جيزا جي هڪ شام ـ ابوالهول
ايمان، مستل، جيڪب، مريم ۽ ٻين ڪجهه دوستن فوٽو ڪڍڻ جي ڪئي. مون ڪيميرا ڪانه آندي هئي. اُتي رکيل ڪافي سارن وقتي کوکي نما دوڪانن مان هڪ تان ڪوڊيڪ جي هڪ Disposable ڪيمرا ورتم. ائين اسان جو فوٽو سيشن شروع ٿيو. جيڪب کي صبح جو جيڪا شلوار قميص ڏني هئم اُنهيءَ کيس اهڙو ته متاثر ڪيو جو سڄي شام ۾ شايد ئي ڪو مون کان پري ٿيو هجي. تنهن وري هڪڙي پولورائيڊ ڪيمرا واري کي سڏي کيس اسان ٻنهي جو فوٽو اهڙي طريقي سان ڪڍڻ جي فرمائش ڪئي جو پس منظر ۾ ابوالهول ۽ ٽيئي اهرام اچي وڃن ۽ ٻه فوٽو هجن جيئن هڪ هو پاڻ وٽ رکي ۽ هڪ مون کي ڏئي. فوٽو نڪتا ته هڪ مون کي ڏيئي چيائين:
”هن جي پويان تون هيءُ فوٽو منهنجي نالي ڪر.“
مون فوٽو جي پويان لکيو:
”پياري دوست جيڪب جي نانءُ، جنهن جو اندر چنڊ جيان چمڪندڙ ۽ سج جيان روشن آهي.“
نالو لکي سندس حوالي ڪيم. پڙهي اکيون آليون ٿي ويس، چيائين:
”آئون پنهنجي گهر وڃي ٻارن ۽ زال کي ڏيکاريندس. هيءُ فوٽو ڊرائنگ روم ۾ رکندس ته هڪ پاڪستاني دوست به اٿم جو پنهنجي نالي جيان روشن دل ۽ دماغ رکي ٿو.“
”تنهنجي مهرباني، جيڪب.“ وراڻيومانس.
ايتريءَ دير ۾ ٻيا دوست به اچي ويا. انهيءَ پس منظر کي ايڏو ته پسند ڪيائون جو سڀن وري انهيءَ ساڳي جاءِ تي ائين ئي فوٽو ڪڍايا جو ابوالهول ۽ اهرام صاف نظر اچن.
ايتري دير ۾ انور ۽ مصري گائيڊ به باقي دوستن سان گڏ اسان ڏي آيا. انور چيو ته: ”اڃان پروگرام ۾ اڌ ڪلاڪ کن آهي، غالب توهان کي ابوالهول تي ڪجهه ٻڌائڻ چاهي ٿو.“
غالب ۽ انور سڀن کي هڪ هنڌ ڪٺو ڪيو ۽ غالب اسان کي ٻڌائڻ شروع ٿيو:
”مصر جي عجوبن مان ابوالهول به ڪنهن عجوبي کان گهٽ نه آهي. هن مجمسي جي مُنڍي ماڻهوءَ وانگر ۽ ڌڙ شينهن وانگر آهي، جنهن کي ڏسندي ماڻهن کي ڏندين آڱريون اچيو وڃن. ابوالهول فرعون خوفو جي اهرام ۾ وڃڻ جو هڪ ڳجهو رستو آهي جيڪو 300 فوٽ اولهه طرف آهي. ابوالهول عربي ٻوليءَ جو لفظ آهي جنهن جي معنيٰ آهي خوف جو اَبو. اهو دنيا جو وڏي ۾ وڏو پٿر سان تراشيل هڪ مجسمو آهي. سج جي اڀرندي (اوڀر طرف) منهن ڪري ويٺل هي مجمسو صدين کان 1925ع تائين کاڏيءَ تائين زمين ۾ پوريل رهيو.
ابوالهول جو مجمسو Megaliths مان ٺهيل آهي. ميگالٿز هڪ اهڙي پٿر کي چون ٿا جنهن مان ڪنهن چُن يا سيمنٽ جي مدد کان بغير وڏا وڏا مجسما اڪيلي سر ٺاهي سگهجن،. جن Megaliths کي جيزا (Giza) جي عجوبن لاءِ استعمال ڪيو ويو انهن جو وزن هر هڪ جو هڪ اندازي مطابق 200 ٽن آهي. مصر جي حڪومت ابوالهول جي اندرين خانن جي کوٽائيءَ کان انڪار ڪيو آهي.
اهو چوڻ انتهائي ڏکيو آهي ته ابوالهول ڪڏهن ٺهيو. جيئن ته اهو هڪ پٿر تي تراشيل آهي، تنهن ڪري ريڊيو ڪاربان ٽيڪنيڪ سان معلوم ڪرڻ ممڪن نه آهي. جيئن ته ابوالهول تي ڪابه لکت اُڪريل نه آهي، انهيءَ ڪري رسم الخط جي طريقي کي به معلوم ڪري نٿو سگهجي. پر هڪ ڳالهه يقيني آهي ته اهو مجمسو خوفو (Khufu) جي زماني ۾ ضرور موجود هيو. مقدس ڪتابن ۾ جيڪي ”خدا هورس جا خادم“ سڏيا ويندا هئا، سي آريا هئا جيڪي مصر جي شروعاتي دور ۾ اچي آباد ٿيا، تقريباً 5550 کان 3050 قبل مسيح ۾ شاهي گهراڻي کان به پهرين. جيتوڻيڪ تاريخدانن جو چوڻ آهي ته ابوالهول پراڻي بادشاهت واري دور يعني 3 صديون قبل مسيح ۾ ٺاهيو ويو. پراڻي بادشاهت کي اهرامن جي دور واري بادشاهت سڏيو وڃي ٿو جنهن ۾ اهي عظيم اهرام ٺاهيا ويا. پراڻي بادشاهت جو وقت 2686 کان 2181 قبل مسيح جو ڄاڻايو وڃي ٿو. انڪري اهو مطمئن ڪندڙ جواب اڄ تائين نه ملي سگهيو آهي ته ابوالهول ڪڏهن ٺاهيو ويو.
انهيءَ مجمسي کي ماضيءَ ۾ پاڻيءَ جي ڪري ڪافي نقصان پهتو آهي پر اها به هڪ غير يقيني ڳالهه آهي. ڀڳل ٽٽل مجسمي جي حصن تي پاڻيءَ جا نشان اُڀا آهن ته ڪي پاسيرا جنهن سان اها ڳالهه ثابت نٿي ٿئي ۽ جيڪڏهن مجسمي جا حصا واريءَ ۽ هوا جي ڪري نقصان کائين ها ته اهي نشان اهڙا هجن ها جيئن اهرامن تي آهن. بهرحال اسان کي اها خبر آهي ته صحرا ڪڏهن هڪ سرسبز ميدان هوندو هيو جيڪو بعد ۾ بيابان ۾ تبديل ٿيو، اندازاً 10000 کان 5000 قبل مسيح جي وچ ۾. پر ڇا ان جو مطلب اهو آهي ته ابوالهول جو مجمسو ان کان به وڌيڪ پراڻو آهي جيترو تاريخدان ٻڌائن ٿا.“
ايتريءَ دير ۾ انور چيو ته:
”لڳي ٿو ته هاڻ پروگرام شروع ٿيڻ وارو آهي، آهستي آهستي ڪرسيون ڀرجن پيون. خاص طور يورپي ته ڪوشش ڪري وقت کان به ڪجهه اڳي اچڻ جي ڪندا آهن، جيئن پروگرام جو ڀرپور لطف وٺجي.“
غالب انور سان اتفاق ڪيو ۽ اسين ميدان ڏي هلڻ لڳاسين، وڃي پنهنجيون سيٽون سنڀاليوسين. ڏهن پندرهن منٽن ۾ جيئن ئي ڏينهن جي روشني ختم ٿي ته ميوزڪ جي جهڻڪار سان مختلف رنگن جي روشنين ابوالهول جي مجسمي کي روشن ڪيو ۽ انائونسر جو آواز آيو:
”مصر جي سحر آفريني کان دنيا واقف آهي. مصر جو ذڪر نيل نديءَ سان وابسته ڪٿائن، اهرامن ۽ ابوالهول کان سواءِ نامڪمل آهي.“
پروگرام ڇا هيو. ابوالهول، اهرامن، خوفو ۽ مصر جي سحر آفريني جي هڪ صداڪار جي واتان تمام صوتي تاثرات جي مجموعي جي هڪ بهترين پيشڪش کان وڌيڪ. بيلي ڊانسر جي حشر ساماني ۽ رات جي انڌاري ۾ روشنين ۽ رنگن جي ورکا. شام جي ٿڌڙي هير جي لطف اندوزي هئي. روشنين ۽ رنگن جي امتزاج سان سينگاپور ۾ پاڻيءَ جا نچندڙ ڦوهارا ڏٺا هئم، جن جو تاثر اڄ تائين وساري نه سگهيو آهيان ۽ هتي وري روشنين ۽ رنگن جي بارش ڏٺم.
ڏيڍ ڪلاڪ کان پوءِ پروگرام ختم ٿيو. اسان واپس ورڻ جي ڪئي. رات جو ساڍي اٺين وڳي هوٽل پهتاسين. ڪابه سرڪاري ماني ڪانه هئي.
ننڍا ننڍا گروپ ٺاهي هر ڪو پنهنجي مُنهن نڪري ويو. ايمان، مستل، شيام ۽ آئون گڏ هئاسين.
ايمان چيو:
”احمد! توهان ٽيئي اڄ مون سان ماني کائيندا. آئون ميزبان آهيان. لبناني کاڌو وڻندؤ اَٿو؟ ۽ شيام! اوهان کي گوشت کان پرهيز ته ڪانهي.“
”آئون هر شيءِ کائيندو آهيان، منهنجي لاءِ مسئلو نه آهي.“ شيام وراڻيو، ”البته مستل کان پُڇ!“
”مون کي ته لبناني کاڌو کائڻ جو شوق آهي. هڪ ڏينهن احمد ايڏي تعريف پئي ڪئي. مون سوچيو ڪڏهين کائيندس.“ مستل وراڻيو.
”ٺيڪ. اڌ ڪلاڪ کن ۾ شاوَر وٺي ڪپڙا مٽائي هيٺ ملون ٿا. آئون وٺي هلنديس توهان سڀن کي. پنجن منٽن جو رستو آهي. واڪ ڪندا هلنداسين.“
يارهين وڳي ماني کائي هوٽل واپس آياسين. ايمان هڪ بهترين ميزبان هئي. توڙي جو مون اڳ به دبئي ۾ لبناني کاڌو آٽوميٽڪ ريسٽورانٽ توڙي صدف هوٽل تي کاڌو آهي پر آئٽمز جي هي چونڊ بهترين هئي. واپس اچي پنهنجن ڪمرن ڏي هليا وياسين.