حملو
“ڪوارٽرمين! شروعات تون ڪر” هنري چيو “اسان جي سامهون جيڪو ٽواله جي فوجين جو دستو اچي بيٺو آهي. تنهن جو ڪمانڊر ڏس ڪيڏو نه قداور آهي. بس انهيءَ جو نشانو وٺ، اميد ته اهو سوڻ نيڪ ثابت ٿيندو”.
مون بندوق کئين ۽ موقعي جو انتظار ڪرڻ لڳس. ڪمانڊر حڪم ڏيڻ لڳو ۽ سپاهي چهل قدمي ڪندا ليفٽ، رائيٽ ڪرڻ لڳا. ڪمانڊر پنهنجي هڪ ساٿيءَ سان اڪيلو بيهي رهيو. مون نشانو وٺي گهوڙي کي دٻايو. خبر ناهي هوا جي ڪري يا گهٻراهٽ سببان، نشاني ۾ ڪجهه گڙٻڙ ٿي وئي. بندوق جي ٺڪاءَ کان پوءِ منهنجي سامهون دونهون هٽيو جو ڏٺم ته ڪمانڊر حيران پريشان بيٺو هو ۽ انهيءَ جو ساٿي زمين تي ڍير ٿيو رکيو هو. ڪمانڊر هڪدم پوئين پير هٽيو ۽ پنهنجي فوجين طرف ڀڳو.
“زنده باد، ڪوارٽرمين زنده آباد!” گڊ نعرو هڻيو “ تو ڪمانڊر جو مُٽُ وهائي ڇڏيو آهي”.
مون کي نشانو خطا ٿيڻ تي پنهنجو پاڻ تي وڏي ڪاوڙ اچڻ لڳي ڪاوڙ کان بي قابو ٿي ڀڄندڙ ڪمانڊر جو نشانو وٺي “ ڊز” ڪيو مانس ٻيو فائر ته ڪمانڊر جا هٿ اڀا ٿي ويا ۽ هو اونڌي منهن وڃي زمين تي ڪريو ۽ خوشيءَ مان منهنجي واتان نعرا بلند ٿي ويا. انسان ڪيڏو نه خودغرض آهي جو پنهنجي سوڀ ڳڻائڻ لاءِ ڪنهن جي جان وٺڻ ۾ دير ئي نٿو ڪري.
اسان جي فوج ڪمانڊر جي موت کي فتح جو پيش خيمو سمجهي خوشيءَ مان نچڻ لڳي ۽ مرحوم ڪمانڊر جو دستو خوف کان ڪيئي قدم پوئتي هٽي ويو. هاڻ گڊ ۽ هنري به پنهنجون بندوقون سنڀالي دشمن تي گولين جا وسڪارا لائي ڏنا. مون به سندن ڀرپور ساٿ ڏنو ۽ نتيجي ۾ دشمن جا ڪيترائي سپاهي ميدان ۾ مئا ڍير لڳا پيا هئا.
اوچتو پهريان ساڄي ۽ پوءِ کاٻي پاسي شور بلند ٿيڻ لڳو. ٽواله جي فوجين اسان جي ساڄي ۽ کاٻي پاسي حملا شروع ڪري ڏنا هئا. شور ۽ هُل ٻڌي اسان جي سامهون پهاڙ جي اوٽ ۾ بيٺل دستو به ظاهر ٿيو ۽ اسان طرف پيش قدمي ڪرڻ لڳو. اهي فوجي ڪوئي جنگي گيت ڳائيندا اڳتي وڌندا ٿئي رهيا. ليڪن اسان جي بندوقن جي ڌماڪن ۽ انهن جي مچايل تباهيءَ کان انهن کي اهو گيت ئي وسري ويو. اسان جي بندوق بازيءَ ۾ ڪاڪمي ڪانه آئي پر جيترا سپاهي مئا ٿي اوترا ٻيا فوراً انهن جي جڳهه وٺندا ٿي رهيا. اگنوسي ڀڄندو اسان وٽ اچي بيهي رهيو.
ٽواله جي فوج نيزا کڻيو اتي اچي پهتي هئي جتي اسان رستو بلاڪ ڪرڻ لاءِ پٿر ڪٺا ڪري رکيا هئا. هتي پهچي انهن جي رفتار ڪجهه سست ٿي وئي ۽ اسان انهن جي ڪاخاص مزاحمت ئي نه ڪئي. بس وقت به وقت بندوقون هلائيندا رهياسين.
اسان جي لشڪر جي پهرين صف جتي اسان بيٺا هئاسين. ان جي هيٺان پوري وچ تي موجود هئي. ٻي ان کان پنجاهه گز مٿي ۽ ٽي مٿي چوٽيءَ تي اسان جي بلڪل ويجهو بيٺي هئي.
اسان جي پهرين صف جي ويجهو پهچي ٽواله جي فوج “ ٽواله چڪي چڪي” يعني ٽواله زنده باد، ٽواله زنده باد جا نعرا بلند ڪيا. جن جي جواب ۾ اسان جي فوج “ اگنوسي چڪي، چڪي” جا نعرا بلند ڪيا. ٻئي فوج پاڻ ۾ اچي ٽڪرايون، ٽولاس سج جي شعاعن جيان چمڪندا انساني سمند طرف هلندا رهيا ۽ ايئن جنگ جي شروعات ٿي وئي.
جانباز سپاهي وڌي چڙهي حملا ڪرڻ لڳا ۽ انسان خزان جي ڇڻيل پنن جيان ڪٽجي ڪرڻ لڳا. للهنگ لٽيڻ لڳا. ڪونڌرن جا ڪنڌ ڪرندا رهيا. شينهن وانگر وڙهندي مرد مرندا رهيا. ڌڙ ڌوڙ ۾ ليٿڙجندا رهيا.
ٽواله جي سپاهين گڏجي هڪڙو پرجوش حملو ڪيو جو اسان جي پهرين صف هٽندي هٽندي وڃي ٻئي صف سان ٽڪرائي. هاڻ جنگ انتهائي ڀيانڪ صورت اختيار ڪري ورتي. ڪجهه دير کانپوءِ اسان جي ٻي صف جا قدم به اکڙڻ لڳا ۽ اها سيلاب ۾ لڙهندڙ ڪکن پنن وانگر وهي وڃي اسان جي ٽيءَ صف سان ٽڪرائي، ويهن منٽن کانپوءِ ٽي صف ۾ به پريشانيءَ جا آثار ظاهر ٿيڻ لڳا.
هنري جيڪو هيستائين رڳو جنگ جو رنگ ڍنگ ڏسندو رهيو سو ائين گرجي اٿيو جو؛
۽ گڊ به ان جي پٺيان ڀڳو ۽ ٻئي ڄڻا جنگ جي باهه ۾ ڪڏي ڪاهي پيا، بلڪل ائين جيئن؛
مگر مان جتي هوس، اتي ئي بيٺو رهيس، سپاهين جو هنريءَ کي ڏٺو سو سڃاڻي نعرا بلند ڪرڻ لڳا ته “ انڪوبو اچي ويو، انڪوبو اچي ويو”. هنري جي موجودگي اسان جي سپاهين جي دل وڌائي ڇڏي ۽ انهن گڏجي ايڏي ته شدت سان ڀرپور جوابي حملو ڪيو جو ٽواله جون فوجون هٽنديون پري تائين هليون ويون. هڪ سپاهيءَ اچي اطلاع ڏنو ته ساڄي پاسي ٽواله جون فوجون پسپا ٿي رهيون آهن. مان پنهنجو پاڻ کي مبارڪ ڏيڻ وارو ئي هوس جو ساٻي پاسي هڪ وڏو شور بلند ٿيو ۽ اسان جون فوجون شڪست جي ڊپ مان مون ڏانهن ڀڳيون ٿي آيون ۽ انهن جي پويان ٽواله جا سپاهي نيزا ۽ ٽولاس کڻيو خوشيءَ مان ڀڳا پئي آيا.
اگنوسي جيڪو منهنجي ويجهو ئي بيٺو هو، تنهن ڪجهه تڪڙا احڪام جاري ڪيا ۽ گريز جي دستي کي جنبش آئي، گنوسيءَ پوءِ به ڪجهه چيو ۽ مون خوف زده ٿي ڏٺو ته مان به جنگ جي وچ ۾ بيٺو هوس، اگنوسيءَ جي پٺيان پٺيان رهي مون پنهنجي بزدليءَ جو بدترين ثبوت ڏنو. پوءِ هڪ ٻن منٽن بعد خبر ناهي ڇا ٿيو، بس ايترو سو ياد آهي ته نيزن ۽ ٽولاس جي ٽڪرجڻ جي ڪري جهنڪار بلند ٿي ۽ سپاهي منهنجي اکين اڳيان ڪٽجي ڪٽجي ڪرڻ ۽ مرڻ لڳا. اڃان تائين مون تي ڪنهن به حملو نه ڪيو هو، جو اوچتو هڪ لمُبو سپاهي پنهنجو ٽولاس هوا ۾ لهرائيندي مون ڏانهن وڌيو ۽ پوري قوت سان مون تي وار ڪيائين. خبر ناهي ڪيئن جهڪي ويس ۽ هن جو وار خالي ويو. مون پنهنجا حواس جاءِ به نه آندا هئا جو هُو نالائق ڏند ڪرٽي مون ڏانهن وڌيو.
پهريون وار خالي وڃڻ جي ڪري هو ڇتي ڪتي وانگر باهوڙجي مون ڏانهن وڌيو. مون پستول جي نالي ان ڏانهن ڪئي ۽ انڌ ڌنڌ ٻه گوليون هلائي ڇڏيون ۽ منهنجو دشمن سامهون مئو پيو هو. اڃان پنهنجو پاڻ کي پنهنجي بهادريءَ جو داد ڏيڻ وارو ئي هوس جو ڪا ڀاري شي اچي منهنجي مٿي سا ٽڪرائي مون ڦهڪو وڃي پٽ تي ڪيو. پوءِ خبر ناهي ڇا ٿيو؟ پر جڏهن هوش آيم ته پنهنجو پاڻ کي هڪ پٿر تي پيل ڏٺم گڊ هڪ هٿ ۾ پاڻي جو پيالو کڻي مون تي جهڪيل هئو.
“ڇا حال آهي؟” گڊ پڇيو.
“خدا جو شڪر آهي جو بچي ويو آهين، نه ته مون ڏٺو ته اهي سپاهي توکي کڻي ڀڄي رهيا هئا جو مان تو تي فاتح به پڙهي چڪو هوس”.
“ڀلا منهنجي مرڻ ۾ ڪسر به ڪهڙي رهي آهي، اها ته زندگي هئي جو بچي ويس ڪهڙي خبر ڪنهن منهنجي مٿي تي ضرب لڳائي هئي. پر ڇڏ انهن ڳالهين کي گڊ! ٻڌاءِ ته جنگ جو فيصلو ڇا ٿيو؟”
“اڃان تائين ته ڪجهه به نه ٿيو آهي. ڪافي نقصان ٿيو آهي. اسان جا ٻه هزار سپاهي مارجي ويا ۽ زخمي ٿيا آهن ۽ ٽواله جا ٽي هزار، هوڏهان ڏس!” ۽ هن هڪ طرف اشارو ڪيو. سپاهين جو گروهه اسان طرف اچي رهيو هو. هر چئن سپاهين ۾ هڪڙو سپاهي تڪليف کان ڪنجهي اچي رهيو هو. جڏهن زخمي سپاهي هڪ هنڌ گڏ ٿيا ته مقامي ڊاڪٽرن سندن معائنو شروع ڪيو. جيڪي معمولي زخمي هئا. تن جو پوريءَ توجهه سان علاج ڪيو پئي ويو. پر جيڪي شديد زخمي هئا ۽ انهن جي بچڻ جي اميد ڪانه هئي ته مقامي ڊاڪٽرن انهن جي شهه رڳ ڪاٽي پئي ڇڏي. ۽ رت وهڻ ڪري اهي چند منٽن ۾ مرندا ٿي رهيا. جيڪو انتهائي بير حماڻو فعل هو. ليڪن ڪوڪوآنه جي سپاهين وٽ اهو تمام ضروري هو. جو انهن کي زخمين جي طرفان بي کٽڪو ٿي جنگ وڙهڻي هئي. ڪوڪوآنه جي نيزن جاگهاءَ تمام گهرا هئا. جن مان مشڪل سان ئي ڪو بچي ٿي سگهيو. زخمي سپاهين کي موت سان هم ڪنار ڪرڻ انهن لاءِ معمولي ڳالهه هئي. ليڪن منهنجي دل اهو سڀ ڪجهه برداشت نه ڪري سگهي ۽ مان اتان نڪري وڃي سردارن سان گڏ بيهي رهيس.
“چڱو ٿيو تون اچي وئين ڪوارٽرمين!” هنري چيو “ خبر ناهي اگنوسي ڇا ٿو ڪرڻ چاهي؟ بظاهر ته ميدان اسان ماريو آهي، پر ٽواله هاڻ ان فڪر ۾ آهي ته ڪيئن اسان کي اڃيو ۽ بکيو ماري سگهي”.
”ڇا مطلب؟“
“مطلب اهو ته انفادوس جي چوڻ موجب هاڻ اسان وٽ پاڻيءَ جو ذخيرو ختم ٿي چڪو آهي”.
“ جي ها منهنجا آقا!” انفادوس چيو “ پاڻي” جو مقدار جيئن پوءِ تيئن گهٽجي رهيو آهي ۽ رات کان وٺي اسان جو لشڪر اڃ مري رهيو آهي. ميڪو ميزن! توهان عقلمند، هوشيار ۽ تجربيگار آهيو. ستارن تي اهڙين جنگين سان توهان جو کوڙ واسطو به پيو هوندو. تنهنڪري اسان کي مشورو ڏيو ته ڇا ڪرڻ کپي، جو ٽواله تازه دم فوج ڪٺي ڪري رهيو آهي. ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته اسين اڄ ٽواله تي حاوي رهيا آهيون پر هُو اهڙي عقاب وانگر آهي. جيڪو ڪنهن به حالت ۾ شڪار کي هٿان وڃڻ ناهي ڏيندو. ٽواله سندس زخمي فوجين جي مرڻ جو انتظار ڪندو ۽ پوءِ گوريلا جنگ لڙندو. هو وڏو چالاڪ آهي”.
“هون... ته پوءِ؟” مون پڇيو” ڇا ڪرڻ گهرجي”.
“هاڻ ٽي صورتون آهن ميڪو ميزن!” انفادوس چوڻ لڳو” هڪ ته بيمار شينهن وانگر اتي ئي پيا اڃ بک مرندا رهون. ٻي صورت ۾ پاڻ ٽواله تي حملو ڪريون ۽ لڙندي لڙندي وڃي. “ لو” تائين پهچون ۽ ٽي صورت اها آهي ته اتر طرف پسپا ٿيون. انڪو بو (هن هنري ڏانهن اشارو ڪيو) اڄ غضب جي جنگ لڙي آهي. هن جو ڪهاڙو دشمنن کي ائين ڪٽيندو، وڍيندو، ڪيرائيندو ٿي رهيو جو ڄڻ ته ماڻهن تي نه پر گجرن ۽ مورين تي هلي رهيو هجي. هن اڪيلي ئي لاشن سان ميدان ڀري ڇڏيا هئا. سو مون پئي توهان کي ٻڌايو ته انڪوبو چئي ٿو ته پاڻ هلي ٽواله تي هلائون ڪريون پر مون چيو ته پهرئين توهان سان مشورو ڪري وٺجي. سو هاڻ توهان ٻڌايو ته ڇا ڪرڻ کپي؟”.
“اگنوسي! تنهنجو ڇا خيال آهي” مون پڇيو.
“ميڪو ميزن! مان تنهنجي تجربي ۽ هوشياريءَ جي اڳيان ڇا آهيان؟ مان ته بس تنهنجي مشوري تي عمل ڪندس”.
گڊ ۽ هنري سان صلاح ڪرڻ بعد چيم ته “ فوراً ٽواله جي لشڪر تي حملو ڪرڻ کپي. جو متان اڃ ۽ بک جي ڪري اسان جا فوجي بزدل ٿي وڃن، ۽ ٽواله جي فوجين سان وڃي ملن، تنهنڪري حملي ڪرڻ ۾ دير اصل نه ڪرڻ گهرجي”.
لڳو ائين پئي ته ڪوڪوآنه جا سڀ ماڻهو منهنجي هوشياري ۽ ڏاهپ جا قائل هئا. جنهن ڪري سڀني منهنجي مشوري کي پسند ڪيو. ليڪن آخري فيصلو اگنوسيءَ جي هٿ وس هو، جيڪو ڪجهه دير ڪنڌ جهڪائي ڪجهه سوچي رهيو هو ۽ پوءِ چوڻ لڳو ته “ انڪوبو! ميڪوميزن، واڳون! منهنجا عزيز دوستو! مون فيصلو ڪيو آهي ته اڄ ئي ٽواله جي لشڪر تي فيصلا ڪن حملو ڪيو وڃي. يا ته پنهنجو جائز تخت حاصل ڪجي يا ته جدوجهد ۾ جان ڏئي، مري پاڻ ملهائجي، تون پهاڙ جي ان حصي کي ڏسين پيو، جيڪو ڏاند جي زبان جيان اڳتي وڌيل آهي؟”.
”ها ڏسان پيو“
”ته هاڻ ٻڌ! هن وقت ٻه پهري ٿي چڪي آهي، ڪجهه دير آرام ڪرڻ کانپوءِ انفادوس تون پنهنجو دستو وٺي زبان وانگر وڌيل ان حصي طرف وڃجانءَ. ان جو گهٽ تمام سوڙهو آهي. گهٽ تي پهچي تون اتي وڃي بيهي رهجانءَ، ٽواله پنهنجي سڄي لشڪر سميت توسان مقابلي لاءِ ايندو، جيئن ته گهٽ تمام سوڙهو آهي، تنهنڪري هڪ وقت صرف هڪ دستو تو ڏانهن اچي سگهندو، جنهن جو وڏي آسانيءَ سان صفايو ڪري سگهندين. انڪوبو توسان گڏ هلندو ۽ مان تنهنجي پٺيان ميڪوميزن کي وٺي ايندس. جيڪڏهن خدانخواسته قسمت ساٿ نه ڏنو ۽ تنهنجي ڪاميابي نٿي ٿئي ته فوراً مان تنهنجي جڳهه اچي وٺندس”.
“سهڻي صلاح آهي، بلڪل ائين ٿيندو” انفادوس چيو،
“اسان جو ڪجهه لشڪر هن ئي جڳهه تي رهندو، جڏهن ٽواله جي سڄي توجهه توطرف هوندي انفادوس ته هي تازه دم فوجون ٽواله جي لشڪر تي ٽه طرف حملا ڪري ڏينديون ۽ قسمت ساٿ ڏنو ته ميدان پنهنجي هٿ ۾ رهندو، ها، واڳون هن آخري دستي سان رهندو. جيئن ان جي جادوئي اک اسان جي فوجين جي دل وڌائيندي رهي. ته پوءِ هاڻ کاڌي وغيره کان فارغ ٿي سڀ تياريون مڪمل ڪريو. انفادوس تون جيترو ٿي سگهي جلدي پنهنجي دستي کي تيار ڪجانءَ.
ڪلاڪ بعد اسان لشڪر کي ٽن حصن ۾ ورهائي ڪمانڊرن کي ضروري هدايتون ڏنيون. اسان جي لشڪر جو تعداد صرف ارڙهن سئو هو. جنهن مان به ڪجهه سپاهي زخمين جي سار سنڀال لاءِ پوئتي ڇڏي آيا هئاسين. ڪجهه دير کانپوءِ گڊ ۽ هنري مون سان ملڻ لاءِ آيا.
“چڱو دوست! خدا حافظ” گڊ چيو” مان ان دستي سان وڃي رهيو آهيان. جيڪو ٽواله جي لشڪر سان آمهون سامهون مقابلو ڪرڻ وارو آهي، شايد پاڻ وري ٻيهر ملي نه سگهون، تنهنڪري دوست الوداع”.
۽ اسان هڪٻئي سان گلي لڳي موڪلايوسين جو اسان جون اکيون ڀرجي آيون.
“اڄوڪي جنگ وڏي خطرناڪ ۽ فيصلا ڪن هوندي” هنري چوڻ لڳو” ۽ مون کي ائين محسوس ٿي رهيو آهي ته مان سڀاڻ جو سج نه ڏسي سگهندس. مان گريز جي دستي سان گڏ وڃي رهيو آهيان. جيستائين ان جو هڪ به سپاهي زنده هوندو پوئتي نه هٽندو، بحرحال منهنجي دل مان دعا ٿي نڪري ته خدا ڪري ته ڪوارٽرمين انهيءَ جنگ مان صحيح سلامت بچي نڪري وڃي ۽ خدا ڪري ته ڪوارٽرمين تون سليماني خزانو حاصل ڪري وڃين، چڱو دوست، خدا حافظ، خدا توکي ڪامياب ڪندو. آمين”.
گڊ به ڀنل اکين سان موڪلايو، ڪجهه ئي دير ۾ انفادوس آيو ۽ هنري به ان سان گڏ هو. مون کان موڪلائي هليا ويا ۽ منهنجي دل چاهيو ته رڙيون ڪري روئان. مان غم جي شدت سان اڳتي وڌيس ۽ اگنوسيءَ جي دستي سان روانو ٿيس.