8. ايراني پلاءُ
ان رات مان خود نه هلندو آهيان، ان رات مون کي بمبئيءَ جون سڙڪون کنيو ڦرنديون آهن. گهٽين جا موڙ ۽ وڏين وڏين عمارتن جا اوندهه ڪونا مون کي خود دعوت ڏيندا آهن ۽ چوندا آن، ”هيڏانهن اچ ... اسان جي طرف به ڏس ... اسان سان به گڏج دوست! تون اٺن سالن اکن هن شهر ۾ رهيو آهين، ليڪن ان هوندي به اجنبين وانگر ڇو هلي رهيو آهين؟ هيڏناهن اچ... اسان سان هٿ ملاءِ!! اڄ رات پنهنجي هئي، اڄ رات ڪنهن جو به ڊپ ڪونه هو. ڊپ ٿئي به ته ٿئي ڪيئن؟ ڊپ ته ان کي ٿيندو آهي، جنهن جو کيسو ڀريل هوندو آهي. هن خالي کيسن واري بجاءِ ملڪ ۾ ڀريل کيسن وارن کي ئي ڊپ هئڻ گهرجي ۽ مون وٽ هوئي ڇا؟ جنهن کي ڪوئي کسي وٺندو؟ ٻڌو آهي ته سرڪار هڪ قانون ٺاهيو آهي، جنهن موجب رات جي ٻارهين بجي کان پوءِ سڙڪن تي گهمڻ ڏوهه آهي، ڇو؟ ڪهڙي ڳالهه آهي؟؟ رات جو ٻارهين بجي کان پوءِ بمبئيءَ ۾ ڇا ٿيندو آهي؟؟ جنهن کي هو مون کان لڪائڻ ٿا چاهين. مان ضرور ڏسندس، چاهي ڪجهه به ٿي پو! اڄ رات مون کي ڪنهن جو ڊپ ڪونه آهي، ڪجهه به ٿي پوي، مان اڄ ضرور گهمندس ۽ پنهنجن دوستن سان هٿ ملائيندس.
اهوئي سوچي مان چرچ گي اسٽيشن وٽان گذري يونيورسٽي گرائونڊ ۾ اندر لنگهي ويس. ارادو هئم ته ميدان مان گذري وڃان،ا ن وقت مون ڏٺو، هڪ ڪنڊ ۾ ڪجهه ڇوڪرا گول بڻائي ويٺا آهن ۽ تاڙيون وڄائڻ سان گڏوگڏ ڳائي رهيا آهن.
”تيرا ميرا پيار هوگيا... تيرا ميرا، ميرا تيرا، تيرا ميرا پيار هوگيا آ ... آ....آ“
ٻه ٽي ڇوڪرا تاڙيون وڄائي رهيا هئا. هڪ ڇوڪرو وات مان بنسريءَ جهڙو آواز ڪڍڻ جي ڪوشش ڪري رهيو هو، ٻيو ڇوڪرو ڪنڌ کي ڦيرائڻ سان گڏوگڏ هڪ ڪاٺ جي پيتيءَ کي طلبي وانگر وڄائي رهيو هو. سڀ خوشيءَ ۾ جهومي رهيا هئا ۽ سنهي ٿلهي آواز ۾ ڳائي رهيا هئا، مون ويجهو وڃي هنن کان پڇيو، ”ڪيئن دوستو! ڪنهن جو ڪنهن سان پيار ٿي ويو؟“
هنن هڪ پل لاءِ گانو بند ڪري مون طرف ڏٺو، اها خبر ڪين اٿم ته مان ماڻهن کي ڏسڻ ۾ ڪيئن لڳندو آهيان، پر ايتري خبر ضرور اٿم ته هڪ پل مون طرف ڏسي ماڻهو مون سان رلي ملي ويندا آهن، مون سان ايتريقدر ته گهرا ٿي ويندا آهن، جو زندگي ڀر جا راز پنهنجي مختصر ڪائنات جون سڀ تصويرون، پنهنجي دل جا سڀ دک درد مون سان سلڻ لڳندا آهن. منهنجي چهري ۾ ڪابه وڏ ڪونه آهي. ڪائي عجب ۾ وجهندڙ شيءِ ڪونه آهي، ڪوئي رعب ڪوئي دٻدٻو ڪونه آهي، منهنجي لباس ۾ به ڪوئي شان و شوڪت ڪونه آهي، منهنجن پيرن ۾ هڪ معمولي چمپل هوندي آهي، ان جي مٿان لٺي جي پتلون ۽ لٺي جي خميس، هڪ ته مون کي پنهنجي جهوپڙيءَ ۾ پٽ تي سمهڻ جي عادت آهي، ٻيو مون ۾ اها به هڪ خراب عادت آهي ته منهنجي زندگيءَ ۾ ميريون، گنديون ڀتيون گهڻيون اينديودن آهن ۽ صاف اجليون ڀتيون بلڪل ئي گهٽ! ڪمبخت خميس ڪنڌي وٽان تمام جلدي ڦاٽي پوندي آهي، اتي توهان کي اڪثر ٽاڪا لڳل نظر ايندا. ڏاڍيءَ محنت ۽ صفائيءَ سان مان اهي ٽاڪا لڳائيندو آهيان، پر ان هوندي به ڪمبخت ڏسڻ ۾ ايندا آهن. ڇو جو ٽاڪا ڦاٽلن جي ڪپڙن جي ٻن ڪنارن کي ملائڻ جو نالو آهي. ڦاٽلن پراڻن ڪپڙن کي هر هر جوڙڻ جي ڪوشش ڇو ڪئي ويندي آهي، ڇو هر ڪو ماڻهو ڪاري اچڪن مٿان سرخ گلاب جو گل نٿو لڳائي سگهي؟ اهو سچ آهي ته به انسان هڪجهڙا نٿا ٿين، ساڳيءَ صورت جا نٿا ٿين. بمبئيءَ ۾ ڏينهن ۽ رات ۾ لکين مختلف قسمن جا چهرا ڏسندو آهيان، ليڪن ائين ڇو انهن سڀني جي خميس تي به ڪنڌن وٽ ٽاڪا لڳل هوندا آهن. لکين ٽاڪا ڦاٽل زندگين جي ڪنارن کي ملائڻ جي ناڪام ڪوشش ڪندا آهن. هڪ نقاد منهنجون ڪهاڻيون پڙهي مون کي چيو هو، ”مون کي انهن مان ڪنهن به انسان جو چهرو نظر نٿو اچي.“ اهائي مون ۾ وڏ آهي ته مان پنهنجن ڪردارن جي چهرن جو بيان نٿو ڪريان، انهن جو ڪنڌن جا ٽاتڪا ڏسي انهن جو بيان ٿو ڪريان، ٽاڪا جي مون کي انسان جو اندريون چهرو ڏيکارين ٿا. انهن جي ڏينهن رات جي ڪشمڪش ۽ انهن جي ڏينهن رات جي محنت جو راز ٻڌائين ٿا. ٽاڪا جن کان سواءِ زندگي جو ڪوئي ناول ۽ سماج جي ڪائي ڪهاڻي مڪمل ٿي نٿي سگهي. ان ڪري مون کي ان ڳالهه جي ڏاڍي خوشي آهي ته منهنجو چهرو ڏسي ڪوئي مون کي ڪلارڪ سمجهندو آهي، ڪوئي فوٽا وڪڻندڙ يا وار ڪٽيندڙ، اڄ تائين مون کي ڪنهن به وزير يا کيسو ڪتريندڙ، ڪونه سمجهيو آهي. ان ڳالهه جي مون کي ڏاڍي خوشي آهي ته مان انهن لکن ڪروڙن ننڍن ماڻهن مان هڪ آهيان، جي تمام ... هڪ ٻئي سان رسمي واقفيت کان سواءِ رلي ملي وڃن ٿا.
هتي به هڪ امتحاني بل جي جهجهڪ بعد هو مون طرف ڏسي مسڪرائڻ لڳا. هڪ ڇوڪري مون کي چيو، ”اچ دوست! تون به اچي هت ويهه ۽ ڳائڻ چاهين ته خوشيءَ سان ڳاءِ“ ايترو چئي ان ڏٻري پتڪري ڇوڪري مٿي جي وارن کي جهٽڪو ڏئي پوئين طرف ڪيرايو ۽ پوءِ وري اڳ جيان ڪاٺ جي پيتيءَ کي طبلي وانگر وڄائڻ لڳو. مان به هنن سان سر ملائڻ لڳس ۽ اسان سڀ گڏجي وري ڳائڻ لڳاسين، ”تيرا ميرا، ميرا تيرا، تيرا ميرا پيار هوگيا...“
اچانڪ ان ڏٻري پتڪري ڇوڪري طبلو وڄائڻ بند ڪري ڇڏيو ۽ پنهنجي هڪ ساٿيءَ کي جيڪو پنهنجي ڪنڌ کي پنهنجين ٻنهي ٽنگن جي وچ ۾ لڪائي اوڪڙو ويٺو هو، ڌڪ هڻي چيو، ”اڙي، مڌوبالا تون ڇو ڪونه ٿو ڳائين؟“
مڌوبالا ڏاڍي تڪليف بعد پنهنجو چهرو ٽنگن مان ٻاهر ڪڍيو. هن جو چهرو مڌوبالا ائڪٽرس وانگر حسين ڪونه هو، هن جي بدن تي باهه ۾ جلڻ جا نشان هئا. هن جي ننڍڙين ننڍڙين اکين مان جي هن جي گول چهري تي ٻه ڪار ڪار داغ ٿيل هئا، انتهائي پريشاني جهلڪي رهي هئي. هن پنهنجي چپن کي پاڻ ۾ ملائيندي طلبي واري کي چيو، ”حرامزادا! مان نٿو ڳائي سگهان، منهنجي پيٽ ۾ سور ٿي رهيو آهي.“
”پيٽ ۾ سور ٿي رهيو اٿئي؟ تو اڄ ايراني پلاءُ کاڌو آهي؟؟“
مڌو بالا ڏک وچان هاڪار ۾ ڪنڌ لوڏيندي چيو، ”ها اهوئي کاڌو اٿم.“
”ڇو کاڌءِ؟“
”نه کانوان ته ڇا ڪريان؟ اڄ صرف ٽي بوٽ جو پاليش ڪيا هئم؟“
هڪ ٻئي ڇوڪري، جو عمر جي لحاظ کان سڀن کان وڏو ٿي لڳو ۽ جنهن ج ي کاڏيءَ تي ٿوري ٿوري ڏاڙهي اچڻ لڳي هئي، چيو ”اڙي مڌو بالا! اٿ ميدان ۾ چڪر لڳاءِ، هل مان به توسان گڏ ٿو ڊڪان، ٻه ٽي چڪر لڳائڻ سان پيٽ جو سور ويندو رهنديءِ.“
”نه! رهڻ ڏي.“
”چوانءِ ٿو اٿ! نه ته چماٽ هڻندوسانءِ.“
مڌوبالا هٿ جوڙيندي چيو، ”ڪڪو رهڻ ڏي، مان هٿ ٿو جوڙيانءِ.“
”اٿ ڙي ڇو اسان جي محفل خراب ڪري رهيو آهين؟“ ڪڪوءَ هٿ کان وٺي مڌوبالا کي اٿاريو ۽ ٻئي يونيورسٽي گرائونڊ ۾ ڊوِڙڻ لڳا.
پهرين ته ٿوريءَ دير تائين مان انهن ڊڪندڙ ڇوڪرن کي ڏسڻ لڳس پر جڏهن منهنجي پاسي ۾ ويٺل ڇوڪري پنهنجو مٿو کنگهندي چيو، ”ڪهڙي نه مصيبت آهي، ايراني پلاءُ کاءُ ته به مصيبت، نه کاءُ ته به مصيبت!“
مون چيو، ”پلاءُ ته ڏاڍي مزيدار شئي آهي، ان جي کائڻ سان پيٽ ۾ سور ڪيئن پوندو؟“
منهنجي ڳالهه ٻڌي هو سڀ کلڻ لڳا، هڪ ڇوڪري (جنهنجو نالو پوءِ مون کي ڪلديپ ڪور معلوم ٿيو ۽ جو ان وقت ڦاٽل نڪر پائي ويٺو هو) کلندي مون کي چيو ”معلوم ٿو ٿئي ته تو ڪڏهن ايراني پلاءُ ڪونه کاڌو آهي.“
مون ڇيو، ”پلاءُ ته ڪيترن ئي قسمن جو کاڌو اٿم، شيد ايراني پلاءُ به کاڌو هجيم پر تون الائي ڪهڙي پلاءُ جي پيو ڳاله ڪرين!“
ڪلديپ ڪور پنهنجي گنجيءَ جا بٽڻ کوليندي مون کي ٻڌايو ته ”ايراني پلاءُ هنن جو هڪ خاص اصطلاح آهي. ان کي هي روز روز ڪونه کائيندا آهن، پر جنهن ڏينهن گهٽ پئسا ڪمائيندا آهن، ان ڏينهن هنن کي ايراني پلاءُ کائڻو ئي پوندو آهي ۽ اهو پلاءُ سامهون واريءَ ايراني ريسٽورينٽ ۾ رات جو ٻارهين بجي کان پوءِ ملندو آهي. سڄي ڏينهن ۾ ماڻهو جيڪي ڊبل روٽيءَ جا ٽڪرا، گوشت جون چوسيل هڏيون، چانورن جا داڻا، پٽاٽن جا ڇلر ۽ ٻيون شيون پليٽن ۾ بچائي ويندا آن، اهو سڄو جوٺو کاڌو هڪ هنڌ ڪٺو ڪيو ويندو آهي ۽ ان جي ملاوت ٻي آني پليٽ جي حساب سان وڪامندي آهي. پٺيان رنڌڻي جي دروازي وٽ ان کي ايراني پلاءُ چوندا آهن، ان کي عام طور هن علائقي جا غريب ماڻهو به ڪونه کائيندا آهن پر تڏهن به هر روز ٻه ٽي سئو پليٽون وڪامي وينديون آهن. ايراني پلاءُ جي خريدارن ۾ گهڻو ڪري بوٽ پالش ڪندڙ، فرنيچر کڻندڙ، گراهڪن لاءِ ٽئڪسي آڻيندڙ، آس پاس جي جڳهين جا بيڪار نوڪر يا ٺهندڙ جڳهين ۾ ڪم ڪندڙ مزور هوندا آهن.“
مون ڪلديپ ڪور کان پڇيو، ”تنهنجو نالو ڪلديپ ڪور ڇو آهي؟“
ڪلديپ ڪور پنهنجي صدري بلڪل لاهي ڇڏي هئي ۽ ڏاڍي مزي سان گاهه تي ليٽي پنهنجي ڪاري پيٽ تي هٿ ڦيري رهيو هو. منهنجو سوال ٻڌي هن پنهجي هڪ ساٿيءَ کي چيو، ”ذرا منهنجي پيتي ته ڏجاءِ.“
ڪلديپ ڪور پيتي کولي، ان پيتيءَ ۾ هن جي پالش جو سامان پيل هو. پالش جي هر هڪ دٻيءَ مٿان ڪلديپ ڪور جي تصوير لڳل هئي.هن پنهنجي ساٿي کي به پنهنجي پيتي کولڻ لاءِ چيو، هن جي پيتيءَ ۾ جيتريون به پالش جون ننڍيون وڏيون دٻليون هيون، انهن سڀني جي مٿان وري نرگس جون تصويرون لڳل هيون، جي رسالن ۽ اخابرن مان ڪٽي هنيون ويون هيون، ڪلديپ ڪور چيو، ”هيءُ نرگس جي پالش ڪتب آڻيندو آهي، هو نميءَ جي ۽ ثريا جي. اسان مان جيڪي به بوٽ پالش ڪندا آهن، اهي سڀ ڪنهن نه ڪنهن فلم ائڪٽريس جون تصويرون ڪٽي پنهنجين پالش جي دٻين مٿان هڻندا آهن ۽ ان جي ڪندا آهن.“
”ڇو؟“
”حرامزادا!“ گراهڪ، انهن ڳالهين مان ڏاڍو خوش ٿيندا آهن!! اسان انهن کي چوندا آهيون، صاحب ڪهڙي پالش لڳايون؟ نرگس يا ثريا يا مڌوبالا؟ پوءِ گراهڪ جنهن ائڪٽريس کي پسند ڪندو آهي، ان جي پالش گهرندو آهي ۽ اسان ان کي، ان ڇوڪري جي حوالي ڪندا آهيون، جيڪو ان ائڪٽريس جي پالش ڪتب آ ڻيندو آهي. اسان ڪل اٺ ڇوڪرا اهيون، هوڏانهن سامهون چرچگيٽ وٽ (سي) بس اسٽينڊ جي پوئتان ويهندا آهيون. اسان مان جيڪو جنهن ائڪٽريس جي پالش ڪتب آڻيندو آهي، ان ائڪٽريس جو نالو ئي سندس نالو آهي، ان مان اسان جو ڌنڌو سٺو هلندو آهي ۽ ڪم ڪرڻ ۾ ذرا مزو ايندو آهي.“
مون چيو، ”توهان جو بس اسٽينڊ جي پوئتان ۽ ايراني ريسٽورينٽ جي سامهون ويهندا آهيو، پوءِ پوليس وارا ڪجهه به ڪونه چوندا اٿو؟“
ڪلديپ ڪور اونڌو ليٽيل هو، منهنجو سوال ٻڌي سڌو ٿي ويو ۽ هن پنهنجي آڱوٺي جي هڪ آڱر ۾ ڪجهه دٻائي يڪايڪ هڪ جهٽڪي سان ائين نچايو ڄڻ هو فضا ۾ آنو اڇلائي رهيو هو. هن چيو، ”حرامزادو ڇا چوندو؟ پئسا جو ڏيونس ٿا؟“ ايترو چئي ڪلديپ ڪور وري آڱوڍي سان هڪ خالي آنو هوا ۾ اڇلايو ۽ فضا ۾ ڏسڻ لڳو ۽ پوءِ ٻئي هٿ کولي هن ان آني کي جهٽي ورتو ۽ پوءِ هن پنهنجن ٻنهين مٺين کي کوليو، ٻئي خالي هيون. ڪلديپ ڪور مسڪرائي چپ چپ اونڌو ٿي ليٽي پيو.
نرگس مون کي چيو، ”تون دادر ۾ پالش ڪندو آهين نه؟ مون توکي شايد ڏٺو هو.“
”مون کي به هڪ قسم جو پالش وارو ئي سمجهه.“ مون جواب ڏنو.
”هڪ قسم جو ڪيئن؟“ ڪلديپ ڪور اٿي ويهي رهيو.
هن مون طرف گهوري چيو، ”حرامزادا! سڌي طرح ڳالهه ڪر نه؟ ٻڌاءِ تون ڇا ڪندو آهين؟“
هن مون کي حرامزادو ڪوٺيو، اهو ٻڌي مان ڏاڍو خوش ٿيس، ڪوئي ٻيو مون کي حرامزادو چوي ها ته خبر وٺانس ها. پر جڏهن هن ڇوڪري مون کي حرامزادو گار جو لفظ ڪونه هو، پر برادريءَ جو لفظ هو، هن مون کي پنهنجي برادريءَ ۾ شامل ڪيو هو. ان لاءِ مون چيو، ”ڀائي مان به هڪ قسم جي پالش ڪندو آهيان ۽ ڪڏهن ڪڏهن انساني چهرا ڏسندو آهيان ۽ انهن جي اندر ڇا آهي؟“
نرگس ۽ نمي يڪدم چئي اٿيا، ”حرامزادا! وري پرولين ۾ ٿو ڳالهائين؟ صاف صاف ڇو ڪونه ٻڌائين؟
مون چيو، ”منهنجو نالو وشن آهي ۽ مان ڪهاڻيون لکندو آهيان ۽ ڪهاڻيون اخباروارن کي وڪڻندو آهيان، اهڙي ريت سمجهو ته مان به وڪامندو آهيان.“
”اوهه! ته تون بابو آهين!!“ نميءَ چيو. نمي هڪ ننڍڙو ڇوڪرو هو، ان گول ۾ جيڪي به ڇوڪرا ويٺا هئا، انهن سڀني کان هو ننڍڙو هو، ننڍڙو پر هن جي اکين ۾ چالاڪيءَ جي چمڪ هئي، جيئن ته هو اخبارون به وڪڻندو هو، ان ڪري هن جي مون ۾ اڃا به دلچسپي وڌي وئي. هن ويجهو اچي مون کي چيو، ”ڪهڙي اخبار ۾ لکندو آهين؟ فري پريس، ٽائمس؛ بمبئي ڪرانيڪل مان انهن سڀني اخباروارن کي سڃاڻندو آهيان.“
”شاهراهه“ ڪهڙو نيوز پيپر آهي؟“
”دهليءَ مان نڪرندو آهي.“
”دهليءَ جي ڇاپخاني مان؟“ هو حيرت وچان مون طرف ڏسڻ لڳو.
”ها ۽ ادب لطيف ۾ به لکندو آهيان.“ مون رعب ڄمائڻ لاءِ چيو.
ڪلديپ ڪور کلندي چيو، ”بدب خليف ۾ لکندو آهين حرامزادا! اهو ته ڪنهن انگريزي فلم ائڪٽريس جو نالو به ٿي سگهي ٿو. ”بدب خليف!“ ها... ها...!! اڙي نمي اڄ کان وٺي تون پنهنجو نالو بدلائي ”بدف خليف“ رک، ڏاڍو مزيدار نالو آهي. ها...ها...ها.“
جڏهن سڀ ڇوڪرا کلي ٿڪا تڏهن مون سنجيدگيءَ سان چيو، ”بدب خليف“ نه ادب لطيف لاهور مان نڪرندو آهي، ڏاڍو سٺو پيپر آهي.“
نرگس ڪنڌ لوڏيندي چيو، ”هائو هوندو ادب لطيدف ئي هوندو، اسان جو ان ۾ ڇا؟ اسان ان کي وڪڻي پئسا ٿوروئي ڪمائيندا آهيون؟“
ڪلديپ ڪور مون طرف ڏسي وري کلڻ لڳو. مان به هنن سان کلڻ لڳس، کلڻ کان سواءِ ٻيو ڪوئي چاڙهو به ته ڪونه هو. ڪلديپ ڪور کلندي کلندي اچانڪ سنجيده ٿي ويو، مون طرف ڏسي هن چيو، ”۽ هڪ ڪهاڻيءَ عيوض توکي ڇا ملندو آهي؟“
”ايترو ئي جيترو توهان کي ملندو آهي، اڪثر ڪجهه به نه ملندو آهي، جڏهن لفظن مٿان پالش ڪري پورو ڪندو آهيان، تڏهن اخبار وارا شڪريه چئي ڪهاڻي مفت کڻي ويندا آهن ۽ وڃي پنهنجي اخبار يا رسالي ۾ ڇپائيندا آهن.“
”ته پوءِ اهڙي مغز ماري ڪرين ڇو ٿو؟اسان وانگر پالش ڇو ڪونه ٿو ڪرين. سچ ٿو چوانءِ تون به هليو آءٌ اسان جي برادريءَ ۾! بس تنهنجي ئي باقي ڪثر آهي ۽ تنهنجو نالو به ”بدب خليف“ ئي رکنداسين.
”ملاءِ هٿ!“ ڪلديپ ڪور چيو، ”پر چار آنا روز پوليس کي ڏيڻا پوندءِ.“
”۽ اگر ڪنهن ڏينهن چار آنا به نه ٿيا ته؟“
”اهو مان نٿو ڄاڻان، ڪنهن کان گهري، چوري ڪري، ڊاڪو هڻي، ڪيئن به چار آنا ڏيڻا پوندءِ ۽ مهيني ۾ ٻه ڏينهن حوالات ۾ به رهڻو پوندءِ.“
”اڙي واهه، ٻه ڏينهن حوالات ۾ ڇو؟“
”اهو مان نٿو ڄاڻان آ پوليس واري کي روز چار آنا ڏيندا آهيون، هرڪو پالش وارو ڏيندو آهي، پوءِ به هو اسان کي مهيني ۾ ٻه دفعا پڪڙي وٺي ويندو آهي، هو چوندو آهي اهڙو قائدو آهي، پوءِ اسان ڇا ڪريون؟“
”چڱو ٻه ڏينهن حُالات ۾ به رهندس.“ مون چيو.
”توکي هڪ دفعو ڪورٽ ۾ به وڃڻو پوندو، تنهنجو چالان ٿيندو ۽ توتي ٻه ٽي روپيا ڏنڊ به پوندو، اهي به توکي ڏيڻا پوندا.“
”ائين وري پو؟“
”اي يار پوليس واري کي به ته ڪار گذاري ڏيکارڻي پوندي آهي ڪيئن نه؟ تون سمجهين ڇو نٿو حرامزادا بدب خليف!“
مون اک ڀڃي ڪلديپ ڪور کي چڇيو، ”حرامزادا مان سڀ ڪجهه سمجهي ويس.“
اسان ٻئي کلڻ لڳاسين. ايتري ۾ مڌوبالا ۽ ڪڪو ٻئي ميدان ۾ ٽئي چار چڪر هڻي، پسيني ۾ تر ٿي واپس اچي ويا مون مڌوبالا کان پڇيو، ”ڪيئن تنهنجي پيٽ جو سور ويندو رهيو؟“
”سور ته ويندو رهيو پر بک غضب جي لڳي آهي!“ مڌو بالا چيو.
”بک ته مون کي به لڳي آهي“ ڪلديپ ڪور چيو.
نرگس چيو، ”مون کي به.“
”نه پوءِ وري ايراني پلاءُ کائيندا؟ ٻيو وري پيٽ ۾ سور پوندو ۽ وري ميدان جا چڪر! نميءَ چيو.
”۽ پوءِ وري بک!“ ڪلديپ ڪور تلخيءَ وچان چيو.
نمي چيو، ”مان ٻه پئسا ڏئي سگهان ٿو.“
”هڪ آنو منهنجي طرفان.“ مون چيو.
ڪل چار آنا ٿي ويا ۽ نميءُ کي پلاءُ آڻڻ لاءِ چيو ويو، ڇو جو هو سڀني کان ننڍو هو ۽ وري ايراني ريسٽارنٽ جو رسيو هن کي پسند ڪندو هو، ان ڪري سوچيوسين ممڪن آهي نميءَ کي ٻن پليٽن بدران چئن پليٽن يا گهٽ ۾ گهٽ ٽن پليٽن جيترو مال ملي وڃي. نميءَ جي وڃڻ بعد مون چيو، ”ڇا توهان روز هتي ئي سمهندا آهيو؟“
”مڌو بالا کانسواءِ سڀ ئي هت سمهندا آهيون.“
ڪڪوءَ ڇيو، ”مڌو بالا هونئن پنهنجي گهر ويندو آهي، پر اڄ ڪونه ويو آهي.“
”تنهنجو گهر ڪاٿي آهي؟ مون مڌو بالا کان پڇيو.
”سيان ۾ هڪ جهوپڙيءَ ۾ مان ۽ منهنجي ماءُ رهندا آهيون.“
”۽ پيءُ؟“
مڌو بالا چيو، ”پيءُ جي خبر ڪونه آهي، هوندو حرامزادو سامهون وارين جڳهين جو ڪوئي سيٺ!“
يڪايڪ هو سڀ چپ ٿي ويا، ڄڻ ڪنهن هنن جي چهري تي چماٽ وهائي ڪڍي هجي. ڇوڪرا جي بي آسري هئا، بي گهر هئا، بنا نالي هئا، جن پنهنجي زندگيءَ جي دکن کي فلم ائڪٽريسن جي خوبصورت نالن ۾ ڇپائڻ جي ناڪام ڪوشش ڪئي هئي. ”تيرا ميرا پيار هوگيا.“ ڪٿي آهي تنهنجو پيار؟ اي منهنجا ڀاءُ، اي منهنجي ماءُ، اي منهنجا پيءُ، تون ڪير آهين؟ ڇاجي لاءِ تو مون کي هن دنيا ۾ آندو ۽ هنن سخت بي رحم ٽئڪس زده فٽ پاٿن تي ڌڪا کائڻ لاءِ ڇڏي ڏنو؟ هڪ پل لاءِ هنن سڀني جا چهرا ڪنهن نامعلوم خوف وچان مرجهائي ويا، يڪايڪ هو هڪ ٻئي جي ويجهو اچي ويا ۽ ڏاڍي زور سان هنن هڪ ٻئي جي هٿن کي پڪڙيو، ڄڻ ٻئي ڪنهن به هنڌان هنن کي آسرو ڪونه مليو، ڄڻ هن شهر جي هر ڪنهن وڏي عمارت، هر ڪنهن فٽ پاٿ ۽ هر ڪنهن هلڻ واري قدم هنن کي ٺڪرائي ڇڏيو هو ۽ هنن کي مجبور ڪيو هو ته رات جياهيءَ ۾ هو هڪ ٻئي جا هٿ پڪڙين. مون کي هو ان وقت اهڙائي خوفزده ۽ معصوم لڳي رهيا هئا، جهڙا ٻالا ڀولا ٻار، جيڪي نامعلوم ۽ اٿاهه جهنگل ۾ گم ٿي وڃن. ان لاءِ مون کي بمبئي ڪڏهن ڪڏهن شهر ته لڳندو آهي پر هڪ جهنگل لڳندو آهي.
پوءِ مان سوچيان ٿو ته ائين نه، بمبئي هڪ جهنگل ڪونه آهي، بمبئي ته هڪ شهر آهي. ماڻهو چون ٿا جي هڪ ميونسپل ڪارپوريشن آهي، ان جي هڪ سرڪار آهي، هڪ نظام آهي، ان جون گهٽيون آهن، راهون آهن، بازار آهن، دڪان آهن، روڊ آهن، گهر آهن ۽ اهي سڀ هڪ ٻئي سان اهڙيءَ طرح ته جڙيل آهن، جيئن هڪ ڌرم ۽ تهذيب، شهر ۾ شيون هڪٻئي سان ڳنڍيل لڳنديون آهن، اهو مان سمجهان ٿو، مان به ان جي گهٽين ۽ بازارين کي ڏسندو آهيان. ان جي رستن ۽ گهرن کي سڃاڻندو آهيان. ليڪن ان عزت ۽ محبت جي باوجود مان اهو ڇو ٿو ڏسان ته ان عظيم شهر ۾ ڪيتريون گهٽيون اهڙيون آهن، جن مان ٻاهر نڪرڻ جا رستا اهڙا آهن جي ڪنهن به منزل طرف ڪونه ٿا وڃن، ڪيترائي ٻار اهڙا آهن، جن لاءِ ڪوئي گهر ڪونهي. يڪايڪ ان خاموشيءَ کي نميءَ ٽوڙي ڇڏيو. هو ڀڄندو اسان جي سامهون اچي ويو. هن جي هٿ ۾ ايراني پلاءُ جون ٽي پليٽون هيون، انهن مان خوشبوءِ نڪري رهي هئي. جڏهن هن پليٽون آڻي اڳيان ٿي رکيون، تڏهن اسان ڏٺوسين تنجي اکين ۾ آنسو تري رهيا هئا، ”ڇا ٿيو؟“ ڪلديپ ڪور پڇيو.
انهيءَ غضبناڪ لهجي ۾ چيو، ”رسئوي هت زور سان چڪ پاتو.“ نميءَ پنهنجو کاٻو ڳل اسان طرف ڪندي چيو. اسان ڏٺوسين، هن جي کاٻي ڳل تي چڪ جو وڏو نشان هو.
ڪلديپ ڪور رسوئي کي گار ڏيندي چيو، ”حرامزادو.“ پر ان بعد هو سڀ ايراني پلاءُ مٿان ٽٽي پيا.
(سنڌيڪار: جيوت چاولا)