه جي ڪن ۾ پنهنجي نڙي ڦاڙي چوڻ لڳو ”ٻه لک ڳڍڙيون چرٽ رام اينڊ ڪپمني – ٻه لک ڳڙيون ست مٿي نو هيٺ!“
”وچ ۾ ٻڙي!“ مون اضافو ڪيو.
”۽ وچ ۾ ٻڙي!“ هو چوندو ميڙ ۾ غائب ٿي ويو.
اٽڪل اڌ ڪلاڪ تائين ميڙ جي ٻاهران هل هنگاما ڏسندو رهيس ۽ جڏهن صفا مايوس ٿي ويس ته دلال هاڻي واپس نه ايندو ته مان ٻاهر نڪرڻ لاءِ مڙيس ته ايتري ۾ اهو دلال ميڙ چيريندي ڊوڙندو مون وٽ آيو ۽ اچي منهنجي هٿ ۾ ٻاهٺ هزار روپين جا نوٽ ڏيندي چيائين ”مون ان مان ڪميشن ڪونه ڪٽي آ.“
مون چيو ”ته ڪٽي وٺ نين؟“
”سيٺ کي ٻڌائڻ کان سواءِ؟“ هن ڪجهه حيرت مان پڇيو.
”مان سيٺ کي ٻڌائي ڇڏيندس، هو پونا ويل آهي.“
”هان ته پوءِ ٻه هزار ڏي ڀلا!“
ٻه هزار ڪٽائي سٺ هزار کڻي، مان ڪاٽن ايڪسچينج مان نڪتس، ۽ ايڪسچينج ٻاهران ٽئڪسيءَ ۾ ويهي ٽئڪسيءَ واري کي چيم ”هل بمبئيءَ کان ٻاهر، ڪاڏي به کڻي هل!“ ۽ دل ۾ سوچيم ته هاڻي چرٽ رام اينڊڪ مپنيءَ ۽ منهنجي وچ ۾ جيترو به گهڻو مفاصلو هيءَ ٽئڪسي پيدا ڪري سٺو آ. باندري ويجهو پهچي مون کي ڏاڍو زور سان پيشان لڳو. ٽئڪسي جي فرش تي نگاهه ڌريم، پر ٽئڪسي واري کي چيم ته ”لنڪنگ روڊ ڏي جلدي پهچاءِ!“ ڇو جو مون کي ياد اچي رهيو هو ته لنڪنگ روڊ تي رستي جي ڀرسان ڪافي پلاٽ خالي آهن، اتي اڃا تائين بلڊنگون ڪونه جڙيون آهن ٽئڪسي واري اسپيڊ وڌائي ٽئڪسي تيز ڊوڙائي. هڪ خالي پلاٽ ڀرسان پهچندي ئي مون چيو ”ٽئڪسي روڪ!“
ٽئڪسي رڪجندي ئي مان تير جيان ٽئڪسي مان ڪري ڊوڙندو خالي پلاٽ ڏي هليو ويس. اوڏانهن ويندي ئي هڪ ماڻهو منهنجو رستو روڪي بيهي رهيو، شڪل شبيهه ۾ هو سنڌي لڳي رهيو هو.
”ها!“ مون جلدي چيو ”پر اڳيان ته پري ٿي!“
”ڪيتري ۾ وٺندين؟“ هن وري منهنجو رستو روڪيندي پڇيو.
”جيتري ۾ ڏيندين! مون چيو“ پر مان کي تڪڙ آ، ان ڪري هن وقت آڏو ٿورو پري ٿيءُ مون کي فارغ ٿيڻ ڏي.
”وري- ايترو جلد فارغ ڪيئن ٿي ويندين سائين“
هن سنڌيءَ پنهنجون واڇون کوليندي چيو. ”هي پلاٽ سيٺ شر شروانيءَ جو آ. ڏيڍ لک ۾ ملندئي، پنجويه هزار اسان وٺنداسين ايڊوانس، اڄ ايڊوانس ڏئي سودو پڪو ڪري ڇڏ! وري باقي سڀاڻي ڏئي ڇڏجان! اسان جي سيٺ شرشرواني کي.....“
”اڙي وڌيڪ شر شرواني نه ڪر – مون کي چڙ ٿي اچي،.“ مون بيقرار ٿي رڙ ڪئي ۽ کيسي مان پنجويه هزار روپيا ڏئي، پلاٽ ۾ پيشاب ڪيو. ان پڄاڻان سيٺ شروانيءَ جو ايجنٽ مون کي پنهنجي آفيس، وٺي ويو ۽ پنجويهه هزار روپين جي رسيد ڏيندي چيائين“ هيءَ رسيد وٺ سڀاڻي ٽين وڳي باقي پئسا کڻي اچجان، اسان جو سيٺ شر شرواني هتي ايندو، پلاٽ جا ڪاگج تنهنجي حوالي ڪندو.“
مون نه چاهيندي به رسيد ورتي. هاڻي ڇا ٿو ٿي سگهي.
مون پنجويهه هزار روپين ۾ پيشاب ڪيو هو، دينا جو سڀ کان مهانگو پيشاب!! پلاٽ خريد ڪرڻ لاءِ ته مون وٽ ايترا پئسا ڪٿان هئا، ان ڪري مان رسيد کيسي ۾ وجهي ٻئي ڏينهن اچڻ جو هروڀرو واعدو ڪري وڃڻ وارو ئي هئس ته آفيس ٻاهران هڪ ڪار اچي بيٺي. هڪ ٿلهو متارو ڪڻڪ رنگو ماڻهو پيلي ٽريلين جي سوٽ ۾ ڊوڙندو ڊوڙندو اندر آيو ۽ سهڪندي سهڪندي چيائين ”او گلڊ واڻي! ڊي نمبر فائيور وارو پلاٽ وڪيئي ته ڪونه؟“
گلڊواڻي ننهن کان چوٽي تائين مسڪراهٽ بنجي ويو، پنجويهه هزار روپين جا نوٽ ان همراهه جي هٿ ۾ ڏيندي چيائين. ”سودو ٿي ويو، پنجويهه هزار ايڊوانس ۾ به ملي ويا اچي هي وٺو!“
”گهڻي وڪيئي؟ اي وري جيتري توهان چيو هو ٻيو؟ پوري ڏيڍ لک ۾! نه رتي گهٽ نه رتي وڌ!“
ان ماڻهوءَ منهن مٿو پٽيندي چيو، ”هو سيٺ فولچند آنين، ان کي هتي سئنيما جي پرمٽ ملي آ. اهو هتي سئنيما ٺهرائي ها، چئن لکن ۾ پلاٽ خريد ڪندو اسان جو....“
”اسان ته اهو ڏئي چڪا آهيون، سيٺ شر شرواني!“ گلڊواڻيءَ جي چهري جو بلب اجهامي ويو.
”۽ اها رسيد مون وٽ آ“ مون سيٺ شرشروانيءَ کي رسيد ڏيکاريندي چيو. ”اوه“ سيٺ جي وات مان بي اختيار مايوسيءَ واري لهجي ۾ هڪ گهري ”آهه“ نڪتي، پوءِ هن منهنجو هٿ پڪڙي مون کي ڪرسيءَ تي ويهاريو ۽ پاڻ ڪرسي سيري چوڻ لڳو.
”سيٺ اسان جو نقصان نه ڪر! اهو سودو ڪاٽي ڇڏ!“
”ڇو ڪاٽيان؟“ مون سختيءَ ساڻ انڪار ڪندي چيو.
”اسان توکي ان کان هڪ هزار فوٽن جو وڏو ۽ ڀلو زمين جو پلاٽ هتي ئي ڀرسان ٿا ڏيون!!“
”نه مون کي اهائي زمين گهرجي؟“ منهجي لهجي ۾ به چهبڪ جهڙي تيزي هئي، سيٺ شر شرواني، بي وسيءَ مان مون ڏانهن نهارڻ لڳو.
”مان توکي پنجويهه هزار سان پنجاهه هزار پنهنجي طرفان به ڏيان ٿو پورا پنجاهه هزار!“
”مون کي پنجاهه هزار نه کپن. اها ئي زمين گهرجي!! ”چڱو سٺ هزار وٺ!!“
”نه“
”ڀلا گهڻا وٺندين؟“ شرواني پنهنجي نرڙ تان پگهر اگهڻ لڳو. سندس چهري مان هڪ عجيب قسم جي بوءِ اچي رهي هئي، جيڪا انهن پئسن مان ايندي آهي، جيڪي ڪافي دير تائين ڪنهن جي مٺ ۾ مٺيا پيا هجن.
”ففٽي، ففٽي“ مون چيو.
”ففٽي – ففٽي ڇا؟“ هن اڻڄاڻ ٿي پڇيو.
”مان ٿو چوان ته هيءَ زمين ڏيڍ لک ۾ تون وڪڻين پيو، پر هاڻي توکي ان جا چار لک روپيا ٿا ملن، ان ڪري ڏيڍ لک کان مٿي جيڪو توکي منافعو ٿو ملي، اهو اڌ تون کڻ، اڌ مون کي ڏي.“
سيٺ شرشرواني چند لمحن تائين نگاهن سان مون ڏانهن ڏسندو رهيو.
پوءِ منهنجي پنجويهه هزار روپين جا نوٽ پنهنجي کيسي ۾ وجهي ڇڏيائين. وري اندران کيسو کولي ان مان هڪ ٻٽون ڪڍي هڪ لک جا نوٽ ڪڍي سوا لک روپيا منهنجي هٿ ۾ ڏيندي چيائين. ”سيٺ تنهنجي قسمت سٺي هئي کڻي وڃ ڦوڪٽ ۾!! ۽ منهنجي زمين ڇڏي ڏي!!“
مان سوا لک روپيا کڻي کيسي ۾ وجهي اتان هليو آيس.
ٻالڪپڻي ۾ مون کي پنهنجي ڳوٺ ۾ برف جا گولڙا بنائڻ جو ڏاڍو شوق هوندو هو. جڏهن برف پئجي بس ٿي ڄمي ويندي هئي، تڏهن مان گهران ٻاهر نڪري برف جا گولڙا ٺاهي لاهيءَ تان ليٽائي ڇڏيندو هئس. برف جو گولڙو ڏاڍي تيزي سان ليٿڙجندو ويندو هو ۽ اوسي پاسي جي برف به پاڻيءَ ۾ سمائيندو ويندو هو، وڏو ٿيندو. اهو ئي حال روپين جو به آ هڪ لک سٺ هزار روپين جو گولو بنائي، مون جي بمبئيءَ جي لاهيءَ تان ليٽائڻ شروع ڪيو ته روپئي سان روپيو ملندو رهيو ۽ هاڻي تمام سنڀالجڻ جي ڪوشش ڪندي به سنڀالجي نه ٿو سگهجي، اڄڪلهه منهنجو شمار بمبئيءَ جي وڏن وڏن لک پتين ۾ ٿيندو آ.
ڪجهه ڏينهن ٿيندا مون کي ڀاگرا يونيورسٽيءَ ڊاڪٽر آف فلاسافيءَ جي اعزازي ڊگري عطا ڪئي. ڊگريءَ ڏيندي وائيس چانسلر مون کي گذارش ڪئي ته مان ڇوڪرن کي پنهنجي ڪاميابيءَ جو راز ٻڌايان. تقرير ڪندي مون شاگردن کي چيو ”لک پتي بنجڻ جو هڪ ئي نسخو آ ”محنت ڪيو – محنت ڪيو، محنت ڪيو ۽ ايمانداريءَ سان جيئو!!؟
مون کي اميد آ ته يونيورسٽيءَ جا شاگرد ۽ هي قصو پڙهندڙ ضرور منهنجي نصيحت تي عمل ڪندا ۽ ڏاڍا سٺا ڪلارڪ ثابت ٿيندا.
(سنڌيڪار: ظفر عباسي)