البرٽ آئن اسٽائن جي جيون ڪٿائي ناول مان ملندڙ کوڙ سبق
اهڙي ئي هڪ ڪوشش نوجوان اديب نويد سنديلي “آئن اسٽائن جي جيون ڪٿائي ناول” جو انگريزي مان سنڌي ۾ ترجمو ڪيو آهي. جنھن کي ڪارونجهر اڪيڊمي محراب پور پاران شڪيل احمد شيخ چپرائي پڌرو ڪيو آهي. آئنسٽائن جو هي جيون ڪٿائي ناول پندرهن بابن تي مشتمل آهي. ناول پھرين باب “موڳو ڇوڪرو” جي نالي سان شروع ٿئي ٿو. ان باب ۾ اهو موڳو ڇوڪرو قطب نما جي سوئي تي سوچڻ لڳي ٿو ۽ سوال ڪري ٿو. هڪ ڪچڙو ذهن سوال ڪري اصل حقيقت تائين پڄڻ جي ڪوشش ڪري ٿو. ٻئي ڳالھہ جيڪا نوٽ ڪرڻ جھڙي آهي تہ البرٽ آئنسٽائن اسڪول ۾ پنھنجي استادن کي سوالن سان منجهائي وجهي ٿو. اهي سوال جيڪي آلجبرا جيX بابت بہ آهن تہ تاريخ کي رٽو هڻي ياد ڪرڻ بابت بہ آهن. پر ان X مان البرٽ کي گهڻو ڪجهہ سمجهہ ۾ اچي وڃي ٿو، پر استاد جيڪي کيس ڪاوڙجي ڪلاس مان ڪڍي ٿا ڇڏنس. ٻيو باب البرٽ جو اسڪول بابت آهي جنھن ۾ سندس والدين کيس سٺي اسڪول ۾ نٿا پڙهائي سگهن. ۽ هي ان سخت ماحول ۾ رهي بہ نٿو سگهي. خاص ڪري پڙهائڻ جي حوالي سان استادي پيشي سان وابسطہ ماڻھن لاءِ هي باب ڏاڍو سيکاريندڙ آهي. سير سفر البرٽ آئنسٽائن کي ڏاڍو پسند هو. جڏهن سندس والدين اٽلي لڏي اچن ٿا تہ هو اٽلي جو سير ڪري ٿو. سياحت جنھن سان بہ ذهانت وڌي ٿي ۽ ماڻھو نيون شيون ڏسي نئين سوچ اختيار ڪري ٿو. ٽيون باب البرٽ جي اٽلي جي سير بابت آهي. البرٽ ننڍي عمر ليونارڊو ڊاونچي جي ٺاهيل پينٽنگ “آخري رات جي ماني” تي ڳالھائيندي چوي ٿو تہ تصوير تمام خوبصورت آهي پر ڊوانچيءَ رنگ ڪمزور استعمال ڪيا آهن جيڪي ڦٽي ويا آهن. ٻئي جيڪا متاثر ڪندڙ هن ڪتاب ۾ ڳالھہ آهي اها “يونيورسٽي جا ڏهاڙا” باب ۾ آهي جنھن ۾ دنيا جو عظيم سائنسدان اڌوراڻا ڪپڙا پائي يونيورسٽي ۾ داخلا لاءِ وڃي ٿو. سادگي ۽ نفاست سندس طبعيت جو جز هئي. سترهن سالن جو نوجوان ٿي ڪري کيس پنھنجي ٺاھہ ٺوھہ طرف ايترو توجھہ نہ هجڻ حيرت ۾ وجهندڙ ڳالھہ آهي پر اڄ جو اسان جو نوجوان يونيورسٽي ۾ ڪيترا ويس وڳا هر ويلي مٽي ٿو اهو هر يونيورسٽي ۾ پڙهندڙ ڄاڻندو هوندو. اسان جي يونيورسٽين ۾ تہ سواءِ ڪپڙا لٽا پائڻ ۽ فيشن ڪرڻ جي علم پرائڻ ۽ غور فڪر ڪرڻ جو ڪو رواج ئي نہ پئجي سگهيو آهي.
هن جيون ڪٿائي ناول مان هي ڳالھہ بہ ظاهر ٿئي ٿي تہ البرٽ هر وقت اڪيلائي ۾ رهي ڪري هر پل سوچيندو رهي ٿو. تنھا جاين تي وڃڻ يا ويھڻ کيس بي حد پسند هجي ٿو. جتي کيس بھترين نموني سان سوچڻ جو موقعو ملي ٿو. ان عمل سان ئي دنيا کي حيران ڪندڙ نظريو “اضافيت وارو نظريو” جنم وٺي منظر عام تي اچي ٿو.
هن جيون ڪٿائي ناول کي جتي ترجمو ڪري منظر عام تي آڻڻ هڪ شاندار ڪم اتي هن ڪتاب ۾ اڻ ڳڻيون غلطيون ڪيون ويون آهن. پھرين جيڪا ڳالھہ مون کي ڪتاب کڻڻ سان ئي محسوس ٿي اها تہ اصل ليکڪ جو نالو ئي نہ ڏنو ويو آهي. ٽائيٽل تي سنڌيڪار جو وڏو نالو ڏنل آهي پر اصلوڪي تخليقڪار جو نالو نہ ڏنل آهي. نہ ئي اندر اداري، ترجمي ڪندڙ يا ٻہ اکر لکندڙ پاران ئي ڪا اهڙي وضاحت يا نشاندهي ڪئي وئي. جڏهن سنڌيڪار کان پڇيم تہ ان ٻڌايو تہ گالينا/ گاليشا ان جو مصنف هو. جنھن تي بہ کيس پڪ نہ هئي. ٻئي جيڪا ڳالھہ مونکي سمجهہ ۾ نہ آهي اها هئي ارپنا ۾ لکيل “پنھنجي پھرين تخليق روشني جي نانءُ” ترجمو ڪڏهن بہ تخليق نہ هوندي آهي تہ محترم سنڌيڪار ان کي پنھنجي پھرين تخليق ڪيئن ٿو چوي.
کوڙ ساريون پروف جي غلطين جي ڪري هن ڪتاب جي سونھن وڃائي وئي آهي ۽ سمجهڻ ڏاڍي ڏکائي ٿئي ٿي. ترجمي کي مڪمل سنڌي نہ ڪيو ويو آهي، الائي تہ ڪيترا انگريزي لفظ مون کي هي ڪتاب پڙهندي اڳيان گذريا. جڏهن تہ انھن لفظن جا سنڌي ۾ تمام پيارا پُرمعنيٰ لفظ اسان وٽ موجود آهن. ان جي باوجود بہ لائق ترجمي نگار انھن کي نظرانداز ڪري انگريزي لفظ ڏئي ويو آهي. انھن لفظن ۾ جئين: جينئس، پيٽنٽ، آفيس، ڪائونٽر، پوسٽ، اسسٽنٽ، ڊپارٽمينٽ، آفيسر، سوٽ، ائڊريس، فارم، اسٽيٽ، گڊ نائيٽ، وائلن، پيانو، رائل سوسائٽي، پارسل، سائيز، ڪئميرا، ٿرڊ ڪلاس، فرسٽ ڪلاس، شرٽ، هيٽ، ايڪٽر، رپورٽر، سٽي، گيٽ، بليڪ بورڊ، ٽينسر وغيرہ.
سنڌيڪار اردو جا لفظ جھڙوڪ، سيڌو سادو، کوهيل وغيرہ بہ آندا آهن. ان سان ائين لڳي ٿو تہ سنڌيڪار ڪا تسليم شده لغت نہ ڏٺي آهي. جنھن سان ترجمي جي سنڌي ۾ سونھن متاثر ٿي آهي. باقي نہ هن ترجمي پڙهڻ سان نہ صرف آئن اسٽائن جي زندگيءَ جي سڀني پھلوئن جي خبر پئجي وڃي ٿي پر کوڙ سارا سبق ملن ٿا تہ ماڻھو کي زندگي جي سفر ۾ اڳتي وڌڻ لاءِ يا زندگي جي سفر ۾ ايندڙ مشڪلاتن ۽ مصيبتن جي باوجود ڪيئن اڳتي وڌڻ گهرجي. هن ڪتاب ۾ مون هڪ ڳالھہ پڙهي جنھن سان حيراني ٿي تہ آئنسٽائن جتي بہ ليڪچر ڏنو. اهو تختو سنڀالي ڪري انکي ڪيميڪل هڻي ميوزم ۾ محفوظ ڪيو ويو. اسان وٽ الائي ڪيترين شخصيتن جا هٿ اکر تہ ٺھيو پر انھن جا ڪتاب بہ نٿا ڇپرايا وڃن. البرٽ جي زندگي جي حوالي سان هي ناول تمام اهم آهي جيڪو هر ماڻھو کي پڙهڻ گهرجي.