16. جوڳياڻي
”ڇو نه هٿ لايانءِ“ هي بابي جو آواز هو.
”اڄ سنڪرانت آهي.“
”سنڪرانت آهي ته پوءِ ڇا ٿي پيو؟“
”سنڪرانت ۾ هٿ نه لائبو آ“ امان چوڻ لڳي.
”پوءِ سڀاڻي ڀلا؟“ بابو پڇڻ لڳو.
”سڀاڻي“...؟ سڀاڻي ته وامڻ اوتار جو وار آ.“
”چڱو ڀلا ٻئي ڏينهن؟“
”اون؟ ٻئي ڏهاڙي ته شاهه مراد جي نياز جو ڏينهن آ، ڇو وسري ويو اٿئي ڇا؟ ان ڏينهن ته توهان کي به نياز ڏيڻ لاءِ مزار تي هلڻو پوندو. ميان رمضاني به چئي رهيو هو ته ڊاڪٽر صاحب ڀلا مزار تي نه ٿو اچي؟ ڇو؟... اڙي پري ٿي.... پري ٿي.... چوانءِ ٿي ته جي مون کي ٻيهر هٿ لاتئي ته تڙ ڪرڻو پوندءِ.“
ٿوريءَ دير کان پوءِ بابو ڪمري مان ڪاوڙيو ڦوڪيو نڪتو. چڱو ٿيو جو مان در جي اوٽ ۾ هيس، جي مون تي نظر پويس ها ته ضرور ڪاوڙ ڪري ها. امان ۽ بابا ان ڳالهه تي رنج ضرور ٿين ها، ته وڏن جون ڳالهيون ٻارن کي نه ٻڌڻ گهرجن، پر اها ڳالهه اڄ سوڌو مغز ۾ نه ويٺي آ، هي ته هو ته اسان جون هڙ ڳالهيون ٻڌي وٺندا آهن. ٿوري ٿوري ڳالهه کي شدمد سان پڇندا آهن، جي اسان ڪا ڳالهه ٻڌي وٺون ته مار ۽ موچڙا – بابا جي وڃڻ کان پوءِ امان جي ڪمري ۾ ويس، ۽ ڊوڙندو ڊوڙندو وڃي ڄنگهن ۾ چنبڙي چوڻ لڳو مانس، ”امان.... امان..... مان اوهان کي هٿ لاتو! هٿ لاتو!!“ مون سمجهيو پئي ته امان ڪاوڙجي دڙڪا ڏيندي، تيز ڳالهائيندي، پر هوءَ خاموش رهي، چپ ڪيو سلائي مشين تي پوش چاڙهيندي رهي مون کي پنهنجين ڄنگهن سان چنبڙندو ڏسي مشڪڻ لڳي. مون کي ڪڇ ۾ کڻي پيارڪ ندي چوڻ لڳي، ”ڪاڪا تو نيرن ڪئي آ،“
”ها، امان“
”ڀلا هو ڳاڙهو شربت پيتو اٿئي؟“
”ها، امان“
امڙ منهنجي ڳلن کي چميو، ۽ هنج مان لاهي چوڻ لڳي، ”چڱو وڃ ٻاهر باغ ۾ وڃي کيڏ.“
امڙ سرهي سرهي نظر پئي آئي، سومون موقعو غنيمت ڄاتو ۽ امان کان پڇي وڌو، ”امان! هڪ ڳالهه ٻڌايانءِ؟“
”ها.“
”امان، مان توکي هينئر هٿ لاتو ته تو مون کي ڪجهه به نه چيو، اڳهوڻي بابو توکي ڇهڻ جي ڪري پيو ته تو ”پري ٿي، پري ٿي، پئي ڪيو؟“
امان جو مرڪندڙ چهرو هڪدم ڪاوڙ ۾ ڳاڙهو ٿي ويو. په ريان ته بيٺي هئي، پر پوءِ جهٽ ۾ ڪرسيءَ تي ويهي رهي. مون کي ٻنهي ٻانهن کان وٺي زور زور سان ڌونڌاڙيندي چوڻ لڳي، ”بدماش! تو يڪو اسان جون ڳالهيون ٻڌيون پئي؟“
مان هيسجي ويس، پر امان مسلسل ڪاوڙ ۾ مون کي ڌوڻيندي رهي. جيئن بابامون کي دوا پيارڻ مهل دوا جي شيشيءَ کي زور زور سان لوڏيندو آهي، مون ڏڪندي ڏڪندي ها ڪئي.
”ها، مان دروازي جي اوٽ ۾ ته هئس، پر مان ڪجهه ٻڌو ناهي، پر اهو سڀ ڪجهه پاڻيهي منهنجي ڪنن تائين پهتو آهي، مان کينهون کڻڻ....“
امان منهنجي جملي کي اڌ ۾ ڪٽيندي، منهجن ڳلن تي ٽي- چار چماٽون وهائي ڪڍيون. ”توکي ڪيترا ڀيرا جهليو اٿم ته وڏن جون ڳالهيون نه ٻڌندو ڪر... نه ٻڌندو ڪر.... نه ٻڌندو ڪر... نه ٻڌندو ڪر... تون اڃا نه ٿو مڙين؟““ ڪُتا، سوئر....“
جي ان وقت ڪمري صاف ڪرڻ واري مائي ڊوڙندي نه اچي ها ته الائي ڪيترا موچڙا مون کي لڳن ها. هن زوريءَ مون کي ڇڏايو ۽ امان کي چوڻ لڳي، ”هن کي ماريندي ڇا؟ تنهنجي ڪاوڙ به انڌي واري ڪاوڙ آ! مارڻ وقت نٿي ڏسين اڳ نه پٺ؟“ هن منهنجا ڳوڙها اگهيا، منهن ڌوتو ۽ پنهنجي گدلي سيني سان لڳائي چمڻ لڳي. جڏهن منهنجا سڏڪا بند ٿيا هت هوءَمون کي گهر جي پٺ ڏي وٺي وئي، جتي اسان جي پاليل ڪبوترن لاءِ ڇٽي ٺهيل هئي. هن هڪ ڪبوتر پڪڙي منهنجي هٿ ۾ ڏيندي چيو، ”وٺ! هن سان کيڏ“ ائين چئي، مون کي اتي ڇڏي پاڻ ڪم لاءِ هلي وئي – ٿوري دير تائين مان ڪبوترن ۽ ٻليءَ جي ٻچن سان کيڏندو رهيس - ۽ خبرنه اٿم ته ڪيسين کيڏندو رهيس. مون کي اوچتو ئي اوچتو اهو احساس ٿيڻ لڳو ته ڪٽهڙي جي پريان ٻه وڏيون وڏيون کيون مون کي گهوري رهيون آهن. مون ڪنڌ مٿي کنيو، چتائي کيس ڏسڻ لڳس. ڏاڍي حسين هئي هوءَ، رنگ ٽامي جهڙو، نيڻ گهرا، ۽ وار بنا سينڌ جي هيس. هن کي ڳاڙهي سوسيءَ جي تنگ قميص پاتل هئي، جنهن ڪري سندس سينو اڀريل هيو. هن جي سيني تي رنگ برنگي مالهائون لڙڪيون پئي، ڪنن ۾ وڏيون وڏيون واليون، جن ڪڏهن ڪڏهن کلڻ وقت ڳلن کي ڇهي ٿي ورتو – ڇو ته اهي تمام وڏيون هيون. مون کي ڏسي جڏهن مشڪي ته هن جا ننڍا ننڍا ڏند حد کان وڌيڪ سفيد نظر آيا.
اهڙا ڏند ته منهنجا به ڪونهن. جيتوڻيڪ امان مون کي روز ٻه دفعا برش هڻائيندي آهي. هن جي ڳاڙهي چوليءَ هيٺان گول پڙي پاتل هئي، جنهن تي ڪيترائي رنگ ۽ ڪيترن ئي قسمن جو ڪپڙو لڳل هو، ڪٿي ڪٿي ننڍا ننڍا ٽڪر به ٽاڪيل هئس. سندس پير اگهاڙا ۽ ڪلهي تي ٻه ٽوڪريون لڙڪيل هئس، مون ڏي ڏسي مشڪي ته مون کائنس پڇي ورتو.
”تون ڪير آن؟“
ڪٽهڙي کان ٻاهر بيٺي بيٺي پنهنجي کٻي پير سان ساڄي کي کنهندي چيائين.“ مان جوڳڻ آهيان،مون وٽ ڀلا ڀلا نانگ آهن. ڏسندين؟“
مون خوش ٿيندي چيو، ”ها ڏسندس.“ پر هڪدم نااميد ٿيندي چيم، ”تووٽ ته مرلي ئي ڪونهي.“
”آهي، ڇو ناهي؟“ جوڳڻ پنهنجو ڪنڌ ڌوڻي ڇيو، ۽ پوءِ پٺيءَ پٺيان لڙڪيل مرلي آڏو آڻيندي چيائين، ”هي ڏس.“
مان خوشيءَ وچان ٻنهي هٿن سان تاڙي وڄائيندي چيو، ”پهريان تون مون کي مرلي وڄائي ڏيکار.“
هوءَ چوڻ لڳي، ؟”نه – پهريان تون مون کي آنڪ ڏي.“
منهنجي دل سسي وئي.“ ”مون وٽ آنڪ ته بنهه ڪانهي.“ مون مايوسيءَ مان چيو.
”پوءِ ماءُ کان وٺي اچ.“
”امان نه ڏيندي. هوءَ ته مون کي نانگ به ڏسڻ نه ڏيندي، کيس نانگن کان ڏاڍو ڀئو ٿيندو آهي.“
”پنهنجي پيءُ کان وٺي آ.“ هن مون کي سمجهائيندي چيو. اوچتو منهنجي منهن تي مرڪ تي آئي.
ها اهو ٿي سگهي ٿو.“ ۽ مان ٽپو ڏيئي، ڪٽهڙو ٽپي جوڳڻ وٽ وڃي پهتس.
”هل.“ مون جوڳڻ کي چيو، ”مان بابا کان توکي آنڪ وٺي ٿو ڏيان.“
مان جوڳياڻيءَ جي آڏو آڏو ڊوڙندو. وڃي رهيو هوس ته بابا ملي ويو، جيڪو اسپتال کان موٽيو پئي آيو، ۽ ڍڪ ڀرسان بيهي مالهيءَ، جيڪو وڏڦ جي ڊگهن ٻوٽن ۾ کرپيءَ سان گُڏ ڪڍي رهيو هو، ڳالهيون ڪرڻ لڳو. وڏڦ جي ٻوٽن جو قد مون کان ڪافي وڏو هو، تنهن ڪري هن مون کي ايڏانهن ايندي ڪونه ڏٺو هو، مون کي ڏسي به ڪونه پئي سگهيو، ۽ مان به صرف بابا جو ڇاتيءَ وارو حصو ڏسي ٿي سگهي. بابا رڳو اهو ڏٺو ته هي گهاٽن ڪارن ڪارن وارن ۾ ويڙهيل ساين اکين وارو چهرو، وڏڦ جي مهڪندڙ خوشبوءِ ۽ جهومندڙ ڳلڙن تان ڄڻ ته ترڪندو هن جي سامهون اچي رهيو آهي، بابا هڪو ٻڪو ٿيندي چيو:
”تون ڪير آن.“
”مان جوڳڻ آهيان.“
”هي ڪم ته مردن جو آ.“
”منهنجو پيءُ جوڳي هيو، اهو مري ويو ته مان کڻي ساڳيو ڪم هٿ ۾ کنيو.“
”توکي ڪو ڀاءُ ڪونهي؟“
”صرف هڪ ماءُ آهي، سا به انڌي ۽ ڪراڙي.“ ٻئي هڪٻئي کي چتائي ڏسي رهيا هئا، شايد جوڳڻ مون کي وساري ويٺي هئي. پهريان پنهنجي وجود جو احساس ڏيارڻ جو خيال ٿيم، ته ڇو نه رڙ ڪري ائين ڪيان، پر پوءِ چيم، وڏن ۾ گفتگو ٿيندي هجي ته ننڍن کي ان ۾ مداخلت نه ڪرڻ گهرجي، ۽ اهو چڱو به ناهي. ٻيو وري تازو تازو امان کان موچڙا به کاڌا هيم، پر انهن جون ڳالهيون هونديون مزيدار آهن. منهنجي پيءُ ٿوري دير هن کي ڏسڻ کان پوءِ ڳالهايو. ”تون نانگ جهلي سگهندي آهين؟“ جوڳڻ هن کي بي ڊپائيءَ گهوريندي هائوڪار ۾ ڪنڌ کي ڌوڻيو.
”نانگ به؟“ بابا هن کي شرارتي نگاهن سان ڏسندي چيو.
”وڏي کان وڏو نانگ منهنجي مرليءَ تي ٻاهر نڪري ايندو ۽ مست ٿي جهومڻ لڳندو.“
”اسان جي باغ ۾ الاهي سارا نانگ آهن، ڇا تون اهي سڀ پڪڙي وٺندينءَ؟“
”پڪڙيندس ته سڀ، پر تون ڏيندين ڇا؟“
بابو چڱي ديرخاموش رهيو ۽ پوءِ آهستيءَ سان چيائين، ”ڪجهه نه ڏيانءَ ته؟“
جوڳڻ بابي جي بلڪل ويجهو آئي. هن جي ساهه کڄڻ جي رفتار ڪافي تيز هئي، هن ڪجهه چوڻ پئي چاهيو، پر بابي جي بي ڊپين اکين ۽ هڏڪاٺ کي ڏسي، لهرائي ويئي. اوچتو نيڻ جهڪائي آهستي ۽ ڪمزور آواز ۾ چيائين، ”چڱو.“
جنهن انداز سان هن ”چڱو“ چيو. اهو مون کي ڏاڍو خراب لڳو. ڄڻڪ سندس آواز روئي رهيو هجي ۽ هوءَ چنگهي رهي هجي. ڄڻ باغ ۾ پري کان اڻسونهين هوا آئي ۽ اسان جي باغ ۾ هوا، روئيندي محسوس ٿيندي آ، ڪيترا ڀيرا مالهيءَ کان ان باري ۾ پڇيو اٿم، پر هو مون کي سدائين کلي ٽاري ڇڏيندو آ.
”اهو تنهنجو وهم آ ڪاڪا! هو بس هوا ئي هوندي آ، هوءَ نه روئندي آ، نه ڳالهائيندي آ.هوءَ ته رڳو وڻن جي پنن کي ڇهندي هلي ويندي آ.“ پر هن وقت هوا الائي ڪنهن کي ڇهيو آ.
”تون ڪيٿ رهندي آن؟“ منهنجول پيءُ پڇڻ لڳو.
”اڄ ئي هت آئي آهيان ۽ اڃا تائين ڪو ٿاڪ ڪونه ٺاهيو آ. پر مان پنهنجي ماءُ سان بالي پور ڳوٺ ۾ رهندي آهيان.“
”تون اڪيلي گهمندي آهين، توکي مردن کان ڀئو نه ٿيندو آ؟“
جوڳڻ چيو، ”منهنجا نانگ منهنجي حفاظت ڪندا آهن، مون کي نه پر مردن کي مون کان ڊپ ٿيندو آ.“
”اسان جي گهر هڪ نانگ آ، اهو ڪنهن کان ڊڄي ئي ڪونه.“ بابي هن جي اکين ۾ اکيون اٽڪائيندي چيو.
”ڪٿي رهندو آ، مون کي رڳو ٻرڙ ڏيکار، ان کي پاڻهين پڪڙي وٺندس. منهنجي مرليءَ ۾ اهڙو ته منتر آ جو وڏي کان وڏو نانگ به بچي نٿو سگهي.“
منهنجي پيءُ چيو، ”مالهيءَ کي چئي ٿو ڇڏيان، هو توکي پنهنجي گهر ۾ رهائيندو. جيستائين اسان جي باغ مان سڀ نانگن جهليندينءَ، تيستائين تون اتي ئي رهندينءَ ۽ ها هڪ نانگ جي پڪڙائي اٺ آنا ڏيندس – پر خبردار! اسان جي گهر واري نانگ جي ڏر تي هرگز نه وڃجانءَ، پو ته ان جي ڏنگ جو ڪو علاج ڪونهي.“
”هل – هل!!“
جوڳڻ زبان ٻاهر ڪڍي بابي کي چيڙائيندي چيو ۽ ڪلهي تي لڙڪيل مرلي آڏو آڻي چيو. ”ٻڌايو ته سهي ڪٿي آهي اهو توهان جو نانگ؟“
”هل توکي ڏيکاريان ٿو.“
بابي کي اها خبر ئي ڪونه هئي ته مان جوڳڻ جي وسارڻ جي باوجود وڏڦ جي جهڳٽن ۾ ايترو ويجهو بيٺو آهيان. مون کان بلڪل اڻڄاڻ ٿي هوءَ بابي پويان هلڻ لڳي. مان به ٿورو وٿيرڪو ٿي هنن جي پويان هلڻ لڳس-
چيريءَ جي وڻن مان لنگهي، هو آڙن جي جهڳٽن ۾ پهتا. اتان هي اخروٽ جي وڻ جي ويجهو وڃي هڪ ٿلهي تي ويهي رهيا.
بابا چيو، ”اهو نانگ هتي رهندو آ.“
”هن ٿلهي ۾!“
”ها! چوندا آهن آهن هن ۾ سيدان بيبي جي قبر آهي.“
”سيدان بيبي ڪير هئي؟“
”اهو ته ڪوئي ٻڌائي نه ٿو سگهي ته سيدان بيبي ڪير هئي؟ پر ماڻهو چوندا آهن ته هوءَ ڏاڍي سهڻي هئي. هيءَ تڏهن جي ڳالهه آ جڏهن هتي نه باغ هئا، نه اسپتال ۽ نه ئي راجا جو محل. تن ڏينهن ۾ هڪ مغل شهزادو پيءُ وٽان ڀڄي اچي هن وٽ، ڇهه مهينا کن ترسيو هيو. ڇهن مهينن کان پوءِ مغل شهزادي کي پيءُ طرفان معافيءَ جو پيغام مليو ۽ واپسيءَ لاءِ چيو ويو.“
”پوءِ؟“
”پوءِ، مغل شهزادو هليو ويو ۽ سيدان بي بي کي اهو دلاسو ڏئي ويو ته توکي درٻار ۾ اچڻ جو پيغام ڏياري موڪليندس، ۽ هوءَ ان جو سڄيءَ عمر انتظار ڪندي رهي... هت اها دفن آهي.“
جوڳڻ خاموش رهي.
ٿلهي تي پير پساري، ٽٻڻا لاهي، اکيون پوري مرلي وڄائڻ لڳي.
سچ ته مرليءَ جي رسيلي آواز من کي موهي ڇڏيو – لڳي پيو مرلي ڄڻ ڪنهن کي روئي روئي سڏيندي هجي. ڄڻ ڪو زخمي ملم لاءِ منتظر هجي. ڄڻ ڪو ڀليل ٻار هجي ۽ دڳ جو ڏس پڇندو هجي ۽ ڪاڏي..... ڪاڏي... ڪهڙي دڳ وڃان... ڪاڏي وڃان، ڪندو هجي.
هوءَ ڪافي دير تائين مرلي وڄائيندي رهي، پرمون ڪوبه نانگ ٻرن مان نڪرندي ڪونه ڏٺو. ها باقي بابا جي اکين ۾ ڳوڙها هئا. ٿوريءَ دير کان پوءِ بابا ۽ جوڳڻ مالهيءَ جي گهر ڏانهن روانا ٿيا ۽ مان گهر آيس.
مون امان کي چيو، ”مالهيءَ جي گهر جوڳڻ آئي آ.“
”جوڳڻ؟“
”ها جوڳڻ، بابا ان کي نوڪرياڻي ڪري بيهاريو آ ۽ هڪ نانگ پڪڙڻ تي کيس اٺ آناملندا“
”پڻهين ته مون کي ٻڌايو ئي ڪونهي. چڱو هل. مون کي ڏيکار. ڪٿي آ اها جوڳياڻي؟“
”مان امان کي مالهيءَ جي گهر وٺي ويس. جنهن جو گهر ڪچو ۽ ٻن ڪمرن جو ٺهيل آ- هڪ ڪمري ۾ جوڳياڻي ڀڳل آئينو آڏو رکي ڦڻي ڏيئي رهي هئي. منهنجي ماءُ کي اوچتو ڏسي، ڦڻي ڏيندي ڏيندي بيهي رهي. سندس سنهيون اکيون ائين چمڪڻ لڳيون ڄڻ ڪنهن اونهي پاڻيءَ ۾ زوم سان پٿر ڦٽو ڪيو هجي... ۽ هن اکيون جهڪائي ڇڏيون.
منهنجي ماءُ هڪ نظر ڏسي پونئين – پير موٽ کاڌي – ٻاهر اچي مالهيءَ کي (جو پنهنجي ڪراڙيءَ ماءُ جي پيرن کي زور ڏيئي رهيو هو) چيائين:
”اوءِ! هيءَ نانگ ڇا پڪڙيندي، هيءَته پاڻ نانگڻ آهي.“
اما جو لهجو ڏاڍو سخت هو. مون کي ته سمجهه ۾ نه آيو ته امان هن کي نانگڻ ڇو ٿي پئي چوي.
جوڳڻ ته بلڪل امان وانگر عورت هئي، اها نانگڻ ٿي نه ٿي سگهي! منهنجي خيال ۾ وڏا ماڻهو ڪڏهن ڪڏهن ڏاڍيون بيوقوفن واريون ڳالهيون ڪري ويهندا آهن. تنهن ڪري مون اما کي چئي ڏنو:
”اما هوءَ ته عورتن وانگر هڪ عورت آ، تو هن کي نانگڻ ڪيئن چيو؟“
”تون نٿو سمجهين“ امان ڪاوڙمان مون کي چيو، ”توکي ڪنهن چيو آ ته تون وڏن جي معاملن ۾ دخل ڏي، توکي ڪيترا ڀيرا سمجهايو اٿم ته وڏن جي معاملي ۾ وچ ۾ ٽنگ نه اڙائيندو ڪر، نه ته..!“
مان چپ هيسجي پوئتي ڀرڪي بيهي رهيس، پر امان مون کي ڊوڙائيندي، ڳالهائيندي بنگلي ۾ وٺي آئي. رات جو جڏهن امان سمجهيو ته مان گهري ننڊ ۾ ستو پيو آهيان (حالانڪ مان ڇهند ڪيو پيو هوس) ته امان – بابي سان وڙهڻ لڳي...
”ان جڳن جي رليل جوڳياڻيءَ کي تو نوڪرياڻي ڪري بيهاريو آ؟“
”ها“
”ڇو؟“
”نانگ مارڻ لاءِ“
”ان لاءِ توهان کي ڪو جوڳي هٿ نه آيو؟“
”نه مليو تڏهن ته ان کي بيهاريو آ!“
بابا امڙ جا ڳوڙها اگهيا ۽ پيار ڪندي چيو، ”توکي منهنجي محبت تي يقين ڪونهي، ايتري نادان نه ٿي!“ امان سک جو ساهه کنيو ۽ آرس ڀڃي بابا جي ٻانهن تي آهي پئي.
ٽن – چئن ڏينهن کانپوءِ وري امان. بابا سان جهيڙو شروع ڪيو، ٿيو هيئن جو، هن سيدان بيبي جي ٿلهي تي هڪ دفعي جوڳڻ ۽ بابا کي سُس پس ڪندي ڏسي ورتو. هن جي تن بدن ۾ باهه ڀڙڪي اٿي ۽ رڙيون ڪري چئي رهي هئي، ”هاڻي مان هت رهنديس يا هوءَ ساين اکين واري جوڳڻ.“
بابا، امان کي سمجهائيندي چئي رهيو هو، ”آهستي ڳالهاءِ، ڪوئي ٻڌي نه وٺي، پاڙو نه جاڳي پوي.“
”ڀلي – ڀلي جاڳي، ڀل ٻڌي، منهنجو پاڙو ته ڇا سڄو جڳ ٻڌي، توهان جهڙو بي وفا مرد دنيا ۾ نه هوندو، مون کي پيڪين موڪلي ڇڏيو. مان... هڪ پل به هت نه رهدنس – جي سڀاڻي هوءَ هتان نه وئي ته مان هلي ويندس.“
”هن ٽن ڏينهن ۾ باغ مان ويهه نانگ جهليا آهن.“
”ويهه جهليا هجئين يا پنجاهه، مان سڀاڻي ئي کيس ڳت کان وٺي احاطي کان ٻاهر ڪڍي ڇڏينديس.“
”تو جهڙي شڪي عورت مون نه ڏٺي آهي. هروڀرو شڪ ڪرڻ لڳندي آهين.“
”ها! تون هن کي هت وڌيڪ رهائي منهنجو شڪ مضبوط پيو ڪرين؟“ منهنجي ماءُ ڪاوڙ مان رڙ ڪئي.
”چڱو سائين چڱو، مون هارايو، هڪ هفتي جي اندر مان هن کي جواب ڏئي ڇڏيندس. هفتي اندر هوءَ جيڪي نانگ جهلي سگهي ته جهلي تون هن سان ان دوران جهيڙو نه ڪجانءِ. تون دل ننڍي نه ڪر، مان جيڪي به ڪيان پيو تنهنجي ٻچڙي جي ڀلائيءَ ۽ حفاظت لاءِ پيو ڪيان.“
”چڱو ته پوءِ ڇڙو هڪ هفتو؟“
”ها صرف هڪ هفتو.“
”ان کان وڌيڪ ڏينهن نه.“
”هڪ گهڙي به نه! بابا امان کي پنهنجن ٻانهن ۾ ڀڪوڙيندي چيو.
مان هڪ اک کن لاءِ کولي جهٽ ۾ بند ڪري ورتي. امان ٿڌو ساهه ڀري چوڻ لڳي: ”جڏهن توهان مون کي ائين ٻانهن ۾ وڪوڙي وٺندا آهيو ته مون کي يقين اچي ويندو آهي!“
بابا سائينءَ جوڳياڻيءَ کي چئي ڇڏيو هيو ته هن کي ستن ڏينهن ۾ هتان وڃڻو پوندو،ا يترن ڏينهن ۾ هوءَ جيترا به نانگ جهلي سگهي ڀلي جهلي.
جوڳڻ بابا جي ڳالهه ٻڌي خاموش ٿي ويئي، هن هڪ دفعوبابا جي منهن ۾ غور سان نهاريو، پر پنهنجي مطلب جي ڳالهه نه ڏسي، مايوس ٿي سيدان بي بيءَ جي ٿلهي ڏي رواني ٿي، اتي پير پساري زور زور سان مرلي وڄائڻ لڳي. اڄ سندن مرليءَ ۾ نه اها مستي هئي، نه اهو ميٺاڄ ۽ ڏک، بس رڳو پيڙا، ڪروڌ ۽ لڇ پڇ، ائين محسوس ٿي رهيو هيو، جيئن زهر بنا نانگڻ وڪڙ کائي زهر گهري رهي هجي. ستين ڏينهن جڏهن جوڳڻ وڃڻ واري هئي ته امان کي نانگ ڪکي وڌو. امان هڪدم ڪري پيئي ۽ آهستي آهستي نيري ٿيندي ويئي. بابا اچڻ سان ئي ڏنگ واري جاءِ کي چهڪ ڏيئي ڪافي رت وهائي ڇڏيو ۽ ان چير ۾ پوٽاشم پرمئگنيٽ ڀري ڇڏيو، تن ڏينهن ۾ نانگ جي کاڌي جي ڪا ستي (انجيڪشن) نه ملندي هئي. بابا نانگ جي کاڌل جو اڪثر اهو علاج ڪندو هيو، جنهن ۾ ڪوئي ڪوئي بچي ويندو هيو، باقي گهڻو ڪري مري ويندا هئا-
امان بيهوش ٿي پيئي هئي، جيئن پوءِ تيئن نيري ٿيندي پئي وئي، وات مان گجي نڪرڻ لڳي هيس- مون اهو ڏسي روئي ڏنو هو...
بابا جلدي اٿيو ۽ مالهيءَ جي گهر ويو، جوڳڻ وڃڻ لاءِ سامان ٻڌي ڇڏيو هو، پنهنجي پڙي ۽ قميص به ڌوتي هئائين. نديءَ جي واريءَ سان چانديءَ جي زيورن کي چلڪايو هئائين، وارن کي به ڦڻي ڏني هئائين، هن اخروٽ جي ڇوڏي سان پنهنجن لبن کي لال ڪيو هيو ۽ وارن ۾ گلاب جو وڏو گل لڳائي ڇڏيو هيو ۽ وڃڻ لاءِ بلڪل تيار هئي.
”رانو! هل.“
”ڪاڏي؟“
”هوءَ مري ٿي پئي، ان کي بچائي وٺ.“
”نه- هن کي مرڻ ڏي.“
”نه رانو، چوڻ وٺ. هن کي بچائي وٺ، منهنجي دوا ڪم نٿي ڪري.“
”مون وٽ ڪا دوا ڪانهي، مان نانگ پڪڙي ته سگهان ٿي، پر نانگ جي زهر کي ختم ڪري نٿي سگهان.“
”تون ختم ڪري سگهين ٿي. تو پاڻ ئي ته ٻڌايو هيو ته ڪکيل جي تو وٽ دوا آهي!“
“اها مون کان گم ٿي ويئي آ.“ جوڳڻ منهن ڦيريندي چيو. هن جي لهجي ۾ انتهائي سختي ۽ بيزاري هئي. بابا ٻنهي ٻانهن کان جوڳڻ کي پڪڙيندي ۽ روئڻهارڪو ٿي چيو، ”رانو! منهنجو چوڻ نه موٽاءِ، ڪيئن به ڪري هن کي بچائي وٺ، هوءَ مري وئي ته آءٌ به زنده نه رهندس.“
جوڳڻ پٺ ورائي بابا ڏانهن ڏسندي آهستگيءَ سان چيو: ”هن لاءِ ته روئين ٿو، رڙين ٿو، منهنجي لاءِ تو وٽ هڪڙو ڳوڙهو به ڪونهي؟“
بابا جوڳڻ جي آڏو ڪنڌ جهڪايو، چپڙي ڪيو بيٺو رهيو، ”خاموش ڏوهاريءَ وانگر“ جوڳڻ ٿڌو ساهه ڀريو ۽ پنهنجون پنبڻيون کڻندي چيو، ”چڱو ڀلا جيڪو توهان چاهيو ٿا، ائين ئي ٿيندو“ ۽ بابا سان بنگلي ڏي رواني ٿي. اتي پهچندي ئي هن پنهنجا چپ زخم سان لڳائي سوٽ ڏئي زخم مان ڪافي رت ڪڍي ٻاهر ٿوڪاريو ۽ پوءِ ٽٻڻيءَ مان ڳولي ڳولي سائو ملم ڪڍي زخسم تي مليو – هوءَ باغ ۾ ٻاهر ويئي ۽ ڪا دير ڪجهه ڳوليندي رهي، نيٺ هڪ وڏن پنن وارو ٻوٽو پٽي آئي، ان جي پنن کي کرل ڪري رس ڪڍي ٽيپو ٽيپو ڪري امان جي چپن تي ڳاڙڻ لڳي. ٻن ڪلاڪن کان پوءِ امان جي وات مان گج نڪرڻ بند ٿي وئي – آهستي آهستي امان اکيون کوليون ته جوڳڻ امان کان پاسيري ٿي ويئي - ۽ بابا ويجهو اچي پڇڻ لڳو:
”هاڻ طبيعت ڪيئن آ“
امان ڪمزور آواز ۾ چيو، ”لڳي ٿو ته بچي ويندم، منهنجو ٻچڙو ڪٿي آ”؟“
مان روئيندو امان جي ارهه سان چنبڙي پيس ۽ ٿوريءَ دير ۾ منهنجي، بابا ۽ امان جي نيڻن ۾ خوشيءَ وچان ڳوڙها تري آيا...
اوچتو ئي بابا کي الائي ڇا ياد آيو، هن چيو ”توکي خبر آ ته توکي جيئدان ڪنهن ڏنو آ.“
امان خاموشيءَ سان مٿو لوڏي انڪار ڪيو:
بابا چيو، ”رانو، اڳتي آءُ!“
بابا اهو جملو چوندي پٺتي ڏٺو ته اتي ڪوبه ڪونه هيو! جوڳڻ وڃي چڪي هئي ۽ وري موٽي نه آئي. سياري ۾ جڏهن چوڏس برف پوندي آهي ته ڪڏهن ڪڏهن نديءَ جي هن پار کان مرليءَ جي لڇندڙ صدا گونجندي آ ۽ بابا ان کي ٻڌي بيقرار ٿي ڪمري مان نڪري ايندو آ ۽ ورانڊي ۾ پسار ڪرڻ لڳندو آ. اهو آواز نديءَ کان پري هوائڻ ۾ ائين ئي اڏامندو آهي، جيئن ڪنهن ويران برفاني علائقي ۾ ڪو ٻار گم ٿي ويو هجي ۽ روئي روئي، سڏڪي منٿون ڪندو پنهنجو دڳ پڇندو هجي....
(سنڌيڪار: منظور ظفر)