ڪائنات، زندگي ۽ انسان
انسان هن ڪائنات جي اها واحد مخلوق آهي جنهن ۾ سوچڻ جي صلاحيت آھي هُو ڪائنات جي هر لقاءُ تي سوچي ٿو ۽ اُن تي پنهنجا تصور ٺاهي ٿو ائين انهي سوچڻ واري خاصيحت جي ڪري ئي اوائلي انسان ڪائنات جي مختلف لقائن ۽ رونما ٿيندڙ واقعن تي ڌڪُا هنيا ۽ پنهنجا تصور ٺاهيا ائين انهن تصورن تي انسان پنهنجا مذهب تخليق ڪيا ۽ اڳيان انهن تصورن جي بنياد فلسفو ۽ سائنس پيدا ٿيا .
فلسفين ۽ سائنسدانن انسان جي انهن سوالن تي ويچار ڪيو تہ هي ڪائنات ڪٿان آئي آهي؟ ڇا هن جو ڪو تخليقار آهي؟ يا هي ڪائنات ڪنهن حادثي جو سبب آهي؟ هن ڪائنات ۾ زندگي جو وجود ڪئين ٿيو؟ انسان ئي هن ڪائنات جي منفرد تخليق ڇو آهي؟ ڪائنات، ڌرتي جي اهڙن سوين سوالن تي فلسفين ۽ سائنسدانن پنهنجي سوچ ويچار، پنهنجي مشاهدي ۽ تجربي جي بنياد تي مختلف نظريا پيش ڪيا آهن جن کي سمجھڻ اسان جو اولين فرض آهي ڇوتہ اهي نظريا اسان کي مختلف وهمن، وسوسن، ڏندڪٿائن ۽ جهالت تي مشتمل خيالن مان جان آجي ڪرائن ٿا ائين اسان جا گهڻا ڏُک دور ٿين ٿا .
سنڌي ۾ سائنس جي انهن موضوعن ڪتاب لکيا ۽ ترجما پڻ ڪيا ويا آھن ان حوالي سان سنڌي ۾ سائنسي موضوعن تي ڊاڪٽرسڪندر مغل جوغيرمعمولي پورهيو آهي جنهن اسان کي سائنس تي ارتقا جي ڪهاڻي، زندگي، رنگ رنگي بنا يا، ازلي حقيقت جي ڳولا،جهڙا بهترين ڪتاب ڏنا تازو ئي ان سلسلي ۾ ” ڪائنات،زندگي ۽ انسان “ ڪتاب آيو آھي، جنهن جو موضوع ڪائنات، ان جي ابتدا بگ بئنگ،اسان جي ڌرتي، ڌرتي تي زندگي جي شروعات، ارتقا، انساني ڊي اين اي، انساني دماغ ۽ اُن جي ارتقا انساني شعور۽ ڪائنات ۽ انسان سان لاڳاپيل ٻيا انتهائي دلچسپ موضوع آهن . هي ڪتاب ٽوٽل ستن بابن تي مشتمل آهي. جنهن ۾ ليکڪ پهريون باب ۾ ڪائنات ۽ ان سان لاڳاپيل نظرين تي بحث ۽ انهن تي تنقيد ڪري ٿو جنهن ۾
ڪائنات جي ابتدا واري سوال تي ڊاڪٽر صاحب جوخيال آهي ته هن ڪائنات جي باري ۾ اوائلي ماڻهو اڻ ڄاڻ هو تنهن ڪري اُن هن ڪائنات جي باري ۾ مختلف ڌُڪا هڻڻ شروع ڪيا ائين هن ڪائنات جو تخليق وارو نظريو وجود ۾ آيو پراڳتي هلي سائنسدانن ڪائنات جي ابتدا واري سوال تي سوچ ويچار شروع ڪيو ۽ انهن هن ڪائنات ۽ ان ڪهڪشائن جو مشاهدو ڪرڻ کان پوءِ اهو نتيجو ڪڊيو تہ هي ڪائنات ڦهلجي رهي آهي ۽ هن ڪائنات جون ڪهڪشائون هڪ ٻئي کان پري ٿي رهيو آهن تنهن جو مطلب تہ اهو ٿيو ڪنهن دور ۾ اهي سڀ ڪهڪشائون هڪ ٻئي سان ڳتيل هيون ۽ ضرور ماضي ۾ ڪو حادثو ٿيو هوندو جنهن ڪري اهُي ڪهڪشائون هڪ ٻئي کان پري ٿيڻ لڳيون ۽ڪائنات ڦهلجڻ لڳي ۽ ان حادثي کي سائنسدان “ بگ بئنگ “جو نالو ڏين ٿا هاڻي سوال آهي ته “ بگ بئنگ ڇا آهي؟ ان سوال جو جواب ۾ ڊاڪٽرصاحب صفعي ارڙنهن تي لکي ٿو تہ “ا ُهي پروٽان، نيوٽران، ۽ ڪاري مادي جي ذرڙن جا تعمراتي جزا هئا “ يا صفعي ايڪٽيھ تي لکن ٿا ته “ ڪهڪشائن جي هڪٻئي کان پري ٿيندي وڃڻ جي سائنسي ثبوتن هٿ اچڻ کانپوءِ سائنسدانن عام منطق استعمال ڪندي هي دليل ڊوڙايو تہ جيڪڏهن اڄ ڪهڪشائون هڪٻئي کان پري ٿي رهيون آهن، تہ پوءِ ماضي ۾ ضرورڪنهن لمحي تي اهي سڀ گڏ هونديون .اهڙي طرح ڪائنات ۾ موجود سموري مادي کي هڪ هنڌ ڪٺو ٿيل تصو ڪيو ويو ۽ اُن ڪٺي ٿيل مادي جي سائيز هڪ پروٽان جي سائيز جيتري ننڍڙي ٻڌائي وڃي ٿي .اهو ڪائناتي ذروپوءِ هڪ زودار ڌماڪي سان ڦاٽي پيو،ان ڌماڪي جي لمحي کي بگ بئنگ سڏيووڃي ٿو.“ان کانپوءِ ليکڪ هن ڪتاب ۾ ڪائنات جي ڦهلجڻ وارن مرحلي تي تفصيل سان لکي ٿو جنهن کان پوءِڪائنات جي بگ بئنگ نظريئي تي تنقيد پڻ ڪري ٿو جنهن ۾ ڊاڪٽر صاحب اهو سوال اُٿاري ٿو تہ جيڪڏهن هن ڪائنات جي ابتدا بگ بئنگ کان ٿي ته پوءِ سوال آهي ته بگ بئنگ ڪٿي ٿيو؟ڇا بگ بئنگ کان اڳ ۾ زمان ۽ مڪان هو؟ اُتي بگ بئنگ نظريئي جا فلڪياتدان ڪوبہ جواب نٿا ڏين بلڪہ چون ٿا تہ ” زمان ۽ مڪان جو وجود پڻ بگ بئنگ کان پوءِ ٿيو“ ان نقطي کي سمجهائندي ڊاڪٽر صاحب صفعي ستاويھ تي لکن ٿا تہ “ ڇاڪاڻ تہ موجوده سائنسي اوزارن / فلڪياتي ماهرن کي اها اجازت نٿا ڏين تہ هوُ پوئتي ڪائنات ڄمڻ ڏانهن جهاتي پائي سگهن ان ڪري بگ بئنگ متعلق اسان جي گهڻي ۾ گهڻي ڄاڻ رياضياتي فارمولن ۽ ماڊلن منجهان حاصل ٿئي ٿي پرانهن فارمولن ۾ ڪن سائنسدانن مطابق 18 رياضياتي غلطيون آهن .“ يا وري وڌيڪ لکن ٿا تہ بگ بئنگ جو نظريو هڪ ديومالائي تخليقي ڪهاڻي جيان ( جئين بائبل جي ڪتاب پئدائش جي ڪھاڻي ) لڳندو آهي هن نظريئي مطابق ڪائنات 15 ارب سال پهرئين وجود ۾ آيل آهي اُن کان اڳ نہ ڪا ڪائنات هئي نہ ڪو مادو هو نہ ڪو زمان ۽ نہ ڪو مڪان هو ان وقت سمورو مادو هڪ نقطي تي مرڪوز ٿيل هو .“
جڏهن ڪائنات جو آغاز ٿي سگهي ٿو تہ لازمي آهي ته ڪائنات جو خاتمو پڻ ٿيندو تنهن ڪري سائنسدانن ڪائنات جي خاتمي تي سوچ ويچار شروع ڪئي۽ انهن پنهنجن مشآھدن تي پنهنجا نظريا اخذ ڪيا آهن جن تي پڻ هن ڪتاب ۾ بحث ڪيو ويو آهي . جيڪي هي آهن .
(1)جهڙي طرح هي ڪائنات ڦهلجي رهي آهي هڪ ڏينهن هن ڪائنات جو ڦھلاءُ رڪجي ويندو۽ هن ڪائنات جون سموريون ڪهڪشائون پاڻ ۾ گڏ ٿي پيسجي وينديون ۽ سڀ ڪجه تباه ٿي ويندو، جنهن کي” مها پيھ (Big crunch ) جو نظريو چئجي ٿو .
(1) ڪجھ سائنسندانن جو خيال آهي تہ گهڻي ڦھلاءُ جي ڪري هڪ ڏينهن عدم ۾ گُم ٿي ويندي .
(2) گرمي جي ٻئي قانون مطابق وقت گذرڻ سان ڪنهن بہ سرشتي ۾ بدنظمي ( Entropy). وڌندي ويندي آهي مثال طور هڪ گرم شيءَ آهستي آهستي ٿڌي ٿيندي ويندي آهي ۽ نيٺ اُن جو گرمي جو درجو بهہ پنهنجي ماحول جيترو ٿي ويندو آهي . ڪائنات کي بہ جيڪڏهن هڪ سرشتو سمجهجي تہ ڪائنات بہ پنهنجي گرمي خارج ڪري رهي آهي ۽ اُن ۾ بدنظمي وڌندي وڃي ٿي . جيڪا نيٺ ھڪ ڏينهن انُ مان حرڪت ختم ڪري ڇڏيندي ۽ اھڙي طرح ڪائنات جوحرارتي موت اچي ويندو .
“ مھا پيھ “ جي نظريعي جي خالق سائنسدان پال ڊيوزجي ڪتاب آخري منٽ جو حوالو ڏيندي ليکڪ لکي ٿو “ جيسيتائين اسان سمجهي سگهيا آهيون بگ ڪرنچ ( مها پيھ ) رڳو مادي جو خاتمو ناهي اھوهر شيء جو خاتمو آهي ڇو تہ بگ ڪرنچ جي موقعي وقت بذات خود ختم ٿي ويندو . اهو پُڇڻ بي معني آهي تہ پوءِ ڇا ٿيندو بلڪل اھڙي طرح جئين پڇجي تہ بگ بئنگ کان پهريان ڇا ٿيو . هڪ ڪائنات جنهن جو آغاز بگ بئنگ جي وقت عدم مان ٿيو هو بگ ڪرنچ جي وقت ٻيهر عدم ۾ غائب ٿي ويندي “
هاڻي سوال آهي ته جڏهن ڪائنات عدم ۾ گُم ٿي ويندي ته پوءِ انسان کي ڇا ڪرڻ گهرجي اُتي پال ڊيويزجي نظريئي مطابق ته ڪائنات جي خاتمي کان پوءِ انسان هڪ خالص روح بڻجي وڃي ٿو جيڪو ان قابل هوندو تہ پاڻ کي ” اعلي دماغ “ ( Super Brain).۾ تبديل ڪري هر شيءِ جي خاتمي مان بچي وڃي، مطلب ته هي نظريو پوري طرح هڪ خيالي نظريو آهي . تنهن ڪري ليکڪ ان تي تنقيد ڪري ٿو ۽ اينگلس جو سائنسدانن جي حوالي سان اهو تجزيو پيش ڪري ٿو جيڪو بلڪل اڄ جي سائنسي نظرين تي ٺهڪي اچي ٿو جنهن ۾ اينگلس چيو هو تہ فلسفي کان منهن موڙڻ جي نتيجي ۾ سائنسدان يقينن روحاني دنيا ۾ وڃي پهچندا .“ تنهن ڪري ليکڪ خيال آهي ته هي سڀ نظريا خيالي نظريا آهن انهن جو حقيقت سان ڪوبہ واسطو ناهي بلڪہ حقيقت اها جيڪا جدلياتي ماديت فطرت جا اصول ٻڌائي ٿي جنهن مطابق مادو ۽ توانائي ڪڏهن بہ فنا نٿا ٿي سگهن بلڪہ اهي پنهنجي صورت تبديل ڪري سگهن ٿا . ان کانسواءِ ليکڪ هن ڪتاب ۾ بگ بئنگ جي هڪ ٻئي متبادل نظريئي جو پڻ جائزو وٺي ٿو جيڪو پلازما ڪائنات جونظريو آهي ائين هن ڪتاب جي پهرئين باب ۾ ڪائنات، ان جي ابتدا ۽ انتها جي نظرين تي سادي ٻوليءَ ھڪ وڏو بحث آهي جيڪواسان کي هن ڪائنات کي سمجهڻ ۾ وڏي رهنمائي ڪري ٿو . ان کانسواءِ هن ڪتاب جي “ باب ٻيو ” اسان جي ڌرتي هن تي ڪشش ٽقل جي ڪردار ۽ اهميت تي پڻ لکي ٿو تہ هن ڌرتي تي ٻوٽن جي کاڌي ٺاهڻ واري عمل روشنائي ترڪيب جي اهميت کان پڻ اسان واقف ڪري ٿو جنهن مان اسان کي خبر پوي ٿي تہ جيڪڏهن ٻوٽن جوهي روشنائي ترڪيب وارو عمل رڪجي وڃي تہ هي دنيا بلڪل خُشڪ ۽ ڀرڀانگ ٿي ويندي جئين هيئنر چنڊ آهي پوءِ به اسان ڌرتي تي وڻ ۽ ٻوٽا ڪٽڻ کان نٿا مڙون هن ڌرتي تي هنن ٻوٽا هجڻ سان ئي اسان هونداسين ۽ ھتي زندگي هوندي.ا اُن کانسواءِ ليکڪ هن ڪتاب جي مختلف بابن ۾ ڌرتي ۽ ان تي زندگي جي نمودار ٿيڻ کان ويندي ان جي بنياد جيوگهرڙي، ڊي اين اي ۽ جين تي هڪ وڏو بحث ڪري ٿو ۽ انهن جي اهميت کان پڻ اسان کي واقف ڪري ٿو تہ انساني دماغ، ذهانت ڇا آهي، انسان جي ارتقا ڪئين ٿي ۽ اها ارتقا اڄ بہ جاري آ هي، ۽ انساني شعور تي تمام سادي ۽ سولي سنڌي ۾ اسان کي ڄاڻ ڏي ٿو جنهن کي پڙهڻ سان اسان سائنس ۽ فلسفي جي قديم توڙي جديد بحثن کان واقف ٿيون ٿا جيڪي اسان کي انڌي تقليد کان دُورڪن ٿا ۽ اسان ۾ سائنسي سوچ پئدا ڪن ٿا تنهن ڪري هي ڪتاب سنڌ جي هر ماڻهو کي ضرور پڙهڻ ۽ سمجهڻ گهرجي .