• سنڌ راڻي
ڇا ٿيو جو، ميان سرفراز کي عبدالنبي ڪلھوڙي قتل ڪري، تخت تي قبضو ڪيو. ھاڻي ھو سنڌ جي اچي ڪاري جو مالڪ ٿي ويو. ھن کي سونل جي حسن جي خبر ھئي، ان ڪري سندس والد کي چوائي موڪليائين ته “سونل شاھي مَڱ آھي. ٻانھن اسان جي حوالي ڪر.” اڍيجي سردار کي، سندس بي ڍنگائي تي ڪاوڙ لڳي ۽ چيائينس ته “بادشاھ سلامت، سَڱ گھرڻ جو اھو طريقو ناھي. ھن دنيا ۾ عزت سان جيئڻ، مَردن جو شان آھي. مان سَڱ اھڙي طريقي سان ڪونه ڏيندس. مون کي حياتيءَ جي پرواھ ڪونھي. بيعزتيءَ جي جيئڻ کان موت بھتر آھي.” ميان عبدالنبيءَ کي ڪاوڙ لڳي ۽ تلوار ڪڍي، ڀري درٻار ۾ سردار کي قتل ڪري سونل سان زوري مڱڻو ڪري، “سنڌ راڻي جو اعلان ڪيائين.” ايڏو ڪِيس ۽ ڪلور ڏسي، سونل پنھنجي ڀاءُ، سائينڏني کي ساڻ ڪري، مير فتح علي خان وٽ اچي پناھ ورتي.
1739ع ۾، ھالاڻيءَ جي جنگ لڳي، جنھن ۾ عبدالنبيءَ کي شڪست آئي ۽ ھو گجرات ڀڄي ويو. پٺيان مير فتح علي خان سنڌ جو حاڪم ٿيو. ھن سڄي راڄ کي گھرائي اعلان ڪيو ته “سونل اسان وٽ امانت آھي. سندس قدم ڳرو آھي. ھن تي جنھن جو نالو پيو، سو ويو. سرفراز مري ويو. ڪلھوڙي کان حڪومت ويئي. ھاڻي اسان ھن شرط سان سونل جي ٻانھن، ان جي حوالي ڪنداسون، جيڪو مُلڪ ۽ ملڪيت تان ھٿ کڻندو.” بس ايتري چوڻ جي دير ھئي، مير باگو خان اٿي بيٺو ۽ چيائين ته، “مون کي شرط منظور آھي.” مير فتح علي خان اھو ٻڌي ڏاڍو خوش ٿي ۽ پردي ۾ اچي سونل کان پڇيو ته “مير باگي، مال ملڪيت ڇڏي، توکي قبول ڪيو آھي، پر شرط اھو آھي جو تون ان کي پسند ڪرين.” اھو ٻڌي سنڌ جي ھن سگھڙ، سڄاڻ ۽ غيور عورت جواب ڏنو ته “بادشاھ سلامت، جيڪڏھن باگي جو مون تي نالو پئجي ويو آھي ته، مون کي انڪار ڪونھي. پر آءٌ راڄن توڙي حاڪمن لاءِ، ڄڻ بدبختيءَ جي علامت آھيان. پنھنجن ۾ وير ۽ ڪيني جو سبب بڻيم. مير سرفراز کي بيگناھ شھيد ڪرايم. پنھنجي موبي پيءَ جي موت جو ڪارڻ بڻيم. مير عبدالنبيءَ جي صاحبيءَ لاءِ نحوست بڻيم. اوھان ۾ به نفاق ۽ ڦيٽاري جو سبب بڻجان ھا، پر اوھان دورانديشي ڪري، فيصلو ڪيو. ھاڻ جيڪو مون سان پرڻبو ته اھو سدائين غريب رھندو. اھڙي جيئڻ کان مرڻ بھتر آھي. اوھان ئي منھنجي حياتيءَ کي ختم ڪري ڇڏيو. منھنجو خون ھن يا اڳين دنيا ۾ اوھان کي معاف آھي.” مير فتح علي خان، مائيءَ جو جواب ٻڌي تپرس ۾ پئجي ويو. سندس پدرانه جذبو سجاڳ ٿيو ۽ شفيقانه لھجي چيائين ته “منھنجي پياري ڌيءُ، سنڌ راڻي، ڀولو ناھي جو تنھنجو حقي پيءُ مري ويو آھي، تون نه روءُ نه رڙ. تون ڪنھن سُڃي سکڻين جي ڌيءُ نه آھين، پر ھاڻي سنڌ جي حاڪم، مير فتح علي خان جي نياڻي آھين. تنھنجي ٻانھن باگي کي، خالي ھٿين ڪانه ڏبي، پر ڏاج ڏاڻي سان، تون پالڪين ۾ چڙھي سَھرن ۽ ڳيچن جي گونج ۾، ساھري گھر ويندينءَ.”
آخر وڏي ڌام ڌوم سان، شادي ٿي، ڪاڄ ٿيا. مير اعلان ڪيو ته “مير باگو خان، گوني مان ھڪڙو واھ کڻائي ان جي پاڻيءَ تي، جيڪا به زمين آباد ٿئي اھا، سونل کي ڏاج ۾ آئي.” شاديءَ کان پوءِ، مير باگي لاڙ ۾ اچي ڪوٽ ٻَڌايو ۽ باگو واھ کوٽايو؛ جنھن تي ھزارين ايڪڙ زمين آباد ٿيندي ھئي. ڪيترائي مسڪين ماڻھو لڏي اچيان ڳوٺ ۾ ويٺا، جيڪو اڄ ٽنڊو باگو سڏجي ٿو. باگي خان جو سارو ڪاروبار سونل جو ڀاءُ سائينداد ھلائڻ لڳو. سونل ڏاڍي سُک سان گذارڻ لڳي. کيس ڏُک وسري ويا. پر ھڪ ڏينھن سائينداد کي عمر ڪوٽ جي ھڪ راڻي ماري وڌو. ڀاءُ جو لاش ڏسي، سنڌ راڻي ڏندڻجي پيئي ۽ ان صدمي ۾، 1104ھ ۾ گذاري ويئي. کيس شاھ ديواني (ضلعو بدين) جي ڏکڻ ۾ دفنايو ويو.