سنڌ شناسي

سنڌ جا عوامي ڪردار

ھن ڪتاب ۾، دادا سنڌيءَ سنڌ جي انھن ڪردارن کي پنھنجي قلم ذريعي ظاھر ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آھي، جيڪي واقعي سنڌ جا عوامي ڪردار آھن ۽ سنڌ جي عام ماڻھوءَ وٽ اھي چڱي طرح سڃاتا وڃن ٿا ۽ انھن جا پنھنجا پنھنجا ڪردار آھن، جن ڪردارن کي سنڌ جي عام ماڻھوءَ وٽ عزت ۽ آبرو آھي ۽ ھو انھن کي پنھنجو سمجھن ٿا.
دودي سومري کان، سگھڙ ٻيڙي فقير تائين ڪتاب ۾ آندل اٺاويھ ئي ڪردار اھڙا آھن، جن سمورن تي اسان کي فخر ۽ وڏائي آھي.
  • 4.5/5.0
  • 6545
  • 1637
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • دادا سنڌي
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book سنڌ جا عوامي ڪردار

• سمو ڪارائڙ

سنڌ ڏکويلن جو ڏيھ آھي.جاگيردارانه نظام، تاريخ جي ھر دور ۾، ايڏو ته سگھارو رھيو آھي جو ان جي جبر ۽ تشدد، ھتان جي ھر فرد جي جسم جي ھر عضوي کي ڏنڀ ڏنا آھن ۽ اھڙي طرح ھتان جو غريب انسان رت وھائيندو، سور سھندو، زندگي گذاريندو رھيو آھي. ان ظلم ۽ بربريت کان بچڻ لاءِ معاشري جي ڪن فردن بغاوت به ڪئي ۽ ڏاڍائي به ڏيکاري، پوءِ اھي وڏيرا ۽ سندن حواري، انھن جا مخالف ٿيا ۽ کين چور ۽ ڌاڙيل سڏي، پنھنجي ڏوھ کي لڪائي، کين تاريخ ۾ “قانوني ڏوھاري” قرار ڏيئي، پاڻ کي سچو ثابت ڪيو. جاگيردارن طرفان ڏنل اھڙو قانوني ڏوھاري سمو ڪارائڙ به آھي. سمو ڪارائڙ سنڌ جي تاريخ جو، اھو ڄاتل سڃاتل ڪردار آھي، جنھن کي وقت جي حاڪم “چور ۽ ڌاڙيل” ٺھرائي معاشري ۽ قانون جو مجرم سمجھي ئي کيس مارائي ڇڏيو. پر ھو پنھنجي سچائي، بھادري ۽ حقوق لاءِ جنگ لڙڻ ۽ ڏاڍن سان سينو ساھي، غريب کي حق وٺي ڏيڻ ڪري، سنڌ جو عوامي ڪردار بڻجي ويو.
سمو ڪارائڙ، برابر چور ھو ۽ پنھنجي وقت جو شاھي سورھيه ۽ سرھو چور ھو، ڇاڪاڻ ته، ھو ھميشہ راجائن ۽ سردارن جي محلن مان، ھيرن جواھرن ۽ ڳھن زيورن جي، اڪيلي سر چوري ڪندو ھو. (ڊاڪٽر بلوچ- ڳاھن سان ڳالھيون- مقدمو ص نمبر 11)پر چوريءَ جي آداب جي پوئواري به ضرور ڪندو ھو. سنڌ جي تاريخ ۾ “چور ۽ ڌاڙيل” جو ڪردار اھم رھيو آھي، پر انھن چورن ۽ ڌاڙيلن، چوريءَ جا ڪي آداب ۽ اصول ۽ مول متا مرتب ڪيا ھئا، جن موجب چوري انھن جي ڪرڻي ھئي، جيڪي وڏا جاگيردار ۽ زميندار ھئا، يا غريبن کي ڦري، سيٺ ۽ سرمايه دار بڻيا ھئا ۽ مسڪين ماڻھن جي حق تلفي ڪري، پنھنجون ٽجوڙيون ڀريون ھئائون. ھو جڏھن کاٽ ھڻي يا ڪوٽ ڀڃي اندر ويندا ھئا ته، الف: جي ڪا سامايل نينگر، منھن پين ته واپس موٽندا ھئا. ب: جي رات جي وڳري ۾، ڪنھن عورت جو ڪپڙو، ھيٺ مٿي ٿيل ڏٺن ته، واپس ورندا ھئا. ث: جي چوريءَ جي مال ۾ ڪنھن نياڻيءَ جو ڏاج ڏٺائون، ته سمورو مال اتي ئي رکي موٽندا ھئا. ج: جي قرآن شريف ڪوٺيءَ ۾ ڏٺائون ته پنھنجي پَڳ ڦاڙي، ان کي غلاف ڏيئي ھٿين خالي موٽندا ھئا. د: جيڪڏھن ڪٿان چوريءَ جو جيڪو به مال ھٿ آين ته پنھنجي ضرورت جو مال رکي، ٻيو سمورو غريبن، مسڪينن ۽ حاجتمندن ۾ ورھائي ڇڏيندا ھئا. پوءِ اھڙا چور عوام ۾ مقبول رھندا ھئا. سمو ڪارائڙ به ان ڪري ئي عوام ۾ مقبول رھيو. ڊاڪٽر بلوچ لکي ٿو ته “ھو چوري ڪري، محلات جي داين ٻاين کي اوڍايون پھرائي مال کڻي ويندو ھو.” (خليفي نبي بخش جو رسالو ص نمبر 317)
ڪارائڙ سمو اصل ۾ جاڙيجن سمن مان ھو، جن ڪڇ جي حڪومت، چاوڙن راجپوتن کان کسي 1320ع ۾ پنھنجي حڪومت جو بنياد وڌو. 1540ع تائين، سندن ٽن خاندانن، ڪڇ تي حڪومت ڪئي ۽ ڀڄ کي پنھنجي گاديءَ جو ھنڌ بڻايو. ان زماني ۾ ڪارائڙ سمي، جيڪو گرڙي ابڙاسي جي پينگھر ڄام جو پٽ ھو، پنھنجي وڃايل قوت کي حاصل ڪرڻ لاءِ ۽ حڪومت ماڻڻ لاءِ، وقت جي حڪمرانن سان بغاوت ڪئي، جيڪو به سمو ھو. حڪمران پنھنجي سرڪاري ايجنسين ذريعي اھو ھُلايو ته ھو چور ۽ ڌاڙيل آھي ۽ کيس جيڪو پڪڙيندو يا ماريندو، ان کي انعام اڪرام ڏنا ويندا، ان ڪري عوام ۾ به اھا ڳالھ ھُلي ويئي.
سمو ڪارائڙ اصل ۾ ان دور جي راجا جي خلاف ھو، جنھن ملڪ ۾ باھ ٻاري ڏني ھئي. ھڪ دفعي ھو سندس محلات ۾ گھڙي ويو. ان وقت ساڻس پٽ به گڏ ھو. بادشاھ ۽ سندس وزيرن کي خبر پئجي ويئي. ھنن صلاح ڪري، محلات جي چوڌاري ڇيڻن جو ڍڳ ڪري ان کي باھ ڏني. ٿوري دير کان پوءِ ھن جو ساھ منجھڻ لڳو. ھن ڏٺو ته ھاڻي ٻي واھ ڪانھي، سو ھڪ دروازي کان نڪري جيئن پئي ٽَپ ڏنائين ته ھڪ کاھيءَ ۾ ڪري پيو ۽ ان ۾ کُتل ڀالن کيس ماري وڌو. اھڙي طرح سمي جو انت ٿيو.
ڪارائڙ سمي جي مرڻ کان پوءِ، سنڌي عوام سندس غريب پروريءَ ڪري ياد ڪرڻ لڳو ۽ ڊاڪٽر بلوچ صاحب جي لفظن ۾ “سندس ڳالھيون ڳائجڻ لڳيون” لوڪ ادب ۾ “اوسار” ھڪ شاعريءَ جي صنف آھي. عوامي شاعرن عوامي ڪچھرين ۾ کيس اوسارن ۾، ھن طرح ڳاتو:
ڪارايل جي ڪوڏ، مون ننگر سڀ نھاريا،
ته نڪي ڪارايل جھڙو، نڪي ڪارايل لوڏ،
پٽ ڪڍي پيءَ جي، سري منجھان گوڏ،
پينگھي پائي لوڏ، سر سمي ڄام جو.
سنڌي شاعرن ۾، خليفو نبي بخش لغاري پھريون شاعر آھي، جنھن ڪارائڙي سمي کي پنھنجي شاعريءَ ۾ ڳائي، سندس عوامي ڪردارن کي امر بڻائي ڇڏيو.
ڪارايل مون ساڻ، ڪو ڪالھوڻيون ڳالھڙيون،
راتو ڏينھان رھاڻ، سما! تنھنجي ساريان،
ڪارايل مون وٽ، ڪو ڪالھوڻيون ڳالھڙيون،
کامان پسيو کٽ، جنھن سر ڏيئي پيرڙا-
سمي ڪارائڙي جي قرباني، کيس پوءِ جي شاعرن ۾ ايترو مقبول بنايو جو ھنن پنھنجي ڪلام ۾، ھڪ نئين سُر جو اضافو ڪندي، “سُر ڪارايل” کي تخليق ڪيو، جنھن ۾ سمي کي تمثيل طور پيش ڪندي، ان ۾ ھَنجھن جو ذڪر ڪيو. پکين ۾ سھڻائي، صفائي ۽ ٻين عادتن اطوارن ۾ ھَنجھن جو مَٽ ڪونھي ۽ سالڪن شاعرن، پڻ انسان جي اخلاق کي بلند ڪرڻ خاطر، انھيءَ نڪتي کي ورجايو آھي ۽ ان سُر ۾، ڪارائڙ سمي جو ذڪر ڪري، سندس يادگيرين کي تازو ڪيو آھي.