قلم جي حرمت جو پاسدار ڪهاڻيڪار: بشير منگي
هڪ ڏينهن شام جو جميل ۽ مان مياڻي روڊ تي “ڪيوئر سينٽر” تي پهتاسين، اتان رسيپيشن تان پڇا ڪئي سين ته ڊاڪٽر رسول ميمڻ ڪٿي ٿو ويهي، ٻڌايائون ته سامهون ليبارٽري جو بورڊ لڳل آهي اتي وڃو ويٺو اٿو. اسان چند قدم اڳتي وڌي ليبارٽريءَ جي دروازي تي اچي بيٺاسين. دروازو ٻيڪڙيل هو، جميل آهستي در کي اندر واري پاسي زور ڏئي کوليو ته سامهون ڊاڪٽر رسول ميمڻ نظر آيو. جيڪو اکين تي دوربين چاڙهيون ويٺو هو. هو مريضن جي رت جا سيمپل چڪاسي رهيو هو، هو پنهنجي ڪم ۾ ايترو مشغول هو جو دوربين مان اک ئي نه پئي ڪڍيائين، آخر جميل سلام ڪري هن جي ڪم ۾ رخنو وڌو، هن هڪ اک دوربين ۾ ته ٻي اک سان جميل کي ڏٺو، جميل ۽ مون کي ويهڻ لاءِ چيائين، پر اسٽول هڪڙو هو، جميل ۽ مان هڪ ٻئي ڏانهن نهاريو، آخر جميل، مون کي ويهڻ لاءِ چيو ۽ پاڻ بيٺو رهيو، ڪمرو انتهائي سوڙهو هو، جنهن ۾ هڪ ڊاڪٽر جي ڪرسي ۽ هڪ اسٽول موجود هو، پر هن سوڙهي ڪمري ۾ ويڪري دل وارو روشن خيال شخص ويٺو هو، ڪمري ۾ سانت هئي، مون جميل کي ڪن ۾ سُسپس ڪندي چيو: “يار! ڪو وڏو سائنٽسٽ ٿو لڳي...” منهنجي سرٻاٽ تي هن دوربين کي پاسي تي ڪري ڇڏيو ۽ اسان سان اٿي ڪري ڀاڪر پائي مليو ۽ بيل هڻي پٽيوالي کي گهرائي وڌيڪ اسٽول لاءِ چيائين، تيستائين اسين بيٺا رهياسون، جيستائين اسٽول اچي، اسٽول آيو، جميل ويٺو ۽ هن پٽيوالي کي “پيپسي” آڻڻ لاءِ چيو. “پيپسي” ڊاڪٽر رسول ميمڻ جي دلپسند برانڊ آهي.
رسول ميمڻ جي اکين ۾ وشال سمنڊ جهڙي گهرائي هئي، هڪ رعبدار ۽ قداور شخص ڪنهن حسين ديوتا جي روپ ۾ پئي لڳو. جميل منهنجو تعارف ڪرايو، پوءِ ته هڪ محبتن وارو بي لوث سلسلو جڙي پيو. هفتي ۾ ٻه ٽي ڀيرا پاڻ ۾ ملي وٺندا هياسين. ڪڏهن گهر تي ته ڪڏهن اسپتال ۾. موڪل واري ڏينهن ڊاڪٽر سان ڪچهري سندس گهر تي ٿيندي هئي، هو اسان کي برياني کارائيندو هو، ڪڏهن ڪڏهن وري لب مهراڻ تي نڪري ايندا هئاسون، جتي سنڌوءَ ڪناري هڪ ڇٽيءَ هيٺان بينچ تي ويهي درياءَ جي حسن تي ته ڪڏهن ڊولفن جي ڇالن بعد لهرن تي ڳالهائيندا هئاسون، اتي هو عجيب ڳالهيون ڪندو هو، رومانٽڪ بڻجي ويندو هو، جيڪي خيال منهنجي ننڍڙي ۽ اڌ پڙهيل دماغ ۾ ويهي نه سگهندا هئا. سدائين ائين چوندو هو مانس: “سائين! اهڙيون ڳالهيون ڪريو جيڪي اسان جي سمجهه ۾ اچن ۽ اسان به ان مان مزو وٺون.” منهنجي ان ڳالهه تي ٽهڪ ڏئي کِلندو هو.
جڏهن سنڌي ادبي سگنت سکر جو سيڪريٽري ٿيو هئس ته ڏاڍو خوش ٿيو، چوندو هو: “بشير! تون سنگت سکر ۾ وڏو متحرڪ ڪردار ادا ڪيو آهي.” جڏهن سنگت سکر پاران سنگت جو ترجمان نيوز ليٽر جاري ڪيو ته رسول ميمڻ مختلف ليبارٽريز کان اشتهار وٺڻ ۾ مدد ڪئي، سڀ کان وڌيڪ اشتهارن جا پئسا به ڊاڪٽر رسول ميمڻ ڏيندو هو.
اسان جي ياريءَ جي پهرين شروعاتي ڏينهن ۾ ڊاڪٽر رسول مون کي ٻه ڪتاب “اوشا جي آشا” ۽ “ماڻهو جيڪي مرڻا ناهن” تحفي طور ڏنا، مون جڏهن ڪتاب پڙهي پورا ڪيا ته پڇيائين:
“ڪتاب پڙهئي؟”
“ها سائين! وڻندڙ شاعري هئي، عظيم ڏاهن بابت خاڪا به انتهائي دلچسپ هئا.”
رسول ميمڻ جي شناخت پهريان شاعري هئي، “اوشا جي آشا” سندس شاعريءَ جو مجموعو آهي، جنهن ۾ نثري/آزاد نظمن کانسواءِ وايون، ٽيڙو ۽ دوها آهن.
اکيون نه ملاءِ اکين سان پوندا سي روئي
ڳوڙها ڪنهن جا دامن سان اگهندو ناهي ڪوئي
رسول ميمڻ سان سندس زندگيءَ جي پهرين رهاڻ 21 ڊسمبر 1997ع تي سکر جي هوٽل “مهراڻ” ۾ ملهائي وئي، جڏهن آءُ سنڌي ادبي سنگت سکر جو سيڪريٽري هئس. سخت سرديءَ ۾ سکر، خيرپور، شڪارپور، پنو عاقل، گهوٽڪيءَ مان ڪيئي دوست هن پروگرام ۾ شريڪ ٿيا. تقريرون ۽ مقالا پڙهيا ويا، فتاح ملڪ هن پروگرام جي صدارت ڪئي هئي. هيڏي وڏي پروگرام تي هو ڏاڍو خوش ٿيو. زبردست مان ۽ داد سندس فن ۽ فڪر جي بلنديءَ تي ڏنو ويو. غلام رسول ڪلهوڙي رسول ميمڻ جي ڪهاڻين بابت راءِ ڏيندي چيو ته: “رسول ميمڻ جون ڪهاڻيون عام ماڻهوءَ جي سمجهه کان ڪجهه مٿي آهن.” ان جي جواب ۾ رسول ميمڻ چيو هو ته: “منهنجي ڪهاڻي ان بلنديءَ تي ئي رهندي، قاريءَ کي منهنجي ڪهاڻيءَ جي بلنديءَ تائين پهچڻو پوندو.”
رسول ميمڻ جي رهاڻ جي سلسلي ۾ ڪهاڻيڪار اڪبر سومري کي ساڻ ڪري دعوت نامي وارا ڪارڊ کڻي خيرپور نڪتس دوستن ۾ ڪارڊ ورهائيندي اچي ٽيڪنيڪل ڪاليج پهتاسين. پرنسپال صاحب اڪبر سومري جو يار هو، مون سان به سندس پري جي دعا سلام هئي، پرنسپال صاحب آفيس ۾ ويٺو هو، اسان سلام ڪري اندر داخل ٿياسين، چار پنج استاد ويٺل هئا، پرنسپل صاحب اسان جي آڌر ڀاءُ سٺي نموني ڪئي، حالي حوالي ٿياسين. مون پرنسپل جي نالي لکيل ڪارڊ ڪڍي، هن جي اڳيان رکيو، پرنسپال ڪارڊ لفافي مان ڪڍي پڙهڻ لڳو، ڪارڊ پڙهي هن زور سان ڪارڊ منهنجي اڳيان اڇلائي ڏنو، هن جو منهن ڳاڙهو ٿي ويو، اچي دڙڪن ۾ شروع ٿيو، اوهان وڏا بي ادب آهيو، اوهان کي ڪنهن جي عزت ڪرڻ نه ٿي اچي، الائي ڇا مان ڇا پئي چيائين، همراهه هٿن مان پئي نڪرندو ويو، آخر مون چيو:
“سائين! ڪهڙي غلطي آهي، جو اسان کي ايڏو بي عزت ڪيو اٿو؟” هي ڪارڊ ۾ ڇا لکيل اٿو، “رسول ميمڻ سان رهاڻ” هاڻي ٻڌايو “رسول”... ميمڻ ٿيندو آهي ڇا؟ توبهه نعوذ بالله...” اسان ڪارڊ ٽيبل تان کڻي دڙڪا کائي پرنسپال جي ڪمري مان نڪري ڪاليج جي ٻاهرين گيٽ کان ٻاهر نڪري وڏا وڏا ٽهڪ ڏئي، موٽرسائيڪل اسٽارٽ ڪري سکر پهتاسين.
ڊاڪٽر جاويد قاضيءَ جي ڪتاب جي مهورت هئي، رسول ميمڻ هڪ ڏينهن اڳ ۾ ٻڌايو هو ته شڪارپور هلڻو آهي، مون چيو: “سائين! هڪ ڪتاب طب جو آهي، ٻيو ڊاڪٽر جاويد منهنجو يار ناهي، سڀ ڊاڪٽر هوندا، مان هروڀرو بور ٿيندس.”
چيائين: “نه بلڪل نه... بشير! توکي هلڻو پوندو، تون تيار رهجانءِ مان تو وٽ ايندس گڏجي هلنداسين.”
وقت جو ايڏو پابند جو مقرر ٽائيم تي اچي گهر جو دروازو کڙڪايائين. اسان ٻئي ويگن ۾ چڙهي شڪارپور پهچي جيم خانه وياسين. جتي پروگرام رٿيل هو. ڊاڪٽر رسول ميمڻ ڪتاب تي تنقيد به ڪئي ته تعريف به ڪئي، مدلل انداز ۾ ڳالهايو. ڊاڪٽر شمس سومري جهڙي عالم چئي ڏنس:
“ڊاڪٽر! واهه جي تقرير ڪئي اٿئي.” پوءِ اسان پنڊال مان نڪري مشهور ديوان جي هوٽل تي قلفي فالودو کائڻ وياسين. ڊاڪٽر ثناءَ الله کوکر، ڊاڪٽر شمس سومرو، ڊاڪٽر رسول سان کل ڀوڳ ڪندا رهيا. اهڙي مزاح وارو رويو مون پهريون ڀيرو ڊاڪٽر رسول ميمڻ ۾ ڏٺو. ڊاڪٽر ثناءَ الله کوکر ائين چئي ڏنس:
“هاڻي گهڻو ڪمايو اٿئي هاڻي اهڙو ڪم ڪر جو توکي هميشه لاءِ جياري.” رسول ميمڻ وراڻيس: “مان لک پڙهه جو ڪم ڪيان ٿو، ڪهاڻيون لکان ٿو، اهو ئي ڪم مون کي جياريندو.”
رسول ميمڻ جو ڪم يقينن کيس جياريندو، هن جو منفرد ڪم تاريخ ۾ پنهنجي جاءِ تي موجود رهندو، جيئن موزارٽ جون ڌنون چوري ٿي وڃن تڏهن به هن جا اوپيرا ختم نه ٿي سگهندا، صدين کانپوءِ به هن جي وائلن جا سُر سٽينزا جي سڏڪن سان گڏ اسٽيج تي نمودار ٿيندا رهندا، ليونارڊو ڊائونچي جي مونا ليزا جي مرڪ ۽ وان گاگ جي مصوري ۽ مائيڪل اينجلو جو ڊيوڊ ائين جيئرا سلامت رهندا، شيڪسپيئر پنهنجي اسٽيج ڊرامن ۽ شاعريءَ جي حوالي سان زنده رهندو، سعادت منٽو ۽ موپاسان پنهنجي عورت ڪردارن جي حساسيت جي حوالي سان زنده رهندا، اهڙي طرح ڊاڪٽر رسول ميمڻ پنهنجي ڪهاڻيءَ ۾ وجودي ليکڪ طور عوام جي دلين ۾ ڌڙڪندو رهندو.
ڊاڪٽر رسول ميمڻ جي ڪهاڻين ۾ پنهنجي ديس واسين جي درد جي سمفني آهي، هو عام ماڻهوءَ جي مسئلن ۽ مشڪلاتن مثال طور، بک، بيروزگاري، غلامي، بيماري، مايوسي، ناريءَ جي بي وسي جو ادراڪ رکي ٿو.
رسول ميمڻ جو ڪتاب “ابابيل جي آخري اڏام” جڏهن ڇپجي مارڪيٽ ۾ آيو ته انتهائي خوش هو. پنهنجن هٿ اکرن سان اعزازي ڪاپي ڏيندي، چيو هيائين:
“هن کي پڙهجاءِ ضرور...”
مون هفتي کن ۾ ڪتاب پورو پڙهي ٻڌايومانس.
چيائين: “يار! نوجوان ڪتاب گهٽ ٿا پڙهن، تنهن ڪري مون توکي زور ڀريندي چيو هو ته پڙهجان!” اها حقيقت آهي ته ان هدايت کانپوءِ مون ڪيئي ڪتاب پڙهي ورتا.
الاهي اونهن اسرارن ۾ هٿ وجهڻ ڪنهن اعليٰ پائي جي صوفي سنت جو ڪم آهي يا وري رسول ميمڻ جهڙي ڏات ڌڻيءَ جو ڪم آهي، اهڙو اوکو ڪم رسول ميمڻ مختلف ڪهاڻين ۾ ڪري ڏيکاريو آهي.
ڪتاب “فونو” ۾ هڪ ڪهاڻي “ڪربلا جا ڪبوتر” انتهائي درديلي ڪٿا آهي، مولا حسين جي ڪربلا تي حملو ۽ ڪبوترن جي اڏرڻ وارو منظر انتهائي دل روئاريندڙ آهي.
“پر انهن سڀني کان ڏور حضرت حسين جي مزار جو پوڙهو پاريهر ڪنهن ڪنڊ ۾ ويهي ڪري رهيو هو. “هو...هو...هو” زخمي ماءُ مئل ٻار مٿان سينو ڪٽي رهي هئي.
تازو مارڪيٽ ۾ آيل نئون ڪتاب “خدا، روح ۽ سائنس” رسول ميمڻ جي زندگيءَ جو شاندار ڪتاب آهي، جنهن جي پڙهڻ سان دماغ جا سڀ طبق روشن ٿي وڃن ٿا. هي ڪتاب سندس ٻين ڪهاڻي ڪتابن کان مختلف آهي، مڪمل مذهبي ڄاڻ، خدا جي نبين، ولين جي ڪهاڻي، حضرت نوح، حضرت يعقوب، حضرت يوسف، مصر ۽ عرب ڌرتيءَ جي تاريخ جي ڪهاڻي ۽ جديد سائنس جو سفر ۽ گاڊجين ۽ خدا جي تصور جي حقيقي ڪهاڻي قاريءَ کي پڙهندڙ لاءِ ملي ٿي.
سائنس، مذهب، عشق، وجودي فلسفي جي اظهار لاءِ رسول ميمڻ ڪهاڻيءَ جو سهارو ورتو آهي، اصل ۾ رسول ميمڻ جي لکڻين جي فلاسافي سندس اردگرد جي خيالن، خوابن، وهمن، وسوسن ۽ حقيقتن جي وضاحت آهي. رسول ميمڻ جي تخليقن کي پڙهڻ سان شعور جي وهڪري ۾ اضافو ٿئي ٿو. رسول ميمڻ اسان جي عهد جي مسئلن ۽ مونجهارن ڏانهن خاص ڌيان ڏئي ان جو حل پنهنجي لکڻين ۾ ڏئي ٿو. سندس لکڻين ۾ ابهام ناهي، اُهي چٽيون آهن ۽ چٽي واٽ ڏسين ٿيون.
هن پنهنجي زندگي سادگيءَ سان گذاري آهي ۽ قلم جي حرمت جي پاسداري ڪئي آهي، اهو ئي سبب آهي جو سنڌي ادب ۾ سندس نانءُ معتبر ۽ اوچو آهي ۽ رهندو.
سندس ڏات جو ڏياٽيون ديس واسين جون راهون روشن رکنديون ۽ لکڻيون مشعل راهه بڻبيون ۽ اسان جا نوجوان ليکڪ سندس اسلوبَ کي سونهون بڻائي تخليق جي ميدان ۾ پنهنجي لاءِ نوان رستا ڳولي سگهندا.
شال سندس ڏاتِ جون ڏياٽيون هميشه روشن رهن.
•