ڏونگر جي حقيقت
ڪنهن کي ڪِينَ چَون، مَنجَهنِ جو پرِيتِڻو
هي بيت سسئي جي جدوجهد تي قائم سرن مان سر ”ڪوهياري“ مان ورتل آهي. هڪڙو ڪوهه لفظ مفاصلي جي معنا ۾ استعمال ٿيندو آهي جيڪو ٻن ميلن جي برابر هوندو آهي اهو ڪوهه لفظ سنسڪرت ٻولي جي ڪروش لفظ مان نڪتل آهي ۽ ٻيو ڪوهه لفظ فارسي ٻولي جو آهي جنهن جي معنا ڏونگر يا جبل آهي. ڪوهيار جو مطلب جبل جو رهاڪو ۽ ڪوهياري ان جو مونث آهي. ڪوهه جي ٽِين معنا آهي ”ڇو، ڇا، ڪير“ هي لفظ ”ڪو“ لفظ جو ڀرجھلو آهي، جنهن جي معنا ڪجھه ڪو، ڪجھه ته، جيڪو، ڇو ۽ ڇا آهي. لغت جا ڄاڻو لکن ٿا ته لطيف سائين ”ڪو“ لفظ کي ” جو“ جي معنا ۾ به استعمال ڪيو آهي. هندي زبان ۾ ”ڪو“ لفظ مفعول جي علامت طور استعمال ٿيندو آهي، جيئن واسطي ۽ لاءِ وغيره. هن بيت ۾ لطيف سائين فڪري بلندگين جي اهڃاڻن تان پردو هٽائي ٿو ۽ انسان جي اندر جي باڪمال دنيا جي چرخي جي نتيجي ۾ پيدا ٿيندڙ عظيم سوچ کي ڪائنات جي هيبتناڪ جسمن سان هم عصري ڪندي ڏيکاريو آهي. ڏُکِي يعني سسئي جيڪا ڏونگر جي مقابلي ۾ پتڪڙو جسم رکي ٿي ۽ ڏونگر جيڪو سسئي جهڙن لکين جسمن کان به وڏو ٿئي ٿو پر ڪيفيتن ۽ احساسن جي ڪاٿي ۾ برابر آهن. جيئن گرميءَ جي ڪوساڻ ۽ سرديءَ جي ٿڌاڻ تقريبن هر عمر جو ماڻهو هڪجهڙي محسوس ڪندو آهي، تيئن سسئي ۽ ڏونگر جي جسامت ۾ تمام وڏي فرق جي باوجود ڏونگر ۽ سسئي جي اهنجن ۽ احساسن جي شدت ۾ هڪجهڙائي آهي.
بيشڪ ڏونگر (Mountain) زمين ۾ پيدا ٿيندڙ غضب جي باهه رکندڙ لاون ( Volcanoes)، ٽڪراءَ (Fold) ۽ خلل ( Block) جي نتيجي ۾ روپ ڌاري ويٺو آهي پر سندس پڄراڻ جو اسڪيل سسئي جي درد کان وڌيڪ نه آهي اهو ئي سبب آهي جو ٻنهي جو ظرف هڪٻئي کي پنهنجو ڪري ٿو.
سسئيءَ جيڪا به جاکوڙ ڪئي، جيڪي پنڌ جهاڳيا ۽ پنهنجي مقصد حاصل ڪرڻ لاءِ جيڪي حيلا وسيلا يا ولوڙ ڪئي، ان سموري جدوجهد جي سَندَ لطيف سائين سسئي کي ڏونگـــــر سان حال اورڻ ۾ ڏئي ٿو.
برطانيا جو ارڙهين صدي جو فلاسافڪ شاعر ۽ قوي مصور وليم بليڪ (William Blake) جنهن جي پوئٽري لاءِ پيغمبرانا يعني حالتن جي آگاهي ڏيندڙ ۽ هن جي مصوريءَ لاءِ خدائي مصوري جو اولڙو چوندا آهن، هي صاحب لطيف سائين جي موقف جي چٽائي ڪندي چوي ٿو ته
Great things are done when men and mountains meet يعني ”عظيم ڪم ان وقت ٿيندا آهن جڏهن انسان ۽ پهاڙَ ملندا آهن.“ ڏونگر ڌرتي جي هزارين صدين جي ڪيميائي پيڙائن جو وارث آهي. انسان کي ڌرتي پنهنجي ڇاتيءَ کان پري نٿي ڪري، انسان ۽ ڌرتي ۾ تقريبن ڪيمائي جزا ساڳيا آهن. انسان جي بدني ڊول کان وٺي سندس ذهني اوسر ۽ نفسياتي بيهڪ تائين ڌرتي پنهنجو سَتُ ڏئي ٿي. سائنس ۽ مذهب جي مطابق انسان مٽيءَ ”Clay“ مان جنم ورتو آهي ۽ علم جدليات (Dialectics ) جي اصولن جي مطابق فنا به انهيءَ مٽيءَ ۾ ٿئي ٿو. ڌرتي جي ٽوٽل پيڙائن جو نتيجو يا مواد ڏونگرَ آهن. قدرت جو هڪ اصول آهي ته ”جنهن شيءِ ۾ جذب ڪرڻ (Absorption) جي قوت هوندي آهي ته ان جي حالت وڌندڙ هوندي آهي، اهڙي نموني جيڪا شيءِ گھٽجندي آهي ان ۾ هميشه اخراج يا ڪَڍ يا نيڪال (Emiting or Vomiting) جي حالت هوندي آهي. ڏونگر سائنسي نقطي نگاهه کان واڌ ويجھه وارو ماحول رکي ٿو ۽ عربين کربين نه پر ڳڻت کان ٻاهر بيشمار پتڪڙن ذرڙن کي پاڻ ۾ سمائي ويٺو آهي جيڪي خدائي قوت جو مظهر آهن. ڏونگر جي اهڙي قسم جي حالت جي سَنَدَ سٺ واري ڏهاڪي ۾ پيش ڪيل نظريي مان پوي ٿي جنهن ۾ چيو ويو آهي ته ٺوس مادي کي ٽوڙڻ کان پوءِ سندس نه ٽٽندڙ آخري ذرڙي ۾ هڪ قوت دريافت ڪئي وئي آهي جيڪا مادي جي واڌ ويجهه واري حالت برقرار رکي ٿي، اهڙي قوت رکندڙ ذرڙي کي برطانيا جي ايڊن برگ يونيورسٽي جي پروفيسر پيٽر ويرهگس (Peter Ware Higgs ) دريافت ڪيو ۽ هن ان ذرڙي کي ”خدائي ذرڙو“ ( God Particle) ڪوٺيو آهي. مقصد حاصل ڪرڻ جي جاکوڙ ۾ ملندڙ پيڙائن جي ڪري مُنجِھي پوندڙ دماغي برقي سگنلن کي ڏونگر پنهنجي ڪيميائي واڌ واري قدرتي قوت جي اثر سان سيراب ڪري ٿو، اهڙي طرح انسان جون پيڙائون زبردست توانائي جو روپ وٺن ٿيون ۽ انسان واپس پنهنجي ڪيفيت ۾ ڌرتيءَ جهڙو آبيار ٿئي ٿو ۽ کيس مقصد جي حاصلات جي سند عطا ٿئي ٿي. تاريخ جي ورقن ۾ اهڙي قسم جي حاصلات جا انتهائي چٽا پيرا ملن ٿا. اسان جو رسول مٺو محمد گھڻي ڀاڱي حرا جي جبل ۾ ويندو هو ۽ کيس عظيم مقصد جي حاصلات جو دڳ (وحي) اتان ئي مليو.
اهڙي نموني متيءَ (7..5) جي انجيل ۾ حضرت عيسا جو مشهور ۽ فڪر انگيز خطبو ” Sermon on the mount“ به جبل تي ئي ڪيو ويو. حضرت موسا نبي کي به مصر جي طور جبل مان پنهنجي عظيم مقصد جي تڪميل جو دڳ مليو.
قرآن شريف ۾ جتي ڪائنات جي ٻين عنصرن جي تعبيداري جو ذڪر آهي اتي جبلن جي سجدي ڪرڻ جو به ذڪر آهي. جنهن به شيءِ کي جمود آهي اها بي سيراب آهي. جبل سائنسي ۽ مذهبي نقطي نگاهه کان عاجز آهن. قرآن شريف جي سورت حشر جي آيت نمبر 21 ۾ چيل آهي ته ”جيڪڏهن اسين هن قرآن کي ڪنهن جبل تي نازل ڪريون ها ته تون (رسول) ان کي االله جي ڊپ کان عاجزي ڪندڙ ۽ فاٽي پوندڙ ڏسين ها. هي مثال اسين ماڻهن لاءِ بيان ڪريون ٿا ته من اهي ڌيان ڏين.“ اهڙي نموني سورت ص جي آيت نمبر 18 ۾ بيان آهي ته ”بيشڪ اسان جبل به (دائود کي) تابع ڪري ڏنا، جي ساڻس گڏ صبح شام خدا جي واکاڻ بيان ڪندا هئا.“
نيپال جي ڏکڻ ۾ ڪپل وستو شهر جي راجا شڌودن جي چوئيتتاليهه سالن جي راڻي مهامايا کي اولاد پيدا نه ٿيڻ جي لڳاتار ڳڻتي ڪرڻ جي نتيجي ۾ جيڪا خواب ۾ ٻار پيدا ٿيڻ جي بشارت ملي اها هماليا جبل جي چوٽن تي پاڻيءَ جي کڏي ۾ وهنجڻ جي آهي. نجومن کان خواب جي تعبير ڪرائي وئي جنهن جي نتيجي ۾ راڻي کي ماڻهن جي لاءِ سُڌارو آڻيندڙ ٻار هجڻ جي خوش خبري ڏني وئي. اهو ٻار گوتم ٻڌ صاحب هيو.
جبل جي اٿاھ جسامت ۽ بلندگي انسان کي نفسياتي طور پاڻ جهڙو اٿاھ ۽ اڏول بڻائي ڇڏي. اڻويهين صدي جي جرمن فلاسافر نطشي ( Nietzsche) جي ڀيڻ الز بيٿ فورسٽر جو چوڻ هيو ته نطشي وجدان جي ڪيفيت جو گھڻو ذڪر ڪندو هو ۽ اهڙي حالت هن تي تڏهن طاري ٿيندي هئي جڏهن هو ٽڪرين يا ڀٽن تي گھمندو هو. پهاڙن يا ڀٽن تي گھمڻ وقت هن جي ذهن ۾ خيالن جي وڏي ڀرمار ٿيندي هئي جيڪا هو تڪڙ ۾ نوٽ بڪ ۾ لکي وٺندو هو. ايڪو هومو ( Ecce homo) نالي جڳ مشهور ڪتاب جي تحريرن ۾ جيڪا هن زبردست تخليقي قوت محسوس ڪئي هئي جنهن کي هو ذهن جي ٻي حالت سان ڀيٽي نه ٿو سگھي ۽ ان ئي حالت ۾ هن زرتشت تخليق ڪيو هو.
پيلٽائن هل (Palatine Hill) روم شهر جي ستن پهاڙن مان هڪڙي پهاڙي جو نالو هيو جنهن تي روم جي فلافاني باشاهن (Flavian dynasty) پنهنجو محل ۽ مندر جوڙايو ۽ هو اتي ئي قيام ڪندا هئا، ڇاڪاڻ ته هو پيلٽائن ٽڪريءَ کي روم شهر جي خوش بختي جي علامت سمجھندا هئا.
لطيف سائين پاڻ هنگلاج جي سفر دوران گنجي ڏونگر جي ڪشف کان متاثر ٿيو آهي ايتري قدر جو ڪلياڻ آڏواڻي صاحب انگريزي ۾ لکيل پنهنجي ڪتاب Shah Latif ۾ لکي ٿو؛
The Risalo Shows that shah went to Hinglaj via Ganja Hill in Hyderabad Sindh. On Ganja Hill, He Seems to have had some very revealing spiritual experiences: He regards it (Ganja) as the very fountain source of Grace
Devine.
”رسالي مان پتو پوي ٿو شاهه هنگلاج ڏانهن حيدرآباد سنڌ جي گنجي ڏونگر کان ٿيندو ويو آهي، هن اتي ڪي روحاني اسرار پسيا اهڙي نموني هن گنجي ڏونگر کي روحاني رمز حاصل ڪرڻ جو بڻيادي ذريعو قرار ڏنو.
آڏواڻي صاحب جي ڳالهه جي تصديق سر کاهوڙي ۾ تقريبن نون ڏهن بيتن ۾ ڏنل بيتن سان ٿئي ٿي جنهن ۾ لطيف سائين گنجي ڏونگر جي اسرارن پسڻ جو ذڪر ڪري ٿو. مثال؛
گنجي ڏونگر گام جي ، پيئي جنهين سُڌ
ٻِـي ڇڏي ٻُڌِ ، لوچي لاهـوتـي ٿـيـا
پيئي جَن پَرَکَ ، گنجي ڏونگر گامَ جي
وانچي سڀ ورقَ ، لوچي لاهوتي ٿيا
پيئي جنين باسَ، گنجي ڏونگر گام جي
ڇڏي سڀ لباس ، لوچي لاهـــوتي ٿيا