مُهاڳُ : اَکِيُون مُجاوِرُ، سَپنَنِ جُون
گُل ڪُونڌَرَ جَي غَزلَنِ ۾، فَنِي پُختَگيءَ سان گڏوگڏ رَديفَ، قافيه، مَطلَع، مَقطَع ۽ تَخَلُصَ جِي بِيهَڪَ لاجوابُ، گُلَ جَي غزلَ ۾ حُسنُ ۽ عِشقُ، اَوَلِ ۽ آخرِ آهي. هُجَي به ڇو نه، هِي سَڄِي ڪائِناتِ حُسنَ ۽ عِشقَ جَي ڪري جُڙِي آهي، زندگيءَ مان حُسنَ ۽ عِشقَ کي ڪَڍِي ڇَڏِجَي، ته زَهرُ بَنِجِي پَوندِي، ڪائناتِ بَي رَنگ ٿِي ويندِي. هي سَمُورا مَنِظَرَ سَمنڊَ جَي ڇَولِيُنِ کان، آڪاش تي اِنڊَلَٺِي رَنگَنِ تائِين، ڌرتيءَ تي ٽِڙَندَڙَ گُلَنِ کان، مَعصُومُ ٻارَنِ جَي مُرڪُنِ تائِين، ماءُ جَي دُعائُنِ کان، پِيءُ جَي سارَ سنڀارَ تائِين، سَڀُ ڪُجھه حُسنُ ۽ عِشقُ ئِي ته آهي. جڏهن ڪنهن جھُورَ جَي چَهرَي جَي گھُنجَنِ ۾ اسان، تاريخ جا ڪَئِي بابَ پَڙَهڻَ لاءِ ڏِسندا آهِيون، ته ٻُڍاپَي جو حُسنُ، سندس عِشقَ جِي ڪهاڻِي سَلِڻَ لَڳندَو آهي.
سنڌي ادب جي مختلف دؤرن ۾، ٽِمُورتِيون جُڙَندِيُون رَهِيُون آهن، هِڪَ ٽِمُورِتِيءَ ۾ نِيازُ پَنهوَرُ، زَيبُ سِنڌِي ۽ گُلُ ڪُونڌَرُ شِمارُ ٿِيَڻَ لڳا. علم ادب، درسُ تَدريسَ، ريڊيو، ٽيلويزن ۽ اخبار، جتي زيب سنڌي، اُتي نياز پنهور، اُتي ئي گل ڪونڌر سدائين گڏوگڏ. اَدَبِي مَيڙاڪا هُجَنِ يا دوستن جون ڪَچَهِريُون، سنڌي ادبي سنگت جِي سِياسِي جَوڙجَڪَ هُجَي، يا سپلا جِي سِياسِي اُٿلَ پُٿلَ، سچل سرمست ڪاليج ۾ شام جا ڪلاسز هُجَنِ، يا ريڊيو پاڪستان تي صُبحِ مهراڻ، گُلُ، نِيازُ ۽ زَيبُ گَڏُ گَڏُ. ٻِئَي هَنڌِ مِلَنِ نه مِلَنِ، سچل ڪاليج جي اسٽاف روم ۾، ڊِيُوٽِيءَ دؤرانِ ٽَيئِي هِڪَ هَنڌِ حاضر، پر ظالمُ وَقتَ جَيئرَي ئِي کَينِ، جُدا ڪري ڇڏيو، ڪو رٽائر ٿِي عِلمِي اَدَبِي ڪم ۾ مَصِرُوف، ته ڪو ٻِئَي ڪاليج ۾ بَدِلِي ٿِي، الڳ وِرُونهَن سان لَڳَلُ. ڀَلِ دوست جدا جدا جايُن تي هُجَنِ، پر اسان جِي دُعا آهي ته، سَندنِ دوستِيُنِ جو سِلِسِلَو سَلامَتَ رَهَي.
سَچَل سَرمَستَ وارِيُون، عِشق سَلامتَ واڌايُون، نَنڍَي لاڪَئون گُلُ ڪُونڌَرَ جَي جَھوليءَ ۾، کَنڊُ ڀُڳڙَي جِيان پَيُون آهن. هُو هِڪُ ته گُلُ، ٻِي سَندسِ سَڀاءُ جِي نِرالِي خوشبُو، پوءِ ڪَيرُ آهي جو سندس مُحبَتَ ۾ نه ڦاسَي.! ڪو بَدنَصِيبُ هُوندَو، جو گُلَ سان هِڪُ ڀَيرَو گُفتَگُو ڪري، پوءِ زندگيءَ ۾ کانئُسِ پَرَي ٿِيَڻَ جو سَوچِيندَو، اِنَ حَقِيقَتَ جون خَبِرون، گُلَ جَي جِگِري دوستَنِ، ڊاڪٽر پرويز اقبال ۽ سليم چنا کان پُڇڻِيون پَوَندِيُون. اُهَي ته سندس دوستَ، پر جَي حُسنَ ۽ هَوا ۾ گُھلندَڙَ خوشبُو کان به، گُلَ جَي سَڀاءَ، شَخصِيَتَ ۽ ڪِردارَ مُتعلق مَعلومُ ڪَجَي، ته اُهَي به سندس لاءِ شاهِدِي ڏِيَنِ.
اَدِي زَيبِ چَئِي جڏهن گُلُ، نِهايَتَ مِٺَي انداز سان مُخاطِبُ ٿِيندو آهي، ته اِيئَن لَڳندَو آهي، ڄَڻُ مُنهنجَو سَٻاجَھو سَدورَو ڀاءُ، مون سان ڳالهائَي رهيو آهي. گُل ڪُونڌرُ نه رڳو اَدِي ڪَوٺَي مُخاطِبُ ٿِيندو آهي، پر ڀاءُ وارا فرض نِڀائيندَي، اَوکيِ سَوکيءَ ۾، ڀَينرُنِ جِي سارَ به لَهندو آهي. سندس ٻارن ۽ شريڪِ حياتِ وَٽِ به اسان لاءِ، سَچَنِ رِشِتَنِ وارو پِيارُ مَوجُود آهي، جڏهن گُلَ جا ٻارَ مون کي ڦُڦِي چوندا آهن..، ڀاڄائِي نِهايَتَ پاٻَوهَه سان آڌر ڪَندِي آهي، ته پَنهِنجائِپَ جو اِحِساسُ، پيارُ بَنجِي پَوندَو آهي.
گُل ڪُونڌرَ جو والد صاحبُ، مَٿَي تَي هَٿُ رَکِي، شَفِقَتَ سان اَمَڙِ، ڌيءَ، نِياڻِي ڀَلِي ڪري آيُون، چَوندو هو ته سَڳَنِ رِشِتَنِ جو اِحِساسُ ٿِيندَو هو. گُلَ جَي والده جِي مُحبَتَ کي، لَفظَنِ ۾ بَيانُ ڪرڻ لاءِ هزارَين صُفحا گُھرجَنِ. گُلَ جا ڀائِرُ، ڀاڄايُون، ڀَينَرُ، سَڀُ اَيڏِي عزت ڏِيَنِ، جو رت جَي رِشتَن جو گُمانُ ٿِيَڻَ لَڳَي. اِهَو پِيارُ گُلَ جِي نِسِبَتَ ڪري مِليو، ڇاڪاڻ ته گُلَ ۽ مُنهنجَي مُحبتَ جِي، هِڪَ ئِي خوشبُو آهي، سَچائيءَ، سَچَي ڪِردارَ، سُرتِ ۽ ساڃاهَه جِي خوشِبُو، نِينهَن ۽ نِڀاءَ جِي خوشِبُو.
ڳوٺَ مَڏُ ڪُونڌَرَ (خانواهڻ) جَي مِٽيءَ ۾، ايڏو ڪو پيارُ ڳوهِيَلُ آهي، جو گُل ته آهي ئِي سَراپا خوشِبُو، پر گُلَ سان تَعلقُ رَکَندڙُ هَرِ رِشِتو، اِيئَن مُحَبَتُنِ جي هُڳاءَ سان ڀِنَلُ، جو ڪو به ماڻهو سَندنِ محبت وارَي سَحَرَ مان، سَڄِي ڄَمارَ نِڪرڻُ نه چاهِيندو. نَنڍَي وَڏَي لاءِ عِزتَ، ڪو گُلَ کان سِکي، هُو تَنقِيدِي گُفتَگُو اِهڙَي پِيارَ سان ڪندو، جو اَڳئَين کي ڳالهه به سَمجَھه ۾ اَچِي ويندِي، ۽ سندس دل آزارِي به نه ٿِيندِي.
مَعرفَتَ جو مَتِوالَو اسان جو ڀاءُ گُل ڪُونڌَرُ، جنهن جِي شاعري ۽ ڪهاڻيون، گذريل ٽِنِ ڏهاڪَنِ کان، پڙهندڙنِ جَي آڏو آهن، تَنهَن ماهوار ”ادب“ رِسالَي جون، هِڪُ سؤ اَٺَٽِيهَه ڪَڙِيُون ڪَڍِي، تاريخ ۾ ڌارَ مَڃِتا لاءِ، پَنهِنجَو نالَو لِکرائَي ڇڏيو آهي. قابِلُ ۽ شَفِيقُ اُستادُ، سَڀنِي جِي عزت احترامُ، پاڻ تي لازم ڪَندڙُ، سَٻاجَھو لَيکَڪُ گُلُ، غَزلُ لِکَڻَ ۾ ڀَڙُ، پر سندس ڪهاڻيون پَڙهندَي، هُنَ بابت لِکيَل مَٿِيان وِيچارَ، سَربَمُهر ٿِيو وَڃَنِ. گُلَ جَي ڪهاڻيُن جا ڪِردارَ، هُن جَي زِندگيءَ کي وَيجھا به آهن، ته ڏُورِ به، ڪَي کَيسِ مِلَنِ ٿا، ڪَي کانئُسِ وِڇڙِي وَڃَنِ ٿا، ڪِنِ کي گُلُ مِلِي نه سَگِھيو، ڪَي گُلَ کَي مِلِي نه سَگھيا، ڪَي دل ۽ ذَهنَ تي اَڄُ به راڄُ ڪَنِ ٿا، ته ڪَي باوجُود چاهڻ جَي، گُل کان نَفِرَتَ ڪري نٿا سَگَھنِ.
دنيا جو هر تَخليقڪارُ زِندگيءَ ۾ هِڪُ ڀَيرو، ڀَرپُور عِشِقَ جَي عَمِيقَ ۾، غَواصُ بَڻجِي غَوطَو هَڻَي ٿو، پوءِ ڪو تَرِي پارِ پَوَي ٿو، ته ڪو اُونَهائِيءَ مان، ماڻِڪَ مَيڙِيندَي، پُورِي زِندگِي عَمِيقَ ۾ ئِي رَهَي ٿو. عاشِقُ ڪڏهن به، پارِ پَوَڻَ لاءِ اُونَهائيءَ ۾ نه لَهندو آهي، هُو ته سدائين عَميقَ مان، ماڻِڪَ مَوتِي لَوچَي لَهڻَ جِي تَمنا ۾ جِيئندو آهي، جَيڪي کَيسِ تَخليقِي اِسمَنِ جَي صُورَتَ ۾ مِلَنِ ٿا، جِنِ کي هُو عامَ آڏو آڻَي ٿو.
”مائِي مُجاوِرُ“ ڪهاڻيُن جو مَجمُوعو، اُنهيءَ عِشِقَ جَي عَمِيقَ مان، ڳَولَي لَڌَلَ لَعلَ مَوتِيُنِ جِي لَڙِي آهي، جنهن جو هِڪُ هِڪُ لعلُ مَوتِي سَچَو ۽ سَچائيءَ جَي جَڙَتِ سان جڙيَل آهي. سندس طَبِيعَتَ وانگُر ڪَهاڻِيُنِ ۾ به، جَمالَ اَبڙَي جو تَسَلسُلُ جُڙيَلُ نظر اچي ٿو، گُلُ، مُنير ماڻِڪَ ۽ طارق عالم ابڙي، نورُالهُدى شاهه ۽ خَيرالنِساءَ جَعفِريءَ وانگر، نه طبيعتن بَي باڪ آهي، نه ئِي لِکڻِيُنِ ۾ آزادُ. هُو پاڻ کي پَنهنجِي ذاتِ ۾ تهذيب يافته رکي ٿو، ته تَحرِيرُنِ ۾ به پابَند رَهَي ٿو. گُلَ جِي هر ڪهاڻي سَچِي آهي، هُن سَچائيءَ سان پَنهِنجَي اِردِ گِردِ جَي ڪِردارَن، مَنِظَرَنِ، ٻولي، تَشبِيهُنِ، اِستَعارَنِ، تَرتِيبُنِ، تَرڪِيبُنِ ۽ ماحولِياتِي عَڪسَنِ کي چِٽيو آهي. اڄ به سندس گَھرَ جَي آڳرُ ۾ پَوکِيَل اَنبَ، لَيمَي ۽ زَيتُونَ جَي وڻن سان گَڏُ، گلابَ، مَوتِئَي، ناز بُوءِ ۽ رات راڻيءَ جِي خوشبُو جو واسُ، هر ايندڙ کي واسِيندَي، پَنهنجَي مُنڊَ ۾ اِهڙو مُنڊَي ٿو، جو بارِ بارِ هِنَ اَڱڻَ تي اچڻ لاءِ مَنُ چاهَي ٿو.
گُل ڪونڌرَ جي ڪهاڻِيُنِ جا ڪِردارَ چِٽا آهن، هُو ابهام کان ڪم نه وَٺندڙُ، اُهَو ڪَهاڻِيڪارُ آهي، جيڪو حقيقت حالَ جا رُوپَ، پَنهنجَي تَحِرِيرُنِ ۾ پَسائَي ٿو. جَفا کي سَمجِھي، وفا جو آ وَيٺَو، اُهَو گُلُ مَحبُوبَ جِي بَيوَفائِيءَ، ڪُوڙَنِ دِلاسَنِ ۽ دَولابَنِ کي، وفا جَي آئِينَي ۾ ڏِسَڻَ لَڳَي ٿو ۽ ”مُحَبَتَ جِي مَيخَ“ جِهڙَي لاجوابُ ڪهاڻِي لِکَي ٿو. هُو سَماجَ جَي ناڪارِي رَوَيَنِ کان، ڏُکويَل لَڳَي ٿو ۽ ”ڪَنهَن سان شَلَ اِيئَن نه ٿِئَي“ جِهڙِي جَذباتِ سان ڀَريَلَ ڪهاڻِي تخليق ڪَرَي ٿو. هُنَ وَٽِ آسُنِ اُمِيدُنِ جَي ڪَچِڙَنِ آنڀوئنِ جَي، لُڙڪَنِ جِي ڪهاڻِي ”جَذبَنِ جو قَتلُ“ به آهي، ته نِراسائيءَ مان جِيوَن جِي لاٽَ ٻارڻ لاءِ، ڪنهن به شيءِ ۽ ڪنهن به ڪم جي پُڄاڻيءَ کي، پَسَندِ ڪرڻ وارَي نَظِرِيَي کي، ڏِيئَي جِي وَٽِ بَنائَي تَيلَ ۾ وِجِھي، هميشه لاءِ سَڙڻَ لاءِ ڪهاڻِي ”آسَ جِي پُڄاڻِي“ به مَوجُود آهي.
لَفظَنِ جِي هِي ڀَيٽا پَنهِنجَي پِيارَي ڀاءُ گُلُ ڪُونڌَرَ، ۽ سندس ڪُٽنبَ جي مُحبَتُنِ کي، دِلِ جِي گَھِرائيءَ ۽ سَچائيءَ سان ڏِنِي اَٿَمِ. اِهو لِکَڻُ مُناسبُ ٿِي سَمجھان، ته گُلُ ڪُونڌرُ سنڌي اَدبَ ۾ پَنهِنجَو ڌارَ، اَعلى مَقامُ جَوڙِيندَڙُ شاهَڪارُ نَثُرُ نِگارُ ۽ لاجَوابُ غَزَلَ جو شاعِرُ آهي. دُعا آهي ته الله پاڪُ شَلَ سندس جَھولَ ۾، عِزَتُنِ جا اَنَيڪِ هِيرا مَوتِي ڀَرَي ڇَڏَي، آمِينِ.
زَيبِ نِطاماڻِي
23 ڊسمبر 2019ع حيدرآباد.