”تاراس بلبا“ ناول جو سٺو سنڌي ترجمو
مون ترجمي کي ڌيان سان پڙهيو آهي. ان ڪري مون کي جيڪي شيون نظر آيون آهن اهي اوهان سان ونڊيان ٿو.
روسي ڪلاسيڪل ناولن کي سنڌيائڻ جي ڪڙي هي ناول تاراس بلبا بي حد واکاڻ جوڳو ڪم آهي. جنھن تي ٻنھي سينئر دوستن علي عاجز شر ۽ افضل شر لاءِ گهڻو احترام ۽ پيار آهي ۽ اها آس بہ تہ هو ڪلاسڪيل ادب کي سنڌيائيندا رهندا.
هن ترجمي جي سڀ منجهائيندڙ ڳالھہ مون کي اها لڳي تہ ناول جي سرورق تي ان کي ناول ۽ پٺ ورق تي ان کي ناوليٽ چيو ويو آهي.ٻيو اهِو تہ لائق مترجم علي عاجز شر جو هن ترجمي ۾ ٻانھن ٻيلي افضل شر هو. پر ان جا ڪي بہ ويچار هن پستڪ ۾ شامل نہ ڪيا ويا آهن. هن ڳالھہ جي تعريف ڪرڻ کان سواءِ رهي نہ ٿو سگهجي تہ مترجم ساٿين اصل ڪتاب جي مترجم ستار طاهر جو نانءُ بہ ڏنو آهي ۽ ٻولي اردو ڄاڻايل آهي.
ڪتاب جي ارپنا مھاراجا ڏاهر جي نانءُ ڪئي وئي آهي. اهو پنھنجي ايندڙ نسلن کي حقيقي تاريخ سان روشناس ڪرائڻ جي هڪڙي ننڍڙي وک آهي. جيڪا ڏاڍي ڀلي آهي.
تاراس بلبا رومانوي ۽ تاريخي ناول/ناويلا آهي. هي هڪ پوڙهي زيپورزهن ڪوسڪ قبيلي جي تاراس بلبا ۽ ان جي ٻن ٽن آندري ۽ روستاب جي ڪھاڻي آهي. منھنجو ڪم هتي ناول جي ڪھاڻي جي اکيل يا سمجهاڻي ڏيڻ نہ آهي. پر آئون ترجمي جي ڪجهہ عنصرن تي ڳالھائڻ آهي. تاراس بلبا جي ڪردار جي پٺيان ٻي مھاڀاري جنگ ۾ هڪ فوجي جنرل ليڊر جو نالو بہ رکيو ويو هو. انگريزي ۾ هن ئي ناول تي ڪيتريون فلمون ٺھي چڪيون آهن. موجودہ دور ۾ هن ناول تي نيٽفليڪس تي بہ هن ناول بابت فلم موجود آهي.
هن ناول جي ترجمي ۾ لائق سنڌيڪار سٺي ڪوشش ڪئي آهي. هي ڪم سخت محنت جوڳو هوندو آهي. مون جڏهن سنڌي ۾ ترجمو ڪيل ڪافي سارن ناولن کي غور سان پڙهيو تہ انھن ۾ ٻوليءَ جا گهڻائي جهول نظر آيا. اهو شايد سنڌيڪارن، ليکڪن يا وري ايڊيٽرن جي لاپرواهي جو نتيجو آهي. ايڊيٽر مان منھنجي مراد پروف ايڊيٽر ۽ ماهر جي آهي جيئن انگريزي ۾ چوندا آهن ايڪسپرٽ ايڊوائيزر يا اوپينن ڏيندڙ. ڪو ڪتاب آڻڻ کان اڳ ۾ هر ليکڪ کي اهو ڪنھن ٻئي ليکڪ کي ضرور جاچرائڻ گهرجي.
هن ترجمي ۾ (ئي ته) جو جهجهي مقدار ۾ استعمال، هن ترجمي جي سونھن تي داڳ آهي. ٻيو هن ناول ۾ هو کي هئو ڪري لکيو ويو آهي. جيڪو معياري لھجي يا ٻوليءَ ۾ درست ناهي. ان لاءِ بس آئون هڪ ئي مثال ڏيندو آهيان جڏهن بہ ڪوئي هو کي هيو يا هئا کي هيا ڪري لکندو آهي.
“هئا اڳي گڏ ٻڌڻ ۾ ٻہ ٿيا.” لطيف سائين جي شعر ۾ بہ هئا آهي هيا ناهي. ڪافي دوست هيا يا هيو درست ڄاڻائڻ لاءِ هزار بي تڪا دليل ڏيندا آهن.
“سڀ ننڊ سمھي رهيا هئا.” ص 16
مٿئيون جملو بہ هن ترجمي جو جملو آهي جيڪو سمجهہ کان ٻاهر آهي. جڏهن تہ هي اردو تان ترجمو ڪيو ويو آهي ۽ ان ۾ اردو جي لفظن کان پرهيز ڪئي وڃي ها پر ساٿي سنڌيڪارن ان ڏانھن ڌيان ناهي ڏنو. جيڪو ٿورو کٽڪي ٿو.
جيئن: ختم، اڪسائي، شور شرابو، جوٽجي، سراغ رساني، ساڪت، گونج، هچڪي، ڌت، ڪل، نانگ سونگهي ويو، برخاست، ذميداري، حالات وغيرہ
سنڌيڪار دوستن ڪن جاين تي انگريزي جي لفظن کي هئين بہ لکيو آهي جيئن رجمنٽون. هن ترجمي تي اترادي لھجي جو بہ اثر آهي جھڙوڪ: نشان کي نيشان، نيشاني يا وري 85 صفحي تي “سندس پنھنجو پٽ..” جيڪو بہ درست ناهي.
انھن سڀني نشاندهين کان علاوہ هي ترجمو سھنجو ۽ سولو آهي. جيڪو وڻندڙ رواني سان ڀرپور آهي. جنھن کي پڙهي اسان جنگي ماحول ۾ اچي وڃون ٿا ۽ اهو مادري ٻوليءَ جو ئي اثر آهي.
جنگي ماحول، وطن پرستي ۽ سرفروشي جي موضوع تي آڌاريل هن ناول پڄاڻي اتي ٿئي جڏهن تاراس بلبا پنھنجي قوم ۽ ماڻھن خاطر پنھنجي پٽ کي ماري وجهي ٿو.
سنڌي ۾ ترجمي جي راويت رهي آهي تہ ان ڪلاسيڪل ادب کي ئي ترجمو ڪيو ويو آهي ۽ هي بہ ان جو تسلسل آهي جنھن لاءِ علي عاجز شر ۽ افضل شر صاحب کي جس هجي.