جرمن ناول Sorrows of Worther داستان غم
ائين جرمن ادب ۾ جان وولف گوئٽي ديو قامت شخصيت آهي. هو سوشل سائنسدان هجڻ سان گڏ سائنسدان بہ هو. جنھن ڪيتريون ئي کوجنائون بہ ڪيون.
سندس ناول The Sorrows of Young Worther جيڪو اردو ۾ مون وٽ داستان غم جي نالي سان موجود آهي. جنھن جو مترجم ڊاڪٽر رياض الحق آهي. هن ناول جا 12 سالن ۾ 30 کان مٿي ڇاپا ان ئي زماني ۾ اچي چڪا هئا ۽ هن وقت تائين سوين اچي چڪا هوندا.
نيپولين بوناپارٽ جيڪو گوئٽي جو هم عصر ۽ دوست بہ هو. هي ناول نيپولين جو پسنديدہ ناول هو. گوئٽي سان نيپولين هن ناول تي ڪچھريون ۽ بحث مباحثا ٿيا. هن ناول ان دور ۾ انھيءَ وقت جي پڙهندڙ ۽ خاص ڪري جوانن تي گهڻو اثر ڪيو. روسي ناولن جي شھرت پنھنجي جاءِ تي پر هن ناول جي ڀيٽ ۾ شايد ئي ڪو ناول هجي جنھن پنھنجي سماج تي ايترو سحر طاري ڪيو هجي.
يورپ جي ملڪن اٽلي ۽ ڊينمارڪ ۾ ورٿر ناول تي پابندي پڻ وڌي وئي ڇو تہ هن ناول جا پڙهندڙ خودڪشيون ڪري رهيا هئا.
ناول جا مرڪزي ڪردار ورٿر، ان جو دوست ولھيلم ۽ شارلوٽ عورت جنھن جي عشق ۾ ورٿر وڃائجي پاڻ وڃائي ڇڏي ٿو. هي ناول ايڏو تہ مقبول ٿيو جو مک ڪردار ورٿر جا ڪپڙا، بليو ٽل ڪوٽ، هينڊي واسڪوٽي، ٽرائوزر يعني ان جو سڄو آئوٽ لوڪ، شارلوٽ هيروئن جا اسڪيچز ۽ ورٿر جي نالي سان پرفيوم بہ عام جام ٿي ويا ۽ لباس فيشن طور استعمال ٿيڻ لڳو. هي سڄو ناول خطن تي مشتمل آهي. ناول جو مک ڪردار محبت ۾ ناڪام ٿي پنھنجي يار ولھيلم کي خط لکي پنھنجي ڏکن سورن جو داستان سڻائي ٿو.
گوئٽي مطابق: “جڏهن مون هي ناول لکيو تہ منھنجي دل تان سارو ٻوجهہ لھي ويو هو. پر منھنجا دوست افساني کي حقيقت ۾ بدلائڻ ضروري ٿا سمجهن. ورٿر جيڪي خط لکي ٿو انھن ۾ هو پنھنجي وارتا بيان ڪندو رهي ٿو. ولھيلم انھن جا ڪي بہ جواب نہ ڏئي ٿو. ناول جي هيروئن شارلوٽ ڪنھن ٻئي سان شادي ڪري پنھنجي جڳ ۾ جيئي ٿي پر عذاب ۾ ورٿر هجي ٿو.
ڊاڪٽر رياض الحسن هن ناول ۽ گوئٽي جي زندگي جي پس منظر ۾ پنجاھہ صفحن جو مقدمو لکيو آهي. جنھن کي پڙهڻ کان پوءِ گوئٽي جي پوري زندگي سمجهہ ۾ اچي وڃي ٿي.
سوانح نگارن جو چوڻ آهي تہ گوئٽي جي ذاتي زندگي جي ڇٽي جهلڪ جيئن “ورٿر” ۾ نظر اچي ٿي ايتري ڪنھن ئي تصنيف ۾ موجود ناهي. هڪ هڪ واقعي جو تفصيل آهي جيڪو داستان غم ۾ چٽيل آهي.
شارلوٽ گوئٽي جي حقيقي محبوبہ هئي. ورٿر جو ڪردار پنھنجو گوئٽي جو آهي. گوئٽي شارلوٽ جو پنھنجي آتم ڪٿا ۾ بہ ذڪر ڪيو آهي. جرمن سوانح نگار پروفيسر نريڊن ٽال جو چيو آهي تہ “گوئٽي عورتن جي ميل جول ۽ دوستي کي وقتي تصور ڪندو هو ۽ انھن ۾ ڦاسڻ کان ڊڄندو هو. اهوئي ڊڄ هن جي زندگيءَ جو وڏو خوف ٿي ويو هو.”
بھرحال اسان وٽ هتي محبت يا غم جي موضوع تي ڪو ناول اچي ٿو تہ سنڌي اديب ڪاوڙجي پون ٿا. محبت تي ڇو ٿا لکو؟ هي جرمن ناول هڪ ناڪام محبت جي ڪھاڻي آهي. جنھن جي پڄاڻي ورٿر جي پاڻ کي گولي هڻي آتم هتيا ڪرڻ سان ٿئي ٿي.
هي ناول 1773ع ۾ لکيو ويو هو ۽ بعد ۾ جڏهن ڇپيو تہ هن جا پڙهندڙ بہ ڏک جو داستان بڻجي آپگهات ڪرڻ لڳا، جنھن کي ورٿر افڪيٽ چئجي ٿو.
آخري ڳالھہ: گوئٽي اهو پھريون يورپي ڏاهو شخص هو. جنھن اوڀر ڏانھن اولھہ جي تعصب کي گهٽ ڪرڻ جون ڪوششون هيون. گوئٽي انسان دوستي جو نمائيندو هو ۽ ان جي بي شمار شھرت بابت چيو وڃي ٿو تہ “گوئٽي تي جيترا ڪتاب لکيا ويا آهن، انھن جي فھرست ئي لکي وڃي تہ اها ٻہ هزار صفحن کان مٿي ٿي ويندي ۽ اهڙو اعزاز اڄ ڏينھن تائين ڪنھن بہ مصنف کي حاصل نہ ٿيو آهي.
گوئٽي جو ٻيو ناول جيڪو منھنجي لائبريري ۾ موجود آهي اهو ولھيلم ماسٽر آهي. جنھن تي ٻئي ڀيري لکندس. مختصر هن ناول لاءِ اهو چوندس تہ گوئٽي جو هي ناول بہ هن جي ڪلاسيڪل نظر جو آئينو آهي. هن ناول ۾ هڪ نوجوان جي ڪردار جي ارتقا ڏيکاري وئي آهي. ناول ۾ علم ۽ عقل جون اهي ڳالھيون آهن جي پڙهي ماڻھو دنگ رهجيو وڃي.