اڀياس: سريئلسٽڪ ڪهاڻيڪار (خليق ٻگهيو)
A style of art and literature developed principally in the 20th century, stressing the Subconscious or no rational significance of imagery arrived at by automatism or the exploitation of chance effects, unexpected juxta positons etc.
سريئلزم تجريدي آرٽ جي ڪجهه هئيتن سان ويجهي آهي يا ائين چئجي ته سريئلزم تجريدي آرٽ جي نسل منجهان ئي آهي، پر تجريدي آرٽ ۽ سريئلزم جي جڏهن تشريح ڪبي ته پوءِ ٻئي هڪ ٻئي کان ڌار شيون ڪوٺيون وينديون. سوال هي ٿو پيدا ٿئي ته ٻنهي ۾ مشاهبت ڪهڙي آهي؟ ٻنهي ۾ هڪ جهڙايون هي آهن ته ٻنهي ۾ ساڳي نسل جي ڪري نه صرف خوبصورت علمي هُڳاءُ هڪ جهڙو آهي، پر علم خوبصورتيءَ کانسواءِ ٻنهي جو ساڳئي نسل هئن ڪارڻ رس-گيان به هڪجهڙو آهي.
سرئيلزم کان اڳ دادا ازم جو لاڙو مشهور هو. دادازم جو اڳواڻ Tristan Tzara هو، هن جو خيال هو ته سماج آرٽ جي قابل ئي ڪونهي، هن سماج تي وڏا ڇوهه ڇنڊيا، جنگ جي صورتحال آرٽسٽن ۽ فنڪارن جي ادبي ايمان کي ڪاپاري ڌڪ رسايو هو. پهرين مهاڀاري لڙائيءَ جي خوفناڪ صورتحال اديبن کي سماج مخالف ڪري ڇڏيو هو. هنن سماج تي حملو ڪيو ته سماج جنگ جي وحشت ۽ هيبت ڦهلائي ٿو. ان ڪري آرٽ جا سڀ خوبصورت خواب تعبير پائي نه ٿا سگهن، امن ۽ پيار ديوانگيءَ جا خواب آهن، ٽرسٽان ٽزارا انهيءَ ردِ-عمل ۾ آرٽ مخالف نظرئي گهڙڻ جي شعوري ڪوشش ڪئي. بنيادي طرح دادا ازم سماج کي نه رڳو بدنام ڪيو، پر هر شيءِ تباهه ڪرڻ پئي چاهي، دادا ازم خلاف ردعمل به اوترو ئي سخت اچي ها، پر ائين ڪو نه ٿيو، وچين ڪلاس واري طبقي انهيءَ نظرئي سازيءَ کي وري هڪ ٻٺُ واري امير طبقي جي خلاف سمجهيو ۽ هنن ائين به چيو ته ائين به ممڪن آهي ته آرٽسٽن جي هيءَ نئين نظرئي سازي پراڻي آرٽ تي هڪ حملو هجي. هن ابتي/غير متوقع رد عمل ۾ فسادي ماڻهن به هن نظرئي کي ڀاڪر ۾ ڀري ورتو، نتيجو اهو نڪتو جو هڪ اينٽي آرٽ نظريو، خود هڪ آرٽ بنجي ويو، هڪ رسم مخالف نظريو خود هڪ نئين رسم بنجي ويو يا ائين چئجي ته هڪ اينٽي اڪيڊمي رويو غير فطري طرح خود اڪيڊمڪ بنجي ويو، جڏهن ته ٽرسٽان ٽزارا جي نيت ۾ انهيءَ نظرئي سازيءَ جي پٺيان آرٽ ۾ خوبصورتي پيدا ڪرڻ واري نيڪ نيتي ڪونه هئي. پر هن رڳو پنهنجو سخت رويو يا رد عمل ڏيکاريو هو، پر خود آرٽسٽن جي سخت مخالفت پيدا ٿي. آرٽسٽن جو خيال هو ته دادا ازم صدين جي آرٽ ڪرافٽ جي بلڪل ابتڙ شيءِ آهي. ائين دادازم جو خاتمو ٿيو ۽ دادا ازم کانپوءِ سرريئلزم زور ورتو، سرريئلزم جي اڳواڻي فرانس جي هڪ ڊاڪٽر Andre Breton ڪئي، اندري بريٽن خود پاڻ پهرين مهاڀاري لڙائيءَ ۾ کاهين اندر وڙهيو هو. سرريئلزم وسيلي ظاهري يا مروج حقيقتن کان اڳتي ڏسڻ جي ڪوشش ڪئي وئي. سرريئلسٽ لفظ سڀ کان اول 1930ع ۾ Guillaume Apollinaire پنهنجي مهاڳ Les Mamelles de Tiresias ۾ استعمال ڪيو، بنيادي طرح هيءَ هڪ ڪلچرل تحريڪ هئي. جنهن ۾ Visual Art وسيلي تجربا ڪيا ويا. بريٽن جي ميني فيسٽو کان، 1924ع کان هيءَ تحريڪ ادبي بنجي وئي. سرريئلزم جي لکڻ جي انداز ۾ دراصل ڪردار جي تحت الشعور (Subconsciousness) کي کوليو وڃي ٿو.
جديد سنڌي ڪهاڻيءَ۾ رسول ميمڻ کان وڌيڪ سريئلسٽڪانداز ۾ لکندڙ ڪهاڻيڪار مون نه پڙهيو آهي، رسول ميمڻ جو سريئلسٽڪڪهاڻيون پنهنجي بنيادي روح ۾ احساسن تي زور ڏين ٿيون. احساسن تي زور ڏيندڙ ڪهاڻين ۾ ڪهاڻي غير تجزئي ڪار هوندي آهي. هن قسم جي ڪهاڻين کي سرريئلزم موجب “آٽو مسٽڪ ڪهاڻيون” ڪوٺيو آهي. سرريئلزم تحت ڪهاڻيڪار ٻن طريقن سان طبع آزمائي ڪندا آهن هڪ تجريدي روايت (Abstract Tradition) ۽ ٻيو علامتي روايت (Symbolic Tradition) وارو طريقو.
جيئن ته رسول ميمڻ مختلف تجريدي اندازن تي تجربا ڪندڙ ڪهاڻيڪار آهي، انهيءَ ڪري کيس هڪ روايت جي پيروي ڪندڙ ڪهاڻيڪار نه ٿو چئي سگهي. Michaels Bell چيو هو ته سرريئلزم ۾ هي ٻه مختلف لاڙا آهن، هنن مان هڪڙا آرٽسٽ خود ڪاريت/ازخوديت (Automastism) کي پسند ڪن ٿا ۽ ٻيا حقيقت پسندانه (Veristic Surrealistic) کي پنهنجائين ٿا. رسول ميمڻ جي ڪهاڻي “حليمان” آٽو ميٽزم واري ڪهاڻي آهي، ڪهاڻيءَ ۾ حليمان هڪ پوڙهي عورت آهي، جيڪا بيواهه ۽ بي اولاد آهي، هوءَ پنهنجي اڪيلائيءَ ۾ رلي ٺاهڻ جي ڪوشش ڪري ٿي. رليءَ جي لاءِ ڪپڙن جا مختلف ٽُڪرا ڪتري ٿي ته ڪپڙن جي ٽڪرن جا اُهي مختلف رنگ کيس ماضيءَ جي يادُن جي زيارت ڪرائين ٿا. هر رنگ سان ماضيءَ جو ڪو ڪردار سندس ساروڻيءَ جو وقتي مهمان ٿئي ٿو ۽ وري گم ٿي وڃي ٿو. ڪهاڻيءَ ۾ خيالي تصوير وسيلي Visualize ڪري ماضيءَ جي خوشين ۽ دردن جي سُرور وٺڻ جو سعيو ڪيو ويو آهي. آٽوميٽزم لکڻ جي هڪ تجريدي هئيت آهي. هن تجريدي هئيت ۾ ليکڪ/ڪهاڻيڪار تحت الشعور (Sub-conscious) مان تصور اُکيلي شعور (Conscious) ڏانهن آڻين ٿا. آٽوميٽزم جي اصطلاح جي روح تائين پهچندڙ ڪهاڻيڪار اصل ۾ Carl Jung جي پيروي ڪن ٿا. Carl Jung جو خيال هو ته تحت الشعور (Sub-conscious) جي تصورن کي جهپڻ جي ڪوشش نه ڪجي، پر تحت الشعور (Sub-conscious) کي پُروقار سادگيءَ سان اهڙيءَ طرح اظهارجي، جو ڄڻ ته اُهي تصور تحت الشعور مان نه پر شعوريت (Consciousness) مان ئي آيا آهن، جيئن اهي تصور غير تجزياتي نه پر تجزياتي روپ سروپ ڌاري سگهن. رسول ميمڻ Carl Jung جي نفسياتي نظريي ئي مان فائدو وٺي ٿو. هو پوڙهي عورت حليمان جي تحت الشعور مان تصور جج نه ٿو ڪري، پر انهن تصورن کي اکيليندي ٿوري اڪيڊمڪ نظم ۽ ضبط ۾ اڳتي وڌي ٿو. حليمان جي ڪردار کي لاشعور جي کوٽائيءَ واري تجربي سان همڪنار ڪيو ويو آهي. بحيثيت هڪ سريئلسٽڪ ڪهاڻيڪار رسول ميمڻ وٽ سريئلزم مافوقِ فطرت يا ماورائي حقيقت شيءِ نه آهي، ڇاڪاڻ ته سندس ڪهاڻين کي پڙهندي مون اهو محسوس ڪيو آهي ته هو ماضيءَ جي اُنهن سريئلسٽڪآرٽسٽن منجهه شمار آهي، جيڪي تحت الشعور مان گذرندي اسان جي اندر واري ضمير، وويڪَ، ولولي جي اصل سچائيءَ واري حقيقت تائين پهچن ٿا. هونئن به منهنجي خيال ۾ سرريئلزم کي مافوقِ فطرت يا ماورائي حقيقت چوڻ درست نه آهي، توڙي جو سرريئلزم شعور کي رنڊڪ وجهي ٿي توڙي جو سرريئلزم ظاهري شعور کي لِڪائي ٿي، پر اُها “Suppression of consciousness” آهي، جيڪا تحت الشعور جي حمايت ۾ آهي، رسول ميمڻ ازخوديت (Automatism) واري طريقي تي، مڪمل انحصار نه ڪندڙ ڪهاڻيڪار آهي، هُن ازخوديت کان سواءِ سررئيلزم جي ٻي لاڙي “The Veristic Surrealistic” يعني حقيقت کان اڳتي ڏسڻ واري حقيقت پسنديءَ کي به تجرباتي سطح تي ڪهاڻين ۾ کنيو آهي.
Veristic surrealism is a style of surrealistic art which is designed to portray the dreams world in rich detail. One of the more famous veristic surrealists was salvador Dali who painted ornate scenes of melting clock, fantastic creature and other elements.
رسول ميمڻ جي ڪهاڻين ۾ به عجيب مزي جهڙيون ڳالهيون آهن، جنهن کي اسان “فئنٽسي” چئون ٿا. سريئلسٽڪ تخليقڪارن جيان رسول ميمڻ جي ڪهاڻين ۾ انساني حياتيءَ جي مختلف اسرارن، غيبن يا ڳجهن کي دريافت ڪرڻ جي ڪوشش نظر اچي ٿي، جنهن کي ادبي اصطلاح ۾ “Mystery” چيو وڃي ٿو. ويريسٽڪ سرئيلسٽڪ اسٽائيل ۾ هو پڙهندڙ کي خوابيده دنيا ڏانهن مدعو ڪري ٿو. خوابن جي تضادن کي خوبصورتيءَ سان عڪس بند ڪري ٿو ۽ سلوا ڊور ڊالي جيان ڦٽل تصورن کي به فئنسٽي انداز ۾ پينٽ ڪري ٿو، جيئن پڙهندڙ تحت الشعور مان فيضياب ٿي سگهي.
رسول ميمڻ جون اڪثر ڪهاڻيون پڙهندي آئون اهو محسوس ڪندو آهيان ته ڄڻ آئون ڪي خواب ڏسي رهيو آهيان ۽ انهن خوابن ۾ منهنجا ماضيءَ جا تضاد ۽ مونجهارا آهن ۽ ڪي خوبصورت خواهشون آهن، جن کي زماني جي ستم ظريفيءَ ۽ رسمن جي شدت دٻائي ڇڏيو هو ۽ ڪهاڻيون پڙهندي، محسوس ٿيندو آهي ته مختلف تضادن وارا تصور پنهنجي تحت الشعور مان ورق ورق ڪڍي اُٿلائي رهيو آهيان ۽ ائين منهنجي لاشعور مان “تصورن جو بارُ” هلڪو ٿي رهيو آهي.
“ڊائون سينڊ روم” رسول ميمڻ جي هڪ اهڙي ئي ڪهاڻي آهي، جنهن کي پڙهندي ائين محسوس ٿئي ٿو ڄڻ ته گهڙيءَ کن جي لاءِ “شعور جي عذاب” ۾ هڪ “پر سڪون رنڊڪ” پئي آهي ۽ ماڻهو خوابيده تخيل جا مزا ماڻيندو هجي. جيتوڻيڪ هيءَ ڪهاڻي ٻارن جي هڪ پيدائشي بيماريءَ متعلق آهي، هن بيماريءَ کي رسول ميمڻ علامتي روپ ۾ ڏئي نئين ڪردار سازي ڪئي آهي. ڪهاڻي عام سطح جي ماڻهن ۾ ڪميونيڪيٽ نٿي ٿي سگهي، ڇاڪاڻ ته هن ڪهاڻيءَ جي اصل روح تائين پهچڻ لاءِ “ڊائون سينڊ روم” جي ميڊيڪل ڄاڻ ضرورت آهي، جيڪا هڪ پڙهندڙ لاءِ اضافي ذميواري کڻي اچي ٿي، ڊائون سينڊروم هڪ موروثي بيماري آهي، هن بيماريءَ جو شڪار ماڻهو ننڍي هوندي کان آخر تائين ذهني رٽائرمينٽ تي رهي ٿو، ان کي لاعلاج چئي سگهجي ٿو، ان جو ڪارڻ زال مڙس جي جنسي گهٽ وڌائي، قد بت، عضون جي عدم يڪسانيت آهي، عام نارمل جسم ۾ ڇائيتاليهه ڪروموسوم هجن ٿا، پر جڏهن انهن جو تعداد ستيتاليهه ٿي وڃي، يعني هڪ وڌي وڃي ته پوءِ ڊائون سينڊروم جي بيماري ٿيندي آهي، رسول ميمڻ هن بيماريءَ کي پنهنجي سماج جي ارتقا ۽ انقلاب جي علامتي روپ ۾ پيش ڪيو آهي، ڪهاڻيءَ ۾ پٺتي پيل سماجن جي “ارتقائي پيڙهه” مان ٿڪاوٽ جا احساس اڀرن ٿا، هيءَ ڪهاڻي ثابت ڪري ٿي ته انقلابي رومانس خود ردِ انقلاب جهڙي لاعلاج بيماري (ڊائون سينڊروم) آهي، جتي شفا ۽ مسيحائي خوبصورت دوکا آهن. پئرس ۾ لڳندڙ پهرين مهاڀاري لڙائيءَ کانپوءِ سررئيلسٽڪ ڪهاڻيڪار انهيءَ ساڳئي Bent of mind جا هئا. “ڊائون سينڊروم” ڪهاڻي رسول ميمڻ بحيثيت سريئلسٽڪڪهاڻيڪار جي Symbolic Tradition جي لاڙي تحت ئي لکي آهي، جيڪو سرريئلزم جو هڪ مشهور فن آهي.
علامتي روايت ۾ لکيل رسول ميمڻ جي ڪهاڻي آهي، “روڊ” هن ڪهاڻي ۾ ڪهاڻيڪار زمان مڪان ۾ سائنس ۽ فلسفي جي اپٽار ڪئي آهي، ڪهاڻيءَ ۾ هڪ ئي وقت علامتي روپ ۽ تجريدي امتزاج جي ڀيٽ ڪئي وئي آهي. تجريديت ۽ علامتي ڪردار سازيءَ کي ڌار نه ڪيو ويو آهي، فڪري سطحن تي ڪهاڻيڪار هن قسم جي ڪهاڻيءَ ۾ حِسي ادراڪ پيش ڪرڻ ۾ ڪامياب ويو آهي، اهو حسي ادراڪ جيتوڻيڪ زندگيءَ کي سمجهڻ لاءِ تحت الشعور جون ڳنڍيون کولي ٿو ۽ شهري صنعتي سماج ۾ ماڻهوءَ جي وقت بابت انٽليڪچوئل راءِ ڪهڙي آهي، ان بابت ئي اهو ادراڪ مختلف ڪيفيتن جي عڪس بندي ڪري ٿو، پر ڪهاڻي ڪردار سازيءَ ۾ مار کائيندي نظر اچي ٿي، ڪهاڻيءَ ۾ پيءَ پنهنجي پٽ کي پنهنجي آڱر پڪڙائي روز اسڪول ڇڏڻ وڃي ٿو، جتي ٽرئفڪ، دونهي ۽ نفسانفسيءَ جي عام ۾ ابهم ٻار پنهنجي والد کان ڪائنات، زندگي ۽ وقت بابت دانشورانه قسم جا سوال پڇي ٿو، جيڪي سوال هڪ اسڪول ويندڙ ٻار پاران پڇڻ غير منطقي ۽ غير فطري ڳالهه لڳي ٿي.
ابهم ٻار ايڏا وڏا سوال ڪيئن ٿو ڪري؟ علامتي روپ کي به منطقيت جي ضرورت هوندي آهي، جنهن جو هن ڪهاڻيءَ ۾ خيال نه رکيو ويو آهي، هن ڪهاڻيءَ م تشبيهون ڏاڍيون معنيٰ خيز آهن، ٻار جو پيءَ ٻار سان سائنس ۽ فلسفي جو سنگم پيش ڪري ڪجهه اهڙي طرح ڳالهائي ٿو جو پيءَ جو فلسفو ٻار جي سمجهه کان بالاتر رهجي وڃي ٿو.
“جينوم” علامتي ڪهاڻي آهي، جنهن ۾ حياتيءَ جي ڏکن سکن جا ڪيترائي روپ آهن ۽ هڪ وجود جي پوڙهائپ ۽ موت کي فوڪس ڪيو ويو آهي، هيءَ ڪهاڻي پنهنجي جوهر ۾ بائيولاجي/ميڊيڪل سائنس جا علم سمائي ٿي، ڪٿي فزڪس، ڪٿي ڪيمسٽريءَ کي به رنج زندگيءَ جي نهج سان هم ڪلام ڪندڙ هن ڪهاڻيءَ جو تاثر وجوديت جي فلسفي ۾ پسي سگهجي ٿو.
ڪهاڻيءَ ۾ خارجيت/مادي دنيا جا ڪي عڪس کنيا ويا آهن، پر اظهار سمورو محسوسات تي منحصر آهي، ڪهاڻيءَ کي پڙهندي ڪنهن وقت اهو محسوس ٿئي ٿو ته اها هڪ وجود جي پنهنجي ئي خودڪلامي آهي، ڪٿي وري ان خودڪلاميءَ ۾ شعور جو وهڪرو (Stream of Consciousness) آهي، پر ٿلهي ليکي شعور جي وهڪري واري مڪمل ويريسٽڪ اسٽائيل ۾ لکيل هن ڪهاڻيءَ ۾ رسول ميمڻ ڪوشش ڪئي آهي ته تحت الشعور جي تصورن کي بنا رنڊڪ جي اظهارجي، جيئن مادي دنيا جي حقيقتن کي روحاني هئيتن سان ڳنڍي سگهجي. ويريسٽڪ اسٽائيل جي هن ڪهاڻيءَ ۾ زندگيءَ جي اڪارجيت/بي مقصديت ۽ کوکلائپ کي وائکو ڪيو ويو آهي.
جيتوڻيڪ ڪهاڻي جدوجهد ڪندڙ زندگيءَ جي مزاحمتي روحن لاءِ مايوسي جنمي ٿي، پر سوال هيءَ آهي ته سماجي سائنس جي روشنيءَ ۾ مقصديت جي منزل تان ايمان ڪيئن کڻجي؟ سريئلسٽڪڪهاڻيڪار پلاٽ جي برعڪس ڪردار سازيءَ تي زور ڏين ٿا، اُنهيءَ ڪري رسول ميمڻ جي هيءَ ڪهاڻي پلاٽ جي حوالي سان تجزئي ڪاريءَ جو سامان مهيا نه ٿي ڪري، هيءَ ڪهاڻي دراصل ڊارون ڏانهن آهي، ڪهاڻيءَ جو موضوع ئي ارتقا آهي ۽ ارتقا جي طئي ٿيل حد ڪانهي.
رسول ميمڻ ڪهاڻيءَ ۾ ڊارون جي نظرئي خلاف هڪ اختلافي خاڪو پيش ڪيو آهي، ڪهاڻين جي عاشقن کي هيءَ ڪهاڻي اَڪهاڻي لڳي ٿي، ڇو ته ڪهاڻيءَ ۾ ڪردار جا رويا آهن، پر ڪهاڻيپڻو ڪونهي! “ڏاتوءَ جي آتم ڪهاڻي” هيءَ رسول ميمڻ جي اهڙي ڪهاڻي آهي، جنهن ڏاتوءَ نالي هڪ ڪردار جي زندگيءَ ۾ نه سهڻ جهڙي پيڙاءَ کي آزادگيءَ سان اظهاريو ويو آهي، سرريئلزم جي فن، محسوسات کي لاشعور کان آزاديءَ سان اظهارڻ جو هيءَ فني تجربو آهي، ڪهاڻيءَ ۾ ڀيٽ ڪندڙ تصور (Contrast Images) آهن، ڏاتو خود هڪ سمبل آهي، جيڪو ڪتاب ۾ موجود آهي ۽ اهو ڪتاب سندس قبر تي رکيل آهي، هڪ شخص اُنهيءَ ڪردار کي جڏهن سندس آتم ڪهاڻيءَ ۾ پڙهي ٿو ته پوءِ پاڻ کي اُن (ڏاتوءَ جي) ڪردار ۾ جذب ٿيندي محسوس ڪري ٿو. ڪهاڻيءَ جو پلاٽ معمولي پر ڪردار سازيءَ تي هتي به وڌيڪ ڌيان ڏنو ويو آهي، سريئلسٽڪڪهاڻيڪار مادي دنيا جي شين (Objects) کي محض استعارو قرار ڏئي، ان استعاري سان لاڳاپيل دنيا کي سمجهائڻ جي اڪيڊمڪ ڪوشش ڪندا آهن.
رسول ميمڻ به هن ڪهاڻيءَ جي ٽريٽمينٽ اهڙي ئي رکي آهي، هن ڪهاڻيءَ ۾ ميٽا فزڪ به آهي ته وري صوفيت به آهي، وجود جي سائنسي ڇنڊڇاڻ به آهي ته وري وجود جي نفسياتي اوک ڊوک به آهي، هيءَ ڪهاڻي Fantastic ۽ Mysterious قسم جو خوبصورت امتزاج آهي، ڪهاڻيءَ ۾ ڪٿي منطقيت کان به ڪم ورتو ويو آهي، پر سررئيلزم جي پوئيواري ڪندڙ تخليقڪار منطق جي پرواهه نه ڪندا آهن، هن ڪهاڻيءَ جي وڏي خاصيت (Characteristics) هيءَ آهي ته ڪهاڻي تحت الشعور ۽ لاشعور رستي پڙهندڙ کي اندر جو دَرُ کولرائي ٿي، وويڪ ۽ وَڍ وجهي ٿي ۽ ماڻهوءَ کي ميٽا فزڪس وسيلي اندر جي اصل سچائيءَ تائين پهچائي ٿي ۽ زندگيءَ سان جديد سائنس ۽ نفسيات جي رشتن کي ويجهو آڻي سگهارو ڪري ٿي. هن ڪهاڻيءَ ۾ مريضن کي ميڊيڪل تجويزون ڏنيون ويون آهن، جيڪي ڪجهه ڪهاڻيءَ ۾ وڌيڪ عجيب لڳن ٿيون، رسول ميمڻ جي ڪهاڻي “ڪوما” هڪ اهڙي ڪهاڻي آهي، جنهن ۾ هن وري ڊارون جي فلسفي جي اپٽار ڪئي آهي، هيءَ ڪهاڻي به مروج فن جي پيروي نه ٿي ڪري، جنهن ڪري اَڪهاڻي آهي، ڪهاڻيءَ ۾ شعور کي لاشعور جي ڪوهيڙي ۾ گم ڪرڻ جا سعيا آهن، شعور متعلق رسول ميمڻ هن ڪهاڻيءَ ۾ چئي ٿو ته “شعور اڻ هوند ۾ هوند آهي، جيڪو ڪجهه به نه آهي بس وهم آهي، گمان آهي ۽ زندگي ساهه روڪي جيو گهرڙي جو جنم، ڏسڻ جي جستجو، تجسس ۽ انتظار آهي!”
“هو ۽ هن جو مالڪ” رسول ميمڻ جي هڪ اهڙي ڪهاڻي آهي، جنهن ۾ مادي وحدت الوجود (Material Unity of existence) کي علامتي روپ وسيلي عڪس بخشيا ويا آهن، پر ڪلائميڪس پڙهڻ کانپوءِ يقيني طرح پڙهندڙن جي راءِ بدلجي وڃي ٿي يا هڪ غير امڪاني ڪلائيمڪس پڙهندڙ جي آجيان ڪري ٿو.
مجموعي طرح رسول ميمڻ سريئلسٽڪڪهاڻين ۾ شعور ۽ لاشعور جي تضادن تي غالب پوڻ جا سعيا ڪري ٿو، هو آندري بريٽن جي “The Manifesto of Surrealism” مان فيضياب ٿيندڙ ڪهاڻيڪار آهي، هن جا آئيڊيا منجهيل (Complex) ضرور آهن، پر اهي لاشعور جي کوٽائي (Discovery of unconsciousness) ڪن ٿا. هو ڪهاڻين جي وسيلي لاشعوري تصورن کي ڄمائي ٿو، جيڪي رڪارڊ نه ٿيل آهي.
توڙي جو انهن ڄميل تصورن کي باقاعدي اڪيڊمڪ ڊسيپلين ڏيڻ ۾ اڃا کيس وڌيڪ محنت درڪار آهي، پر اها ڳالهه ننڍي نه آهي ته هو تحت الشعور کي تصورن جي ٻولي سمجهي ٿو.
ڏسڻو هيءَ آهي ته هو سررئيلسٽڪ انداز ۾ زندگيءَ جي سچائين تائين ڪيئن ٿو پهچي!؟
•