ماٺ نہ اچي مون ھيين
سنڌ جي سونھاري سرزمين پنھنجي تاريخ ۾ ڪيترائي غير معمولي ماڻھو پيدا ڪيا آھن جن پنھنجي ھن ڌرتي ۽ ان جي ماڻھن کي سنوارڻ لاءَ پنھنجو ذھني توڙي جسماني پورھيو ڪيو آھي ھن ڌرتي ھڪ طرف راءَ ڏاچ، دودي سومري،ھوشو جھڙا دلير ڌرتي لاءَ قربان ٿيندڙ جوڌا پيدا ڪيا آھن تہ ٻئي طرف شاھ ل لطيف، سچل، سامي،مرزا قليچ بيگ، علاما آءَ آءَ قاضي، نورالدين سرڪي، تنوير عباسي، رشيد ڀٽي،امرجليل، سراج، نجم عباسي، آغاسليم، استاد بخاري شيخ اياز، جي ايم سيد، سائين ابراھيم جويو، سائين رسول بخش پليجو، جھڙا غير معمولي ذھن،پيدا ڪيا آھن جن پنھنجي ڏاھپ،سمجھ،تجربي،۽ عمل جي ذريعي سنڌ ڌرتي کي سنواريو آھي. سائين رسول بخش پليجو سنڌ جي جديد تاريخ جو اھو يگانو شخص آھي جنھن پنھنجي ڏاھپ،سمجھ، علم ۽ تجربي سان سنڌ جي تاريخ ۾ اڻ مٽ نشان ڇڏيا آھن ھڪ طرف ھن پنھنجي سياسي عمل جي ذريعي سنڌ ۽ سنڌي عوام کي درپيش ايندڙ خطرن کي منھن ڏنو آھي ۽ گھڻڻ نقصانن کان بچايو آھي تہ ٻئي طرف پنھنجي پنھنجو ذھني پورھئي جي ذريعي سنڌ ۽ سنڌي عوام کي فڪري واٽ ڏني آھي .ھن جا ليڪچرس،تقريرون، ۽ لکيل ڪتاب سنڌ ۽ سنڌي عوام کي سنوارڻ جا ڏس ڏين ٿا ۽ سنڌ،پاڪستان ۽ پوري انسانذات جي مسئلن غلامي مان ڪڍڻ جو رستو ٻڌائن ٿا .تنھن ڪري پليجي صاحب جي فڪر کي سمجھڻ ھن دور جي تمام اھم ضرورت آھي ان حوالي سان ڪجھ مھينا اڳ پليجي صاحب جا پنھنجي عزيزن،دوستن،پارٽي ڪارڪنن ۽ پاڪستان جي ڪجھ اھم شخصيتن کي لکيل خطن کي عوامي تحريڪ جي سينيئر اڳواڻ ۽ پليجي جي ويجھي ساٿي عبدالقادر رانٽو سھيڙي ڪتاب جي صورت ۾ ڇپايا آھن جيڪي يقينن پليجي صاحب جي شخصيت، سياست ۽ ھن جي علمي ۽ فڪري قدڪاٺ کي سمجھڻ مدد ڪن ٿا ۽ اھي پنھنجا دور جا تاريخي دستاويز آھن جن کي سھيڙي عبدالقاد رانٽي غير معمولي ڪم ڪيو آھي، خطن جي ھن مجموعي ۾ ٽوٽل ڇويھ خط آھن جن ۾ ھڪڙا اھي خط جيڪي پليجي صاحب پنھنجن گھر وارن،۽ عزيزن کي لکيا آھن جن ۾ پليجي صاحب جي ذاتي زندگي ۽ ان جي روزاني زندگي جي ڪاروھنوار ۽ ڪمن ڪارن جي خبر پوي ٿي. پليجو صاحب پنھنجي عزيزن کي لکيل خطن ۾ پليجي صاحب پنھنجن ڌيئرن، ڀيڻن سان پنھنجي ذاتي زندگي ۾ درپيش ايندڙ مسئلن، تڪليفن، ڏکن منھن ڏيڻ جي تربيتي ڪندي نظر اچي ٿو . پنھنجن عزيزن کي لکيل خط پڙھڻ کان پوءَ اسان پليجي جي ذاتي زندگي ۽ پليجي صاحب جي مسلسل ۽ اڻ ٿڪ جدوجھد جي سببن ۽ پنھنجي پاڻ ڏانھن رويي جي خبر پوي ٿو،جئين پاڻ اختر بلوچ کي لکيل خط ۾ لکن ٿا تہ “اسان ماڻھن جي زندگي ئي قدرت اھڙي ڪئي آھي جونہ پاڻ تي رحم ڪري سگھون نہ ڪنھن پنھنجي عزيز قريب تي،جي نرم دل ٿي ڪجي تہ پنھنجي قوم تي ۽ انسان ذات ٿيندڙ ظلمن جو بدلو ڪئين وٺي سگھبو؟ پنھنجن عزيزن قريبن تي تي قياس ڪبو تہ قوم جو داد ڪري نہ سگھبوفقط پاڻ سان ۽ پنھنجن سان بي قياسي بلڪہ سختي ڪري قوم سان،مظلوم عوام سان گگدام ۽ ڏکن ڏدل انسانيت جي دردن جي ڪجھ دوا پيدا ڪري سگھجي ٿي .“ ھنن خطن ۾ پليجو صاحب پنھنجي گھروارن کان دور ھوندي بہ مسلسل تربيت ڪندي ھر ڏکي وقت ۽ ڏکين حالتن ۾ تيار رھڻ جي تلقين ڪندي نظر اچي ٿو ھنن خطن مان اسان ان ڳالھ جو پوري طرح پروڙ پوندي تہ جھڙي طرح پليجو صاحب پاڻ ھڪ جفاڪش، سخت ذھني فڪري پورھيو ڪندڙ،پاڻ تي ۽ پنھنجن عزيزن تي رحم نہ کائندڙ ھڪ انقلابي اڳواڻ ھو جنھن جو مقصد ھن قوم ۽ انسانذات ظالم ۽ وحشي سماج پاران ڏنل تڪيلفن، اذيتن جو ازالو ڪرڻ آھي تنھن لاءَ ھو پنھنجي گھر وارن ۽ عزيزن ۽ ڪارڪنن کي ان سفر ۾ شامل ٿيڻ ۽ توڙ ڪرڻ جي تربربيت ڪندو رھيو.
پنھنجي گھر وارن کي لکيل خطن کانسواءِ خطن جي ھن مجموعي رسالي مھراڻ ۽ روح کي لکيل ٻہ اھم ادبي خط آھن جن کي پڙھڻ کان پوءِ کانپوءِ پڙھندڙ کي پوري طرح اندازو ٿي ويندو تہ پليجو صاحب ادب جو ڪيڏو قدردان آھي ھن کي شاعري، ڪھاڻي،ناول سان ڪيترو لڳاء ھو ھُو ھڪ تخليقڪار ۽ ان جي تخليق سان محبت ڪري ٿو ۽ انھن جي پورھئي کي ڪيڏو مان ڏي ٿو ھي ٻئي خط ادب ۾ وڏي اھميت رکن ٿا ۽ انھن جي تاريخي اھميت آھي مھراڻ کي لکيل ۾ پليجي صاحب شيخ ايا جي شاعري، رباني، ابن الياس، اياز قادري۽ شيخ حفيظ جي افسانن جي تنقيدي راءِ ڏني آھي جيڪاتمام اھم آھي جئين شيخ اياز جي شاعري تي راءَ ڏيندي لکن ٿا تہ “اياز جي شاعري سنڌي ادب جي ھن دور جي اھم خصوصيت آھي،ھو بنيادي طور ھڪ رومانوي شاعر آھي سندس شعر جا موضوع بہ گھڻو ڪري روايتي آھن محبوب جو فراق ۾ لڇڻ، حسن جا گيت ڳائڻ پنھنجي محبت جو ساکون ڏيڻ کيس پنھنجي زندگي ءَ جو مقصد ٺھرائڻ وغيرا . ھن جو محبوب جيڪڏھن ايراني ۽ اردو شاعري کان اڌارو رتل ڪونھي تہ سنڌي بہ ڪونہ ٿو لڳي ھن جي شاعري ءَ جي دنيا گھڻو تڻو ھڪ خيالي تصور جي دنيا آھي پر اھا اسا جي آسپاس جي دنيا نہ ھوندي بہ اسان کي پاڻ ڏانھ ڇڪي وٺي ٿي . ان ۾ اسان کي پنھنجي دٻيل ۽ اڻ لکين اُمنگن ۽ جذبن جو تعبير ڏسڻ ۾ اچي ٿو ان جو ماحول جيڪڏھن پنھنجو تہ صفا اوپرو بہ ڪونھي . شيخ اياز جي شاعري جو حسن سندس موضوع نہ پر فن آھي اھا سراسر سونھن ۽ رس ۾ رچيل آھي ھن جي تخيل گوناگون ۽ زمان ۽ مڪان جي قيدن کان بي نياز آھي . “ پليجي صاحب جي شيخ اياز جي شاعري تي مٿئين ڏنل راءِ تمام اھم آھي جيتوڻيڪ پليجي صاحب ياز جي شاعري تي باقاعدي لکيو ئي ناھي پر مختلف جڳھن جي جيڪا راءَ ڏني سا بہ تمام اھم آھي، ان کانسواءِ ھن ئي خط ۾ شيخ حفيظ جي فن تي ڏنل راءِ بہ وڏي اھميت رکي ٿي، انان کانپوءِ ھن مجموعي ۾ ٻہ خط پليجي صاحب جي پُٽ اياز لطيف ۽ پارٽي ڪارڪن جي تربيت لاءِ لکيل پڻ شامل آھن تہ ھڪ اياز لطيف کي لکيل اختلافي خط پڻ شامل ڪيو ويو آھي . پارٽي ڪارڪنن کي لکيل خط ۾ پليجو پنھنجو ڪارڪن کي سنڌ جي تاريخي حوالن جي زريعي سنڌي قوم جي اوڻائن جا مثال ڏيندي پنھنجي ڪارڪن جي تربيت ڪري ٿو پليجي صاحب ھن خط م پنھنجن ڪارڪن کي ڪم جي اھميت کان واقف ڪندي انھن کي سخت جفاڪش ۽ سخت محنتي ٿيڻ جي تلقين ڪري ٿو ھن خط م پليجو صاحب پنھنجن ڪارڪن تي ڪم ڪرڻ جي ڍنگ۽ ڪم جي اھميت تي سمجھائندي نظر اچي ٿو پليجو صاحب جئين ھڪ سخت ڍسيپلينسٽ اڳواڻ ھو تنھن ڪري ھُو چاھي ٿو تہ ھن جي ڪارڪن ڪو بہ ڪرڻ جو ڍنگ روايتي نہ ھجي ھُو ھر ڪم باقاعدي پلاننگ سان ڪن تنھنڪري ھُو جيل مان بہ پنھنجن ڪارڪن تربيت ڪندو رھي ٿو، ان کانسواءِ اياز لطيف کي لکيل خط ۾ پليجي صاحب ڪارڪن جي ذھني ۽ فڪري تربيت ڪري ٿو انھن کي پنھنجي پاڻ مان اوڻايون ڪڍڻ لاءِ اتساھي ٿو يقيين وڳ ڪئين وسريا پليجي صاحب جي ھڪ غير معمولي تخليق آھي .
جئين تہ پليجو صاحب سنڌ ۽ سنڌي قوم جي حقن لاءِ پنھنجي پوري حياتي جدوجھد ڪئي آھي پليجو صاحب سنڌ لاءِ نہ رڳو عملي ۽ فڪري جدوجھد ڪئي آھي پر سنڌ جي دشمنن سان ۽ حڪمرانن سان سنڌ جي مسئلن تي اکيون ملائي ڳالھائندو آھي اھوئي سبب آھي جو پليجي صاحب جنرل مشرف، کي پاڻي جي مسئلي ۽ عدليا جي مسئلي تي خط لکي پنھنجو ڀرپور موقف پيش ڪيو آھي تہ نواز شريف کي سنڌ جي اھم مسئلن تي خط لکي پنھنجو ڀرپور ڪيس رکي ٿو ان کانسواءِ پليجي صاحب جا سائين جي ايم سيد، ولي خان بيگم خان کي اختلافي خط پڻ آھن جيڪي ھڪ تاريخي دستاويز جي اھميت رکن ٿا ائين پليجي صاحب جي فڪر،سمجھ، ڏاھپ نظريئي، ۽ سياست کي سمجھڻ لاءِ ھي خط پڙھڻ تمام ضروري آھن تنھن سنڌ ھر سياسي ڪارڪن، شاگرد ۽ نوجوانن کي ضرور پڙھڻ ۽ سمجھڻ گھرجن .