تاثر: سنڌي ڪهاڻيءَ جو پروميٿيس (حبيب ساجد)
جيئن ڳوٺاڻيون، ڦٽيون چونڊينديون آهن.
(امتياز ابڙو)
چند لفظ ملي ڪري ڪيئن هڪ HD ليول جو منظر ٺاهي ڇڏين ٿا، اهو مون سنڌيءَ جي صرف ٻن ليکڪن وٽ محسوس ڪيو آهي (۽ اها بنهه منهنجي ذاتي راءِ آهي ۽ پنهنجي ٽيسٽ جي حساب سان لکيل جملو آهي) هڪ سائين آغا سليم ۽ ٻيو ڊاڪٽر رسول ميمڻ.
پهرئين تي ته ايترو گهڻو ڪجهه لکجي چڪو آهي جو ڪتابن جو ڪٻٽ ٺهي وڃي ۽ وري ٻئي تي ڪجهه به نه لکيو ويو آهي. جيڪڏهن سنڌي ادب جي تاريخ ۾ Google سرچ هڻجي ته ڊاڪٽر رسول ميمڻ تي لکيل پنن جو تعداد پنجاهه به نه ٿيندو. يعني ڪتاب به نه ٺهي سگهندو.
مون کي اهو فخر هميشه رهندو ته ماٺيڻي ۽ چُپ چاپ رهندڙ ڊاڪٽر رسول ميمڻ سان سکر ۾ سڀ کان وڌيڪ ملاقاتون مون ڪيون هيون... يعني پورا سارا ٽي دفعا.
ڊاڪٽر رسول ميمڻ بنهه سادو سلوڻو، گهٽ ڳالهائو ۽ هلڻ مهل سڌو ۽ سنوت ۾ Move ڪرڻ وارو ليکڪ آهي. توهان ڀلي ڊاڪٽر صاحب جي ڪلهي تي پاڻيءَ سان ڀريل گلاس رکي ڇڏيو، سندس گهر کان الحبيب هوٽل تائين، گلاس جو پاڻي لڏندو به نه، ان ڪري اسان ان وقت جا نئين ٽهيءَ جا ننڍا شاعر، سائين ڊاڪٽر رسول ميمڻ جي ڄنگهن کي بهترين Shock observer سمجهندا هئاسين.
ڊاڪٽر رسول ميمڻ جي شخصيت جي هڪ خاص ڳالهه جيڪا مون کي ڏاڍي پسند هئي/آهي، ڳالهائن مهل مرڪ جو استعمال، ڊاڪٽر رسول ڄڻ ڊاڪٽريٽ ڪئي ئي مرڪڻ جي سبجيڪٽ ۾ آهي. مرڪڻ مهل سندس سڄو چهرو مکڙيءَ جيان کِڙي بيهندو آهي، ڄڻڪه سائينءَ جي چهري جو هر Uni cell ان ڪم ۾ لڳي ويندو آهي، مرڪ سامهون واري تي octopus جي Tanticals جيان ڪيئن حملو ڪري کيس جڪڙي بيوس ڪري ڇڏيندي آهي، اهو سڀ مون ڊاڪٽر ۾ محسوس ڪيو هيو/آهي، حالانڪه ڊاڪٽر صاحب پاڻ ايترا ته بي ضرر آهن جو سواءِ پين ۽ پني جي ٻي ڪنهن کي به ضرر نه پهچايو هوندن.
اها ئي ساڳي خوبي/عادت مون امر اقبال جي دوست ۽ پنهنجي واقف امان ميمڻ ۾ به محسوس ڪئي آهي، جيڪو ڊاڪٽر رسول ميمڻ جو ننڍو ڀاءُ آهي.
ڊاڪٽر رسول ميمڻ سان منهنجي پهرين ملاقات... يا کڻي ائين چئجي ته کين آڏو ڏسڻ ۽ ڪهاڻي پڙهڻ جو منظر اڄ به منهنجي هنن ٻن Lenses ۾ محفوظ آهي، مان نئون نئون پنهنجي دوست اسد عباسيءَ سان ادبي سنگت سکر جي ادبي گڏجاڻين ۾ اچڻ لڳو هئس. سنجهي ٽاڻي اهي گڏجاڻيون اسان جي محبوب دوست پارس حميد جي Rented گهر (جيڪو آچر گهٽيءَ جي انت ڀيڙي وٽ هيو) ۾ رچبيون هيون. انهن ئي گڏجاڻين ۾ مون انهن شخصيتن کي ڏٺو جيڪي مون هميشه ڪتابن ۾ ڏٺيون يا پڙهيون. Most Calculated سائين اياز گل، ڪنهن اوڏڻ ڪنئواري ڇوڪريءَ جيان اوچتو کِلي پوندڙ سائين ادل سومرو، ڪارونجهر جي ڪور جي ڪنهن چِلولي مور جهڙو ڪئلاش (آغا پير محمد)، بي انتها سنجيدگيءَ سان ۽ Consciousويٺل. سائين رسول ميمڻ ۽ ڇڙواڳ ۽ کِلڻو شڪيل پريالوي (جيڪو هيو ته ڪاشميري پر سنڌ ۽ سنڌي ٻوليءَ جو وڏو عاشق ۽ نهٺو شاعر هيو) ۽ اسان جو سڀ کان پيارڙو پارس حميد Lovely, Lovely ۽ Lovely انسان، جنهن جي ڳٽن ۾ ايڏي ته نرمي هوندي هئي جو مان ته زور ڪري هن سان پنهنجو پِچڪيل ڳل ملائي مزو وٺندو هيس. مون کي ياد آهي مان، امر اقبال ۽ وسيم سومرو سنڌالاجي گهمڻ ويا هياسين. سنڌالاجيءَ جي مُهڙ وٽ ئي ڪنهن هندو شخصيت جو پٿر جو الائي Plaster of Parisجو هڪ Statue پيو هوندو هو، ان بت جا ڳِٽا ايترو ته اڀريل ۽ سهڻا هيا جو سنڌالاجيءَ ۾ جيڪو به گهرندو هيو، اهو سڀ کان اڳ ان Statue جي ڳٽي تي پيار مان هلڪي ٿڦڪڙي ضرور هڻندو هيو (جيئن اسان پنهنجي ببلو ٽائيپ ٻارڙن جي ڳٽي تي هڻندا آهيون) ٿڦڪڙيون لڳي لڳي ان Statue جو ڳٽو ڪارو ٿي ويو هو (ها،ها،هاها) Lols.
...ته اسان جو پيارڙو سائين پارس حميد به اسان سان اتي مليو، ڊاڪٽر مهر خادم به اسان اتي ڏٺو، ڊاڪٽر خادم هاڻي به ايترو ته احتياط سان مرڪندو ۽ کلندو آهي ڄڻ ڀڄي نه پوي.
مون جڏهن پهريون ڀيرو ڊاڪٽر رسول ميمڻ کي ڏٺو ته اهو منظر ادبي سنگت سکر جي ادبي گڏجاڻيءَ جو هيو. 1990ع جو سال هيو، سڀ چؤڪڙي هڻي چوڌاري ويٺل هيا، گوڏو گوڏي سان ڳنڍيو پيو هو. پارس حميد ۽ سندس Colleague ميمڻ صاحب سڀني لاءِ چانهه ٺاهڻ ۾ لڳا پيا هئا. سانت... خاموشيءَ واري ماحول ۾ ڊاڪٽر رسول ميمڻ هڪ اهڙي ڪهاڻي پڙهي رهيو هيو جيڪا ڪهاڻي گهٽ پر ديومالائي معاملو وڌيڪ لڳي رهي هئي. ان وقت تائين منهنجو مطالعو بنهه ڇسو ۽ اڻ پورو هيو (جيڪو هاڻ به ايترو ئي معمولي آهي...26 سالن بعد به) پوءِ به مون محسوس ڪيو ڄڻ يوناني ڏند ڪٿا جو ڪردار پنهنجي محبوبا يا زال کان وڇڙي رهيو هو ۽ شيطان کلي چئي رهيو هيو ته ڏسو مان ٻنهي کي ڪيڏي نه ڪاميابيءَ سان جدا جدا ڪري ڇڏيو، مائي اوڀر طرف وڃي رهي آهي ۽ مرد اولهه طرف، هاڻ هي ڪڏهن به ڪونه ملي سگهندا. هاهاها... ان ڪهاڻيءَ جو آخري جملو ليکڪ جو يعني ڊاڪٽر رسول ميمڻ جو پنهنجو هوندو آهي. اهو جملو مون کي اڄ به ياد آهي. سانتيڪي ماحول ۾ ڳؤرو ۽ Full Base وارو آواز گونجي رهيو هو ته:
“۽ ان بيوقوف شيطان کي اها خبر شايد ڪانهي ته ڌرتي گول آهي ۽ هي ٻئي ڌرتيءَ جي انت واري ڇيڙي تي هڪ ٻئي سامهون اچي بيهندا.”
ته اهڙي ماحول جون ڪهاڻيون لکندو هو، ڊاڪٽر رسول ميمڻ، جيڪي اصل سنڌيءَ ۾ لکيل ديومالائي آکاڻيون هونديون هيون. ان مهل به جڏهن لکڻ ته پري اسان کي ڳالهائڻ به پورو سورو ڪونه ايندو هو، ان دور ۾ به ڊاڪٽر رسول ميمڻ جي ڪهاڻين جو سواد “قصه گوئي مهارت” جو جيئرو جاڳندو مثال هيو. مان پنهنجي ذاتي راءِ ۾ ڊاڪٽر رسول ميمڻ کي پنهنجي پسند جي ليکڪن ڪافڪا، بورخيس، خليل جبران ۽ گارشيا مارڪيز سان گڏ ڳڻيندو آهيان، مٿين سڀني جو لڳ ڀڳ مزاج هڪجهڙو آهي، مارڪيز جي معصوم اريندرا سکر جي هر گهٽيءَ ۾ ملندي ۽ بوروخيس جا فلسفي ڪردار روهڙي اسٽيشن تي جام نظر ايندا آهن.
ڊاڪٽر رسول ميمڻ جون لکڻيون سچ ته هِڪ ساهيءَ ۾ پڙهڻ جهڙيون آهن، هڪ ڪهاڻيڪار ۽ ناول ليکڪ طور، ڊاڪٽر رسول ميمڻ جو ڪيل ڪم ايترو ته سهڻو، گوناگون ۽ دل ۾ سانڍڻ جهڙو آهي، جيئن اسان نزار قباني، اياز گل ۽ سعيد ميمڻ جا ڪتاب ان نيت سان سانڍي رکندا آهيون ته انهن ڪتابن مان Extracts ڪڍي اسان ڪنهن کي متاثر ڪري سگهون ٿا. آغا پير محمد “ڪيلاش” هڪ ڏينهن (1990ع جي سال) مون کي ڊاڪٽر رسول ميمڻ جو شاعريءَ جو پهريون ڳٽڪو (Collection) “اوشا جي آشا” ڏيکاريو ته مون کي نالي جو مطلب اچي ئي ڪونه پيو. پير مون کي ان جي سمجهاڻي هيئن ڏني هئي:
“ٻروچ! “اوشا” ۽ “آشا” ٻئي هندي لفظ آهن، جيئن ته هندي ۽ سنڌي هڪ ٻئي جون Relevant زبانون آهن، ان ڪري اسان کي عربي، فارسيءَ بجاءِ هنديءَ ڏي وڌيڪ ڌيان ڏيڻ کپي ۽ ها... “اوشا” جي معنيٰ باک، Dawn ۽ “آشا” جي معنيٰ اِڇا، خواهش، طلب ۽ گهرج آهي. “اوشا جي آشا” معنيٰ “باک ڦٽڻ جي خواهش” چوڻ جو مطلب ته ڊاڪٽر رسول ميمڻ جيڪو ان وقت اڃان ڊاڪٽر نه ٿيو هو (صرف رسول ميمڻ هيو) جو پهريون اسٽروڪ ئي ڪمال جو هو. “اوشا جي آشا” هڪ اهڙو ڪتاب جنهن ۾ ڊاڪٽر رسول ميمڻ جا نثري نظم به شامل هيا. نثري نظم جي صنف کي سنڌيءَ ۾ رواج وجهڻ وارن نالن ۾ ڊاڪٽر رسول ميمڻ جو نالو اڳين صف ۾ بيٺل نمازين جيان Distinguished آهي.
ڊاڪٽر رسول ميمڻ سنڌي ٻوليءَ جي ادب جي هر نئين لاڙي کي اپنايو آهي. ان لاءِ پنهنجي ڏات جو زبردست استعمال ڪيو آهي. ڊاڪٽر رسول ميمڻ ان وقت هائيڪو ۽ ٽيڙو لکيا، جڏهن پراڻ-پسند شاعر نثري نظم ۽ هائيڪو تي چٿرون ڪندا هيا. ڊاڪٽر رسول ميمڻ جو پهريون ڪتاب سنڌي شاعريءَ ۾ نون لاڙن جو هڪ خوبصورت آڌر ڀائي ثبوت ۽ Reference آهي.
بي انتها توجهه ۽ Intension سان اوهان جي ڳالهه ٻڌندڙ ڊاڪٽر رسول ميمڻ مون کي سکر ۾ سدائين هڪ ديومالائي/ڏند ڪٿائي ڪردار جيان ڳچ عرصي تائين ڀٽا روڊ کان “الحبيب” هوٽل جي ڀرسان ڪلينڪ ۽ سول اسپتال جي روڊن تي پيادل ائين هلندي محسوس ٿيندو هيو ڄڻ سکر جو شهر يونان جو Athens هجي.
ڊاڪٽر رسول ميمڻ سان اها شام انتهائي عجيب ملاقات واري شام هئي، جڏهن پيارڙو امر اقبال، قربان منگي ۽ اڏرڻ لاءِ پر ساهيندڙ آصف نظاماڻي، الحبيب هوٽل سکر جي اڌ روشني ۽ اڌ اوندهه ماحول ۾ ڊاڪٽر صاحب سان ڪچهري ڪري رهيا هئاسين، جيڪا آهستي آهستي ادبي ٿيندي وئي. ڊاڪٽر رسول ميمڻ “جسُو هال” جي اونداهي ماحول ۾ يونان جي ديوتا پروميٿيس جيان پاڻيءَ مٿان ٺهيل عڪس جيان هلڪورا ڏئي رهيو هيو. ان مٿان سندس ڳؤرو ڳورو Full Based آواز-اسان سڀ دوست پنڊپهڻ Objects جيان کيس صرف ٻڌي رهيا هياسين. ٻن ڪلاڪن واري اها ملاقات سچ ته منهنجي زندگيءَ جي ڪجهه نه وسرندڙ لمحن مان هڪ لمحو آهي، جيڪو ٻن ڪلاڪن جيترو طويل ۽ وشال هيو.
پياري امر انهيءَ ملاقات کي Transcribe ڪري “پوپٽ” ۾ ڇاپيو ۽ پوءِ وري اها ملاقات امر جي ورتل انٽرويوز واري ڪتاب “آءُ اسان وٽ ويهه” ۾ به شامل ٿي.
ڊاڪٽر صاحب جون ڪهاڻيون جيئن جيئن پڙهندا وينداسين، ڊاڪٽر جي شخصيت ڳوٺاڻيءَ جي هَڙُ جيان کُلندي ويندي ۽ ان مان هر اهو وکر ملندو ويندو، جيڪو ڪهاڻي ۽ شاعري لکڻ لاءِ ضروري هوندو آهي، ڊاڪٽر جي شروعاتي ڪهاڻين ۾ چٽيءَ طرح سان هن تي چيخوف، هاٿورن ۽ خليل جبران جو اثر محسوس ٿيندو، ديومالائي ۽ قصه گوئي جي وکرن سان سجايل سندس ڪجهه ڪهاڻيون ائين لڳنديون ڄڻ چيخوف سنڌيءَ ۾ لکيون آهن.
انت ۾... مون کي هر سمئي اهو فخر حاصل رهندو ته مان ڊاڪٽر رسول ميمڻ سان ذاتي طور شايد ايترو ويجهو نه رهي سگهيو هوس/آهيان، پر ادبي حوالي سان مان، ڊاڪٽر رسول ميمڻ کي انهن ليکڪن جي قطار ۾ شمار ڪندو آهيان، جن کي پڙهڻ کان سواءِ زندگي نه ٿي جِي سگهجي ۽ جن کي پڙهڻ کانپوءِ پيار ڪرڻ کان سواءِ نه ٿو رهي سگهجي. ڊاڪٽر رسول ميمڻ جون لکڻيون سنڌي ادب جي رڳن ۾ لال لهوءَ جيان هميشه دل طرف سفر ڪنديون رهنديون.
سندس ڪهاڻيون، ناول يا ٻيون نثري لکڻيون پڙهندي، هر نئين قدم تي اهڙيون سِٽون ملنديون جن کي انڊر لائين ڪرڻ تي دل چاهيندي، خبر تڏهن پوندي جڏهن سڄي لکڻي انڊر لائين ٿي ويندي.
•