قيدياڻي جي ڪٿا
ادب ھن سماج ۾ ٿيندڙ لقائن، ماڻھن جي رھڻي ڪھڻي، ان جي سوچن ءِ خيالن جو عڪس ءِ اولڙو ھوندو آھي، ادب ماڻھو سان ٿيندڙ وارتائن، ءِ ان جي خوشين ءِ ڏکن، تڪليفن، عقوبتن، ماڻھن جي سورھيائي، قرباني، ناڪامين ءِ ڪاميابين کان واقف ڪري ٿو اھو ادب ئي آھي جيڪو اسان کي ھن سماج ۾ فردن سان ٿيندڙ ظلم،ذيادتن،ناانصافين تي اسان جي ذھنن ۾ نفرت ءِ بغاوت پيدا ڪري ٿو تنھن ڪري ادب کي انقلاب جي راھ ھموار ڪندڙ ليکيو وڃي ٿو،دنيا ئي ادب ۾ ناول جي صنف کي تمام گھڻي اھميت مليل آھي ڇو تہ ھڪ ناول ۾ ھڪ ناول نگار پنھنجي تخليقي سگھ جي ذريعي ھن سماج ۾ ٿينڙ لقائن، ءِ ھڪ فرد سان ٿيندڙ واردتن کي تمام سھڻي نموني پِيش ڪندو آھي جنھن پڙھندڙ کي ذھني طور تي ڌوڏي ڇڏڻ جي صلاحيت پڻ ھوندي آھي .تنھن ڪري ئي گورڪي جي ناول ماءَ کي روسي ادب ۾ تمام گھڻي اھميت ڏني وئي ھئي .سنڌي ۾ بہ موچارا ناول لکيا ويا آھن ءِ عالمي ادب جا بھترين ترجما بہ ڪيا ويا آھن جيڪي پڻ پڙھندڙ جي ذھن کي جنجھوڙين ثا، ان ئي سلسلي ۾ ڪجھ وقت اڳ ۾ قربان چنا جو ترجمو ڪيل ناول ؛ قيدياڻِي جي ڪٿا ڇپيو آھي جيڪو مصري ليکڪ نوال السعدي جو لکيل آھي جيڪو ھڪ عورت جي درد ڪٿا،۽ ان جي بھادري تي مشتمل آھي،ھي ناول بنيادي طور ھڪ وھشہ جي پوري زندگي جي ڪھاڻي آھي جيڪا ھڪ قتل ڪيس ۾ جيل ۾ قيد دوران ڦاسي جي سزا کان ھڪ ڌينھن اڳ ھڪ ڊاڪٽر کي پنھنجي ڪھاڻي بڌائندي آھي ھي ناول ھڪ وحشہ فردوس جي چوڌاري گھمي ٿو پر ان سان گڏوگڏ مصري معاشري جي رھڻي ڪھڻي،ان جي رسمن،رواجن ءِ حالتن جو پڻ ڇيد ٿيل آھي،تنھن ڪري اچو تہ پڻ ھن ناول جو مختصر جائزو وٺون،
ھن ناول جو اھم ڪردار فردوس آھي جيڪا پنھنجي ڪھاڻي بيان ڪندي ٻڌائي ٿي تہ ھو مصر جي ھڪ ھاري جي گھر ۾ پيدا ٿي ھئي ھن جو پيءِ صفا اڻ پڙھيل ھو ھن کي دنيا داري جي ڪا گھڻي خبر نہ ھئي پر ھن کي منھجي ماء کي مار ڪٽڻ پوري طرح ايندو ھو ھُو غريب ھئا پر انھن جي گھر ۾ ٻارن جي لوڌ ھئي تنھن ڪري اڪثر سڀني کي بکيو رھڻو پوندو ھو پر پوء بہ ھن جو پيءِ پيٽ ڀري ماني کائندو آھي، جئين تہ مصري سماج سماجي ڊانچو ڪجھ اھڙو ھو جنھن ڪري اتي ھر مرد ذھني طور رجعت پرست ۽ روحاني طور تي خودپرست، بي رحم ءِ ويڳاڻو ھو تنھن ڪري ھن ناول جي مرڪزي ڪردار فردوس جي پيءِ ۾ ان سماج جون سڀ اوڻايون ءِ لاڙا ھئا جنھن ڪري ھو پنھنجي اولاد کي بکيو رکي پاڻ ڊوء ڪري کائندو ان وٽ نياڻي جي ڪا اھميت نہ ھئي تنھن ڪري ان جي ڪا نياڻي مرڻ تي بہ ان تي ڪو فرق نہ پوندو بلڪہ ماني ڊوء سان کائي سمھي رھندو ھو، جنھن جو اظھار ليکڪ صفعي 59 تي ھن ريت ڪري ٿو “اسان جي خاندان ۾ جڏھن ڪا ڇوڪري فوت ٿيندي ھئي تہ بابا پيٽ ڀري ماني کائندو ھو امان سندس پير ڏوئنڌي ھئي ءِ ھوُ بي فڪرو ٿي سمھي پوندو ھو جئين ھُو سدائين کان ڪندو آيو آھي ءِ جيڪڏھن ڪو ڇوڪرو فوت ٿي ويندو ھو تہ بابا امان کي ڪچو کائي ڇڏيندو ھو پر پوءِ بہ ماني کائي سمھي رھندو ھو بابا ڪڏھن بہ بُکي پيٽ نہ سُتو ڀلي چا بہ ٿيو ھجي .ڪڏھن ڪڏھن کائڻ لاءِ ڪجھ نہ ھوندو ھو اسان بُکئي پيٽ سمھي رھندا ھئاسين پر بابا خالي پيٽ ڪڏھن بہ نہ سُتو .امان ھُن لاءِ ماني پچائي رکندي ھئي جيڪا ھُو اسان کان لڪائي کائي سمھي رھندو ھو “ اھڙي طرح ھن ناول جي مرڪزي ڪردار پنھنجي ننڊپڻ ۾ اھڙيون تڪليفون، اذييتون ءِ بکون ڪاٽيندي زندگي گذاري ثي تہ ان دوران ھي ھڪ جنسي تجربي کان پڻ اشنا ٿئي ٽي ءِائين غربت ءِ کاڌي جي اڻ ھوند سبب ھن جو سڄو خاندان ھڪ ھڪ ثي ڪري پورو ثي وڃي ٿو جنھن جو احوال پڻ ڏھڪائندڙ آھي جئِين ھڪ ھنڌ پنھنجي خاندان جي ڪھاڻي بيان ڪندي فردوس ٻڌائي ٿي تہ “ ٻين غريبن وانگر منھنجا ٻہ کوڙ ڀيڻ بائر ھئا جئين ڪڪڙين جا چوزا ھوندا آھن بھار جي مند ۾ جي ھنن جو اضافو ٿيندو آھي، ٿڌ م ڏڪندا آھن ءِ ۾ پيٽ جي خرابي ڪري يا ٻين بيمارين جي ڪارڻ کٽندا ويندا آھن .منھنجا ڀائر ءِ ڀينرون بہ ھڪ ھڪ ٿي مري ويا “ ائين ڀائرن ءِ ماءَ پي جي مرڻ کان پوءِ فردوس پنھنجي چاچي سان گڏ قاھرا ھلي ويندي آھي جتي ھي اسڪول ۾ داخلا وٺندي آھي ائين ھي پنھنجي تعليم مڪمل ڪري گريجوئيٽ ٿي ويندي آھي ان تعليم دوران ھن جي ڪتابن سان پڻ دوستي ٿي وڇي ٿي ۽ ھي مختلف موضوعن تي ڪتاب پڙھن لڳي ٿي جيڪي ھن ۾ ھڪ وڏي تبديلي اڻين ٿا پر اوڇتو ھن جي زندگي ۾ ھڪ وڏي تبديلي اچي ٿي جيڪا ھن لاءِ ھن ڏک ۽ تڪليفون کڻي اچي ٿي،ھن جي چاچيءِ ڪجھ پئسن عيوض ھن جو رشتو پنھنجي سُکي ستابي پر پوڙھي چاچي سان شادي ڪرائي چڏيندي آھي جيڪو ھن کي بلڪل پسند ناھي ھوندو آھي ءِ ھن تي تشدد پڻ ڪندو اھي ءِ جنسي طور تہ بکيو ھو جنھن جو نقشو فردوس ھن طرح چٽيو آھي “ھن جي عمر سٺ سالن کان مٿي ھئي ءِ مان اڃا اوڻويھ سالن جي نہ ھئس ھن جي ڇپن جي ھيٺان کاڌيءِ جي ھيٺان ھڪ ھڪ وڏو ڳوڙھو ھو جنھن کي سوراخ پڻ ھو ڪو ڏينھن اھڙو ھوندو ھو جو اھو سوراخ خشڪ ٿي ويندو ھو نہ تہ اڪثر ڪري ان مان ڳاڙھو ريشو پيو ڳڙندو ھو جنھن ۾ رت ءِ گند ٻئي شامل ھوندا ھئا .“ ائين اھو شخص فردوس تي تشدد بہ ڪندو ھو پر جڏھن فردوس ان ڳالھ تي احتجاج ڪندي ھئي تہ ھن کي مذھب ياد ڏياريو وڃي ٿو تہ مذھب ۾ مڙس جي مار جائز آھي چو تہ مڙس مجازي خدا آھي،اھڙي طرح روز جي مار ۽ ِ جنسي تشدد کان بيزار ٿي ھن ناول جي مرڪزي ڪردار فردوس گھراڻ ڀڄي نڪري ٿي جتان ان جي وحشہ جي زندگي جي شروعات ٿئي ٿي ھن کي پنھنجي گريجوئيشن جي ڊگري کڻي نوڪري جي تلاش ۾ ڌڪا کائڻا پون جتي ھن کي ھر روز ھڪ نئون مرد ملي ٿو جيڪو ھن سان ھمدردي ڏيکاري ھن کي پنھنجي گھر وٺي وڃي ٿو جتي ھن مان جنسي بک متائي ٿو ءِ ھن جي انڪار تي ھن تي تشدد ڪري ٿو انھي ڊڪ ڊوڙ ۾ ھن کي ھڪ دلال عورت ملي ٿي جيڪا ھن کي وڏي وحشہ بنائي ڇڏيندي آھي جنھن وٽ ھر سھولٿ عيش آرام ھوندو آھي ءِ ان دوران فردوس اھو انڪشاف پڻ ڪندي آھي تہ ھن کي ھن ڌنڌي شروع ۾ ھي جنسي عمل مان تمام گھڻي لطف اندوز ٿيندي آھي پر اڳتي ھلي بيزار ٿي پندي آھي جنھن ڪري ھي اھو ڌنڌو ڇڏي وري ھڪ ڪمپني ۾ مزدوري ڪندي ھڪ ڏکي زندگي گذارڻ لڳندي آھي جتي ھو ھڪ انقلابي پارٽي ۾ پڻ شامل ٿي ويندي آھي ۽ ھڪ شخص ابراھيم سان محبت ڪرڻ لڳندي آھي پر اھو پڻ ھن کي ڌوڪو ڏيئي ٻئي ھنڌشادي ڪندو آھي تنھنڪري ھي پڻ ان ڪمپني جي نوڪري ڇڏي وري وحشہ جو پيشو اختيار ڪندي آھي،ائين ھي پوري ملڪ جي ھڪ مشھور وحشہ ٿابت ٿيندي آھي ان دوران ھن وٽ ملڪ جا وڏا واپاري، وزير،مشير ايندا رھندا آھن جن کان ھي پنھنجي مرضي جو اگھ وٺندي آھي ائين ھن جي ھاڪ ٻاھرئين ملڪن ۾ پڻ ٿي ويندي آھي تہ اُتي ھڪ ملڪ جو شھزادو ھن کي حاصل ڪرڻ چاھيندو جنھن کي ھي انڪار ڪندي آھي جنھن تان وزير،مشير ڪاوڙجي پوندا چو تہ ھُو پنھنجي ملڪ جي سچي محب وطن ٿابت نہ ٿي ٿئي ۽ پاڙيسري ملڪ جي شھزادي کي ھا نٿي ڪري تنھن ڪري ھن تي قتل جو مقدمو داخل ڪري ھن کي موت سزا ڏني وڃي ٿي،ائين ھن ناول جو انت اچي ٿو،ھي ناول بنيادي طور ھڪ عورت جي مظلوميت کي پيش ڪري ٿو ھن ناول ۾ مصر جي سماجي ۽ ثقافتي حالتن جو پڻ ڇيد آھي پر ھن ناول ۾ نقطو پوري ناول تي حاوي رھي ٿو،جيڪو تنقيد پ لائق پڻ آھي تہ ليکڪ ھن ناول اھو ثابت ڪرڻ جي پوري ڪوشش ڪئي تہ ھن دنيا ۾ ھرظلم ۽ جبر جو ذميوار مرد آھي دنيا جي ھر تباھي جو ذميوار مرد آھي مرد تمام نفرت لائق آھي، ھي مردن جي دنيا آھي اتي ھر عورت مظلوم آھي .عورت جي ھر مظلوميت جو ذميوار مرد ئي آھي جيڪا تمام گمراھ ڪندڙ نقطو آھي .ڇوتہ ھن جھڙي ھن سماج ۾ عورت پيڙھجي ٿي بلڪل اھڙي طرح مرد جو بہ احتصال ٿئي ٿو تنھن ڪري بنيادي طور تي ھن سماج ۾ ڪنھن بہ ظلم يا،احتصال ۽ جبر جو بنيادي سبب ھڪ مرد نہ پر ان سماج جو بنيادي ڊانچو آھي جيڪو مرد ءِ عورت جي گڏيل جدوجھد سان تبديل ٿيندو .