عالمگيريت ۽ انسان
هي دور جنهن کي عالمگيريت جو دور چيو وڃي ٿو، جيڪو پاڻ سان نوان خيال، نيون، سوچون ۽ نوان انداز ۽ رويا کڻي آيو آهي، جنهن کي سمجهڻ ۽ پرکڻ اڄ جي دورجي عام انسان لاء و وڏو چيليج ٿي پيو آهي ڇوتہ هن دور تي دنيا جا مختلف ماڻهو مختلف رايا رکن ٿا .هڪڙا هن دور جي هيڏي ترقي کي هڪ وڏو انساني ڇال سمجهن ٿا ۽ پر ٻيا سامراجي پاران هٿرادو پيدا ڪيا هڪ مها ڄار سمجهن ٿا، جنهن جو مقصد انسان کي ذهني غلام رکڻ آهي هڪڙا سڄو ڏينهن سائنس ۽ ٽيڪنالاجي جي حيران ڪندڙ ڪارنامن جو ذڪر ڪندا رهن ٿا تہ ٻيا ان ٽيڪنالاجي کي انسان جي روين، خيالن ۽ سوچن تي اثر انداز ٿي انسان جو هن سماج ۽فطرت کان ڪٽجي ويڳاڻو ٿيڻ جو ڪارڻ سمجهن ٿا . تنهن ڪري هي دور تمام پيچيدا آهي ۽ ان کي سمجھڻ اسان لاء تمام ضروري آهي ۽ان حوالي سان ڍاڪٽر غفور ميمڻ جو ”عالمگيريت ۽ انسان “ ڪتاب بہ هن دور کي سمجهڻ جي هڪڙي ننڊڙي ڪوشش آهي، جيڪو ٽوٽل ڇهن بابن تي مشتمل آهي هن جو پهريون باب عالمگيريت لکيل مضمونن تي مشتمل آهي جنهن ۾ ڊاڪٽر صاحب هن دور کي نظامن جي تاريخي پس منظر ۾ سمجهڻ ۽ سمجهائڻ جي ڪوشش ڪئي آهي
جنهن ۾ ڊاڪٽر صاحب جو خيال آھي تہ سوشلسٽ نظام جي ڪمزور ٿيڻ جي ڪري سرمائدراڻا نظام پوري دنيا ٿي حاوي ٿي ويو ۽ ان انسان کي غلام رکڻ لاء ٽيڪنالاجي جو ڀرپور استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڏنو غفور ميمڻ ان صورتحال کي بيان ڪندي صفعي 27 تي لکن ٿا تہ ”دنيا ۾ 1930 ع کان ٽي اهم نظام ٽڪراء ۾ اچي رهيا هئا هڪ فاشزم، ٻيو لبرلزم ( جهموريت ۽ سرمائيداري ) ٽيون ڪميونزم . 1945 ۾ فاشزم کي شڪست اچي وئي، دنيا ٻن ڪئمپن ۾ ورهائجي وئي عالمي جنگ جي نتيجي ۾ اڌ دنيا سوشلسٽ ڪئمپ ۾ شامل ٿي ويئي .سرمائيدار کي اهو احساس ٿيو تہ جنگ سندس فائدي ۾ ناهي، جي ٽئين عالمي جنگ لڳي تہ سڄي دنيا ڪميونسٽ ڪئمپ ۾ تبديل ٿي ويندي، انهي ڪري هنن سرد جنگ جي شروعات ڪئي ۽ جديد ٽيڪنالاجي کي پنهنجي مفاد لاء استعمال ڪيو،1980ع کان ڪمپيوٽر جي ايجاد، انٽرنيٽ ۽ موبائل جي ايجاد سان سويت يونين جي مقابلي جو نئون دور شروع ٿيو آخرڪار سرمائيدار ي مقابلي ۾ سوشلسٽ دنيا پوئتي رهجي وئي، 1995 ع کان پوء دنيا ۾ صرف عالمي سرمائيداري جو نظام وڃي رهيو آهي .“ .
ان سرمائدار دنيا جيڪا سويت يونين ٽٽڻ جي ڪري تمام مضبوط ٿي اڀرڻ لڳي ۽ سامراج پنهنجي تجربن مان سکڻ کان پوء اهو نتيجو ڪڊيو تہ عام بکين ۽ پٺ تي پيل ملڪن جي ماڻهن کي ڏنڊي جي زور تي غلام نٿو رکي سگهجي ۽نہ ئي ان جو احتصال ڪري سگهجي ٿو تنهن ڪري سامراج ۽ سرمائدار دنيا ٽيڪنالاجي کي استعمال ڪيو ۽ اُن ميڊيا کي هٿيار طور استعمال ڪرڻ لڳو، جنهن جو اظهار ڊاڪٽر غفور اجهو هئين ڪيو آهي “ گلوبل دنيا جي سامراج پنهنجي شڪل وڌيڪ طاقتور بنائي ڇڏي اڳ صرف سرمائيدار پنهنجيون ٽجوڙيون ڀريندو مزدوي جو استحصال ڪندو هو پر عالمي سامراج هر ماڻهو جيڪو ڀلي گهر ويٺو هجي ان جو بہ احتصال ڪري ٿو ڇوتہ هن جون شڪليون وڌي چڪيون آهن، هاڻي ميڊيا سامراجي نظام جي اعلي شڪل آهي، ان کانپوء عالمي ادارا، سامراج جي شڪل آء ايم ايف، ورلڊ بئنڪ، اسٽاڪ ايڪسچينج آهي جنهن جي ذريعي غريب ملڪن ۾ مداخلت ڪري انهن کي غلام ٺاهيو وڃي ٿو، اتان جا حڪمرانن کي لٽڻ ڦرڻ جي آزادي ڏيئي انهن کي بيلئنر ٿيڻ جو چانس ڏنو وڃي ٿو .“
ان کانپوء ڊاڪٽر صاحب هن ڪتاب ۾ مختلف مفڪرن جي نظرين جي پس منظر ۾ جديديت پڄاڻان کي سمجهائڻ جي ڪوشش ڪري ٿو جنهن ۾ ڪارل مارڪس جو خيال هو تہ هر شيء جي تاريخ هوندي آهي ۽ ان جو واسطو زمان ۽ مڪان سان هوندو آهي پر جديديت پڄاڻان دور مارڪيٽ کي پنهنجي وس ۾ ڪري ڇڏيو آهي هاڻي روز نئون زمان مڪان آهي جنهن کي اها “ تاريخ جو خاتمو “ جو نالو ڏئي ٿي .
هن دور جي حوالي سان ڊاڪٽر صاحب جو خيال آهي تہ اڄ جي دور جي سڀ کان وڏي ٺڳي اليڪٽرانڪ ٺڳي آهي جنهن ۾ ماڻهو کي ٽي وي ۽ سوشل ميڊيا جي ذريعي ٺڳيو وڃي ٿو ۽ ماڻهو بي وقوف بنايو وڃي ٿو، ۽ اهو اليڪٽرانڪ ڪاڪ مهل آهي جنهن ۾ ماڻهو هڪ دفعو گم ٿيو تہ ڪٿان بہ نہ لڀندو .
ائين هن ڪتاب جي پهرئين حصي ۾ عالمگيريت ۽ ان جي ڪمرشلائيزيشن تي بحث ڪيو ويو جنهن جو مختصر جائزو ورتو ويو آهي.
ان کان پوء ٻئي حصي ۾ ھن دور جو انسان ۽ ان جي ذات تي ٿيندڙ اثر جو جائزو وٺڻ جي ڪوشش ڪئي وئي آهي جنهن جو پاڻ هڪ ٻن نقطن جائزو وٺنداسين .
جديت پڄاڻان جي هي دور جنهن۾ لاقانونيت آهي، انارڪي ۽ انساني جي ويڳاڻپ آهي، انسان مارڪيٽ جو غلام آهي، نفسياتي طور تي خواهشن جو غلام آهي تہ اتي انسان جو مستقبل ڪهڙو هوندو؟ ڇا انسان ارتقائي ڏاڪا تھ ڪري ان حالت نڪري ويندو يا اڃا بہ وڌيڪ بدتر حالت ۾ ويندو هليو؟ ان سوال تي ڊاڪٽر صاحب صفعي 123 تي لکي ٿو تہ ” سوال اھو آهي تہ ڇا انسان هڪ ٻئي نسل ۾ منتقل ٿي ويندو؟
جئين ڊارون چيو تہ انسان بندر نما نسل مان ارتقا ڪري موجودا دور ۾ پهتو آهي بلڪل ائين روحاني ارتقا سندس انسان هئڻ جو نشان هو پراڃ مادي سهولتون جڏهن جسماني محنت ختم ڪري ڇڏينديون، انسان فطرت کان مڪمل ڪٽجي ويندو ماحولياتي گدلاڻ وڌي ويندي ٽيڪنالاجي جي ٻوڏ انسان کي صرف مارڪيٽ جو وکر بنائي ڇڏيندي رشتا ناتا ختم ٿي ويندا ته ڇا سماج بہ ختم ٿي ويندو، انسان جي زندگي جسماني طور بہ ڪو نئون رخ وٺندي؟ اهو اهم سوال تہ مستقبل ۾ هٿرادو ذهانت سبب انسان جي فطرتي ذهانت ختم ڪري ڇڏيندي؟
سماجي ڊانچي جي نوعيت اها نہ رهندي سڀ ڪجه آئنلائن هوندو اڻ ڇهندڙ ملڪيت جنم وٺندي تہ ممڪن آهي ارتقائي طور انسان ڪنهن ٻئي رخ ۾ ارتقا ڪري ڪجھ ٻيو بنجي وڃي پر گهٽ ۾ گهٽ انسان نہ رهندو ممڪن آهي تہ سماج ختم ٿي وڃي هڪ نئون نسل جنم وٺي جيڪو ڪائنات جو خطرناڪ ترين وحشي جيو هجي . ائين هن ڪتاب ۾ پاڪستان ۽ سنڌ جي حالتن کي عالمگيريت جي پس منظر سمجڻ جي ڪوشش ڪئي وئي آهي . جيڪو اسان کي سوچڻ تي مجبور ڪري ٿو ۽ اسان ۾ هن سماج ۽ جديديت پڄاڻان دور کي سمجهڻ جي هورا کور پيدا ٿئي ٿي جيڪا يقنين هن ڪتاب ۽ ليکڪ جي ڪاميابي آهي .