استنبول ۾ رولاڪيون ۽ سنڌ جي عورت جي آزادي جي سوچ
هوائي اڏي کان ٻاهر آيس تہ سج لھي چڪو هو، ٿوري دير ۾ ئي منھنجي ترڪ دوست گيمزي سندس ڪار ۾ اچي پھتي، اتي ئي ڪار ۾ سامان رکندي هڪ ٻئي کان حال احوال ورتاسين. مون گيمزي کي پنھنجي هوٽل لوڪا سئيٽس (جيڪو استنبول جي اناطوليا واري پاسي ڪڍيڪوئي جي علائقي ۾ هئو) جي ايڊريس پھريان ئي موڪلي ڇڏي هئي تہ جيئن هوءَ پھريان ئي ٿورو اندازو لڳائي ڇڏي تہ هوٽل هوائي اڏي کان ڪيترو پري آهي. ڪار ۾ ويھندي ئي ٻڌايائين تہ هوٽل تائين پھچڻ ۾ ڪلاڪ سوا لڳي ويندو پر وري بہ ٽريفڪ تي منحصر آهي، ڇاڪاڻ تہ استنبول جي ٽريفڪ تي ڪو بہ اعتبار ناهي. ڪيڏي مھل بہ جام ٿي سگهي ٿي.
گيمزي مون کان پڇو تہ هن ڀيري استنبول ۾ ڇا ڇا ٿو گهمڻ چاهين؟ مون چيو مانس تہ استنبول کي پھريان بہ گهمي چڪو آهيان، سو هاڻي ڪو خاص نہ، هن ڀيري استنبول ۾ هڪ مقامي ماڻھو وانگر هرو ڀرو هيڏانھن هوڏانھن چڪر ڏيڻ ٿو چاهيان، سو هاڻي اهو توتي آهي.
گيمزي گاڏي جي شيشي مان چنڊ ڏانھن اشارو ڪندي چيو تہ هلال ڏس، ربيع الاول جي شايد ٻين يا ٽين تاريخ هئي، چنڊ انتھائي سھڻو پي لڳو. ماضي ۾ لنڊن ۾ ٻہ ٽي سال رهڻ جي ڪري گيمزي جي انگريزي تمام سٺي آهي. گيمزي ۽ آءٌ جڏهن بہ ڳالھائيندا آهيون تہ ٻين ڳالھين جي وچ ۾ ترڪش ٻولي ۽ پاڻ وارين ديسي ٻولين جي ساڳين لفظن جي باري ۾ پڻ ڳالھائيندا آهيون، گهڻا لفظ ترڪش، سنڌي، اردو، پنجابي، سرائڪي ۽ فارسي ۾ ساڳيا آهن.
گيمزي مون کان ڪورونا جي باري ۾ پڇيو تہ سئيڊن ۾ ڇا پوزيشن آهي، مون ٻڌايو مانس تہ اتي بہ ڪيسز تہ ضرور آهن پراسان وٽ اتي هرو ڀرو جي هراسمينٽ ناهي، حڪومت جي گائيڊ لائينز تي ماڻھو عمل ڪن ٿا جنھن ۾ سوشل ڊسٽنس تي ماڻھو ڪوشش ڪري عمل ڪن ٿا، جيڪو اتي هونءَ بہ معاشري ۾ اڳ ۾ ئي موجود هئو. گيمزي ٻڌايو تہ هتي استنبول ۾ بہ ڪافي ڪيسز آهن پر هتي جيڪڏهن ڪيس هزار آهن تہ حڪومت ٻڌائي ٿي تہ هڪ سئو آهن، سو ڪو بہ اعتبار ناهي، سو هر ڪو پاڻ احتياط ڪري ۽ پنھنجي حفاظت پاڻ ڪري.
گيمزي ٻڌايو تہ هوءَ سندس والد کي جھاز ۾ ازمير کان استنبول اکين جو چيڪ اپ ڪرائڻ لاءِ وٺي پي آئي ۽ حيران ٿي تہ ڪلاڪ کان بہ گهٽ جي فلائيٽ هئي پر ماڻھو نہ پي مڙيا ۽ ڀرپور کاڌا پي کاڌن، چيائين جھاز جي ڪمپني وارن کي هن ڪورونا جي ڏکئي وقت ۾ گهٽ ۾ گهٽ کاڌو تہ نہ کارائڻ گهرجي، آءٌ تہ ماڻھن جي بي احتياطي مان ڊڄي وئي هئس. وڌيڪ ٻڌايائين تہ آءٌ خوش آهيان جو تون سياحتي جائين بدران عام مقامي ماڻھن وانگر ٿو گهمڻ چاهين نہ تہ سياحتي ماڳن تي گهڻي رش جي ڪري پاڻ اسٽريس ۾ رهون هان.
اسان ڪچھري ڪندا تقريبن سوا ڪلاڪ ۾ ڪڍيڪوئي جي علائقي ۾ پھچي وياسين. گيمزي مون کي هوٽل جي ڀر واري روڊ تي لاٿو ۽ چيائين تہ آءٌ گاڏي پارڪ ڪري ٿي اچان، آءٌ بہ جلدي جلدي هوٽل کي ڳولي اچي چيڪ ان ڪيو، سامان رکي بس ڪيم تہ گيمزي جو مئسيج آيو تہ هوءَ بہ هوٽل جي رسيپشن تي اچي وئي آهي، مون چيو مانس تہ مون کي رڳو پندرنھن منٽ ڏي تہ تيار تي اجهو آيس.
تيار ٿي هيٺ آيس تہ گيمزي پچيو تہ بک لڳي هوندئي، ان ڪري پھريان ماني کائي پوءِ ڪاڏي چڪر ڏيون. مون چيو ها ضرور. هوٽل کان ٻاهر اچي مون مرمرا سمنڊ جي ڪناري تي آباد هن استنبول جي ڪڍيڪوئي واري علائقي کي ٿورو غور سان ڏسڻ شروع ڪيو، ريسٽورنٽ ڀريل ۽ ويٺلن جا جام بہ ڀريل، سگريٽن يا شيشن مان نڪرندڙ دونھان، هر پاسي ترڪش کاڌن جي خوشبو، گهڻي قدر مقامي ترڪ يا ترڪي جي ٻين علائقن مان آيل ترڪ پئي نظر آيا. استنبول جي ٻين سياحتي ماڳن کان هتي ماحول سڪون وارو هو. تازي مڇي، فروٽ ۽ ڀاڄين ۽ مصالحن جا دڪان هر پاسي نظر پئي آيا. مرمرا سمنڊ ۾ پاڻي جا ننڍا ننڍا جھاز ايشيا ۽ يورپ جي وچ ۾ مسافرن کي هر وقت ڍوئڻ ۾ رڌل هئا.
ڪڍيڪوئي جي هن علائقي جي پويان هڪ تاريخ آهي، ڪڍي معني جج ۽ ڪوئي معني ڳوٺ، چيو وڃي ٿو تہ استنبول تي جڏهن اوٽمن يا عثماني سلطنت جي سلطان محمد فاتح قبضو ڪيو تہ ان کان پوءِ استنبول جي پھرئين عثماني خضر نالي جج کي هي علائقو ڏنو ويو جنھن کان پوءِ هن تي اهو نالو پئجي ويو، يعني جج جو ڳوٺ.
اسان ٿورو هيڏانھن هوڏانھن ڦري سري اچي سليم تاتار جي ريسٽورنٽ تي ويٺاسين، گيمزي ٻڌايو تہ سڄي استنبول ۾ هنن جا رڳو ٻہ ريسٽورنٽ آهن، جن تي گوشت سندن پنھنجي ذاتي فارم تان ايندو آهي.
اتي اڃا ماني جو انتظار پي ڪيوسين تہ هڪ فقير آيو، سڌو اچي مون کي چيائين تہ ويھن ليرن جو نوٽ ڏي، مون کان اڳئي گيمزي ترڪش ۾ ڪجهہ چيس تہ ماٺ ڪري هليو ويو، پھرين سوپ ۽ سلاد آيو، اهو سوپ پاڻ واري مڱن واري دال هئي، سلاد ۾ وري ڏاڙهون پيل هئا، انتھائي لذيذ. اتي وري هڪ ٻيو همراھہ آيو، گيمزي کي ڪجهہ ڪتاب ڏيکاريائين، ٿوري دير ڪجهہ ڳالھائڻ کان پوءِ گيمزي موبائل ڪڍي ڪا شئي چيڪ ڪئي، پوءِ همراھہ ويندو رهيو، مون گيمزي کان پڇيو هي ڇا چڪر هو، چيائين هي ليکڪ هو، پنھنجا ڪتاب ائين سڌا سنوان پاڻ پيو مارڪيٽ ۾ کپائي. ليکڪ چيس تہ جيڪڏهن وٺو نہ ٿا تہ ڀلا مون کي انسٽاگرام تي پسند ڪري ڇڏيو. اسٽاڪھولم ۾ جيڪو ترڪش ڪباب ملندو آهي، هتي ترڪي ۾ وري ٻئي قسم جو هو، ماني جي مٿان گوشت ۽ وري مٿان ٻہ ٻيون مانيون، واقعي تمام لذيذ هيو. مون ريسٽورنٽ تي نوٽ ڪيو تہ جيڪا ڪٽلري ڏنائون اها بہ پيڪ ٿيل هئي، جيئن جھازن ۾ ڏيندا آهن، شايد پليٽن جي مٿان بہ اڇي ڪلي ويڙهيل هئي.
ماني کائي پوءِ اتي ئي ڪڍيڪوئي جي علائقي ۾ ۽ مرمرا سمنڊ جي ڪناري تي چڪر ڏيندا رهياسين، وڏي رونق لڳي پئي هئي. مون کي لڳو هي علائقو شايد سڄي رات کليل رهندو هوندو. ماحول ۾ ٿوري ٿڌڪار ٿي تہ اچي ترڪي جي مخصوص چانھہ مخصوص ڪوپن ۾ پيتي سين. تقريبن رات جو يارهين وڳي اسان هڪ ٻئي کان موڪلايو. مون هوٽل تي اچي ٿورو هوٽل جو جائزو ورتو، ڪو خاص وڏو هوٽل نہ هو، شايد اٺ ڏھہ ڪمرا هوندس، صفائي جو تمام گهڻو خيال رکيل هو. ٿي سگهي ٿو ڪورونا جي ڪري عام حالتن کان ٿورو وڌيڪ خيال ڪندا هجن. هوٽل جي ڪمري ۾ پاڻي گرم ڪرڻ واري ڪٽلي، ٽي بيگز ۽ کير رکيل هو، مون چيو ڪم ڀلو ٿي ويو، چانھہ جو بندوبست ٿي ويو باقي ڇا کپي؟ ٽي وي هلائي ڏٺم تہ ٽي آر ٽيءَ تي ارطغرل ڊرامو پي هليو، جيڪو هاڻي پاڪستان ۾ ڪافي مشھور ٿيو آهي، مون اهو ڊرامو ٻہ ٽي سال پھريان ڏٺو هو. اڄ ڪلھہ پاڪستان ۾ يونس ايمري ڊرامو شروع ٿيو آهي، اهو ڊرامو جنھن بہ ڏٺو ان کان ارطغرل وسري ويندو. يونس ايمري جي ڊرامي جو تقريبن هر جملو نصيحت ۽ سبق حاصل ڪرڻ لاءِ آهي.
صبح جو تيار ٿي هوٽل جي ڇت تي موجود هوٽل جي مھمانن لاءِ نيرن واري هال ۾ آيس، مون کان اڳ هوٽل ۾ رهيل ڪجهہ مھمانن ناشتو پئي ڪيو، آءٌ ناشتي کان پھريان ان هال کان ٻاهر نڪري کليل ڇت تي آيس، هوا ۾ سمنڊ ۽ مڇي جو هڳاءٌ هو، هيٺ ماڻھن جي اچ وڃ شروع هئي. آس پاس جي گهرن جون تقريبن ڇتيون لھواريون ۽ انھن تي وري کپريل واريون سرون لڳل هيون، شايد برف باري جي ڪري تہ جيئن برف رجي پاڻ ئي هيٺ وهي وڃي. انھن سڀني ۾ نمايان وري مسجد جو منارو هو. موسم تمام وڻندڙ هئي، مقامي ماڻھن لاءِ هتي تقريبن سيارو هو، مون ٿوري گرمي پي محسوس ڪئي پر جيڪٽ پاڻ سان گڏ هئو. مون کي تڪڙ ڪانہ هئي، گيمزي اڳ ۾ ئي ٻڌائي ڇڏيو هو تہ هوءَ ساڍي ڏهين يا يارهين ڌاري ايندي. ناشتي واري هال جي ٻاهران ڇت تي هڪ وڏي عمر جي عورت ۽ ان سان گڏ ٻي نوجوان ڇوڪريءَ سگريٽن جا سوٽا پي هنيا. آءٌ ٿورو ٻاهر جو نظارو ڪري اچي ترڪي جي روايتي نيرن ڪرڻ لاءِ ويٺس. ٻاهر ڇت تي ويٺل نوجوان ڇوڪري اچي مون کان ڪمري جو نمبر پڇيو ۽ چيائين تہ تنھنجي ڪمري جي صفائي ڪرڻي آهي يا نہ، مون چيو مانس تہ آءُ رات ئي آيو آهيان ۽ ايتري ڪا صفائيءَ جي گهرج ناهي، پر وري بہ اوهان ڏسجو جيڪڏهن ٿوري گهڻي ضرورت هجي تہ ڪري ڇڏجو ۽ پاڻي جون بوتلون، ٽي بيگز ۽ کير رکڻ نہ وسارجو.
هال ۾ نيرن ڪرڻ وارا تقريبن سڀ ترڪ ڇوڪريون ۽ ڪجهہ وڏي عمر جون عورتون هيون، اتي هڪ ترڪ ڇوڪري پنھنجي ڪنھن يورپ جي گوري دوست سان پڻ آيل هئي، ان گوري ڇوڪري ٻڌايو تہ هي خاص ڪري استنبول پنھنجي هن دوست سان ملڻ آيو آهي. آءٌ اڃا اتي ناشتو ئي پي ڪيو تہ گيمزي جو مئسيج آيو تہ هوءَ اڌ ڪلاڪ چاليھن منٽن ۾ پھچي ويندي. آءٌ تيار ٿي هوٽل کان ٻاهر آيس تہ رونق ميلو وڌيل هو، دڪاندارن جي ماڻھن هوڪا پي ڏنا، آءٌ بہ گهمندو ڦرندو اچي ان ساڳي جڳھہ تي بيٺس جتي رات مون کي گيمزي لاٿو هو، ٿوري دير ۾ گيمزي بہ اچي وئي ۽ اسان ٻنھي استنبول کي مقامي ماڻھن وانگر گهمڻ لاءِ راھہ ورتي.
گيمزي چيو تہ گهٽ ۾ گهٽ پاڻ کي باسفورس وارو پاڻي جي جھاز وارو ٽوئر ڪرڻ گهرجي، مون چيو مانس تہ ٺيڪ آ اهو ڪري سگهجي ٿو. باسفورس استنبول جو ٻٽيھہ ڪلو ميٽرن جو هڪ قدرتي پاڻي جو رستو آهي جيڪو ڪاري سمنڊ ۽ مرمرا سمنڊ کي پاڻ ۾ ڳنڍي ٿو ۽ هن جي هڪ پاسي استنبول جو يورپ وارو پاسو ۽ ٻئي طرف وري استنبول جو اناطوليا يا ايشيا وارو پاسو آهي. اسان ڪڍيڪوئي واري علائقي مان نڪري يورپ وڃڻ واري رستي تي اچي چڙهياسين. اناطوليا يا ايشيا واري پاسي، اسڪودار ميونسپالٽي جي علائقي بيلربي مان باسفورس تي اڏيل پھرين سسپينشن پل تي اچي چڙهياسين، هي پل پندرهين جولاءِ 2016ع تي ترڪي ۾ فوجي بغاوت جي خلاف مارجي ويل شھيدن جي نالي تي سڏجي ٿي. يورپ واري پاسي وري بشڪتاش ميونسپالٽي جي علائقي اورٽيڪوئي اسڪوائر تي آياسين. استنبول ۾ هڪڙي مزي واري ڳالھہ آهي تہ اوهان گاڏي مان لھي چاٻيون ڪار پارڪنگ وارن کي ڏيو، رسيد وٺي هليا وڃو، اهو انھن جي مٿي جو سور آهي تہ گاڏي ڪٿي پارڪ ڪرڻي آهي، اسان بہ ائين ئي ڪيو. گيمزي ٻڌايو تہ هن اورٽيڪوئي واري علائقي ۾ ڪافي جديد تعليمي ادارا آهن ۽ ميرٽ انتھائي سخت هوندي آهي.
اورٽيڪوئي جي معني آهي وچون ڳوٺ، ڇاڪاڻ تہ هي باسفورس جي تقريبن وچ تي آهي. هي علائقو سلطنت عثمانيہ جي دور ۾ هڪ ننڍو مڇي مارڻ جو علائقو هوندو هئو، جيڪو پراڻي وقت کان وٺي سياحن جي دلچسپي جو مرڪز رهندو اچي. هن علائقي ۾ ڪافي ڪيفيٽيريا، ننڍا ننڍا چانھہ جا اسٽال، مھانگا تہ ڪي سستا ريسٽورنٽ، بار، ڪي باسفورس جي ڪناري سان تہ ڪي وري ٿورو پرڀريا. هن علائقي ۾ هر قسم جا ڪافي ننڍا ننڍا دڪان هئا. هينئر رش نہ هئڻ جي برابر هئي، گيمزي ٻڌايو تہ هتي هونءَ ڪافي رش ٿيندي آهي، ۽ گهڻو ڪري هتي رات جو ننڍا ننڍا ڪنسرٽ پڻ ٿين ۽ هن علائقي ۾ ڪافي نائيٽ ڪلبس پڻ آهن. مک چوڪ تي ماڻھن ڪبوترن کي داڻو پي ڏنو ۽ ڦوٽو پي ڪڍرايا. ڪي جوڙا وري باسفورس جي پاڻي ۾ نظرون وجهو ويٺا هئا. هونءَ تہ هن علائقي ۾ باسفورس جي ڪناري سان هڪ خوبصورت اورٽيڪوئي مسجد هئي پر خبر پئي تہ هن ئي علائقي ۾ عيسائين جو چرچ ۽ يھودين جي عبادتگاھہ سينوگوگ پڻ هتي ئي آهي.
اسان اتان چڪر ڏئي اچي باسفورس واري ٻيڙي جي وقت جي پڇا ڪئي، اڃا ڪلاڪ کن هو، سو اسان صلاح ڪئي تہ هاڻي ٿورو چانھہ جو دور هلي. اتي ڀرسان ئي اسان وڃي بيلتاش ريسٽ ڪيفي تي ويٺاسين. اتي ڪچھري ڪندي گيمزي ٻڌايو تہ هتي ترڪي ۾ گاڏي رکڻ مھانگي آهي ۽ اڃا تائين ان کي هڪ ضرورت نہ پر عيش ۽ عشرت جي نگاھہ سان ڏٺو ٿو وڃي ۽ ٽيڪس بہ ان حساب سان لڳايو ٿو وڃي. بھرحال قصو ڪوتاھہ، چانھہ پي اسان باسفورس ۾ هلڻ واري پاڻي جي سياحتي جھاز ۾ ٽڪيٽ وٺي اچي ويٺاسين، هيڏي وڏي جھاز ۾ رڳو ڪي پنجاھہ کن ماڻھو هئا ۽ سڀ جا سڀ جھاز جي مٿئين کليل حصي ۾ اچي ويٺا. گهڻي قدر ترڪ ئي هئا. نظارو انتھائي سھڻو هئو، باسفورس، سھڻا ماڻھو، اسان جي مٿان هي ڏيڍ ڪلو ميٽر پل، استنبول جي پھاڙن تي گهر، ترڪي جا چنڊ وارا ڳاڙها جهنڊا، باسفورس ۾ هر پاسي ننڍيون وڏيون ٻيڙيون، جھاز جي کاٻي پاسي کان ڪجهہ تاريخي محلن جون عمارتون بہ آيون جن ۾ فھيمہ سلطان ۽ خديجہ سلطان جا محل شامل هئا. مڇي ۽ ٻين سي فوڊ جا ريسٽورنٽ، قھوا خانا، ڪجهہ مشھور ۽ مھانگيون هوٽلون، ڪجهہ مسجدون، سفارتخانا، بابڪ جو علائقو ۽ روميلي حصار يعني روميلي جو قلعو آيو، هي قلعو سلطنت عثمانيہ جي دور ۾ سلطان محمد ٻئين جي حڪم تي1451ع ۽ 1452ع ۾ ٺھيو.
روميلي جي قلعي کان ٿورو اڳتي هلي جھاز کي باسفورس تي اڏيل ٻيون نمبر پل فاتح سلطان محمد جي هيٺان واپس ورايائون ۽ هاڻي اسان باسفورس جي ٻئي يعني اناطوليا واري ڪناري سان هلڻ شروع ڪيو. گيمزي ٻڌايو تہ باسفورس ۾ جھاز رڳو ماهر ڪپتان ئي هلائيندا آهن ڇاڪاڻ تہ ماضي ۾ ڪجهہ نون ڪپتانن مرڳو جھاز ٿي وڃي گهرن ۾ هنيا، ۽ ٻيو تہ باسفورس جو جيڪو ترو آهي اهو غير هموار آهي ان ڪري هتي وڏي مھارت جي ضرورت آهي. باسفورس جي هن پاسي ڪافي تاريخي محل، ڪيفيٽيريا، هڪ قلعو، معني تقريبن ٻنھي پاسي ڪم ساڳيو هو. گيمزي مٿي پھاڙي تي ڪجهہ گهرن ڏانھن اشارو ڪندي ٻڌايو تہ اهي گهر تمام گهڻا مھانگا آهن ۽ واقعي لڳا بہ پي، ۽ وري مزي جي ڳالھہ تہ انھن گهرن جي ڀرسان ئي وري عام رواجي گهر ٺھيل ها، گيمزي چيو اهو اٿئي استنبول، هتي توکي اهو ڪلاس جو وڏو فرق ائين ئي ملندو. بيلربي جي محل ۽ باسفورس تي اڏيل پھرين پل جي هيٺان جھاز وريو ۽ اچي پنھنجي اصل جڳھہ تي لنگر انداز ٿيو.
اسان واپس اچي اورٽيڪوئي واري پارڪنگ مان ڪار کئين ۽ هاڻي وري باسفورس جي ساڳئي ڪناري پرڪار ۾ اڳتي وڌڻ لڳاسين، ارناوتڪوئي جي علائقي کان ٿيندا اسان جڏهن بي بڪ جي علائقي مان لنگهياسين تہ گيمزي ٻڌايو تہ هن علائقي جو نالو بي بڪ يعني ترڪش ۾ ٻار آهي ۽ هن علائقي ۾ ڪافي مشھور ماڻھو نظر ايندا آهن. بي بڪ کان پوءِ آشيان ۽ بويا جيڪوئي جي علائقن مان ٿيندا اسان اميرگان پارڪ ڏانھن روانا ٿياسين. واٽ تي گيمزي پنھنجي يونيورسٽي بہ ڏيکاري ۽ يونيورسٽي، پنھنجا ۽ ڪلاس فيلوز جا قصا بہ وڏي جوش ۽ خروش سان ٻڌايائين. جڏهن گيمزي پنھنجي يونيورسٽي جا قصا پئي ٻڌايا تہ اتي مون کي منھنجي پياري دوست پير حمادﷲ خياروي جو يونيورسٽي جي زندگي تي لکيل ڪتاب “ڄامشوري جو الودائي ڀاڪر“ ذهن تي تري آيو. اهو ڪتاب سنڌ يونيورسٽي جي ان دور جي روزاني جي ڊائري آهي جنھن ۾ روزاني جا واقعا لکيل آهن، جنھن ۾ سنڌ يونيورسٽي خاص ڪري آرٽس فيڪلٽي، هاسٽل، حيدرآباد، ڇوڪرن ۽ ڇوڪرين جا گڏيل ٽوئر، ان دور جي شاگرد سياست، شاگردن ۽ شاگردياڻين جي پيار ۽ محبت جا قصا ۽ گهڻو ڪجهہ ان ڪتاب ۾ پڙهڻ لاءِ ملي ٿو. ڪتاب ۾ سائين عبدالعزيز مگسي جا قصا بہ انتھائي دلچسپ ۽ ڪتاب جو محور لڳن ٿا. ڪتاب کي پڙهڻ دوران ڪيڏي مھل تہ وڏا ٽھڪ نڪريو وڃن تہ ڪٿي وري ماڻھو ٿورو ڏکارو بہ ٿي پئي ٿو. طارق عالم ابڙي جي مطابق تہ آءٌ چاهيندي بہ هن ڪتاب جا آخري صفحا نہ پڙهي سگهيو آهيان. آءٌ پاڻ اها ڪيفيت سمجهي سگهان ٿو، جڏهن اهو ڪتاب مارڪيٽ ۾ آيو هو تہ اسان بہ انھن ئي ڏينھن ۾ يونيورسٽي مان تعليم مڪمل ڪري نڪرڻ وارا هئاسين.
ٻي هڪ جاءِ تي گيمزي ڪنھن عمارت ڏانھن اشارو ڪري ٻڌايو تہ هي اتي بہ ننڍي هوندي رهيا آهن ۽ سندس پيءُ کيس صبح سويل هنن رستن تان اسڪول وٺي ويندو هو.
اميرگان باغ پھاڙي تي ٺھيل آهي ۽ ڪٿي هيٺ تہ ڪٿي مٿي. اسان گاڏي اتي پارڪ ڪري پنڌ ئي پنڌ گهمڻ شروع ڪيو. انتھائي سھڻو پارڪ، خوبصورت گل، تلاءَ ۽ انھن ۾ مختلف قسمن ۽ رنگن جون مڇيون، پاڻي جا آبشار، پنڌ ڪرڻ جا رستا، اتي هڪڙو ننڍو اسٽال بہ هو جتي مختلف گلن ۽ ٻوٽن جا ٻج ۽ چڪيون پئي مليون، گيمزي ٻڌايو تہ پھريان هتان ماڻھو گلن جون چڪيون پٽي ويندا ها، پوءِ هنن اهو فيصلو ڪيو تہ ماڻھن جي سھولت خاطر انھن کي ٻج ۽ چڪيون وڪرو ڪجن تہ جيئن باغ بہ بچي ۽ ماڻھن کي سھولت بہ ٿئي. هن باغ ۾ مختلف رنگن جون پراڻي دور جون ڪجهہ عمارتون هيون جن ۾ انھن ريسٽورنٽ کولي ڇڏيا آهن. گيمزي ٻڌايو تہ هتي استنبول ۾ ڪافي ريسٽورنٽ آهن جيڪي ميونسپل جي ملڪيت ۾ اچن ٿا ۽ ان وقت جو شھر جو ميئر انھن جو باس هوندو آهي، ان جو سبب اهو آهي جو شھرين کي هرعلائقي ۾ صاف سٿري، سٺي ۽ معقول رقم تي کاڌو ملي ۽ ان سان گڏوگڏ ماڻھن کي نوڪريون پڻ ملن ٿيون، گيمزي چيو تہ پاڻ صبح بہ جھاز تي ٽوئر ڪرڻ کان پھريان جنھن ڪيفيٽيريا تي ويٺا هئاسين اهو بہ استنبول جي ميونسپالٽيءَ جي ملڪيت ۾ اچي ٿو. اسان اتي مانجهاندو ڪيو، هونءَ تہ باغ ۾ رش گهٽ هئي پر ريسٽورنٽ ڪافي ڀريل هو.
گيمزي مون کي ٻڌايو تہ هوءَ مٿئين هفتي ستن انتھائي سھڻين ڍنڍن جي علائقي بولو ۾ پنھنجين ڪجهہ ساهيڙين سان گڏ ڪيمپنگ ڪرڻ لاءِ ويندي ۽ جيڪڏهن منھنجي دل چوي تہ ترسي پوان، مون کيس مھرباني چئي ٻڌايو تہ نہ هن دفعي ٿوري جلدي آهي پر ٻئي دفعي انشاءَﷲ.
اسان اميرگان پارڪ تقريبن چئين بجي ڇڏيو. گيمزي چيو تہ هاڻي هلون ٿا منھنجي ننڍي هوندي جي پاڙي ۾ جتان استنبول هٿ جي هڪ تريءَ تي نظر ايندو. اسان هن دفعي يورپ واري پاسي روميلي قلعي جي ويجهو باسفورس تي اڏيل ٻيون نمبر پل فاتح سلطان محمد تان ڪراس ڪري اچي اناطوليا واري پاسي ڪاواجڪ جي علائقي ۾ پھتاسين ۽ مختلف روڊن ۽ رستن تان ٿيندا اچي چمليجا واري علائقي ۾ پھتاسين ۽ اتي هڪ هنڌ گيمزي کلندي چيو تہ هاڻي تيار ٿي. اوچتو رستا پھاڙي طرف وڃڻ لڳا ۽ انتھائي اونچا ها هڪ هنڌ تہ ذري گهٽ نوي ڊگري تي ڪار هئي پر آءُ تہ نارمل ويٺو هيس، گيمزي پڇو توکي ڊپ ڪونہ ٿيو، مون چيو مانس ٿورو ٿيو پر هرو ڀرو اهڙي ڳالھہ بہ ناهي، مون پاڪستان ۾ ان کان بہ خطرناڪ رستن تي سفر ڪيو آهي، خاص ڪري نانگا پربت جي بيس ڪيمپ واري پاسي ويندي، قراقرم هائي وي کان مٿي جيڪو جيپ جو ٽريڪ تتو ڳوٺ تائين وڃي ٿو رڙيون تہ ماڻھوءَ جون اتي ٿيون نڪرن، چيومانس توکي ڪڏهن اوڏانھن وٺي هلندس. سندس هن ننڍپڻ واري علائقي ۾ گيمزي ڏاڍي جوش ۽ جذبي ۾ اچي وئي، مون کي سندس پرائمري ۽ هاءِ اسڪول ڏيکاريائين ۽ هڪ هنڌ وري ذري گهٽ نوي ڊگري تي گاڏي بيھاري چيائين تہ هن مٿين عمارت کي ڏس، مون ڏٺي، چيائين منھنجو ننڍ پڻ ان گهر ۾ گذريو آهي، ٻارن کي اتي راند کيڏندي ڏسي چيائين تہ اسان بہ بلڪل ائين ئي هنن گهٽين ۾ راند کيڏندا هئاسين. گيمزي ڏاڍي خوش هئي هتي اچي.
اسان جي اڳلي منزل چمليجا جي پھاڙي هئي، اسان پارڪنگ ۾ گاڏي بيھاري، مٿي چڙهڻ شروع ڪيو، هن پھاڙيءَ تان استنبول کي ائين ڏسي سگهجي ٿو جيئن اهو هٿ جي تريءَ تي هجي، انتھائي سھڻو نظارو، هتي ڪافي ماڻھو هئا، گهڻي قدر سڀ ترڪ، ڪن پڪنڪ پي ڪئي تہ ڪي وري نماز لاءِ مسجد ڏانھن پي ويا، ڪي فوٽو ڪڍائڻ ۾ مشغول تہ ڪن جي ڪنن تي موبائل فون هئا. هن پھاڙي تي ڪجهہ فوٽوگرافر پڻ گهميا پئي جيڪي اتي جو اتي فوٽو ڪڍي پرنٽ ڪري پيا ڏين. هتي بہ ڪيفيٽيريا ۽ کاڌي پيتي جا ڪجهہ اسٽال هئا، ۽ ڪافي ايريا ۾ وري هڪ وڻڪار جي هيٺان پارڪ ٺھيل هئو ۽ اتي مختلف قسمن جا گل، ڦوهارا ۽ ننڍا ننڍا اسٽول ٽيبلن جي چوڌاري رکيل هئا، گيمزي ٻڌايو تہ هتي خاص ڪري اونھاري جي موسم ۾ ماڻھو رات دير تائين اچي ويھندا آهن ۽ راڳ جو مزو وٺندا آهن، چيائين اسان بہ جڏهن هن علائقي ۾ رهندا هئاسين تہ گهڻو ڪري رات جو هتي ئي ايندا هئاسين.
اسان کي هتي سج لھڻ جو نظارو ڪرڻو هو ۽ سج لھڻ ۾ اڃا ڪجهہ وقت هو، سو هڪ ريسٽورنٽ ۾ وياسين ۽ وڃي هڪ خوبصورت کليل ٽيرس ۾ ويٺاسين ۽ اتي چانھہ جو مزو ورتوسين. اتي ڪجهہ وڏي عمر جون عورتون اچي ڀرسان واري ٽيبل تي ويٺيون جيڪي پاڻ ۾ دوست پي لڳيون ۽ ساڳئي طرح سان وري ڪجهہ ٻيون نوجوان ڇوڪريون ٿورو پر ڀرو ٿي اچي ويٺيون، اهي بہ پاڻ ۾ دوست ٿي لڳيون. مون انھن کي ڏسي گيمزي کي چيو تہ اها منھنجي خواهش آهي تہ پاڪستان ۽ خاص ڪري سنڌ جي عورت کي بہ ايتري آزادي هجي جو هوءَ پاڻ ٻاهر اڪيلي وڃي پنھنجين ساهيڙين سان ائين ڪنھن ڪيفيٽيريا تي بي خوف ٿي وڃي ويھي. گيمزي چيو هڪ ڏينھن ائين ضرور ٿيندو، مون چيومانس تہ پاڪستان ۾ وڏن شھرن ۾ تہ هاڻي اهو ممڪن آهي پر اڃا ننڍن شھرن ۾ عورت ايتري آزاد ناهي ٿي. گيمزي ٻڌايو تہ هو پاڻ ۾ ٽي ڀينر آهن ۽ سندن والدين ٽنھي کي اعلي تعليم ڏياري آهي، تعليم سان گڏوگڏ تربيت تي پڻ گهڻي توجھہ ڏني وئي آهي ۽ اسان کي غلط ۽ صحيح جي باري ۾ پڻ ٻڌايو ويو آهي.
پاڻ وٽ سنڌ ۾ عورتن جي حوالي سان شيون هن وقت متوازن پيون هلن، هڪ پاسي پاڻ هاڻي اهو واضع ڏسي سگهون ٿا تہ سنڌ جون ڇوڪريون تعليمي ميدان ۾ پاڻ ملھائين پيون، هاڻي اهي علم حاصل ڪرڻ لاءِ چين کان بہ گهڻو اڳتي نڪري آمريڪا، آسٽريليا، يوڪرين، بلغاريا، يوڪي، فنليڊ ۽ ٻين الائي ڪھڙن ڪھڙن ملڪن تائين اڪيلي سر نڪري پيون آهن ۽ ظاهري ڳالھہ آهي تہ انھن کي سندن گهر ڀاتين جي مڪمل مدد ۽ حمايت حاصل هوندي، نہ تہ پاڻ وٽ رڳو بازار ۾ بہ عورت اڪيلي نہ وڃي سگهندي هئي.
گذريل سال ادي رخسانہ ڪانڌڙو (جيڪا فنلينڊ ۾ پي ايڇ ڊي پئي ڪري) وٽ سنڌ کان ادي ڪالاونتي ۽ سندس ڌيءَ روشني فنلينڊ ۾ گهمڻ آيون، اتي ڪجهہ وقت گذارڻ کان پوءِ انھن ٽنھي سنڌ جي نياڻين پنھنجي سر پاڻ يورپ جا ڪجهہ ملڪ گهمڻ جو ارادو ڪيو، سڀ کان پھريان اهي پاڻي واري جھاز جي ذريعي سئيڊن آيون، اتي ڪجهہ ڏينھن رهڻ کان پوءِ ريل گاڏي جي رستي ڊينمارڪ ويون، وري اتان کان پوءِ جرمني، هالينڊ، بئلجيم، فرانس، سئٽزرلينڊ کان ٿينديون وري هڪ دفعو جرمني، چيڪ ريپبلڪ، پولينڊ ۽ بالٽڪ ملڪن لٿوينيا ۽ ليٽويا کان ٿينديون اسٽونيا جي شھر ٽالن کان پاڻي واري جھاز ۾ چڙهي واپس فنلينڊ پھتيون. منھنجي خيال ۾ اها ايڏي همٿ هجڻ داد لائق آهي، ۽ چوندا آهن تہ جنس يا جسماني مضبوطي نہ پر انسان جي ارادي ۾ اصل طاقت هوندي آهي. هاڻي پاڻ اهو بہ ڏسون ٿا تہ سنڌ جي عورت هاڻي ڪميشن جا امتحان پاس ڪري پوليس ۽ روينيو جھڙن کاتن ۾ پنھنجون ذميواريون نڀائن پيون.
ٻئي پاسي پاڻ وري ڏسون تہ پاڻ کي سنڌ جي عورت وري تمام گهڻي مظلوم ۽ پيڙيل بہ لڳي ٿي، روز اخبارن ۾ هانءٌ ڏاريندڙ واقعا رپورٽ ٿين ٿا ۽ انھن کي پڙهڻ کان پوءِ لڳندو آهي تہ سنڌ جي ان مظلوم عورت کي اهڙي دلدل مان نڪرڻ لاءِ اڃا تمام گهڻو وقت لڳندو، منھنجي خيال ۾ ان جو واحد حل تعليم سان گڏوگڏ تربيت آهي، جتي عورت کي مڪمل آزادي هجي پر ان جي تربيت ۾ اهو شامل ضرور هجي تہ اها آزادي پنھنجي خاندان، مذهب، معاشري، روايتن ۽ ثقافتن کي ڪنھن بہ صورت ۾ ڇيھو نہ رسائي. جتي تربيت جو سوال آهي اتي آءٌ اهو بہ ضرور چوندس تہ نہ رڳو ڇوڪرين پر ڇوڪرن جي بہ تربيت ساڳئي نموني هئڻ گهرجي. اسان کي ان لاءِ فريڊم ود ريسپانسيبلٽي Freedom with Responsibility جو ماحول تيار ڪرڻ گهرجي.
چمليجا جي پھاڙيءَ تان اسان استنبول جو ۽ استنبول جي مٿان سج لھڻ جو ڀرپو نظارو ڪيو. واپسيءَ تي گيمزي مون کان پڇيو تہ تنھنجو سڀاڻي جو پروگرام ڪيئن آهي، آءُ آفيس کان پوءِ اچي سگهان ٿي، مون چيو مانس تون تڪليف نہ ڪر، منھنجي فلائيٽ آهي رات جو سو آءٌ شام ڌاري تہ هونءَ ئي هوائي اڏي لاءِ نڪري ويندس ۽ سڀاڻي منجهند جو منھنجي هڪ ٻي دوست جانن مون سان ڪڍيڪوئي ۾ ملڻ ايندي. واپسي تي باسفورس تي رات جو نظارو ڪرڻ لاءِ هڪ ٻن جائين تي بہ ٿورو بيٺاسين. گيمزي مون کي واپس هوٽل تي ڇڏيو، مون کيس چيو تہ تنھنجي تمام گهڻي مھرباني جو هيڏو وقت تو منھنجي لاءِ ڪڍيو. وري ملڻ جو چئي هڪ ٻئي کان موڪلايوسين.
هوٽل تي واپس اچڻ کان پوءِ وري ٿورو ٻاهر وڃي پيٽ جي پوڄا ڪئي پوءِ واپس اچي دوست ناهيان ميمڻ سان فون تي ڳالھايم، ناهيان حيدرآباد جو اصل رهاڪو آهي، جيڪو هن وقت استنبول ۾ رهي ٿو ۽ سندس گهر واري اتي جي ڪنھن يونيورسٽي ۾ پي ايڇ ڊي پئي ڪري. ميمڻ صاحب موري جي هڪ بئنڪ ۾ پڻ ڪم ڪري چڪو آهي. ترڪي، استنبول ۽ ترڪ ماڻھن جي روين تي ڪافي وقت ڪچھري ٿي. ڪنھن سنڌي دوست سان استنبول ۾ ڪچھري ڪري ڏاڍو مزو آيو.
صبح جو اک کلي تہ ڀائو فاروق جو مئسيج آيل هو تہ اسان جي چاچي فاطمہ هن فاني دنيا مان لاڏاڻو ڪري وئي آهي، ان خبر انتھائي ڏکارو ڪري ڇڏيو.
چاچي جيئن تہ بيمار هئي ۽ منھنجو ارادو هو تہ آءٌ جڏهن ڪراچي پھچي موري ويندس تہ چاچي سان حيدرآباد ۾ ملندو ويندس پر ائين نصيب نہ هو. اسان جي خاندان ۾ مون چاچي فاطمہ، پڦي نورخاتون ۽ پنھنجي امڙ شھناز کي ڪڏهن بہ نماز قضا ڪندي نہ ڌٺو. چاچي فاطمہ تہ هي فاني جھان ڇڏڻ کان پھريان بہ فجر جي نماز اشارن ۾ ادا ڪئي. ﷲ سائين ٽنھي کي جنت ۾ جاءِ ڏي.
منھنجو پھريان پروگرام هو تہ صبح جو جانن جي اچڻ کان پھريان ٻيڙي ۾ چڙهي وري هڪ دفعو يورپ وارو پاسو گهمي ايندس پر پوءِ دل نہ چيو، نيرن ڪري اتي ئي هوٽل جي ڪمري ۾ ويٺو رهيس. جانن چيو هو تہ هوءَ تقريبن هڪ وڳي ڌاري ايندي، آءُ تقريبن يارهين لڳي ڌاري هوٽل کان نڪري اتي ڪڍيڪوئي ۽ مودا جي علائقن ۾ ڦرندو رهيس، هڪ بجي ڌاري جانن آئي ۽ اسان پھريان منجهند جي ماني کائڻ جو ارادو ڪيو. مون جانن کي نہ ٻڌايو تہ پوئتي اسان جي خاندان ۾ قضيو ٿي پيو آهي، ڪوشش ڪري مون عام رواجي رويو رکيو. اسان مانجهاندي کان پوءِ اتي وري ساڳين جاين تي گهمندا رهياسين. مودا جي علائقي ۾ نوجوان جوڙا جوڙا مرمرا سمنڊ جي ڪناري تي ويٺا ها. اتي ڪنھن ڊرائنگ پي ڪئي تہ ڪو وري ڪو ڪتاب پڙهي رهيو هو. جانن ٻڌايو تہ هوءَ اڄ هڪ نئين نوڪريءَ لاءِ انٽرويو ڏئي آئي آهي ۽ اميد آهي تہ اها نوڪري کيس ملي ويندي. اسان اتان کان پوءِ پنڌ ڪندا اچي هڪ ڪيفيٽيريا ۾ ويٺاسين. ڪيفيٽيريا ۾ نوجوان سگريٽن جي سوٽن ۾ مشغول هئا. اسان اتي چانھہ ڪيڪ جو مزو ورتو ۽ مختلف موضوعن تي ڪچھري ڪندا رهياسين. جانن ٻڌايو تہ هاڻي سندس ذميواريون وڌي ويون آهن ڇاڪاڻ تہ سندس وڏو ڀاءٌ جيڪو پھريان هتي استنبول ۾ پوليس ۾ هو ان جي بدلي ترڪي جي ڪنھن ٻئي علائقي ۾ ٿي وئي آهي ۽ هوءَ هاڻي سندس ماءٌ ۽ پيءٌ سان اڪيلي ٿي رهي، جنھن جي ڪري هاڻي سندس ذميواريون وڌيل آهن.
تقريبن چئين لڳي اسان ڪيفيٽيريا تان اٿي واپس ڪڍيڪوئي واري علائقي ۾ آياسين، جتي مون جانن کان موڪلايو ۽ سندس وقت ڪڍي اچڻ جي لاءِ سندس مھرباني ادا ڪئي ۽ هوٽل تان بيگ کڻي سڌو هوائي اڏي جو رخ ڪيم.