جديد سنڌي ناول جو تجزيو

وڏا ٻار ڊگهيون ڪھاڻيون ۽ قصا تمام گهڻي شوق سان ٻڌندا آهن. انھن ڪھاڻين ۽ قصن ۾ هرپل پاڻ کي گم رکندا ۽ انھن جو اثر بہ وٺندا آهن. ٻار جي اها نفسيات تہ هُو سوال ڪندو رهندو آهي. پوءِ ڇا ٿيو؟ وڏي ڪھاڻي ٻار جي پسند هوندي آهي ائين ئي ناول ۾ ڪھاڻي کي اها ڊگهائي اچي وڃي ٿي جيڪا ٻار پسند ڪن ٿا. ناول جو ڪينواس وسيع هوندو آهي، جنھن ۾ ڪردارن جي گهڻائي ۽ انھن جون لاتعداد ڳالھيون ۽ حادثا قلم بند ٿي وڃن ٿا. جيڪي وڏن ٻارن کي گهڻو وڻن ٿا.
دنيائي ادب ۽ ٻولين ۾ ٻال ناول ڪافي گهڻو لکيو ويو آهي ۽ لکجي بہ رهيو آهي. سنڌي ٻوليءَ ۾ جيئن وڏي ادب ۾ ناول گهٽ لکيو ويو آهي. سنڌي ٻاراڻي ادب جي تاريخ ۾ ڪي هٿن تي ھڻڻ جيترا ٻال ناول لکيا ويا آهن.
ڊاڪٽر هوند راج بلواڻي مطابق؛ “ٻال ناول جا ٻہ مکيہ جزا آهن:
1. موضوع 2. ڪردارنگاري”(1)
منھنجي خيال ۾ ٽيون جزو پلاٽ بہ هجڻ گهرجي. ڇو تہ ٻار ڪھاڻي جي اڻت ۽ بيهڪ ۾ بہ دلچسپي رکندا آهن. موضوع کڻي دلچسپي وارو هجي اگر پلاٽ جي جوڙجڪ ۾ ڪٿي کوٽ ٿي پوي ٿي تہ ٻار جي دلچسپي ختم ٿي ويندي.

ٻال ناول جو موضوع:
ٻال ناول آهي تہ ظاهر آهي تہ موضوع تہ ٻارن سان واسطيدار هجڻ گهرجي. موضوع هجي بہ اهڙو جيڪو ٻارن کي سمجهہ ۾ بہ اچي سگهي. فلسفو، عشق، نفسيات يا ٻيا اهڙا ڳوڙها موضوع نہ کڻڻ گهرجن. جنھن سان ٻار منجهي پوي. ٻارن جي نفسيات موجب انھن کي کل مذاق ۽ گهمڻ ڦرڻ جون ڳالھيون وڌيڪ ڇڪ ڪنديون آهن. ٻال ناول ۾ موضوع جي لحاظ کان نيئن دنيا جون ڳالھيون ۽ ائڊوينچر هجڻ لازمي آهي.

ٻال ناول جي ڪردار نگاري:
ٻال ناول جي ڪردارن جي چونڊ تي وڌ ۾ وڌ ڌيان ڏيڻ گهرجي. ڇو جو ٻار جو ذهن تمام گهڻو نازڪ هوندو آهي. هو ڪنھن بہ ڪردار کي وٺي ڪر ي منفي اثر وٺي سگهي ٿو. ان لاءِ ناول ۾ سڀ ڪردار صاف سٿرا ۽ انھن جي ٻولي بہ اخلاقي ۽ سھڻي هجي. جنھن ٻار جي ڪردار جي بناوت ٿئي ۽ پڙهڻ ۾ دلچسپي قائم رهي.

ورهاڱي کان اڳ سنڌي ٻال ناول:
جيئن وڏي ادب ۾ ناول جي شروعات ترجمي سان ٿي آهي. بلڪل ائين ئي ٻال ناول جي شروعات بہ ترجمي سان ٿئي ٿي. ورهاڱي کان اڳ ڇپيل سڀ ٻال ناول ترجمي جي صورت ۾ آيا ۽ اهڙو ڪو اصلوڪو ٻال ناول نہ ٿو لڀي.
ڊاڪٽر هوندراج بلواڻي مطابق: نانڪرام ڌرمداس ميرچنداڻي جو “نازڪ گلڙا” 1928ع ۾ اسڪول جيون تي لکيل پھريون ناول هو. پر اهو بہ هڪ وديشي ناول جي آڌار تي لکيل هو.(2)

ورهاڱي کان پوءِ سنڌي ٻال ناول:
ورهاڱي کان پوءِ سنڌي ٻال ناول جي باقاعدہ شروعات ٿئي ٿي ۽ پھريون اصلوڪو ٻال ناول 1958ع، سرگ جي ڳولھا، موهن ڪلپنا جو آهي. ان کان پوءِ ورهاڱي کان اڳ جي ڀيٽ ۾ ورهاڱي کان پوءِ سٺا ناول لکيا ويا . پر پوءِ انگ صفا گهٽ آهي. مزاحيه، راج بادشاهن، زندگي جي ٻين موضوعن تي ٻارن جي دلچسپي وٽان ناول لکيا ويا.

ورهاڱي کان پوءِ انڊيا ۾ ڇپيل ٻال ناولن جو وچور
 

داستان ۽ قصا:
داستان ۽ قصا جن کي قديم دؤر جا ناول چئجي تہ ڪو وڌاءُ نہ ٿيندو. الف ليليٰ، حاتم طائي، چار درويش، گل بڪاولي، ممتاز دمساز، اهڙا قصا ۽ داستان آهن. جيڪي خاص ٻارن لاءِ نہ لکيل آهن. پر اهي ٻار تمام وڏي دلچسپي سان پڙهندا رهيا آهن.
ڊاڪٽر هوندراج بلواڻي مطابق: اهڙي قصن جو ليکڪ دولترام هيمنداس ڪلياڻي هو. اهڙا قصا ٻار جي شوق جي انتھا رهيا آهن. ڇو تہ انھن جا حادثا، منظر ۽ ڊيگهہ ٻارن کي وڻندڙ لڳن ٿا ۽ هو انھن ۾ گم ٿي وڃن ٿا.

سنڌ ۾ ٻال ناول:
لڳ ڀڳ ستر سالن جي ايڏي وڏي عرصي ۾ ٻال ناول جو تعداد ۽ چونڊ گهٽ رهي آهي. سنڌ ۽ هند ۾ ٻاراڻي شاعري تمام گهڻي لکي وئي آهي ۽ لکي وڃي بہ پئي پر ڪھاڻي ۽ ناول تي ايترو جوڳو ڌيان نہ رهيو آهي. اگر سنڌ ۽ هند ۾ ڇپيل ٻال ناولن کي گڏائجي تہ ڪي 20 يا 25 ناول مس ٿيندا. باقي شاعريءَ جي گيتن جا ڪتاب جهجها اچي رهيا آهن. سنڌ ۾ هند جي ڀيٽ ۾ ٻال ناول جو انگ مايوس ڪندڙ آهي. سنڌ ۾ جن ٻال ناول لکيا آهن. انھن ۾ “موکي” امر لغاري، جو ناول آهي. جيڪو ڪنول پبليڪيشن قمبر جو ڇپيل آهي. خالد آزاد جو “سج اڀرڻ کان پوءِ” ۽ انور ابڙي جو “ڀڳل رانديڪو” ڪاڇو پبليڪيشن پاران ٻال ناول آندا ويا آهن.

ورهاڱي کان پوءِ سنڌ ۾ ڇپيل طبعزاد ٻال ناولن جو وچور

 

ٻال ناول بابت اهم نقطا:
 هند ۾ ٻال ناول جو ڪم ساراھہ جوڳو آهي ۽ اتان جي ليکڪن ڪافي ناول لکيا آهن. 
 سنڌ جي وڏن ناول نگارن ۽ ڪھاڻيڪارن کي ٻال ناول جي شعبي طرف ڌيان ڏيندي هڪ اڌ ٻال ناول لکڻ گهرجي.
 موضوع جي لحاظ کان جيئن ٻين ٻولين ۾ نواڻ آڻي وڏا قصا يا ناولن جو سلسلو آندو وڃي ٿو . انگريزي ۾ هيري پوٽر جي سيرز، ان طرز جو ناول سنڌ ۾ بہ اچڻ گهرجي.
 تاريخي ۽ ثقافتي يا جاسوسي قسم جا بہ ٻال ناول لکيا وڃن.

ورهاڱي کان پوءَ ۽ اڳ ۾ ٻين ٻولين مان ترجمو ڪيل ٻال ناولن جو وچور
 

ٻال ناول جي لکڻ لاءِ ٻارن جي ذهينت کي ڌيان ۾ رکي دلچسپ ۽ خاص قسم جو قصو ڪا ڪٿا يا پلاٽ کڻجي جنھن سان ڪي معياري ٻال ناول ميدان ۾ اچن.
هند ۽ سنڌ ۾ هي صنف ڪو خاص مقام تي نہ پھچي سگهي آهي نہ ئي ايڏو معياري ڪم ٿي سگهيو آهي، شاعري گيتن وانگي هي صنف بہ خاص توجھہ جي گهرجائو آهي.


حوالا:
1. سنڌي ٻال ساهتيه، سنڌي ساهت گهر، حيدرآباد، 2007ع.
2. ساڳيو
3. سنڌي ٻاراڻي ادب جي تاريخ، خالد آزاد، سنڌي ٻولي جو بااختيار ادارو، حيدرآباد.
4. سنڌي ناول جي اوسر، ممتاز بخاري، سنڌيڪا اڪيڊمي ڪراچي. 2021ع.