پنھنجي پاران: گهمو ڦرو ۽ صحتمند زندگي گذاريو
جڏهن جون ۽ جولاءِ جا مھينا ايندا آهن ۽ مون سون جا مينھن وسندا آهن تہ مون سميت منھنجي وڏي ڀاءُ فاروق سومرو، فيروز ميمڻ، ڀائو غلام رسول سومرو ۽ اسان جي ڪجهہ ٻين دوستن جي ڪيفيت ڏسڻ وٽان هوندي آهي. لڳندو ائين آهي ڄڻ اسان کي ڪا شئي پاڻ طرف ڇڪي رهي آهي. پنھنجي آس پاس جي ماحول مان بيزاري ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي، جيستائين اسان جي سفر شروع ٿيڻ جو ڏينھن اچي تيستائين مورو باءِ پاس تان راولپنڊي طرف ويندڙ هرڪوچ اسان کي چٻرا ڏئي گذري ويندي آهي، تان جو اهو ڏينھن بہ ايندو آهي جڏهن اسان پنھنجا ٿيلھا کڻي مورو باءِ پاس يا نواب شاھہ جي ريلوي اسٽيشن تي پھچندا آهيون ۽ پھرين منزل پنڊي هوندي آهي.
پنڊي جو پير وڌائي بس اڏو ٻين لاءِ ڀلي عام رواجي بس جو اڏو هجي پر اسان جي لاءِ سندس اهميت ٻي هوندي آهي. پير وڌائي اڏي تان نڪرندڙ ناٽڪو جون بسون يا ڪوسٽر جن جي منزل گلگت يا اسڪردو هجي ٿي، اسان لاءِ وڏي اتساھہ جو سبب هوندا آهن. اصل ۾ اسان جي سفر جي شروعات اتان کان ٿيندي آهي. ان شئي طرف وک جيڪا اسان کي پاڻ ڏانھن ڇڪي رهي هوندي آهي. تنھن دؤر ۾ انھن ڪوسٽرن ۾ پاڪستاني سياحن سان گڏوگڏ دنيا جي ٻين ملڪن جا سياح پڻ سوار ٿيندا هئا. ڪوسٽر جيئن پنڊي ڇڏيندو آهي تيئن تيئن اسان جو اتساھہ وڌندو ويندو آهي. کل ڀوڳ، ننڊ جا هلڪا جهوٽا، ٻاهرين دنيا جي سياحن سان سندن ملڪن جي باري ۾ سوال جواب، مينھن جو اسان جو لاڳيتو پيڇو ڪرڻ، روڊ سان لائين وارين هوٽلن ۾ ڪڙڪ پتي چانھہ جا مزا، تندور جي گرم گرم ماني، موسم جو ڪجهہ بھتر ٿيڻ، پسيل روڊ کي ڪوسٽر جو چيري لاڳيتو پنھنجي منزل طرف اڳتي وڌڻ، گڏوگڏ اهو ڊپ بہ تہ متان لينڊ سلائيڊنگ جي ڪري روڊ جو بند ٿيڻ ۽ ان سان گڏوگڏ اهو خيال بہ تہ منزل تي پھچڻ کان پوءِ الائي ڪھڙي هوٽل ملندي، سچ پچ تہ اهو هڪ وڏو اتساھہ هوندو هو ۽ پڙهڻ کان پوءِ ڪڙهڻ، ٺرڻ ۽ آٺرڻ جو موقعو پڻ. هاڻي جنھن کي ڳالھہ دل سان لڳي.
اسڪردو يا گلگت پھچڻ کان پوءِ هڪ ٻہ ڏينھن اتي گذارڻ کان پوءِ وري اصل ائڊوينچر شروع ٿيندو هيو، معني انھن علائقن ڏانھن روانگي جتي عام سياح هرو ڀرو نہ ويندو آهي. پوءِ ڀلي اها ديوسائي پلينس هجي يا واديءِ خپلو هجي، استور هجي يا فيري ميڊوز هجي، نانگاپربت جي بيس ڪيمپ هجي يا رائيڪوٽ پل هجي، هنزہ هجي يا خنجراب پاس هجي يا کڻي شندور جو ميلو هجي يا اتي پولو جي راند هجي. رنگ برنگي خيمن جا وقتي طور تي قائم ٿيل ڳوٺ سچ پچ تہ زندگي ۾ سڄي عمر ذهنن تي سوار هجن ٿا. ماڻھو انھن کي ياد ڪري هڪ سڪون محسوس ڪري ٿو ۽ ڪڏهن ڪڏهن پنھنجي منھن کلي بہ ٿو تہ ماڻھو پنھنجي زندگي ۾ چاهي تہ ڪٿي ڪٿي پھچي وڃي ٿو. پاڪستان جا اتريان علائقا واقعي بہ جنت نظير آهن. آئون سمجهان ٿو تہ جن علائقن ۾ ماڻھو سولائيءَ سان پھچي وڃي ٿو شايد انھن علائقن جي اهميت ڪجهہ گهٽ هجي ٿي، جيئن يورپ ۾ ماڻھو آسانيءَ سان سفر ڪن ٿا ۽ تقريبن هر جاءِ تي ماڻھو سولائيءَ سان پھچيو وڃي. ان جي ابتڙ پاڪستان جي اترين علائقن تائين ماڻھوءَ کي وڏي جستجو ڪرڻي پوي ٿي ۽ اصل مزو انھيءَ جستجو ڪري گهمڻ ۾ ئي اچي ٿو. ديوسائي پلينس تي ايترا تہ قدرتي گل آهن جن جا نالا ئي ناهن، اتان جي ماڻھن جي اها خواهش آهي تہ انھن تي ڪاش اسان ڪي نالا رکي سگهون. اتي جون جولاءِ جي مھينن ۾ بہ برف پوڻ جو انديشو هوندو آهي ۽ ڪن ڪن جڳھين تي تہ برف پيل بہ هوندي آهي. اتي وڻ بنھہ ڪونہ ٿين ڇاڪاڻ تہ اتي ايتري تہ ٿڌ ۽ برف ٿي پوي جو وڻ پاڻ کي سنڀالي نہ سگهندا. آس پاس جي جبلن جي اوچائي بہ گهٽجيو وڃي، ڇو جو ديو سائي پلينس پاڻ ايترو مٿي آهي. ماڻھو اتي پنھنجن خيمن ۾ رهي بہ سگهن ٿا پر اتي رڇن جو خطرو رهي ٿو. ديوسائي پلينس تي ڇوٽا پاڻي، بڙا پاڻي ۽ ڪالا پاڻي جا وهڪرا وهي اچن ٿا، جن مان ٽرائوٽ مڇي جو شڪار پڻ اتي ٿئي ٿو. شيوسر ڍنڍ تمام سھڻي آهي جيڪا جبلن جي وچ ۾ هڪ پيالي نما لڳي ٿي. ديو سائي پلينس تي ماڻھو اسڪردو کان وڃي ٻئي پاسي گهمندو ڦرندو پوءِ چلم چوڪي کان ٿيندو استور ۽ ترشنگ جي شھرن ۾ هيٺ لھي سگهي ٿو.
هڪ دفعي آءُ، ڀائو فاروق ۽ اسان جا دوست محمد علي ميمڻ ۽ وحيد ميمڻ نانگا پربت جي بيس ڪيمپ تان رائيڪوٽ گليشئر کان ٿيندا واپس فيئري ميڊوز پئي آياسين جتي اسان جا خيما کوڙيل هئا، اسان کي اتي گليشئر تي اچي بک ورايو، پوءِ اسان جو گائيڊ خان شير خان اسان کي اتي ڇڏي پاڻ سندس ڳوٺ، جيڪو گليشئر جي مٿان پھاڙيءَ تي ئي هيو ويو ۽ اسان لاءِ ماني ۽ ٻڪري جي کير جي لسي کڻي آيو، جيڪا ان وقت اڙهن ويھن سالن جي ڇوڪرن لاءِ نعمت کان گهٽ نہ هئي. اسان اتان پوءِ واپس دير سان شام جو اچي فيئري مئڊوز پھتاسين، جتي اسان جا ٻيا دوست منصور ميمڻ، اظفر ميمڻ ۽ اسان جي سفرن جو تمام پياروساٿي ۽ دوست فيروز ميمڻ اڳ ۾ ئي ترسيل هئا جيڪي ٿڪاوٽ جي ڪري بيس ڪيمپ واري پاسي نہ هلي سگهيا هئا ۽ اتي باھہ جي مچ جي چوڌاري ٻاهرين ملڪن ۽ ڪجهہ پاڪستاني اسان جي عمر جي سياحن سان باھہ جو مزو پئي ورتن.
اسان هڪ دفعي سڀني دوستن جن ۾ آءُ، ڀائو فاروق، ڀائو غلام رسول، ڀائو نصرت سيھڙ، ڀائو نور محمد، ڀائو اعجاز جان ۽ ڀائو رشيد نلتر ويلي گهمڻ پئي وياسين، پراڌ رستي کان پوءِ لينڊ سلائيڊنگ جي ڪري رستو بند هيو ۽ اسان کي واپس اچڻو پيو، اهو سٺو ٿيو هيو جو ويندي رستو بند ٿيو نہ تہ ماڻھو اتي ڦاسي بہ سگهي ٿو، پوءِ جڏهن رستو کلي. ٻئي دفعي آءُ وري پنھنجي يونيورسٽيءَ جي گلگتي دوست شاهد حسين سان سندس موٽر سائيڪل تي نلتر ويلي ويو هيس ۽ اهو منھنجو پھاڙن ۾ موٽر سائيڪل هلائڻ جو پھريون تجربو هيو. اتي موسم ۾ ٿڌڪار هيو ۽ اسان اتي هڪ پاڻي جي وهڪري جي ڀرسان چپلي ڪباب کاڌا هيا. هڪ دفعي هنزہ ۾ ڪجهہ ڏينھن رهڻ کان پوءِ اسان سڀئي دوست سوست ۽ خنجراب پاس گهمڻ پئي وياسين، ڀائو غلام رسول وٽ گانن جي ڪليڪشن تمام سٺي هوندي آهي، سوست ۾ پھچڻ کان پو وين جي ڊرائيور ڀائو غلام رسول کي چيو تہ ڪيسٽ ڏي تہ مان ان جي ڪاپي ڪرائي پوءِ واپس ٿو آڻي ڏيان، ڊرائيور ڪيسٽ کڻي ويو تہ اسان سڀني سمڌو تہ اها ڪيسٽ بس هاڻي وئي ۽ واپس نہ ملندي، پر ڪجهہ ڪلاڪن کان پوءِ ڊرائيور ڪيسٽ واپس ڏئي ويو. ان ڪيسٽ ۾ شمن علي ميراليءَ جا ڳايل گانا بہ هيا، خنجراب جي جڏهن ستن چاڙهين تي اسان وارو ڪوسٽر پئي چڙهيو تہ ڀائو غلام رسول رڙ ڪري چيو تہ حل ڀيڻان ڪٿي خنجراب ڪٿي شمن علي ميرالي، سندس اها خواهش هئي تہ شمن کي اها خبر پئي تہ سندس گانا خنجراب پاس تي بہ ٻڌا ويا آهن. خنجراب پاس تي جولاءِ جي مھيني ۾ بہ برف پي پئي.
2008ع ۾ سئيڊن اچڻ کان پھريان بہ اسان جو هڪ تمام يادگار سفر ڪاغان، ناران، شوگران، سري پائي، لالوسر ڍنڍ ۽ بتا ڪنڊي جو ٿيو هئو. ان سفر ۾ مون سان گڏ سائين پير حمادﷲ خياروي، سائين عبدالعزيز مگسي، ادو ممتاز سومرو ۽ منھنجو ننڍو ڀاءُ ڊاڪٽر محمد سليم ساڻ هئا. شوگران ۾ هڪ رات اسان تمام دير تائين ڪچھري ڪندا رهياسين ۽ سائين عبداللعزيز مگسي جي پڪن گفتن ۽ ڳالھين مان تمام گهڻو لطف اندوز ٿياسين.
هي ڪجهہ قصا ياد ڪري جڏهن آءُ لکان پيو تہ منھنجي ڪيفيت تمام ٻي آهي، جيئن ڪو عاشق پنھنجي محبوب کان پري هجي. اهي علائقا گهمڻ کان پوءِ مون کي پڪ آهي تہ اوهان جون مرڪون ۽ ڪيفيتون بہ تبديل ٿيل هونديون.
اهي مٿيون ڳالھيون لکڻ جو مقصد رڳو اهو هو تہ هاڻي اهو سوچي ۽ سمجهي سگهجي تہ آخر ماڻھو پنھنجو گهر گهاٽ ڇڏي ڇو وتي هيڏانھن هوڏانھن رلندو؟ موڪلن ۾ ماڻھو ڇونہ گهر ۾ ويھي مزي سان سڪون ڪري، دير سان ننڊ مان اٿي، دوستن يارن سان ملاقاتون ڪري ۽ موڪلون گذاري ڇڏي؟ اهو ڪنھن حد تائين ٺيڪ بہ آهي پر زندگي ۾ ڪجهہ سفر ڪرڻ ۽ نيون شيون ڏسڻ ۽ پرکڻ بہ ضروري آهي. ائين ڪرڻ سان ماڻھو ملڪ اندر موجود مختلف ثقافتون بہ ڏسي وٺي ٿو يا دنيا جي مختلف ملڪن ۾ سفر ڪرڻ سان اتان جي ثقافتن، تھذيبن، رهڻي ڪھڻي، کاڌي پيتي بابت ڄاڻ بہ حاصل ڪري سگهي ٿو. نيون شيون ڏسڻ ۽ پرکڻ سان انسان جو دماغ کلي ٿو ۽ هو نيون شيون سکي ٿو ۽ زندگي جي ٻين رخن کي پڻ ڳولھي لھي ٿو.
سفر ڪرڻ سان ماڻھو پنھنجي روز مرھہ جي زندگي سان ڪٽجي ٿو ۽ جيڪي مسئلا روز مرھہ جي زندگي ۾ هوندا آهن انھن کي هڪ يا ٻن هفتن لاءِ ماڻھو وساري ٿو ڇڏي، پر ڪن جو خيال آهي تہ ڪڏهن ڪڏهن انھن مسئلن کي ماڻھو پنھنجي روز مرھہ جي زندگيءَ ۾ حل ڪرڻ جو اهل نہ ٿو رهي ۽ جڏهن هو سفر ڪري ٿو تہ هو انھن کي حل ڪرڻ جي باري ۾ سولائيءَ سان سوچي سگهي ٿو. ماهرن جو چوڻ آهي تہ سير سفر ڪرڻ سان انسان جي اسٽريس واري ليول تمام گهڻي گهٽجي وڃي ٿي ۽ هڪ سروي ۾ ٻڌايو ويو آهي تہ سفر ڪرڻ سان دل جي دوري پوڻ جي امڪان ۾ ڪافي گهٽتائي اچي ٿي.
ڪڏهن ڪڏهن ائين ٿيندو آهي تہ جيڪي شيون سامھون هونديون آهن انھن جي اهميت تہ هوندي آهي پر شايد اها محسوس ناهي ٿيندي ۽ ائين چيو بہ ويو آهي تہ جڏهن شيون اسان کان پري هليون وينديون آهن تہ پوءِ انھن جي اهميت جو احساس ٿيندو آهي، تہ ڪجهہ هفتن لاءِ جڏهن ماڻھو پنھنجي آسپاس جي ماڻھن يا پنھنجي گهر ڀاتين کان پري ٿو هليو وڃي تہ اهو هڪ قسم جو رابطو ڪٽجي ٿو ۽ جڏهن رابطو ڪٽجي ٿو تہ پوءِ پنھنجن پيارن جي اهميت جو احساس ٿئي ٿو، سو چوڻ جو مقصد تہ سفر ڪرڻ سان ماڻھو پنھنجن پيارن سان وڌيڪ ويجهو ٿئي ٿو. جڏهن اوهان پنھنجن ٻارن سان گڏ سير سفر ڪيو ٿا تہ کين هن دنيا ۾ جنھن ۾ اهي رهن ٿا ان بابت خبر پوندي تہ دنيا جو ڪارونھوار ڪيئن ٿو هلي ۽ انھن جو اعتماد وڌندو.
جيئن پاڻ اڄ ڪلھہ موبائل فون چارج ڪرڻ لاءِ پريشان هوندا آهيون تيئن ئي سال ۾ هڪ دفعو جڏهن ماڻھو پنھنجي آس پاس جي ماحول کان پري ٿو وڃي تہ اهو بہ هڪ قسم جو پنھنجي پاڻ کي چارج ڪرڻ ٿو وڃي، آءُ اهو يقين سان چئي سگهان ٿو تہ ٻن هفتن جو سفر پوري سال جي چارجنگ ڪريو ڇڏي يا کڻي ائين چئون تہ سفر ڪرڻ سان انسان جو جسم ۽ دماغ ري سيٽ ٿئي ٿو. چوندا آهن تہ موسيقي روح جي غذا آهي، ان سان گڏوگڏ آءٌ سمجهان ٿو تہ سير سفر ڪرڻ موسيقي کان وڏي روح جي غذا آهي.
منھنجا پنھنجا پاڪستان ۾ يا پاڪستان کان ٻاهرڪيل سفر منھنجي لاءِ سڄي عمر جي چارجنگ جو يا ري سيٽنگ جوڪم ڪن ٿا. اڪيلو سفر ڪرڻ جا بہ پنھنجا مزا آهن، ماڻھوءَ ۾ فيصلو ڪرڻ جي صلاحيت وڌي ٿي ۽ ان سان گڏوگڏ ماڻھو ٽائيم مئنيجمينٽ، ڳالھائڻ جا طريقا، پنھنجي اسٽريس کي قابو ۾ رکڻ، شين کي اڪيلي سر منھن ڏيڻ ۽ پلاننگ ڪرڻ، سوچي سمجهي خرچ ڪرڻ، ٻي ڪا ٻولي سمجهڻ جي ڪوشش ڪرڻ، واسطا وڌائڻ جا طريقا، ذهني پختگي پيدا ٿيڻ ۽ طبيعت ۾ لچڪ پيدا ٿيڻ جھڙا گڻ انسان ۾ پيدا ٿيو وڃن. اڪيلي سفر ڪرڻ سان انسان پنھنجي پاڻ سان پنھنجي بابت پڻ ڳالھائي ٿو، جيڪو تمام ضروري آهي. ان سان گڏوگڏ اڪيلي سياح کي کيس ئي کاڌي پيتي جو بندوبست ڪرڻو آهي، کيس پاڻ ئي لٽي ڪپڙي جو فڪر ڪرڻو آهي. پر دوستن سان گڏ سفر ڪرڻ جا بہ پنھنجا فائدا آهن، ماڻھو اڪيلائپ جو شڪار نہ ٿو ٿئي ۽ پنھنجي پاڻ کي محفوظ سمجهي ٿو.
سفر ڪرڻ سان ماڻھو ڪي نيون ۽ سٺيون عادتون بہ سکي ۽ شروع ڪري سگهي ٿو ۽ ڪن ڪنين عادتن مان جان بہ ڇڏائي سگهي ٿو. سياڻن ماڻھن جو خيال آهي تہ جيڪي ماڻھو سفر ڪن ٿا اهي مسئلن کي صحيح طريقي سان حل ڪرڻ جا گر سکي وٺن ٿا، اهي ڪنھن بہ ٿوري گهڻي تبديلي کان ڊنل ناهن هوندا. ظاهر آهي زندگي جو ميلو ئي آهي جيڪو ڪٿي نہ ڪٿي تہ ختم ٿيڻو آهي، سو جڏهن ماڻھو اڪيلو يا پنھنجي گهر وارن سان سفر ڪري ٿو تہ هو زندگي جو بھترين وقت هڪ ٻئي سان گذارين ٿا ۽ اهو زندگي ۾ وڏو يادگار رهي ٿو. سفر ڪرڻ کان پوءِ ماڻھو دوستن يارن کي نوان نوان قصا ٻڌائي سگهي ٿو ۽ اهي قصا ٻڌائي ماضي جي سفر جون يادون تازيون ڪري ماضي جي قصن مان لطف اندوز ٿي سگهي ٿو. اسان اڄ بہ دوستن سان جن سان گڏ سفر ڪيل آهي، ماضي جي انھن وڻندڙ سفرن بابت ڳالھيون ڪندا آهيون ۽ سچ پچ تہ ائين لڳندو آهي ڄڻ اسان وري گڏ سفر ڪري رهيا آهيون.
پنھنجي پاڻ کي چارج ڪرڻ لاءِ هتي يورپ جا ماڻھو سال ۾ هڪ يا ٻہ دفعا ضرور ڪاڏي نہ ڪاڏي گهمڻ لاءِ وڃن ٿا . بقول سائين منير شاھہ ذاڪري جي تہ تيري دو ٽڪيا ڪي نوڪري، تي ميرا لاکون ڪا ساون جائي ري. مطلب تہ رڳو نوڪري يا ڪاروبار جي چڪر ۾ پنھنجي هن حسين ۽ خوبصورت حياتي کي ڳاري نہ ڇڏجي.
ڪتاب پڙهڻ جو شوق اسان جي ستين درجي جي استاد سائين علي مراد لغاري صاحب ڏياريو ۽ ان کان پوءِ اهو شوق وڌندو ئي ويو ۽ مالڪ سائين جا احسان جو هاڻي آءُ پنھنجو هي ڪتاب پڙهندڙن کي پيش ڪري رهيو آهيان. منھنجو هي پھريون ڪتاب آهي جيڪو مختلف اخبارن ۾ ڇپيل منھنجن سفرنامن تي مشتمل آهي. مون لکڻ تہ اسڪول جي زماني ۾ شروع ڪيو هئو ۽ يورپ اچڻ کان پوءِ يونيورسٽي جي پڙهائي ۾ مصروف ٿي ويس، پر سائين راشد مورائي، سائين ڊاڪٽر لائق زرداري ۽ ڀائو اسحاق سومرو هميشہ چوندا ۽ همٿائيندا رهيا تہ يورپ جا تجربا پڻ لکو. جڏهن اهي تجربا تمام گهڻا لکيا تہ ڪجهہ دوستن صلاح ڏني تہ اخباري ڪالم جي عمر رڳو هڪ ڏينھن آهي ۽ اوهان جو قملي پورهيو ضايع ٿي ويندو سو ان کي ڪتابي صورت ۾ آڻيو، ۽ اڄ منھنجو اهو قلمي پورهيو ڪتابي صورت ۾ اوهان جي هٿن ۾ آهي. آءٌ تمام گهڻو شڪر گذار آهيان سائين الطاف شيخ صاحب، سائين پير حمادﷲ صاحب، ڀائو ڊاڪٽر مشتاق سومرو ۽ رحمت پيرزادي جو، جن هن ڪتاب لاءِ ٻہ اکر لکيا ۽ منھنجي تمام گهڻي حوصلاافزائي ڪئي.
عبدﷲ عثمان (مورائي)
sufimorai@gmail.com