• مائي ڀاڳي
مائي ڀاڳي، اڄ کان ستر سال اڳ ٿر جي ھڪ ننڍي ڳوٺ، مٺي ۾ ڄائي. سندس پيءُ جو نالو ونيئل ھو، جيڪو ذات جو مڱڻھار ھو. سنڌ جي ڳوٺاڻي ماحول ۾، مڱڻھارن کي ھڪ مخصوص اھميت حاصل آھي، ته ھو، شادين مرادين ۾ ڳائيندا وڄائيندا آھن ۽ دل گھريو دان حاصل ڪندا آھن. سندن گھرن ۾ ننڍڙن ٻارن کي به اباڻي پيشي جي تربيت ننڍپڻ ۾ ئي ڏني ويندي آھي. دھل، شرناءِ، سُرندو ۽ ڳائڻ وڄائڻ جا سڀ ڍنگ کين منڍ ۾ ئي سيکاريا وڃن ٿا، ته جيئن ھو وڏا ٿي، اباڻي پيشي کي جاري رکي سگھن. اھڙي طرح مائي ڀاڳي به اٺن سالن جي عمر ۾ ڳائڻ وڄائڻ سکي ۽ پنھنجي والد سان گڏ، راڳ جي محفلن ۾ وڃڻ لڳي ۽ اتي ئي ٻاراڻا ٻول ڳائڻ شروع ڪيا. ڪجھ وقت کان پوءِ ھو لڏي، جھڏي جي ڀرسان ڳوٺ نئون ڪوٽ ۾ اچي رھيا. اتي اچي ھن پنھنجي اباڻي ڪِرت راڳ کي باقاعدي شروع ڪيو ۽ پنھنجي ڳوٺ جي پسگردائيءَ ۾، شاديءَ جي موقعن تي ڳيچ ۽ سھرا ڳائيندي رھي ۽ اھڙي طرح وقت گذرڻ سان گڏ، سندس فن ۾ پختگي ايندي رھي. ھن ٿر جي مختلف ھنڌن تي رھي، اتي جي لوڪ ڌُنن ۾ مقامي طرز تي عبور حاصل ڪيو. ڪجھ وقت کان پوءِ ھوءَ ريڊيو پاڪستان حيدرآباد جي پروڊيوسر غلام حسين شيخ جي معرفت، ريڊيو سان متعارف ٿي ۽ سندس آواز، سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ پھتو. ممتاز مرزا جي ڪوششن سان، ھوءَ ڪراچي ٽيليويزن تي به آئي ۽ اھڙي طرح سندس فن ۽ شخصيت کان ملڪ جو ٻچو ٻچو واقف ٿيو.
مائي ڀاڳي، سادي سودي ڳوٺاڻي عورت ھئي. سندس مزاج به سادو سودو، نھٺو ۽ نماڻو ھو. سندس ڳالھائڻ به سنڌي ۽ لھجو به سادو ھوس. اھي ئي خوبيون آھن، جيڪي ھڪ حقيقي ۽ سچي فنڪار ۽ عظمت جو ڪارڻ بڻبيون آھن. مائي ڀاڳي ٿر جي ھئي، ان ڪري سندس فن مان ٿر جي پلر جي پاڻيءَ جي خوشبوءِ اچي ٿي، جنھن جي فن ۾ پوري ٿر جي چٽي طرح عڪاسي ٿيل آھي. ھن جي مادري زبان، جيئن ته ٿري ھئي، جنھن کي ملڪ جي اڪثريت ڄاڻندي به گھٽ آھي، پر ھوءَ اھو سمجھندي به پنھنجي ماءُ جي ٻولي ۾ ڳائيندي ھئي. سچ آھي ته، جنھن فنڪار کي پنھنجي زبان سان محبت نه ھوندي آھي، اھو سچو فنڪار نه ٿي سگھندو آھي. مائي ڀاڳيءَ جي گيتن ۾، زمين سان محبت جو پاڪيزه جذبو، ٿري زبان سان والھانه پيار، صوفياءِ ڪرام سان عقيدت ۽ محبت نمايان آھي ۽ اھو ئي سبب آھي جو اسان کان دور ٿئي، کيس ڪيترا ئي سال ٿي ويا آھن، پر اڄ به ائين ٿو نظر اچي ته ھوءَ نئون ڪوٽ جي چوڌاري نِم جي ھيٺان، اڪيلي بيٺي ٿر جي تپندڙ واري ۽ قحط زدھ ماحول ۾، سڏي رھي آھي. ھن مان صاف ظاھر آھي ته، پنھنجي ڌرتيءَ جي ماڻھن ۽ انھن جي ثقافت سان محبت ڪرڻ وارا فنڪار، بظاھر ھتان ھليا ويندا آھن، پر ھو فنا نه ٿي سگھندا آھن. مائي ڀاڳيءَ جو مڌر ۽ من موھيندڙ آواز، اڄ سنڌ جي عوام کي مسحور ڪري رھيو آھي، ۽ اھا دکي عوام، ان آواز ۾ پاڻ کي سموھي گھڙي پل لاءِ پيڙا ۽ درد کي ڀلائي ڇڏي ٿي. سندس عوامي فن بابت جناب غلام حسين شيخ لکي ٿو ته : “مائي ڀاڳي، سنڌ جي اھڙي عوامي فنڪارھ آھي، جا نه فقط، نج سنڌي راڳڻين سان واقفيت رکي ٿي، پر ساڳئي وقت گجراتي، مارواڙي ۽ ڪاٺياواڙي موسيقي جي ميلاپ سان، جيڪي راڳڻيون ۽ ڌنون جنم وٺن ٿيون، تن جي به ھوءَ واحد فنڪارھ آھي. سندس آواز جي لاٽ ۾ اھائي روشنائي آھي، اھوئي رنگ آھي، اھائي پرواز آھي، جيڪا موسيقارن کي سرن جي سرجڻ ۽ پرينءَ جي پرچڻ کان پوءِ ملندي آھي. مائي ڀاڳي جو فن ۽ آواز، ستونجاھ سالن وٺي، ٿرپارڪر جي ڀِٽن ۾ ڀٽڪي رھيو ھو. ھن جي حسين آواز جي مرڪن کي، ڪئين دفعا لُڪن لتاڙيو پر آخر وقت مھر ڀرئي وھڪري ھن کي سنڌ جي راڳ راڻي بڻجڻ جو شرف عطا ڪيو. اڄ به سندس ڳايل گيت سنڌ جي گھٽي گھٽيءَ ۾ گونجي رھيا آھن.” (اسان جا عوامي فنڪار- سه ماھي مھراڻ 2- 3- 1971)
مائي ڀاڳي جي مقبوليت جو خاص سبب سندس گائڪيءَ جو منفرد انداز ھو، جنھن کي قدر جي نگاھ سان ڏسندي، کيس صدارتي ايوارڊ، تمغه حسن ۽ شاھ لطيف ايوارڊ ڏنا ويا. کيس ماھوار وظيفو ۽ 16 ايڪڙ زمين جو به اعلان ڪيو ويو.
اسان جي ھيءَ عظيم فنڪاره، سنڌ جي عوام ۾ پنھنجي آواز جو جادو پکيڙي، جيتوڻيڪ اڄ اسان کان، پري ھلي ويئي آھي، پر سندس موسيقي ۽ راڳ اڄ به ھن جي ياد کي، تازو ڪري رھيو آھي.