ضميمو ڏھون
مان سائينءَ جن کي پنھنجي آخري خط ۾ اھو ٻڌايو ھو تہ مان دشمن خلاف حملي ڪرڻ لاءِ تياريون ڪري رھيو آھيان. ھن خط پھچڻ کان اوھان اھڙيون خبرون ضرور ٻڌيون ھونديون تہ مان دشمن مٿان نھايت ڪامياب حملو ڪيو آھي. اھڙيون پيرائتيون خبرون اوھان کي سرڪاري طور ٻڌايون وينديون. تنھن ڪري مان ھتي گھڻيءَ ڊيگھھ ۾ وڃڻ ڪونہ ٿو چاھيان. مان ھاڻي دشمن جي ڪڍ ڪاھي وڃي رھيو آھيان. پر آڏو ڏاڍيون مشڪلاتون موجود آھن. ھٽڪٽو آھي تہ ھي بلوچ ڌاڙيل ڀڄي وڃي ملتان جي سرحدن اندر لڪي جند ڇڏائيندا. پر مان ان ملڪ اندر داخل ٿيڻ کان ھٽرايان ٿو. اوھان کي فقط ھڪ فوجي ٻڌائي سگھي ٿو تہ وارياسي رڻ پٽ، ويران جابلو علائقي ۾ اتان جابلو ماڻھن سان جنگ ڪيڏي ڏکي آھي جتي انچ انچ تي وڏي خبرداريءَ کان ڪم وٺڻو پوي ٿو. ان کان سواءِ جبلن جي لڪن ۾، موٽ جي محفوظ رستي کان سواءِ داخل ٿي ڪونہ ٿو سگھجي. دشمن جي جاسوسي وسيلي صحيح معلومات حاصل ڪرڻ بہ ڏکي ڳالھہ ھوندي آھي. جيڪڏھن ملتان جي حڪمران ھنن ڌاڙيلن کي پنھنجي علائقي ۾ داخل ٿيڻ جي موڪل ڏني تہ انھن کي جھلڻ ڏاڍو مشڪل ٿي ويندو.
منھنجيءَ ھن ڳالھہ تي ويساھھ ڪريو. لارڊ رپن تہ پنجاب کي فتح نھايت ضروري آھي. مان توسيع پسنديءَ جي خلاف آھيان، پر سرحد کي ستلج تائين وڌائڻ جو ضرور حامي آھيان. پر اسان کي پنجاب ۾ ضرور داخل ٿيڻ گھرجي. لارڊ ھووڪ چوندو تہ چارلس نيپئر مال غنيمت لاءِ سندرو ٻڌي بيھي رھيو آھي، پر ائين ڪونہ آھي. ھاڻي منھنجي عمر اھڙي آھي جو جنگ جون سختيون سھي ڪونہ سگھندس. مان پنجاب وڃڻ بہ ڪونہ چاھيندس. ھتي مان فقط ڪئٽو جا لفظ ورجائڻ چاھيان ٿو جنھن چيو ھو تہ ”پنجاب ھندستان جو ڪارٿجو آھي جنھن کي فتح ڪرڻ گھرجي پر تباھہ ڪرڻ بہ کپي.“ ھن ملڪ جي موجوده صورتحال، انگريزن لاءِ ڏکي ۽ ڏنگو آھي. اھڙي ڳنڀير وايو منڊل کي منھن ڏيڻ لاءِ سنڌ ۾ يارھن ھزار فوج رکيون ويٺا آھيون. ايتري گھڻي فوج تہ سنڌ فتح لاءِ بہ ڪم ڪانہ آندي وئي ھئي. مان جنگ جو بہ عاشق آھيان تہ ان کي پنھنجي اکين سان ڏسڻ چاھيان ٿو. مون تي اھڙا الزام ھڻڻ ۾ بي انصافي ٿيندي. مون کي خبر آھي تہ ڪورٽ آف ڊائريڪٽرس ائين اگوندرائيءَ سان ڪم ڪري رھي آھي، جيئن ھڪ جاھل ڊاڪٽر پنھنجي مريض سان ڪندو آھي. جيڪو ھن جي چمڙيءَ جي دوا تہ ڪندو آھي، پر چڪاسي ڪونہ ڏسندو آھي تہ سندس جسم، اندر جي ڪھڙيءَ اگھائي کان نٻل ۽ نستو آھي. اوھان اک وٽائي ڏسو تہ مرھٽن جون ملڪ جون حالتون ڪيڏيون ڳنڀير آھن. اسان اھو ڪيئن سمجھي سگھنداسون تہ جڏھن ڏيھي راجائون پنھنجي تخت تي موجود آھي ۽ اسان محفوظ آھيون ۽ اھي حڪمرانيون اسان جي ملڪي سرحدن اندر آھن. اھو ھڪ خاص علائقي جو معاملو آھي. ھن جنگي مھم جي خاتمي کان پوءِ ڀلي ساري فوج سر ھينري جي حوالي ڪريو. اميد آھي تہ اھو معاملو پندرھن ڏينھن فيصل ٿي ويندو، پر ان لاءِ ڪير بہ اڳڪٿي ڪري ڪونہ سگھندو.