قلندرن جو خواب
[/b]
اي مريد صادق! رات سموري آئون ھن ڳالھه تي سوچ ويچار ڪندو رھيس ته ڇو ساري دنيا دولت ۽ حڪومت جي پٺيان خوار ۽ خراب آھي. دنيا ۾ ڪا اھڙي خرابي ڪانھي جا دولتمندن ۽ حڪمرانن پيدا نه ڪئي ھجي. ڪلبون ۽ شراب خانه، ناچ گھر ۽ چڪلا، عشرت ڪدہ ۽ جوا خانه، چوريون ۽ ڌاڙا، خون ۽ فساد، باھيون ۽ ھنگاما، جنگيون ۽ عداوتون، ظلم ۽ رشوتون، ڪوڙ ۽ ٺڳيون، جعل سازيون ۽ منافقيون، تڪرار ۽ مقدمه بازيون، بلئڪ مارڪيٽون، بي ايماني، بي انصافيون، عصمت دريون، شرم فروشيون ۽ ان قسم جون ٻيون بديون ۽ برائيون حڪومت ۽ دولت جي ڪري ٿين ٿيون. خدا چوي ٿو ته مون انسان کي عزت ۽ اعلى درجو ڏنو آھي ۽ ھن کي بھترين معيار ۽ انداز تي پيدا ڪيو آھي. پر دولت ۽ حڪومت جا مالڪ انھن انسانن سان ڪھڙي ريت پيش اچن ٿا.
سڏائين به پاڻ کي مسلمان ۽ سندن رعيت ھاري ناري مزدور ۽ زيردست به مسلمان ۽ پوءِ به ھڪڙو مسلمان ٻئي مسلمان کي اھڙي ريت ذليل ڪيو ۽ غلام بڻايو ويٺو آھي. ووٽ وٺي ميمبر ٿين ۽ ميمبر ٿي وزير ٿين ۽ حڪومت اھڙي ريت ھلائين جو رشوتن ڏيڻ کانسواءِ ڪنھن اشراف جي عزت سلامت نه آھي. ميمبر ٿين ته پگھار کڻن، ڪروڙين روپيا جن وزيرن ۽ سرڪاري نوڪرن کي پگھارن ۾ ملن سي ئي ماڻھن تي ظلم ڪن!
[b]غريبن کي ڏسو!
[/b]
محنت غريب ڪن، زمينون غريب پوکين، ڪارخانن ۾ ڪم غريب ڪن، دولت غريب پيدا ڪن، پر دولت پيدا ڪرڻ وارا بک مرن، نه پورو اٽو ۽ نه انگ تي لٽو، نه رھڻ واسطي گھر، نه بيماريءَ واسطي دوا، نه امن نه امان، نه عدل نه انصاف، آخر ھي ظلم ۽ ستم ڪڏھن ختم ٿيندو. آخر محبت ڪرڻ وارن جو ڪڏھن بخت کلندو. آخر دولت پيدا ڪرڻ وارن کي ڪڏھن روٽي ۽ امن نصيب ٿيندا. آخر ظالمن ۽ رشوت خورن جو ڪڏھن تڏو کڄندو. آخر دنيا ۾ ڪڏھن انصاف ٿيندو.
[b]ھڪ عجيب خواب.
[/b]
اي مريد صادق! آئون سڄي رات پنھنجي رلھيءَ ۾ ڦٿڪندو رھيس ۽ پنھنجي قوم جي ڪرتوتن تي زارؤن زار روئندو رھيس ته ان حالت ۾ مون تي بيھوشي طاري ٿي ويئي. مون بيھوشيءَ جي عالم ۾ ڏٺو ته ھڪڙي کوھه جي ڪپ تي ويٺو آھيان ۽ آرام سان ننڊ ڪري رھيو آھيان ته آسمان ڦاٽي پيو ۽ ان مان ھڪڙو فرشتو زمين تي لھي آيو ۽ مونکي ننڊ مان اٿاري چوڻ لڳو ته ” اي غافل! ھاڻي ھوشيار ٿيءُ!! ھي وقت خدا کي ياد ڪرڻ جو آھي.“ کوھه جي پاسي ۾ ھڪڙو حوض ٺھيل ھو جنھن تي ڪيترائي ڳوٺاڻا وضو ڪري رھيا ھوا. آءٌ به وضو ڪري ٻين سان گڏجي ھڪ مسجد ۾ ويس. مسجد جي اڏاوت، انجي ڪشادگي ۽ صفائي ڏسي منھنجي دل کي ڏاڍي فرحت آئي. مسجد سان لڳ پيش امام ۽ مؤذن جون جايون ھيون ۽ ھڪ مسافرخانو به ھو. مسافرخاني جي پاسي ۾ ھڪ اسڪول جي عمارت ھئي. اسان نماز با جماعت ادا ڪئي. جنھن کان پوءِ امام صاحب اڌ ڪلاڪ تائين قرآن شريف جو ھڪ رڪوع پڙھي انجي معنى ۽ تفسير ٻڌايو. جماعت ۾ ٽيھارو کن نوجوان ھوا جن ڀر واري ميدان ۾ فوجي پريڊ ڪئي، پريڊ کانپوءِ سڀ ڇڙوڇڙ ٿي ويا.
مسجد کان ٻاھر آياسين ته ھڪ شاھي سڙڪ تي پھچي وياسين، سڙڪ جي ٻنھي پاسن کان وڻن جون قطارون ھيون. جئن ته نم، ٻٻر، آمري ۽ انب وغيرہ، ڊگھا ڊگھا وڻ جن جي ڇانوَ ھيٺ سمورو رستو ڍڪيل ھو. شاھي سڙڪ جي ٻنھي پاسن کان ست اٺ ننڍا رستا نڪتا ٿي جن جي ٻنھي پاسن تي گھڻو ڪري ھڪ رنگ ۽ ڍنگ جون جايون ٺھيل ھيون. جنھن مسجد ۾ اسان نماز پڙھي سا شاھي سڙڪ ۽ ان مان ڦٽندڙ پوئين رستي جي ٽڪنڊي تي اڏيل ھئي. رستي جي ھڪڙي پاسي تي عمارتن جو سلسلو ھيٺين ريت معلوم ٿيو ٿي.
مسجد، مسجد جي پاسي ۾ پيش امام ۽ ٻانگي جي رھڻ جون جايون، تنھن کان پوءِ مدرسا، لائبرري، ڪتبخانو، ڊسپينسري، مسافرخانو، پبلڪ حال، تپيدار جو ديرو، ماستر صاحبن جا گھر، ڊاڪٽر جو گھر، سينيٽري بورڊ جو دفتر، ويم گھر، پبلڪ گارڊن، پڪ سرو تلاءُ پوري طرح سان محفوظ، ٽيوب ويل، جانورن جي پاڻي پيئڻ جي ڊگھي حوضي، عام چراگاھه، راندين جو ميدان، رستي جي ٻي پاسي ھارين نارين، ڪمين ڪاسبين جا گھر. اھڙي ريت سڙڪ کان جي ٻيا رستا نڪتا ٿي تن جي به ٻنھي پاسن کان ساديون مگر ڪشاديون جايون ٺھيل ھيون.
مون فرشتي کي چيو ته ھھڙو ڳوٺ مون اڳي ڪڏھن به ڪونه ڏٺو آھي. گھرن جو تعداد ھڪ سؤ کن جي اندر ٿيو ٿي. ڳوٺ جي چوڪ ۾ ٻه چار دڪان ۽ ريڊيو لائوڊ اسپيڪر لڳل ھو ۽ بجليءَ جي روشني ۽ نلن جي پاڻيءَ جو بندوبست ھو. برسات ۽ ٻي پاڻيءَ جي نيڪال لاءِ پڪ سريون ناليون ٺھيل ھيون ۽ گندگيءَ کي ساڙڻ واسطي ڳوٺ کان ٻاھر ھڪ کڏ ھئي. فرشتو مونکي حيرت ۾ ڏسي چوڻ لڳو ته ” آئون ڀانيان ٿو ته ھي ڳوٺ توکي ڏاڍو پسند آيو آھي. ھاڻي ھلي آءُ ته توکي ھن ڳوٺ جي مھمان نوازي جو آزمودو وٺرايان.“ ائين چوندي ھڪ کاتيدار جي دروازي تي پھچي آواز ڏنائين: محمد سومار کاتيدار جو نالو ھو. اسانکي حُب سان بغلگير ٿي مليو ۽ وٺي ويو ٻنھي کي مسجد جي ڀرواري مسافرخاني جي اڱڻ ۾، ھڪ وڻ جي ھيٺان ٻه کٽون ۽ ٻه بسترا سومار جو پٽ ھمراھه جي مدد سان کڻائي آيو. اسان ڪجھه گھڙي آرام ڪيو جنھن کان پوءِ مانيءَ جي وقت محمد سومار اسان ٻنھي کي پنھنجي گھر وٺي ھليو. گھر ھڪ ڪمپائونڊ ۾ ٺھيل ھو جنھن کي چوڌاري ڪچي ڀت ھئي. گھر سادو ۽ صاف نظر آيو ٿي. ڪمپائونڊ جي ديوار سان لڳ ٽيھارو انبن جا، ٽيھارو نارنگين جا ۽ ليمن جا ۽ ٽيھارو زيتونن جا وڻ ھوا. ھڪڙو منهه انگور جو ٺھيل، ٻه چار کجيءَ جا وڻ به ھوا.
ھڪڙي ھنڌ ڪي ننڍيون ٻاريون ٺھيل ھيون جن مان ھر ھڪ ۾ جدا جدا ڀاڄيون پوکيل ھيون. ھڪڙي ھنڌ ٿلھي تي ٻه گُنديون مٽيءَ سان لنبيل ھيون. ڪمپائونڊ جي ايراضي ھڪ ايڪڙ جي قريب ھئي. مون سومار کان پڇيو ته گُندين ۾ ڇا آھي ۽ گذران جي ڇا ھلت آھي؟ جواب ڏنائين:
” اسان کي سموري سال لاءِ پنھنجي خوراڪ واسطي يا ٻج واسطي اَن گھرجي سو اسان انھن گُندين ۾ بچائي رکندا آھيون. ڀاڄين مان اسانکي ڳُنڌڻ ٿي پوندو آھي ۽ ھڪ ڍڳي اٿئون جنھنجو کير، ڏڌ، مکڻ ۽ لسي سڄي گھر لاءِ ڪافي ٿيندو آھي. انبن جي وڻن مان ۽ نارنگين ۽ ليمن جي وِڪري مان ساليانو ٽي سؤ کن روپيه پيدائش ٿيندي آھي. تنھن کانسواءِ ڳوٺ جي سڀني کاتيدارن جي گڏيل زمين آھي جنھنکي سرڪاري ٽريڪٽر مليل آھي. سرڪاري ڍل ۽ زميندار کي رينٽ سرڪاري طرح ملندي آھي. جنھن کان پوءِ ھر ھڪ کاتيدار کي اگھن پٽاندڙ پنج سؤ ۽ اٺ سؤ جي وچ ۾ پنھنجو حصو ملندو آھي. گھر ۾ ھر ھڪ سٽ ضرور ڪتيندو آھي ۽ زالون به ڪي گھرو ھنر سکي ويون آھن. اٽي پيھڻ لاءِ پنھنجو جنڊ اٿئون، ٿوري گھڻي ربيع ۽ دوباري به ڪندا آھيون ۽ توھانجي دعا سان خير جو وقت پيو گذري.“
سومار چيو ته ” ھن ڳوٺ ۾ ۽ آسپاس جيڪي به ڳوٺ آھن تن جي گھڻو ڪري ساڳي حالت آھي، ڳوٺ تي پھرو اسان پاڻ ڏيون، نه اسان مان ڪو چور آھي ۽ نه چور کي ڪو پناھه ڏئي.“ فرشتي چيو ته ” گھڻو ڪري ساري سنڌ ۾ ان قسم جا ڳوٺ قائم ٿي ويا آھن. اجھو ھي ڏس نئين سنڌ جو نقشو! ڳوٺن جو تعداد پنجن ھزارن کان گھٽ نه ٿيندو. ھر ھڪ ڳوٺ ۾ ھر ماڻھوءَ کي رھڻ واسطي پنھنجي موچاري جاءِ آھي.کائڻ واسطي روٽي آھي، پھرڻ واسطي ڪپڙو، بيمار لاءِ دوا آھي، ٻارن لاءِ اسڪول آھي، نماز لاءِ مسجد آھي، ورزش لاءِ راندين جو ميدان آھي، زالن لاءِ ويم گھر آھي، مسافرن لاءِ مسافرخانو آھي، ڳوٺ وارن لاءِ ريڊنگ روم ۽ لائبرري آھي، ڳوٺ ۾ صفائي آھي، روشني آھي ۽ امن آھي.“ آئون اڃا نئين ڳوٺ جي رستن جو سير ڪري رھيو ھوس تڏھن ڪن ڪتن ڀونڪيو، منھنجون اکيون کلي پيون ۽ مون چيو ته قلندر جو خواب آھي، ڪڏھن به ڪوڙو نه ٿيندو، منھنجي قوم جا نوجوان ڪڏھن به آرام نه وٺندا جيستائين انھن نئين نموني جا ڳوٺ ٺاھي نه ورتا آھن.
*