تجسس سان ڀرپور سيلانيءَ جا سفري قصا
سفر ڪرڻ جا رسم و رواج تبديل ٿيل آهن پر سفر جو سلسلو جاري آهي ۽ رهندو. پرائي ملڪ ۾ وڃڻ اتي رهڻ ۽ اتان جي لوڪل ماڻھن سان ڳالھائڻ ۽ انھن سان گھلي ملي وڃڻ هرگز سولو ڪم ڪونھي پر ڪجهہ با همت ماڻھو ان کي هڪ چيلينج سمجهي منھن ڏيندا آهن ۽ ان تجربي مان ڪجهہ سکڻ ۽ پرائڻ جي هر وقت ڪوشش ڪندا رهندا آهن.
اسان جي ڀاءٌ عبدﷲ جي گهڻي سفر ڪرڻ جو هڪ سبب مون کي اهو سمجهہ ۾ ايندو آهي تہ کيس شروع کان هڪ تجسس واري طبيعت حاصل ٿي آهي جنھن کيس پاڪستان جي اترين علائقن ۾ خوبصورت وادين تائين پھچايو، ان کان پوءِ يورپ جو سفر ڪيائين.
سفر ڪرڻ آسان ڪونہ آهي پر ڇا ڪجي جو تعليم يا پيشي ڌنڌي سبب سفر ڪرڻو ٿو پوي ۽ ان ماحول ۾ رهڻو ٿو پوي جتي توهان جو ڪو بہ يار دوست ۽ مٽ مائٽ نہ هوندو آهي، مڪمل اجنبي ماڻھن سان ڪارونھوار رکڻو پوندو آهي. سفر ڪرڻ جا نقصان تہ هوندا آهن پر بيشمار فائدا پڻ هوندا آهن. منھنجي خيال ۾ سڀ کان وڏو فائدو ان خطي جي ماڻھن جي نفسيات ۽ هلت چلت کي باريڪ بيني سان مشاهدو ڪرڻ جو سونھري موقعو ملندو آهي ۽ اهڙيون حقيقتون ظاهر ٿينديون آهن جيڪي ڪنھن بہ ڪتاب ۾ لکيل ڪونہ هونديون آهن.
مون کي ڊاڪٽري پيشي جي ڪري گهٽ ۾ گهٽ چئن ملڪن يعني پاڪستان، سعودي عرب، آئرلينڊ ۽ انگلينڊ ۾ ڪم ڪرڻ جو موقعو مليو، اتي موجود ڪيترن ئي ملڪن جي ماڻھن سان ڏيٺ ويٺ ۽ ڳالھہ ٻولھہ ڪرڻ جو موقعو مليو. ڀانت ڀانت جا ماڻھو ، پوءِ ڪي ڪارا تہ ڪي ڀورا ۽ ڪي وري اسان وانگر ڪڻڪ رنگا مليا. ڪي ماڻھو انتھائي ذهين ۽ اعلي تعليم يافتہ مليا پر ڪٿي ڪٿي بلڪل اڻ پڙهيل ڄٽن سان پڻ واسطو پيو.
ٻارن جي بيمارين جا مريض هر ملڪ ۾ ڏٺم ۽ انھن جو علاج ڪيم پر سڀني ملڪن ۾ هڪ جهڙائي ڏٺم جو ٻارن جو علاج دوا سان ڪرڻو پئي پيو پر سندن ماءُ پيءٌ جو وري نفسياتي علاج ڪرڻ جو اضافي بوج پڻ برداشت ڪرڻو پئي پيو ڇوتہ سمورا ماڻھو ٻارن جي باري ۾ تمام حساس هوندا آهن ڇوتہ جڏهن ٻار بيمار ۽ تڪليف ۾ هوندو آهي تہ مائٽن جي جذباتي ڪيفيت پنھنجي انتھا تي پھتل هوندي آهي، سو ٻارن جو ڊاڪٽر نہ صرف ٻار جو علاج توجھہ سان ڪندو آهي پر ان سان گڏ مائٽن جي جذبات کي ٿڌو ڪرڻ جي ڪوشش پڻ ڪندو آهي.
سعودي عرب ۾ اتان جا مقامي ماڻھو گهڻو ڪري سڀ پنھنجي مادري ٻولي ڳالھائي سگهندا آهن ۽ ڊاڪٽر کي “ دڪتور” چئي مخاطب ٿيندا آهن، هڪ دفعي هڪ ماڻھو مون کي ”حڪيم” چئي سڏيو، کائنس پڇيم تہ ڪھڙي ملڪ جو رهواسي آهين تہ ٻڌايائين تہ پاڻ لبنان جو آهي، اتي مون کي خبر پئي تہ لبنان ۾ ڊاڪٽر کي حڪيم چئبو آهي.
پنھنجي ٻار جي خراب حالت ڏسي پوءِ بہ صبر ۽ تحمل کان ڪم وٺڻ مون هت يورپ ۾ ڏٺو آهي، اڪثر ماڻھو آپي کان ٻاهر ڪونہ نڪرن. ٻئي طرف چيني ماڻھو جلدي آپي کان ٻاهر ٿي ويندا آهن. مصر جا ماڻھو پڻ روڄ راڙو ۽ پٽڪو ڪرڻ کان بہ گريز ڪونہ ڪن. انگريز ۽ آئرش ٻارن سان ڪو حادثو ٿي پوي ۽ ان کي ايمبولينس کڻي اسپتال پھچي ، بار جي عمر بہ 8 يا 9 سال هجي ۽ مائٽ پڻ اڃا نہ پھتا هجن پر بهادر ٻار مجال جو دانھن ڪوڪ ڪري يا روئي ۽ پنھنجي ماءٌ ۽ پيءٌ کي سڏي ۽ علاج ڪرڻ ۾ ڊاڪٽرن سان تعاون وارو ورتاءٌ ڪري، ان شي مون کي گهڻو متاثر ڪيو.
آئرلينڊ ۽ انگلينڊ ۾ ماڻھن جو هڪ وڏو گروھہ آهي جن جي ٻولي تہ انگريزي آهي پر هڪ خاص قسم جو لھجو جيڪو ٿورو عجيب هوندو اٿن، انھن ماڻھن جي ڪجهہ رسمن ۽ رواجن سبب هتي پڙهيل ماڻھو پوءِ اهي نرسون يا ڊاڪٽر هجن، انھن کان ٿورو پري رهڻ جي ڪوشش ڪندا آهن، انھن کي ٽريول ڪميونٽي ڪري چوندا آهن. اهي مولائي ۽ مستاني قسم جا ماڻھو، موڊ ٿئين تہ انگلينڊ ۾ ڪجهہ سال رهن، وري سال ٻن کان پوءِ لڏو پٽي وڃي آئرلينڊ ۾ رهن.
مون کي بہ آئرلينڊ جي مختلف شھرن ۾ رهڻ دوران اهڙي قسم جي ماڻھن کي ويجهي کان ڏسڻ جو موقعو مليو ان ڪري انھن سان ڳالھائڻ ٻولھائڻ ۾ ڪابہ ڏکيائي ڪانہ ٿيندي اٿم، آئرلينڊ جي ڪافي جڳھين تي ۽ انگلينڊ ۾ پڻ هڪ قافلي جي صورت ۾ گهر نما گاڏين ۾ رهڻ پسند ڪن ۽ موڊ تبديل ٿيڻ سبب گاڏين جي قافلي کي ڇڪي ٻئي شھر ۾ وڃي پنھنجو پڙاءٌ ڪن. اهڙن ماڻھن ۾ ٻہ چار ڳالھيون خاص هونديون آهن، پنھنجي سوٽ ۽ ماسات سان شاديون ڪندا آهن، پنھنجي ماين کي مار موچڙو پڻ ڪن، انھن مان ڪي ڪي هلڪيون ڦلڪيون چوريون چڪاريون پڻ ڪن. ڪڏهن ڪڏهن سندن عورتون ٻار کڻي اچي داخل ٿينديون آهن، پر سندن چھري تي ڌڪن زخمن جا نشان ظاهر هوندا آهن، ڇوتہ مڙس جي مار کائي اچي پھتي هوندي آهي. منھنجو پنھنجو خيال آهي تہ هي ماڻھو دل جا صاف ۽ سچا هوندا آهن، صرف پنھنجي ڳالھائڻ ۽ خاص لھجي جي ڪري ڪن حلقن ۾ ناپسند ڪيا ويندا آهن ۽ اڪثر ماڻھو هنن کان لھرائيندا آهن.
ڪافي ورهين جي مشاهدي مان مون تہ اهو سکيو آهي تہ انسان ڀلي ڪيڏي بہ مختلف طبيعت ۽ پس منظر جو هجي، پر ڪجهہ شين کي يڪدم پروڙي ويندو آهي. هر انسان پيار کي، همدردي کي، نفرت کي ۽ نظرانداز ڪرڻ کي چڱي طرح سمجهي ويندو آهي پوءِ ڀلي ڪھڙي بہ قوم جو هجي انتھائي قابل هجي يا بلڪل اڻ پڙهيل.
عبدﷲ تقريبن چاليھہ کن ملڪ گهمي چڪو آهي، ۽ سواءِ آمريڪا کنڊ جي دنيا جا سڀ کنڊ ڀيليا اٿئين ۽ سندس آمريڪا وڃڻ جو منصوبو پڻ آخري مرحلي ۾ آهي. پر هاڻ کيس هڪ گذارش ڪندس تہ ڀانت ڀانت جي ملڪن جي ماڻھن جي مخصوص نفسيات ۽ هلت چلت تي هڪ باب ضرور لکي.
ويجهڙائي ۾ عبدﷲ نہ صرف گهڻو لکيو آهي پر سٺو لکيو آهي ۽ وقت سان گڏ سندس قلم ۾ پختگي ۽ نکار اچي چڪو آهي ۽ اهو وقت پري ناهي جو سندس شمار سنڌي ٻوليءَ جي پھرين صف ۾ شمار نثر نگارن ۾ ٿيندو. مان عبدﷲ جي لاءِ بھترين تمنائون ۽ خواهشون رکان ٿو.
ڊاڪٽر مشتاق سومرو
ملٽن ڪينز انگلينڊ
مارچ 2022
Mushtaq.soomro@gmail.com