ناول ”هائيپر سومنيا“ تي تنقيدي نوٽ
توڻي جو هائپرسومنيا مڪمل نفسياتي ناول ڪونھي، هڪ ننڊ جي بيماري تي آڌاريل آهي. مجيب اوٺي جي ناول ۾ بہ ڪجهہ اهڙو آهي قصو تہ تسلسل ۾ ناهي، بس خيالن جو خلل ۽ مونجهارو آهي جيڪو هلندو هلي ٿو. هائپرسومنيا جي بہ ڪا هيئت ڪونھي نہ ئي ڪو منڍ يا عروج آهي، ننڊ، خواب، پکي، مينھن، عبدالرحيم ۽ ماريا، عارفا آهن.
مقدس توريت ۾ آهي تہ يعقوب خواب ۾ ڏٺو تہ؛ “هڪ ڏاڪڻ آسمان سان لڳل آهي جنھن تي فرشتا اچ وڃ ڪري رهيا آهن.”
ائين انجيل ۾ بہ خوابن جون ذڪر آهي ۽ حضرت يوسف جا خواب بہ مثال طور ڏسي سگهجن ٿا.
ويدن ۾ خوابن جون ڳالھيون آهن خواب ۾ موت وڏي عمر جي نشاني ويدن تان کنيل مفروضو آهي.
يوناني فلاسافرن بہ خوابن تي ڳالھايو آهي: افلاطون چوي ٿو: “خواب ۾ اسان جي اندر جا دٻيل خيال هنگامو برپا ڪندڙ شڪليون اختيار ڪندا آهن. هائپرسومنيا جو ڪردار عبدالرحيم بہ پنھنجي اندر ۾ دٻيل گهٽيل خيالن کي خوابن ۾ ڏسي ٿو، محسوس ڪري ٿو.
ائين خوابن بابت مسلمانن ۽ صوفين جا پنھنجا خيال آهن. پر جديد نفسيات جي حوالي سان خواب نھايت دلچسپ موضوع بڻجي ويا آهن. جنھن تي تحقيق جو وڏو نانءُ پروفيسر سگمنڊ فرائيڊ جو آهي، هن خوابن کي نفسيات جي علم جي روشني ۾ ڏٺو. سائنسي تجربا اهو بہ چون ٿا تہ خواب ڏسڻ ضروري آهن: خوابن جي سائنسي تجربي جي تحقيق بابت فرانس جو الفريد ماري لکي ٿو تہ؛ “ٻاهريان عنصر ۽ ڀٽڪندڙ يادون دراصل خوابن کي جنم ڏين ٿا.”
هائپرسومنيا جو مک ڪردار عبدالرحيم بہ پنھنجي يادگيرين جي ڀونر ۾ ڪيڏي مھل عارفا کي ڏسي ٿو تہ ڪيڏي مھل مينھن، ٻلي، پکي ۽ ٻيون شيون هن جي خوابن جو حصو آهن.
ايمل اي گوٿيئل چوي ٿو: “خواب نفسياتي جنسي ۽ باطني عمل جو اولڙو هوندا آهن، جيڪي فرد ذهن تي وري وري سدائين پيا پوندا آهن.”
هائيپرسومنيا جي ڪردار جو مسئلو اهو آهي تہ هُو پکين جي مرڻ تي گهڻو مونجهہ جو شڪار آهي ۽ اهي ئي اولڙا هن جي ذهن تي حاوي آهن ۽ خيالن ئي خيالن ۾ اهو ڏسي ڪڙهي ٿو ۽ ٿورو ٿورو مري ٿو.
خواب انسان کي ڪنھن ڪم بابت چتاءُ بہ ڏيندا رهندا آهن ۽ کيس ڪن ڪمن ڪارن کان روڪيندا بہ آهن. عبدالرحيم بہ پکين جي شڪار ۽ نسل ڪشيءَ تي پريشان آهي ۽ خوابن ۾ اهڙو چتاءُ بہ هن کي خواب ۾ اچي ٿو. پر اڻ ڄاڻائي ۾ وري بہ هُو پکين کي ايذائي بہ وجهي ٿو.
محمد اسماعيل عرساڻي مطابق: “هڪ ئي ۾ ساڳيو ئي ڪردار متضاد عادتن وارو نہ هوندو آهي، ڇاڪاڻ جو ڪو بہ انسان يڪ وقت ايماندار ۽ بي ايمان، ظالم ۽ همدرد ٿي نہ ٿو سگهي.”
هائيپرسومنيا جو مک ڪردار عبدالرحيم جنھن کي پکين جي مرڻ جو وڏو اونو آهي پر هو زال سان هارڊ ڪور سيڪس ٿو ڪري ۽ کيس ڪو احساس نہ ٿو ٿئي.
اهڙيون ڪجهہ ٻيون غلطيون بہ آهن جيئن عبدالرحيم پنھنجي زال کي ڪاليج ڇڏڻ ۽ کڻڻ لاءِ ڊرائيور رکي ٿو پر وري ان کي پاڻ کڻڻ وڃي ٿو.
موضوعاتي لحاظ کان ناول نئون آهي پر هائيپرسومنيا جي موضوع کي درست رخ ۾ نہ کڻي سگهيو آهي. ان بيماري ۾ ماڻھو غيرمعمولي صلاحيتن جو مالڪ هوندو آهي، پر ناول عبدالرحيم موڳو مٽر آهي. جنھن تي وڌيڪ ڪم ڪرڻ جي گهرج آهي.