محبت جي راهه تي
اڄ سواءِ ڪنهن انتظار جي تنهنجو خط مليو. مهرباني! دراصل تنهنجي خط جو نه، پر توسان ملڻ جو انتظار هو. هن کان اڳ ته ڪڏهن به ائين نه ٿيو آهي، جو تون سواءِ ٻڌائڻ جي هليو وڃين ۽ ميار لاهڻ لاءِ ٻه چار سٽون لکي، صفائي پيش ڪرين، پوءِ معافيءَ جي تقاضا ڪرين. تنهنجي غير حاضري جيتوڻيڪ حيرت جو سبب هئي، پر پوءِ به مون سوچيو ته شام جو وڃي تنهنجي گهران خبر چار وٺندس. ائين ڪريان ئي ڪريان، تنهن کان اڳ تنهنجو خط مليو، تو دوستيءَ ۾ وري به پنهنجو ئي پاسو ڳرو ڪيو- شاباس اٿئي، جو ايترو وقت مليئه ۽ دوستن کي ياد ڪري سگهيو آهين. تو ته هن چوڻيءَ کي به غلط ثابت ڪري ڏيکاريو ته ’عشق ۽ جنگ ۾ سڀ ڪجهه روا آهي!‘
شڪر آهي، جو تون جنگ جي ميدان ڏانهن ڪونه ويو آهين؛ البت ڪنهن خاص ڪشش جي ڪري ڇڪجي، ٻئي ڪنهن هنڌ وڃي نڪتو آهين- اهڙي هنڌ جتي جي دلڪشي دوستن کان وڌيڪ ۽ سرس پئي ڀانئجي. محبت، سڀني معاملن کان بي نياز ڪيو ڇڏي. پر، اڄ جو انسان جنهن جي سامهون صدين جا سوين انساني تجربا ۽ نتيجا اکين اڳيان آهن. اُهو جنگ جي ڀيانڪ نتيجن کان پوري طرح آگاهه آهي. هو سوچي سمجهي، جنگبازن جي حيواني خواهشن ۽ بد ارادن کي هر ممڪن طريقي سان روڪڻ جي ڪوشش ڪري ٿو. ساڳيءَ ريت عيش ۽ محبت جي سلسلي ۾ پڻ سمجهدار ماڻهو، ڏسي وائسي، اکيون ٻوٽي پنهنجو پاڻ اوڙاهه ۾ ڪيئن اڇلائيندو؟
تون نوجوان آهين. توکي شايد ڪل نه هجي ته جوانيءَ ۽ محبت جڏهن پاڻ ۾ گڏبيون آهن، تڏهن هڪ معصوم ۽ ناتجربيڪار جي دنيا ئي دلجي ويندي آهي. پوءِ دنيا جي ڪابه مخالفت سندن نگاهه ۾ ئي نه هوندي آهي- ڀلا ڪنهن کي نگاهه ۾ آڻينِ به ڪيئن؟ جڏهن تارن جي جهرمر، چنڊ جي روشنائي، گلن جي خوشبوءِ، شمع ۽ پروانو ۽ ٻن سڪايل دلين جي چاهنا، ڪائنات جي سرجڻ کان وٺي اٽل رهيا آهن- فطرت جا هي لازوال پيوند ڪير ٽوڙي سگهيو آهي؟ مذهب، سماج، رشتا، ناتا، قاعدا قانون ۽ وقت جون انڌيون جابر قوتون- هِنن هميشه ساڻن ٽڪرجي، پنهنجا مٿا پئي ڀڃايا آهن.
تُنهنجو ڪهڙو قصور! اها حقيقت جيڪا منهنجي سامهون زبان تي آڻي نه سگهئين، اهو راز جيڪو تنهنجي دل ۾ ته هو، پر چپن تائين پهچي نٿي سگهيو سو آخر ڪيترو وقت ’راز‘ رهي سگهي ٿو! هن خط ۾ به تنهنجي اهائي بيوسي ۽ لاچاري ليئا پائي رهي آهي. لڪائيندي ۽ نه لکندي ۽ نه ٻڌائيندي به مون لاءِ اها هڪ کليل حقيقت بنجي پئي آهي. آءٌ توکي ڪوبه ڏوهه ڏيئي نٿو سگهان. ڪافر آهن اُهي انسان، جن پنهنجي زندگيءَ ۾ ڪنهن سان به پيار ڪين ڪيو آهي. آءٌ هن مسئلي ۾ ڪيئن تنگ نظر ٿيان؟ عشق ۽ محبت جا پانڌيئڙا پنهنجا پير اوري ڪر ته آءٌ انهن جي هيٺان پنهنجون اکيون پَٿاري ڇڏيان!
ٻئي جي دل جي ڪنهن کي ڪل! ڍائي کي بکئي جو ڪهڙو خيال؟ هر هڪ کي پنهنجا مطلب آهن. توکي ڪهڙي فڪر اچي ورايو آهي؛ اهي وسوسا، وساري ڇڏ.
اڄ تنهنجي مختصر خط منهنجي ماضيءَ جا ڳچ وسريل داستان ياد ڏياري ڇڏيا آهن. اچ ته انهن مان هڪ ڪهاڻي توکي به ٻڌايان- اها اکين سان ڏٺل روئداد، جيڪا سالن کان منهنجي يادگيرين جي نگارخاني ۾ ستي پئي هئي؛ اجهو هينئر ڪر موڙي پاسا ورائي رهي آهي- توسان ۽ هن سان ڪيترو نه ٺهڪي ڦهڪي ٿي اچي. گويا اها، شايد اها، ساڳي سون ورني ڪهاڻي آهي، جا تون مان ئي، نئين سر نئون پساهه کڻي، سجاڳ ٿي، سورنهن سينگار ڪري ويهي رهي آهي.
1944ع وارو زمانو هو. باک ڦٽي هئي، بمبئي جي بندرگاهه تي هڪ سانت واري فضا ڇانيل هئي. هوا ماٺي هئي. البت ڪيڏيءَ ڪيڏيءَ مهل ڪناري تي بيٺل ٻيڙيون، رکي رکي، آهستي آهستي هڪٻئي سان ٽڪرجي، جدا ٿي، وري ٽڪرجي رهيون هيون. ٿورڙو ڌنڌ هو. مهاڻن جون ٻيڙيون جيڪي واپس پئي وريون، سي ڪناري ڏانهن وڌندي نظر ٿي آيون. ڪٿي ڪٿي ايڪڙ ٻيڪڙ جل ديوتا جا پوڄاري، سيس نمائي، پوڄا ۾ مگن هئا، ۽ آسپاس ۾ ڪي ٿورڙا ماڻهو هوا خوري ڪري رهيا هئا.