ڳوٺ ويندي استنبول جو چڪر
اسان جي رهڻ واري هوٽل استنبول جي يورپ واري پاسي سلطان احمد يا احمت جي علائقي ۾ هئي جيڪو سياحن جي رهڻ ۽ گهمڻ جو مشھور ۽ مصروف علائقو آهي. ٻاهر وڏي رونق لڳي پئي هئي، گهڻائي اولھہ جي ملڪن جي سياحن جي پئي لڳي جيڪي رات جي ماني کائڻ ۽ ڪجهہ پيئڻ ۾ مصروف هئا. اسان بہ پھريان اتي هيڏي هوڏي ٿورو چڪر ڏنو جنھن کان پوءِ اچي پيٽ پوڄا ڪئي سين. مون اتي محسوس ڪيو تہ ترڪ بہ پاڻ وانگر گهڻي قدر شھپر رکن ٿا. اسان ٿوري دير اتي گهمي ڦري پوءِ واپس هوٽل تي اچي وياسين.
ٻئي ڏينھن صبح جو تيار ٿي نيرن ڪري ٿورو رولاڪين لاءِ نڪتاسين. ڀانت ڀانت جا بي فڪرا سياح استنبول ۾ تمام گهڻي تعداد ۾ ڏسڻ ۾ اچن ٿا. ترڪي اڄ بہ دنيا جي سياحن کي پاڻ طرف متوجھہ ڪيو بيٺو آهي ۽ ان ۾ ڪو شڪ ناهي تہ جيڪي ملڪ سياحن کي سھولتون ڏين ٿا ۽ انھن جو خيال رکن ٿا تہ ماڻھو انھن ملڪن جو سفر ڪرڻ لاءِ ڇڪجي اچن ٿا. ٺڳ ۽ بشني هتي بہ جام آهن، پر هتي سياحن کي اغوا ڪرڻ يا مارڻ جو ڪو سلسلو ناهي. هتي ناچ گانن جون ڪلبون بہ آهن تہ عبادت لاءِ مسجدون بہ، جنھن کي جيڏانھن وڃڻو آهي اهو اوڏانھن وڃي سگهي ٿو، ڪا رنڊ روڪ ناهي.
استنبول ۾ پيسي جي ڏيتي ليتي مھل ٿورو غور ۽ خيال ڪرڻ کپي نہ تہ ماڻھو ٺڳجي سگهي ٿو ۽ آءُ اتي ٺڳجي ويس. ٿيو ائين جو اتي گهمندي ڦرندي اسان ٽوپ ڪاپي جو عجائب گهر ڏسي ٻاهر آياسين تہ خيال ٿيو تہ هن عجائب گهر جي باري ۾ ڪجهہ ڪتاب دوستن لاءِ وٺان جن جي فرمائش اڳ ئي سنڌ مان ٿيل هئي. اتي موجود هڪ گهورڙئي سان قيمت ڳالھائي پنج کن ڪتاب ورتم، پيسا کليا نہ هئا سو ٻڌو نوٽ ڏيڻو پئجي ويو ۽ همراھہ بقايا پيسا ڪتابن سان گڏ ڏنا ۽ اسان اتان روانا ٿي وياسين، اڃا ٿورو اڳتي هلياسين تہ هڪ همراھہ ڪا مٺي شئي وڪڻي رهيو هو سو خيال ٿيو تہ اها وٺي کائجي، کڻي جو ڏسان تہ جيڪي گهورڙئي پيسا واپس ڪيا ها اهي ٻٽونءَ ۾ لڀن ئي ڪونہ، مون دل ۾ سوچيو گهورڙيو ڏاڍي ڪري ويو. بھرحال بچاءُ ٿي ويو، گهڻو نقصان نہ ٿيو، همراھہ وري بہ ٽيھارو کن يوروز جي ڏهاڙي مون مان ڪڍي ويو.
اهو ڏينھن اسان اتي گهمندا ڦرندا رهياسين، اسان جي نصيب ۾ جمع جو ڏينھن هئو، سو اسان اتي جمع جي نماز (سلطان احمد جنھن کي بليو مسجد پڻ سڏين) ۾ پڙهي ۽ انھي جي ڪري مسجد گهمڻ جو موقعو پڻ ملي ويو. شام ڌاري واپس هوٽل تي آياسين تہ اتي منھنجي دوست گليزار جو مئسيج آيو تہ استنبول ۾ ڀليڪار ۽ سڀاڻي آءُ سلطان احمد ۾ فلاڻيءَ جاءِ تي پھچندس ۽ تون بہ اتي ئي پھچي وڃجانءِ. اسان رات جو هڪ دفعو وري نڪتاسين تہ ماحول جو مزو هلي وٺون، ماني بہ کائون ۽ اها جاءِ بہ ڏسجي جتي سڀاڻي گليزار ايندي. آءُ ان جاءِ تي اڃا پھتس تہ اتي هڪ نوجوان اچي ڳالھائڻ شروع ڪيو، جڏهن خبر پيس تہ پاڪستان جو آهيان تہ ڏاڍي گرم جوشيءَ سان مليو ۽ حال احوال وٺڻ لڳو. پھريان مون کي ٿورو شڪ ٿيو تہ متان ڪو ٺڳ نہ هجي پر اهو منھنجو خيال غلط هو.
ٺڳن جي ڳالھہ نڪتي آهي تہ هي قصو بہ لکڻ وٽان آهي تہ اتي استنبول ۾ مون ۽ عالم ان ساڳئي رات هوٽل تي ويٺي ويٺي اوچتوسوچيو تہ استنبول جي نائيٽ لائيف ڏسجي تہ ڪيئن آهي، سو رٿيوسين تہ هلي ٿا ڪنھن ڪلب ۾ ويھي ناچ گانو ڏسون ۽ ٻڌون. سلطان احمد واري علائقي مان ٽيڪسي ڪري اچي تڪسيم واري علائقي ۾ پھتاسين. کٽي کنيو ۽ دلالن جي ور چڙهي وياسين. دلالن وڏي عزت سان وٺي وڃي هڪ ڪلب ۾ پڄايو ۽ ڪلب وارَن کان پنھنجي ڪميشن وٺي رمندا رهيا. اسان کي اڃا اتي ويٺي ڪجهہ منٽ ئي گذريا تہ ٻہ نوجوان ڇوڪريون اچي اسان جي ڀر ۾ ويٺيون ۽ ڳالھائڻ شروع ڪيائون ۽ بيرو بہ کائڻ ۽ پيئڻ جو سامان اسان سڀني جي اڳيان ٽيبل تي رکندو ويو جيڪو اسان آرڊر ئي نہ ڪيو هئو، پر اصل ۾ انھن ڇوڪرين پي اهي آرڊر ڪيا. آءُ اتي سمجهي ويس تہ هتي ضرور ڪا گڙٻڙ آهي، مون پنھنجي ڀر ۾ ويٺل ڇوڪري کي چيو تہ مون کي تنھنجي ڪمپني جي ضرورت ناهي ۽ تون وڃي سگهين ٿي پر سائين ڇوڪري نہ اٿي ۽ ان کان پھريان جو بيرو سندس ٻيا آرڊر بہ کڻي اچي آءُ اٿي کڙو ٿيس ۽ پاڻ واري دوست کي بہ چيم تہ پيارا خيال ڪر مون کي هتي گڙٻڙ ٿي لڳي ۽ هل تہ هتان نڪري هلون پر همراھہ ڇوڪري سان ڪچھري ۾ لڳو رهيو ۽ ڇوڪري وڃي پئي آرڊر جي مٿان آرڊر ڏيندي.
آءُ اتان اٿي وڃي ٻئي پاسي ويٺس ۽ ماحول کي پرکڻ جي ڪوشش پي ڪيم تہ اڌ مني ڪلاڪ کان پوءِ عالم جو مئسيج آيو تہ يار جلدي اچ هتي ٿوري گڙ ٻڙ ٿي وئي آهي، اتي پھتس تہ ڪلب وارا، همراھہ جو ڪو چار پنج سئو ڊالرن جو بل ڪڍيو بيٺا هئا ۽ بحث مباحثو جاري هئو، عالم چئي ڇوڪرين جو بل وڃي ڇوڪرين کان وٺو انھن جو بل آءُ ڇو ڀريان، ۽ مون اتي ڏٺو تہ اهي ساڳيون ڇوڪريون وري ٻين ٽيبلن تي نون شڪارن سان ويٺيون هيون، بھرحال هڻندي ماريندي اڍائي ٽي سئو ۾ يار جي جان ڇٽي. پوءِ اندازو لڳو تہ اتي جو ڪو ماحول ائين هئو جو جيڪي ڇوڪريون اتي جنھن سان ڪمپني ڪنديون تہ انھن جو بل بہ اهي مرد ڀريندا، ۽ مون کي پڪو يقين آهي تہ اهي جيڪو بہ آرڊر ڪنديون هونديون، بيرا ڏئي انھن کي رڳو پاڻي ويندا هوندا تہ جيئن هو پنھنجي هوش حواسن ۾ رهن تہ جيئن اهي وڌ کان وڌ شڪار ڦاسائي سگهن.
بھرحال جتي ٺڳ ۽ لالچي ماڻھو آهن اتي وري تمام پيارا ۽ بھترين ۽ مددگار ماڻھو بہ ڀريا پيا آهن، بلڪہ چوڻ ائين گهرجي تہ دنيا ۾ سٺن ماڻھن جو تعداد خراب ماڻھن کان وڌيڪ آهي. هونءَ بہ ٽيڪسي ڊرائيور، هوٽلن وارا يا اهي ماڻھو جن جو واسطو سڌو سنئون ٻاهرين ملڪن جي سياحن سان آهي انھن جو موازنو عام ماڻھن سان ڪرڻ صحيح ناهي ۽ ائين بہ ناهي تہ ڪو ٽيڪسين، هوٽلن، ريسٽورنٽس يا جن جو سياحن سان واسطو پوي ٿو، سڀ جا سڀ خراب يا لالچي آهن، انھن ۾ بہ بھترين قسم جا ماڻھو هوندا آهن.
ٻئي ڏينھن صبح جو ساڳي ڪرت، تيار ٿي ٻاهر آياسين، عالم کي اڄ پنھنجي منھن سان گهمڻو هئو ۽ مون کي وري منھنجي ترڪ دوست گليزار سان ملڻو هئو ۽ آءُ ان مقرر هنڌ تي پھتس تہ گليزار اڳ ئي اتي پھچي چڪي هئي. هڪ دفعو وري استنبول ۽ ترڪي ۾ ڀلي ڪار ڪندي مرحبا چيائين ۽ مون کان پڇيائين تہ اوهان جو پھريون ۽ ٻيون ڏينھن هتي ڪيئن گذريو، سڄو حال احوال ڏنو مانس، پاڻ رنج بہ ٿي پر وري کلي بہ ڏاڍو ۽ چيائين تہ تو واري دوست کي رات ننڍ نہ آئي هوندي، مون چيو مانس ها بلڪل ائين تہ آهي. مون کيس چيو تہ تنھنجي مھرباني جو وقت ڪڍي ملڻ لاءِ آئي آهين، گليزار پنھنجي مصروفيت مان هڪ سڄو ڏينھن ڪڍي مون سان ملڻ ۽ استنبول گهمائڻ لاءِ آئي هئي. هونءَ بہ ڪن سياڻن جو چوڻ آهي تہ جيڪو انسان اوهان کي پنھنجي زندگي مان ڪجهہ پل ڏئي ٿو تہ اها ان جي مھرباني آهي ڇاڪاڻ تہ اهي پل جيڪي هو اوهان کي ڏئي ٿو اهي هو واپس ڪڏهن بہ زندگي ۾ موٽرائي نٿو سگهي، تہ اهڙن ماڻھن جي واقعي بہ مھرباني. ترڪيءَ جا ماڻھو پاڻ سنڌين وانگر مھمانواز بہ واھہ جا آهن.
ڪچھري ڪندا پنڌ ئي پنڌ اسان اتي گهمندا ڦرندا رهياسين، پوءِ چانھہ ڪافي جي طلب ٿي تہ گليزار مون کي هڪ اهڙي ڪيفيٽيريا تي وٺي وئي جتان آيا صوفيا ۽ سلطان احمد مسجد جو نظارو تمام بھترين، صاف ۽ کليل نظر اچي رهيو هو. ترڪش ڪافي ڏاڍي گهاٽي ۽ تيز هئي. دنيا ۾ کاڌا بہ تمام گهڻن قسمن جا آهن، ماڻھو منجهيو پوي تہ ڇا کائجي، ڀلو تڏهن ٿئي ٿو جڏهن ڪو مقامي دوست گڏ هجي تہ پوءِ سولائي ٿيو پوي.
اتان واندا ٿي ٽرام ۾ چڙهي اچي استنبول جي جڳ مشھور گرانڊ بازار پھتاسين جيڪا پڻ گهمڻ وٽان آهي. هن الف ليلوي بازار ۾ نئين ماڻھوءَ لاءِ ڪافي ڏکيو آهي تہ هو جنھن دروازي کان اندر داخل ٿئي ۽ ان مان ئي واپس ٻاهر نڪري وڃي سگهي. اندر گهڙڻ کان پوءِ مون پنھنجي پاڻ کي ڪنھن الف ليلا جي طلسماتي بازار ۾ محسوس ڪيو. ننڍا وڏا دڪان وڏي ترتيب ۽ شوق سان سينگاريل هئا. هر دڪان تي ماڻھو چاهي تہ ڪلاڪ بيٺو رهي ۽ ويٺو ڏسي ۽ هر شئي بہ وٺڻ چاهي ۽ اتي اگهہ بہ بارگين وارا آهن، معني پنج هزار چئي پنج سئو ۾ ڏيڻ لاءِ راضي. پندرهين صدي عيسوي جي هن ٽي چار هزار دڪانن ۽ سٺ ستر گهٽين تي مشتمل بازار ۾ هڪ ئي ڇت جي هيٺان سڀ ڪجهہ مليو وڃي. استنبول جي هن ڍڪيل بازار ۾ تقريبن چار لک ماڻھو روز اچن ٿا ۽ هر هڪ کي چيڪ ۽ اسڪين ڪري پوءِ ئي اندر وڃڻ ڏين ٿا. استنبول جي گرانڊ بازار واقعي بہ بار بار گهمڻ جي جاءِ آهي.
ترڪي ۾ تمام گهڻن ماڻھن جو نالو مصطفي آهي، نوانوي سيڪڙو مسلمانن جي آبادي آهي پر ٻين مذهبن جا ماڻھو بہ سڪون سان رهن ٿا. نماز جي وقت هر پاسي آذان ٻڌڻ ۾ اچي ٿي. گهڻا مسلمان سياح اها ڪوشش ڪندا آهن تہ سلطان احمد مسجد جمعي واري ڏينھن نماز پڙهڻ لاءِ وڃجي، جنھن سان ماڻھو نماز بہ ادا ڪندو ۽ مسجد پڻ گهمي وٺندو، جيئن اسان اتفاق سان جعي واري ڏينھن اتي هئاسين. باقي آيا صوفيا مسجد ٽڪيٽ کان بغير نہ ٿي گهمي سگهجي. زندگي رهي تہ اول خير اها بہ ڪڏهن نہ ڪڏهن اندران ڏسي اچبي. هتي دنيا جي ٻين گهڻن ملڪن وانگر زمين اندر هلندڙ ريل گاڏي اتان جي ماڻھن کي سھولت ڏيڻ لاءِ روان دوان آهي. هتي جي هيءَ زمين اندر هلندڙ ريل گاڏي دنيا جي ٽيون نمبر پراڻي زمين اندر هلندڙ ريل گاڏي آهي. جيڪا 1875 ۾ ٺھي تيار ٿي. پاڻ وٽ بہ زمين اندر هلندڙ ريل گاڏين جي تمام گهڻي ضرورت آهي. استنبول ۾ زمين اندر هلندڙ ريل گاڏي سان گڏوگڏ ٽرام ۽ بسن جي سھولت ۽ انھن جو نظام بہ بھتر آهي.
ترڪي يا خاص ڪري استنبول ۾ گهڻي قدر جيڪي سياح مرد توڙي عورتون اچن ٿا اهي هتان جي مشھور ترڪش باٿ ۾ وڃڻ ڄڻ فرض سمجهن ٿا، جتي پھريان کين مساج ڪيو وڃي ٿو ۽ پوءِ وري وهنجاريو وڃي ٿو. اتي ڪنھن ٻڌايو تہ هن سڄي عمل کان پوءِ ماڻھو پاڻ کي هلڪو ۽ تازو توانو محسوس ڪري ٿو. چون ٿا تہ جيڪو استنبول اچي ۽ اسٽيمر ۾ چڙهي باسفورس جو چڪر نہ لڳائي تہ ڄڻ اهو استنبول آيو ئي ڪونہ، سو آءُ بہ ڪونہ چڙهي سگهيس، سو معني هڪ دفعو وري استنبول وڃبو.
انسان هر هنڌ مڙئي ساڳيا، ڀلي اهي پنھنجي ديس جا هجن يا وري ٻين ملڪن جا، هر هنڌ احساس ساڳيا آهن، هتي استنبول ۾ بہ مون کي عورتون پنھنجي ڳلن تان نير وهائيندي نظر آيون، خوشيون، غميون، وفائون، ڌوڪا دنيا ۾ هر هنڌ آهن. گرانڊ بازار کان پوءِ گليزار مون کي هڪ سينٽر گهمايو جتي هٿ جي هنر سان شيون ٺھيل ۽ سينگاريل هيون، ماڻھن اتي اهي شيون ٺاهيون بہ پئي. اتي بہ اسان ترڪش ڪافي پيتي ۽ پوءِ اسان واپس سلطان احمد جي علائقي ۾ اچي مانجهاندو ڪرڻ کان پوءِ موڪلايوسين. رات جو اسان جي ڪراچي لاءِ فلائيٽ هئي ۽ خوشي بہ تہ ماڻھو هاڻي ڪجهہ ڪلاڪن کان پوءِ پنھنجن سان گڏ پنھنجي وطن ۾ هوندو.