سئيڊن، اسڪاٽلينڊ، پاڪستان ۽ ايران جون يادون
سائين ٿيو ائين جو منھنجو ڪلاس فيلو ڪارتيڪ جيڪو انڊيا جي شھر حيدرآباد دکن جي آس پاس جو آهي، يونيورسٽي کان واپس ايندي اسان جي ڪاريڊور کان اچي لنگهيو. مون کي رڌڻي ۾ ڏسي هلي آيو۽ پڇيائين تہ “ڀيا ڪيا بنا رهي هو؟ مجهي ڀي بوک لڳي هي.” مون ٻڌايو مانس تہ “چڪن ڪري بنائي هي، بيٺو روٽي لڳا رها هون، مل ڪر کاتي هين.” اتي ڪجهہ سوچي چيائين “ڀيا آج تو مين ڪوئي ڀي گوشت نھين کا سڪتا، ڪيونڪ آج ڪي دن گوشت کانا منع هي، امي ديکي گي تو مار دي گي مجهي.” ائين چئي ننڍو منھن ڪري رڌڻي مان نڪري ويو. ٿوري دير کان پوءِ وري اچي رڌڻي جي دري کان بيٺو ۽ کلندي چيائين تہ “اڌر ڪونسا امي مجهي ديک رهي هي.”
آءُ جڏهن اسڪاٽلينڊ (scotlanS) جي شھر ڊنڊي (Dundee) ۾ يونيسڪو (Uniceso) طرفان منعقد ڪيل پاڻي جي بين الاقوامي قانون جي سکيا تي ويل هيس تہ پھرئين ئي ڏينھن ڪلاس ۾ هڪ انڊيا جي آسام (Assam) رياست جي شھر سلچر (Silchar) جي مسلمان ڇوڪري علي اوسماني سان ملاقات ٿي، جيڪو اتي ايل ايل ايم ڪري رهيو هئو ۽ پاڻي جي بين الاقوامي قانون واري سکيا بہ سندن تعليم جو حصو هئي. ڏاڍو پيارو ماڻھو هيو. جڏهن خبر پيس تہ آءَ بہ سندس گهر جي ڀرسان ئي هڪ مھيني لاءِ گهر ڪرائي تي ورتو آهي تہ پاڻ ڏکارو ٿيندي چيائين تہ “يار پهلي ملاقات هوتي تو مين آپڪو اپني گهر مين ڪمرا ديتا.” بھرحال آءُ تہ هڪ مھيني جو ڪرايو اڳواٽ ڏئي چڪو هوس. پر پوءِ تقريبن روز ڪلاس کان پوءِ اسان گڏجي گهر موٽندا هئاسين ۽ علي مون کي پنھنجي گهر وٺي ويندو هيو ۽ گڏ ماني بہ پيا ٺاهيندا هئاسون ۽ پاڻي جي بين الاقوامي قانونن بابت پيا بحث مباحثا ڪندا هئاسون. علي کاڌي ۾ ڀلي ڇا بہ ٺاهي پر هر کاڌي سان گڏ سائو مرچ ۽ ڪچو بصر ضرور ڀڃي رکندو هئو، جيڪو پوءِ آءُ بہ شوق سان کائيندو هوس.
پوءِ اڳتي هلي ڳالھہ کلي تہ علي جو پيءُ آسام جي صوبائي اسيمبلي جو ٻہ ٽي دفعا ميمبر ۽ انڊيا جي قومي اسيمبليءَ جو بہ ٻہ ٽي دفعا ميمبر رهي چڪو آهي ۽ مختلف کاتن جو وفاقي وزير پڻ. انھن سڀني ڳالھين جي باوجود علي موڪل وارن ڏينھن ۾ ڪنھن ريسٽورنٽ تي ڪم پڻ ڪندو هئو. پاڻ ٻڌايائين تہ مان بينڪ کان قرض وٺي هتي پڙهڻ آيو آهيان ۽ چاهيان ٿو تہ جلد تعليم مڪمل ڪري واپس وڃان ۽ قرض لاهيان. مون اها ڳالھہ ٻڌي مرڪندي چيو مانس تہ “اگر آپ ڪي والد پاڪستان مين وزير هوتي تو نظارا ڪڇ اور هوتا.” پاڻ بہ کلي چيائين “عبدﷲ ڀائي، هماري پاس ڀي ڪرپشن هي ليڪن هر انسان ڪرپٽ نھين هوتا اور مجهي اپني والد پي فخر هي ڪي ان ڪا دامن صاف هي.” آءُ بہ ساڻس سهمت ٿيندي چيومانس تہ “يه واقعي مالڪ ڪي نعمت هي ڪي والدين اولاد ڪو حق حلال ڪا رزق کلائين.” ۽ کيس بابا جو مثال ڏيندي ٻڌايومانس تہ “مجهي ڀي اپني والد پر فّخر هي، انھون ني ڀي ميري دادا ڪا ڪاروبار سنڀالا اور آج تڪ سنڀالتي هين اور همين ڪسي چيز ڪي ڪمي نھين هوني دي.”
هڪ دفعي برف ڏسڻ جو اچي شوق ٿيو سو آءٌ، منھنجا ڀائر فاروق ۽ سليم ، اسان ٽئي ڀائر ڪوھہ مري وياسين ، اتي برف پيل تہ ضرور هئي پر گهٽ ، سو اسان اتي رٿيو تہ مالم جبا سوات ٿا هلون جتي برف جام پيل هوندي. اسان پنڊي سخت سيءَ ۾ صبح جو سوير ڇڏي مينگورا لاءِ نڪتاسين ۽ اتان وري پوءِ مالم جبا وين ۾ چڙهي پھتاسين جتي ايتري تہ برف پيل هئي جو برف ڏسڻ جو خواب واقعي پورو ٿيو. اها هڪ ڏينھن جي تڪڙي ياترا تمام گهڻي يادگار رهي.
هڪ دفعي گلگت بلتستان جي شھر اسڪردو ۾ ڀائو فاروق ۽ ڪجهہ ٻين دوستن سان ويل هئاسين، گهمندي ڦرندي خرپوچو قلعي جي پاسي کان وڃي نڪتاسين جتان سنڌو درياھہ جو تمام دل کي موهيندڙ نظارو ڏسبو آهي. ڪافي دير ديدار ڪندا رهياسين ۽ جڏهن ٿورو سيءُ محسوس ٿيو تہ کڻي واپسي ڪئيسين. واپس ورندي هڪ بزرگ اسان کي پنھنجي گهر وٽ بيھاري پاڻ اندر هليو ويو ۽ ٿوري دير کانپوءُ سيرو ۽ ماني کڻي آيو ۽ چيائين تہ نيازکائو. اسڪردو جي انھي گهٽي ۾ نياز کائيندي سچ پچ تہ ڏاڍو مزو آيو هو.
مشهد ايران ۾ امام علي رضا جي روضي تي بہ ٻاهران آيل مھمانن کي مھماني کارائين. آءُ جڏهن اها مھماني کائڻ پي ويس تہ ٻاهر بيٺل ڪجهہ ماڻھن چيو تہ ڪجهہ اسان جي لاءِ طبرڪ طور بچائي اچجانءِ. اها ماني بہ ڏاڍي سوادي هئي.