عورت
ڊاڪٽر موهن عينڪ صاف ڪري اکين تي چاڙهي شياما کي حيرت ۽ غور وچان ڏسڻ لڳو. هن سر کڻي جهڪايو، شايد رڳو انهيءَ ڪري ته ڀل هو جانچي ڏسي. هوءَ بلڪل حسين هئي ۽ نوجوان..... امير گهراڻي جي ڇوڪري هئي. بي. اي تائين تعليم حاصل ڪئي هئائين. ٿوري عرصي کان پوءِ هوءَ منهن مٿي ڪري چپ چور لڳي. پنهنجي ٻانهن مان سوني چوڙي لاهي آڱر ۾ ڦيرائڻ لڳي. ڦيرائڻ کان پوءِ هوءَ چوڙي پير ۾ وجهڻ لڳوي. هن جي چرهي تي ٿوري حيا جي سُرخي هئي ۽ اکين ۾ ڪشش، هن چوڙيءَ کي زور ڏيئي مٿي ٿي چاڙهيو مگر چوڙي پير ۾ وڃئي نه، نيٺ جڏهن هن جو نازڪ لعل ۽ اڱريون ڳاڙهيون ٿي ويون، تڏهن بس ڪيائين هوا ۾ هٿ هيٺ مٿي ڪري ڊاڪٽر کي ڏسي کلي، کلندي چوڙي، کڻي وات ۾ وڌائين. ڏندن ۾ هڪڙو پاسو جهلي پنهنجي هٿن جا آڱوٺا وجهي ڇڪڻ لڳي. هن جي ٻنهي آڱوٺن ۾ وڍ پئجي ويا. چوڙي وات مان ڪڍي. بيپرواهيءَ سان در کان ٻاهر پنهنجي سموري طاقتن سان اڇلايائين، هوءَ پنهنجا آڱوٺا چتائي ڏسڻ لڳي. وري پنهنجي پير ڏس ۾ لڳي آهستي ڪنڌ ڦيرائي هن ٿُڪ اڇلائي، ڊاڪٽر موهن جنهن هن کي ڏٺو ويٺي سو هن جي ٿُڪ ۾ رت ڏسي ميز تي پيل گهنڊڻيءَ جو بٽڻ دٻايو. ڊاڪٽر موهن جو شڪ پورو نه بيٺو جيئن هن سمجهيو ٿي، گهنڊڻيءَ جي وڃڻ سان هڪ پوڙهو ڇپڙاسي حاضر صاحب، چئي اچي ڊاڪٽر وٽ بيٺو. جو! ليڊي وارڊ کي ٻڌاءِ ته هنن مريضن کي 17- نمبر واري ڪوٺيءَ ۾ رکي.“ پوڙهو شياما کي ڏسي (حاضر صاحب) چئي دروازي ڏانهن وڌيو.
ڊاڪٽر شياما کي ڏٺو، هن جي چهري تي خوشي هئي ۽ اکين ۾ زندگي. ڊاڪٽر وري بٽڻ کي زور ڏنو، راجو وري موٽي آيو. ”راجو چانهن کڻي اچ، پوءِ وارڊر ڏانهن وڃ.“
”حاضر صاحب“ چئي هو ويو هليو. شياما کي خوش ڏسي ڊاڪٽر وري شڪجي پيو. ٻيا به وٽس گهٽائي مريض آيا ٿي. هن جو ڌنڌو ئي پاڳلن سان هو، مگر هن جي دل ۾ الائجي ڇو ويساهه ئي نه ٿئي، ته شياما ڪا سچ پچ پاڳل آهي. شياما ڪرسيءَ تان اُٿي. ڪرسيءَ جي هيٺان ويهڻ جي ڪوشش ڪئي، ”شياما! هي ڇا ٿي ڪرين؟“ هن ڪوبه جواب ڪونه ڏنو، ڪرسيءَ جي هيٺان ٿوري جاءِ هئڻ ڪري ويهي نه سگهي، تنهن ڪري ڪرسي کي کڻي مٿي تي رکيائين.
”شياما! هيڏانهن اچ“.... ڊاڪٽر جي آواز تي جيئن لاچار شينهن پڃري مان نڪري تيئن ڪرسي لاهي شياما اتان ئي ڊاڪٽر ڏي نهارڻ لڳي. نهاري وري ڪرسي کڻي مٿي تي رکيائين. ايتري ۾ راجو جي اچڻ جي ٺڪ ٺڪ ٻڌڻ ۾ آئي. شيما گهڀير ٿي ڪرسي کان نڪري جيسين راجو اندر اچي ئي اچي تيسين هوءَ وري اچي ڪرسيءَ تي ويٺي. اکيون پيرن ۾ کوڙي ڪجهه سوچڻ لڳي، ڊاڪٽر عينڪ لاهي کيس نهاري چانهه جون ٻه پياليون ٺاهيون. هڪ پيالي شياما ڏانهن وڌائي چوڻ لڳو، ”شياما، خبر ناهي مون کي الائجي ڇو توسان همدردي آهي... هان هي چاءِ وٺ.“
”ڊاڪٽر صاحب! اوهان جي همدرديءَ جي مهرباني.“ هوءَ چانهه وٺي پيئڻ لڳي، ڊاڪٽر کي چتائي پئي ڏٺو. ٻنهي چانهه پي پوري ڪئي.
”شياما! ڇا تون سچ پچ پاگل آهين؟“
”ته ڇا اوهان کي شڪ آهي؟“ هنن چيو، ورائي ڪنڌ هيٺ ڪري هو مشڪڻ لڳي. ڊاڪٽر جو شڪ وڌندو ويو. هن ڪنڌ مٿي ڪري ڇت ۾ نهاريو، وري ساڙهي جو پلاند پاسيرو ڦاڙي ٻن ڇيڙن کي کڻي ڳنڍ ڏنائين، اُٿي اهو ڊاڪٽر جي ڳچيءَ ۾ وڌائين.
”ڪهڙو نه سٺو هار آهي، ڊاڪٽر! ڊاڪٽر سٺو هار آهي نه! ڊاڪٽر کلندي راجو کي اشارو ڪيو، شيامان چپ چاپ راجو سان پنهجي نئين گهر ۾ وڃي پير پاتو جتي هينئر هميشه لاءِ کيس رهڻو هو.
ڊاڪٽر موهن روزانو شياما کي تپاسڻ لاءِ ويندو هو. هو آزمودگار ڊاڪٽر هو، خاص ڪري پاڳلن جي علاج ۾ هاڪارو هو. هو ٻين مريضن کي به ڏسندو هو، مگر شياما سان هن جي غير معمولي دلچسپي ٿي. ڊاڪٽر ڪلاڪن جا ڪلاڪ شياما سان ويهي ڳالهيون ڪندو هو. هوءَ اهڙي ريت پورا، سٺا ۽ وڻندڙ نموني جا جواب ڏيندي هئي، ڊاڪٽر جو شڪ وري يقين جي درجي تي پهچڻ لڳو. شياما قتل جي الزام ڪري گرفتار ٿي هئي، ڏوهه بلڪل صفا ۽ ظاهر هو، ثابتي به ڪافي هئي، پر شياما جي پاڳل هئڻ ڪري کيس ڦاسيءَ بدران پاڳل خاني ۾ موڪليو ويو هو.
منوهر شياما جي پاڙي جو هڪ نوجوان ڇوڪر هو ۽ شياما جي شادي ان سان ٿيڻي هئي، موهن شياما جي گهر ايندو ويندو هو. هڪڙي ڏينهن شياما کيس پستول جو نشانو ٺاهي ڇڏيو. دماغي خلل کان سواءِ شايد ٻي ڳالهه ڪانه هئي، جنهن ڪري هن اهڙو قدم کنيو هو. ڊاڪٽر موهن ڪيترائي ڀيرا انهيءَ راز کان واقف ٿيڻ جي ڪوشش ڪئي مگر شياما ان بابت کيس ڪجهه به ڪونه ٻڌايو.
شياما جي دماغي حالت جهڙي هئي، تهڙي رهي نه ته هوءَ پاڳل نٿي معمول ٿي ۽ نه هوءَ عاقل ٿي ڏسجڻ ۾ آئي، رڳو ايترو فرق ظاهر هو ته هوءَ روز روز ڪمزور ٿيندي پئي وئي. ٽن سالن جي اندر شياما بلڪل بدلجي چڪي هئي. هن جو چهرو ڪومايل گلاب وانگر ٿي ويو، اکيون ڏارا ڏيئي اندر تي گهڙي ويون هيون. گدرايل مرمري جسم ڦري زرد هڏن جو پڃرو ٿي پيو هو. ايتري قدر جو هوا جي تيز جهٽڪي ۾ بيد وانگر لچڪي ويئي. ڊاڪٽر موهن نه رڳو ڊاڪٽر هو پر فلسفي به هو. هن پنهنجي سڄي عمر ۾ شياما کان زياده ٻئي ڪنهن کي چڱي طرح ڪونه جانچيو هو. مگر شياما جي سڄي حالت کان باخبر رهڻ هن جي لاءِ بي جواب معمو هو. ايترو سو شڪي هو. هن سمجهيو ٿي ته شياما کي دل جي بيماري آهي ۽ نه دماغ جي.
هڪ اونداهي رات جڏهن چوڌاري خاموشي ڇانيل هئي، ڊاڪٽر موهن پنهنجي لائبرري ۾ پڙهڻ ۾ مشغول هو، هو فلسفي جا ڪتاب پڙهي اونهو ويچار ڪري رهيو هو. چوڌاري خاموشي هئي، ڪيڏي ڪيڏي مهل هن جي پنن اٿلائڻ جو کڙڪو ٿي ٿيو. اوچتوئي اوچتو ٻاهر گوڙ ۽ هل ٻڌڻ ۾ آيو، هو ڪتاب بند ڪري ٽارچ کڻي ٻاهر نڪري آيو، شايد پاڳل خاني کي باهه لڳي هئي، باهه جا الا ڀڙڪاٽ ڏيو مٿي ٿي ويا، هو تمام تڪڙو شياما جي ڪوٺيءَ ڏانهن ڊوڙيو، جا جلي رهي هئي. اندر شياما کٽ تي سمهيل هئي، باهه جون ڄڀيون کٽ کي ڳڙڪائڻ لاءِ بيرحمي سان وڌي شياما کي پهچي رهيون هيون. هن جا ڪپڙا سڙڻ لڳا، اهو ڏسي ڊاڪٽر موهن بي تاب ٿي ويو. ماڻهن چوڌاري شور ۽ واويلا مچائي ڏني هئي، مگر باهه وسائڻ يا شياما کي بچائڻ جو الڪو ڪنهن کي ڪونه هو، ڊاڪٽر موهن نڪا ڪئي هم نڪا تم، يڪدم ٻاهر آڻڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو.
شياما ڪنجهي رهي هئي. هن جي نازڪ، خشڪ ۽ سڙيل چپن مان پرڀو پرڀو جو آواز رکي رکي پئي نڪتو، هن جي بدن جو اڳيون حصو سڙيل ڪپڙن مان صاف ڦوڦينڊن سان ڦوڪجي پيو هو. منهن سڄو سُڄي ڳاڙهو ٿي ويو هو. مٿي جي وارن جو اڳيون اڌ حصو جلي خاڪ ٿي اڏامي ويو هو ان جي جاءِ تي ڪلاري چمڙي چلڪي رهي هئي، ڄڻ اتي قدرت ڪا گنج ٺاهي هئي، اکين جي پورن ۽ پنبڙڻن جو ته ڪو نشان به ڪونه هو. ڊاڪٽر ٻن ٽن نوڪرن جي مدد سان هن کي پنهنجي بنگلي جي هڪ ڪمري ۾ کڻائي آيو ۽ کيس ڊگهيءَ ميز تي ليڙارئي يڪدم دوا درمل شروع ڪيائين. مگر شايد هوءَ لاعلاج ٿي چڪي هئي، ڊاڪٽر نهايت هوشياريءَ سان سڙيل ڪپڙا لاهي، پائوڊر ۽ پلئسٽر هڻڻ لڳو، نهايت خبرداريءَ سان باهه جي بيرحمي کي جانچي جونچي ذري زري کي اوزارن سان ڏسي جدا جدا دوا ٿي ڪم آندائين. پرهه ڦٽي چڪي هئي، ڊاڪٽر موهن پورن پنجن ڪلاڪن جي محنت کان پوءِ پنهنجي دل جي پسندي ۽ خاطريءَ موجب ڪوشش ڪندي پنهنجو فرض اميد کان وڌيڪ پورو ڪيو. هن جي اکين ۾ ره۾ هو مگر بيحرم هٿن سان فائدي لاءِ جيڪو درد شياما محسوس ٿي ڪيو، تنهن مان ظاهر ته ائين معلوم ٿي ٿيو ته مريض جو اجهو ٿو دم ٽٽي. مگر سخت جان شياما کي اڃا ڪو وڌيڪ دک سهڻو هو. هوءَ ڪنجهندي رهي، ڪيڏي مهل پرڀو پرڀو ڪري بس ٿي ڪيائين. ڊاڪٽر موهن نراڙ تان پگهر اُگهي پنهنجي آپريشن وارو ڪوٽ لاٿو. هٿ ڌوتائين، هو لڳ ڀڳ پنج ڪلاڪ ڪم ڪري ٿڪجي پيو هو. مگر تنهن هوندي به هو وري سگريٽ دکائي ٿڪ ٽارڻ جي بهاني سان ڪرسي تي ٽيڪ ڏيئي ويٺو هو، شياما جو لهسيل چهرو ڏسي پنهنجي دل کان پڇڻ لڳو، الائجي شياما بچندي يا نه؟ ويچاري شياما! شياما، مون تنهنجي لاءِ هر ڪا ممڪن ڪوشش ڪئي، مگر تنهنجو راز.... آخر راز رهجي ويندو ڇا! سچ پچ شياما پاڳل هئي ڇا؟ هن پاڻهي پاڻ کي ڇو ساڙيو؟ ٽن سالن جي عرصي اندر هن ظاهري طرح ته پاڻ کي ڳاري سڄو جلائي ڇڏيو هو. روپ ۽ رنگ ته اڳيئي بدلجي چڪو هوس، باقي بدن کي هن ريت جلائڻ ضروري هو ڇا؟ پاڳل کڻي ڪيترو به پاڳل هجي مگر هو ڪڏهين به آپ گهات جي اهڙي زبردست ڪوشش نه ڪندو. پاڻ کي ساڙڻ جي چالاڪ ڪوشش ثابت ٿي ڪري ته هن جو دماغ سالم هو، هن جي دل بيمار هئي، شايد هن جي دل پاڳل هئي.“
شياما اتي پرڀو پرڀو چوڻ لڳي، هن جو سڄو بدن ڪپهه ۽ پٽين سان قابو هو، هن جو مٿو، اکيون وغيره به پٽين سان وڙيل هيون، رڳو نڪ ۽ وات وٽ خال هيس، جنهن سان هوءَ ساهه کڻي رهي هئي ۽ وات سان ڪنجهي رهي هئي ”پرڀو پرڀو“ جي لفظن ڊاڪٽر جي خيالن جو سلسلو ٽوڙيو.
’هو پرڀو کي ياد ڪري رهي آهي، ڊاڪٽر ٿڌو ساهه ڀري چيو، ”آخري وقت يا تڪليف ۾ هرڪوئي پرڀوءَ کي ياد ٿو ڪري مگر خوشي ۾ پاپن ڪرڻ مهل کيس انسان وساريو ڇڏي. ڌڻي پنهنجي پاپين کي ڍر سا ڏيئي ٿو، مگر بدلو سو ضرور ٿو ڏيئي، تڏهن شياما به ڪو پاپ ڪيو هوندو! هي سڀ ان جو نتيجو آهي. شايد هن جي ڪنهن سان دل هجي! هن جي دل به شايد پريم ڪري ئي پاڳل ٿي هجي. هي نتيجو شايد دنيا ۽ ان جي سماج ڪري ٿيو هجي. ڊاڪٽر فلسفي جو ماهر هو. دنيا ڏٺي هئائين جهونو هو. شيانا سان دلچسپيءَ هوندي به تن سالن جي ڊگهي عرصي کان وٺي ويندي هن حادثي تائين هو ڪنهن به فيصلي تي پهچي نه سگهيو هو.
مٿان بورڊ پئي لٽڪيو، جنهن تي ’بسم الله هوٽل‘ لکيل هو، سامهون ٻيو بروڊ هو، جنهن تي وري ”سبحان الله هوٽل“ جا اکر لکيل هئا. سمججهيم ته اُهي ڪي نئين نموني جون اسلامي هوٽلون کليون آهن، جن ۾ ’لا الله الا الله‘ جو ذڪر اذڪار ٿيندو هوندو، چتائي کڻي ڏسان ته هت ته ڪوپ ساسر جي ڪڙڪڙ ۽ سگريٽ جي دونهين جون لاٽون لامارا ڏيئي رهيون هيون... باقي خير صلاح.
پاسي کان، ’پاڪستاني اسٽور‘ وٽ/ ٻهراڙيءَ جا ڪارن ڪپڙن سان ماڻهو، بافتي جو ڪپڙو ڏسي رهيا هئا. منهنجو روح به نه رهيو، اڳتي وڌي مون به ڪپڙي کي هٿ لاتو ۽ اگهه پڇيو، چي، ”صرف تين روپيه گز“ تاڪئي کي اٿلائي کڻي ڏسان ته احمد آباد جي ڪارخاني جو ٺپو نظر آيو ۽ مال هلندڙ مهيني جوئي نڪتل هو، وري عجب ته اهو، جو ان جي ريزڪي وڪري جو اگهه ڏهه آنا وال هو.
بيٺلن مان هڪڙي ڄڻي چيو، ”شڪر آهي ڪپڙو ملي ته ٿو، سهانگو يا مهانگو، نه ته ڪنٽرول جي زماني ۾ ته ڪپڙو ڪيڏانهن گم ٿي ويو هو.“ وري ٻئي ڦٽل ڦٽل اردوءَ ۾ چيو، ”دو روپيه وٺينگا؟“ اهي اکر ٻڌندي دڪاندار جي چهري جو رنگ بدلجي ويو، ڳوٺاڻن کي هيٺ مٿي نهاري، چرئي وانگر رڙ ڪري چوڻ لڳو: ”جائو جائو، بڙي آئي ليني والي، دو روپئي مسن تو ٽاٽ ڪي بوري بهي نهين ملتي،... جا، جا! تمهاري بابپ دادا ني بهي ڪپڙا پهنا تها.“ هن جو آواز هن جي چهري وانگر ڦري ذري گهٽ جانور جهڙو ٿي پيو.
هو ويچارا هڪا ٻڪا ٿي، دڪان ڇڏي، پاڻ ۾ گڏجي ٻاهر ٿي بيٺا، جهڙيءَ طرح ڪارا ٽنڊڻ ننڍن ٻارن جي ستائڻ تي ڇرڙ هڻي دت ڪندا آهن.
ڪي لانگهانو وري پاڻ ۾ چوندا ويا: ”وه ديکو ڪالي شلوار والي سنڌي هين!“ بئي چيو، ”سڀ سنڌي ڪالي شلوار پهنتي هين.“ نه ڄاڻان ڇو، منهنجو دماغ پينگهه وانگر لوڏا کائڻ لڳو، اکين اڳيان بنهه ڪاير ڪاري اوندهه اچي ويئي. اها اوندهه، اها ڪاراڻ، وڌندي، وڏي ٿيندي رهي. بازار جي رونق، نظارو، هل بکيڙو الائجي ڪيڏانهن ڪا گهڙي گم ٿي ويا. ايسين تائين، جو منهنجي ڪنن هڪ مٺو مٺو آواز ٻڌو، چوڌاري ساڳي دنيا جاڳي اٿي، ساڳيا رستاس، ساڳيون محلاتن جهڙيون جايون هيون، پر اهي ماڻهو جن سان اها رونق هوندي هئي، سي ڪيڏانهن ويا؟ منهنجي ڀرسان ڪي ڪارن برقعن سان ۽ ڪي منهن اگهاڙيون عورتون کلنديون، ٽهڪ ڏينديون، ڀڙڪو ڏيئي هليون ويون ۽ اهي ڪارن ڪپڙن وارا سنڌي، هيڏانهن هوڏانهن ڏٺم، پر نظر نه آيا.