پَرِين جي ديس ڪيوِ يوڪرين ۾ ڪيل رولاڪيون
ٽڪيٽ گهر جي دريءَ وٽ هڪ فئملي ٽڪيٽ وٺي رهي هئي، انھن جي پويان وري هڪ خوبصورت ڇوڪري پنھنجي واري جو انتظار ڪري رهي هئي، ۽ ان کان پوءِ وري منھنجو وارو هو. سڌريل ملڪن ۽ معاشرن ۾ اهو هڪ وڏو اطمينان هوندو آهي تہ هر ڪو قطار ۾ بيھي پنھنجي واري جو انتظار ڪري ٿو، هرو ڀرو جي افرا تفري ناهي. آءُ بہ پنھنجي ٽڪيٽ وٺي اچي پليٽ فارم تي بيٺس ۽ ريل گاڏي جو انتظار ڪرڻ لڳس. ريل گاڏي جي پٽڙي ٻن پليٽ فارمن جي وچ تي هئي، جيئن ئي گاڏي آئي تہ هڪ پاسي جا دروازا کليا ۽ مسافر هوائي اڏي تي وڃڻ لاءِ لٿا، پوءِ وري اسان واري پاسي جا دروازا کليا ۽ مسافر شھر وڃڻ لاءِ سوار ٿيا. اڄ انھن مسافرن ۾ موري جو سومرو بہ شامل هيو. پھريان بہ هتي موري جو اسان جو ويجهو عزيز قاضي منير احمد صاحب 1982ع ۾ اسٽيل مل جي طرفان ڇھن مھينن جي سکيا وٺڻ لاءِ يوڪرين اچي چڪو هو ۽ بابا ٻڌائيندو آهي تہ قاضي صاحب اتان اسان جي محترم استاد سائين فيض محمد سومري کي خطَ بہ لکندو هو، جيڪي بابا جي دڪان تي ٽپالي ڏئي ويندو هو.
گاڏي هلڻ کان رڳو هڪ منٽ پھريان هڪ ڇوڪرو بہ اچي ريل ۾ سوار ٿيو، ٿورو غور ڪرڻ کان پوءِ سڃاتم، اهو مون سان صبح سوير اسٽاڪھولم ۾ هوائي اڏي لاءِ ساڳي بس ۾ سوار ٿيو هو ۽ پوءِ وري ساڳي جھاز ۾ بہ هو. هڪ ٻئي سان ٿورو مشڪياسين تہ هو بہ اچي مون واري ڀر واري سيٽ تي ويٺو. گاڏيءُ بہ هلڻ شروع ڪيو. هڪ ٻئي کان حال احوال ورتاسين، مون ٻڌايومانس تہ آءُ هتي ڪجهہ ڏينھن لاءِ گهمڻ آيو آهيان. پاڻ ٻڌايائين تہ هو هتي ٻہ هفتا هوندو ڇاڪاڻ تہ سندس هتي هڪ يوڪرين جي ڇوڪريءَ سان شادي آهي، همراھہ ڏاڍو خوش هو. اسان جي سامھون واري سيٽ تي وري هڪ ڇوڪرو ۽ ڇوڪري ويٺا هئا، ٿوري دير کان پوءِ ڇوڪريءَ پنھنجي پرس مان ميڪ اپ جو سامان ڪڍي ميڪ اپ ڪرڻ شروع ڪيو. ڀرسان ويٺل سئيڊش ڇوڪري وڌيڪ ٻڌايو تہ هو سندس منگينديءَ سان هن سال ئي هتي “ڪيو” ۾ مليو هو پوءِ هو ان وقت کان وٺي گڏ آهن ۽ هاڻي شادي ڪري رهيا آهن، ۽ شادي کان پوءِ سئيڊن ۾ ئي گڏ رهڻ جو ارادو آهي. مون پڇيومانس تہ سئيڊش ڇوڪرين جي باري ۾ تنھنجو ڇا خيال آهي؟ چيائين تہ هو ڪجهہ ڇوڪرين سان گڏ ضرور هيو پر مسئلو اهو آهي تہ سئيڊش ڇوڪريون تمام آزاد آهن ۽ اهي مرد جي گهڻي ڀاڱي ٻڌن ئي ڪونہ ٿيون، ان ڪري سئيڊش مردن کي جيڪڏهن موقعو ملندو آهي تہ ٻين ملڪن جي عورتن سان شادي ڪندا آهن. آءٌ سمجهان ٿو تہ نہ رڳو سئيڊش مردن پر عورتن جي بہ ڪافي ٻين ملڪن جي مردن سان شادي ٿيل آهي.
ڇوڪريءَ جو ميڪ اپ اڃا جاري هئو تہ اعلان ٿيو تہ ٿوري دير ۾ ريل ڪيو جي سينٽرل اسٽيشن تي پھچندي، اهو ٻڌي ڇوڪري ميڪ اپ بند ڪري سامان پرس ۾ واپس رکيو. هوائي اڏي کان شھر تائين ريل گاڏي اڌ ڪلاڪ ۾ پڄائي ڇڏيو. ريل گاڏي مان لھڻ کان پوءِ مون سئيڊش ڇوڪري کي بيسٽ وشز (نيڪ تمنائون) چيون ۽ هن بہ ساڳئي طرح سان وراڻيو. اسٽيشن تي ۽ ان کان ٻاهر مون کي لڳو تہ شايد آءَ روس ۾ اچي ويو آهيان. يوڪرين پراڻي يو ايس ايس آر جو هڪ حصو هو پر هاڻي هڪ آزاد ملڪ جي حيثيت سان دنيا جي نقشي تي موجود آهي. اريس هوٽلز جتي مون کي رهڻو هو، اسٽيشن کان لڳ ڀڳ هڪ ڏيڍ ڪلو ميٽر پري هو، نقشي جي مدد سان پنڌ ئي پنڌ ان پاسي ويندو رهيس.
اڃا پنڌ ۾ ئي هيس تہ منھنجي ڪيو ۾ رهندڙ هڪ دوست انا جو واٽس ايپ تي ميسيج آيو تہ هوءَ رستي ۾ آهي ۽ جلد مون واري هوٽل تي پھچي ويندي. مون هوٽل جي رسيپشن تي پھچي معلومات ورتي تہ اهو ممڪن آهي تہ آءٌ “چيڪ ان” جلد ڪيان ڇاڪاڻ تہ مون کي پنھنجي دوست سان گڏ ٿوري دير ۾ گهمڻ لاءِ نڪري وڃڻو آهي ۽ جيڪڏهن چيڪ ان هاڻي ٿي سگهي ٿو تہ ٺيڪ آ نہ تہ منھنجو هي بيگ هتي رکو، آءُ واپسي ۾ اچي پوءِ چيڪ ان ڪندس. رسيپشنسٽ ڇوڪري فون تي ڪنھن سان ڳالھائي چيو تہ تنھنجو ڪمرو بس ٿوري دير ۾ تيار ٿي ويندو ۽ بھتر آهي تہ هاڻي چيڪ ان ڪري سامان پنھنجي ڪمري ۾ رکي پوءِ ڀلي گهمڻ هليو وڃ. ان وچ ۾ انا بہ پھچي وئي. اتي ئي اڃا هڪ ٻئي کان حال احوال پئي ورتوسين تہ رسيپشنسٽ ڇوڪري چيو تہ اوهان جو ڪمرو تيار آهي ۽ ڀلي چيڪ ان ڪري ڇڏيو. انا کي چيم تون بس اتي ئي انتظار ڪر، آءُ پنجن منٽن ۾ سامان ڪمري ۾ رکي اجهو موٽيس. آءٌ سمجهان ٿو تہ هڪ سياح لاءِ اها هڪ غنيمت آهي جو کيس ڪنھن نئين جاءِ تي گهمائڻ لاءِ ڪو اتان جو مقامي سونھون گڏ هجي.
انا ۽ آءُ وري هڪ دفعو سينٽرل اسٽيشن تي آياسين ۽ اتان زمين اندر هلندڙ ريل گاڏي ۾ چڙهي هڪ ٻن اسٽيشنس کان پوءِ اچي ميدان اسڪوائر جنھن کي آزادي اسڪوائر بہ چون ٿا، خرسچيٽڪ اسٽريٽ تي لٿاسين. تقريبن سوا ڪلو ميٽر تي خرسچيٽڪ اسٽريٽ ڪيو جي مک گهٽي آهي، جتي خاص طور تي ويڪ اينڊ تي تمام گهڻي رش ٿئي ٿي. خرسچيٽڪ اسٽريٽ ۽ ميدان اسڪوائر وارو سڄو رستو ڇنڇر ۽ آچر تي ٽريئفڪ لاءِ بند هوندو آهي تہ جيئن ماڻھو اتي موڪل واري ڏينھن آرام سان گهمي ڦري سگهن. تمام وڏو اسڪوائر هو. صفائي بہ تمام گهڻي هئي. پاڻي جا ڦوهارا، مختلف قسمن جا مجسما ۽ ننڍا ننڍا گول ۽ چارڪنڊا پارڪ بہ روڊ جي ٻنھي پاسي هئا. اتي خرسچيٽڪ اسٽريٽ تي پنڌ گهمندي اسان هڪ ڪيفيٽيريا ۾ گهڙي وياسين، مون چانھہ ۽ انا ڪافي ورتي ۽ کائڻ لاءِ ڪجهہ بسڪوٽ بہ ورتاسين.
پوءِ هلندي هلندي انا مون کي ميدان اسڪوائر تي ان هنڌ وٺي آئي جتي کوڙ فريمن ۾ لڳل تصويرون هيون، تصويرن جي هيٺان سندن نالو، پيشو، ڪجهہ گل ۽ سندن پيارن ۽ عام ماڻھن جي طرفان سندن لاءِ لکيل تاثر. اهي تصويرون نومبر 2013ع کان فيبروري 2014ع ۾ يوڪرين جي چونڊيل صدر وڪٽريانوڪووچ جي خلاف آيل انقلاب ۾ مارجي ويلن جون هيون، جنھن ۾ 16 سالن کان 73 سالن جي عمر جا 130 ماڻھو مارجي ويا هئا، جن ۾ 18 پوليس وارا بہ شامل هئا. ڪن انقلابين کي اغوا ڪري ماريو ويو، ڪن کي وري سنائيپرس جي مدد سان نرڙ، پيٽ، ڪنڌ ۽ سيني ۾ گوليون هڻي ماريو ويو. انقلابين جي مٿان مائنس گرمي پد ۾ ٿڌي پاڻي جي ڪينن ۽ گيس جي دستي بمن جو استعمال پڻ ڪيو ويو. ڪن جي گاڏين جي گيس ڪٽن تي گوليون وسايون ويون ۽ اهي اتي سڙي مري ويا. ڪي انھيءَ احتجاج دوران دل جي دوري پوڻ سبب بہ مئا. انھيءَ انقلاب ۾ يوڪرين جي مختلف شھرن ۽ هر مڪتبهءِ فڪر جا ماڻھو هن ميدان اسڪوائر تي گڏ هئا. گهيرو تنگ ٿيندو ڏسي وڪٽر يانوڪووچ روس ڀڄي ويو. مون اتي مري ويلن جي عزيزن کي سندن تصويرن جي اڳيان گل رکندي غمگين ڏٺو. مالڪ اهڙي حڪمراني ۽ طاقت کان پناھہ ۾ رکي جتي اقتدار بچائڻ لاءِ ڪنھن جي ٻچن ۽ پيارن جو اهڙي نموني قتل ڪرايو وڃي. ظالم حڪمرانن ۽ طاقتن کي اهو سمجهڻ گهرجي تہ جڏهن ڪنھن بہ قوم کي ڀت سان لڳايو ويندو آهي تہ ان ايڪشن جو ري ايڪشن اچڻ فطري عمل آهي. بھرحال هيءَ دنيا مڪافات عمل تہ آهي، جيڪو ڪا زيادتي ڪندو اهو اڳي يا پوءِ لوڙي ضرور ٿو، رڳو سمجهڻ جي ضرورت آهي.
بھرحال انھي ماضي مان واپس اچي وري خرسچيٽڪ اسٽريٽ تي گهمڻ شروع ڪيوسين. آهستي آهستي رش وڌندي پئي وئي. گهڻي قدر يوڪرين ۽ آس پاس جي ملڪن جا سياح هئا. گهڻائي پنڌ گهمڻ وارن جي هئي پر تنھن هوندي بہ ڪافي سائيڪلن وارا پڻ نظر آيا. هڪ ڇوڪري اتي وچ رستي تي بيھي گٽار وڄائي رهي هئي ۽ ماڻھو کيس پيسا بہ ڏئي رهيا هئا. آهستي آهستي جلوو نکري نروار ٿيو. مولانا اسدﷲ کھڙي ڪنھن پروگرام ۾ چيو هو “هل ڇا تہ خلق آ”، اهو جملو اڪثر بخشڻ مھراڻوي بہ چوندو آهي ۽ انھي کي وري پوءِ هاڻي سھراب سومرو ڌرتي ٽي وي جي پروگرام لافٽر هائوس ۾ مھمانن کي ڏسي چوندو آهي تہ “هل ڇا تہ خلق آئي آهي.” آءٌ وري هتي اهو ضرور چوندس تہ “هل ڇا تہ حسن آ يوڪرين ۾”، واقعي بہ مون کي تہ لڳو تہ هتي تہ ڄڻ ڪي پَريون رهنديون هجن ۽ آءُ ڪوھہ ڪاف جي ڪنھن ماڳ تي پھچي ويو هجان.
گٽار واري ڇوڪريءَ کان وري ٿورو اڳتي، هڪ وڏن وارن وارو همراھہ پنھنجي پٽ سان گڏ وچ روڊ تي پنھنجا ساز ۽ ڊرم تيار ڪري رهيو هئو، ٿوري دير کان پوءِ اهو بہ شروع ٿيو ۽ سندس چوڌاري گهڻي تعداد ۾ ماڻھو گڏ ٿي کيس پيسا ۽ داد ڏئي رهيا هئا. اتي مزي واري ڳالھہ تہ ننڍن ٻارن لاءِ سندن مائٽ ننڍيون گاڏيون ڪرائي تي وٺي کين هلائڻ لاءِ پيا ڏين جيڪو آءٌ سمجهان ٿو ٻارن لاءِ تمام گهڻو ايڪسائيٽمينٽ جو سبب هو، مون اتي پنھنجو ننڍپڻ ياد ڪيو، جڏهن اسان بيرنگن واريون گاڏيون هلائيندا هئاسين ۽ ان زماني ۾ اها وڏي تفريح هوندي هئي. انا ٻڌايو تہ هتي جي پوليس مڪمل طور تي نوجوانن تي ٻڌل آهي ۽ اهي تمام گهڻا فرينڊلي هوندا آهن، مون کي اهو ڏيکارڻ لاءِ ڀرسان بيٺل هڪ پوليس جي ڪار وٽ وئي ۽ اتي ٻن نوجوان آفيسرن کي منھنجي باري ۾ ٻڌايائين تہ هي منھنجو دوست آهي ۽ اسٽاڪھولم کان آيو آهي، اهي مون سان ڏاڍا گرم جوشيءَ سان مليا ۽ هڪ دم ڦوٽو ڪڍائڻ لاءِ پوز ٺاهي بيھي رهيا، ۽ مون کي وچ ۾ بيھاريائون ۽ انھن مان هڪ پنھنجي ٽوپي لاهي مون کي پائڻ لاءِ ڏني ۽ منھنجي ٽوپي وري پاڻ پاتائين.
خرسچيٽڪ اسٽريٽ گهمڻ کان پوءِ اسان اڳتي وڌڻ شروع ڪيو ۽ پنڌ ئي پنڌ گهمندا پي آياسين. هڪ ٻہ چرچ بہ واٽ تي آيا. هتي گهڻائي آرٿوڊوڪس عيسائين جي آهي. مون هتي ماڻھن کي ڪارا جبا پھريل پادرين جا هٿ چمندي ۽ ٿورو جهڪي ڄڻ پيرين پئي ملندي پڻ ڏٺو. هڪ چرچ ۾ اندر وياسين تہ وڃڻ کان پھريان انا پنھنجي پرس مان هڪ رئو ڪڍي مٿو ڍڪيو ۽ پوءِ اندر وئي، مردن کي وري جيڪڏهن ڪا ٽوپي پاتل آهي تہ اها لاهڻي ٿي پئي ۽ مون پنھنجي ڪيپ لاهي رڪ سيڪ ۾ رکي ڇڏي. اندر ڪو خطبو پئي هليو، جيڪو ماڻھن خاموشي سان پئي ٻڌو. اتي موجود ڪجهہ سينٽس جون تصويرون فريمن ۾ بند ٿيل هيون، جن کي ماڻھو چمي رهيا هئا، هر ڪو چمڻ کان پوءِ ان فريم جي شيشي کي ٽشو پيپر سان صاف پيو ڪري.
ان کان پوءِ اسان اينڊريوسڪي جي علائقي ۾ آياسين، جيڪو ڪيو جو پراڻو علائقو ۽ حڪومت جي طرفان ملڪ جي تاريخي ۽ قومي سڃاڻپ وارين جاين جي لسٽ ۾ اچي ٿو. هن ٽڪرين تي ٻڌل علائقي جون گهٽيون پٿر جي سرن سان اڏيل هيون. هر پاسي سياح پئي نظر آيا. بار، ڪيفيٽيريا، ريسٽورئنٽس ۽ سووينيئر جا دڪان بہ ڀريل پئي نظر آيا. اينڊريوسڪي ۾ اڃا ٿورو اڳتي هلڻ کان پوءِ درياھہ جي ڪناري سان هڪ گهٽي شروع ٿي جتي يوڪرين جي دستڪاري، هٿ جي هنر سان ٺھيل سامان جهڙوڪ ڪپڙا، ڪاٺ جو سامان، نقاشي يا پينٽنگز جا تمام گهڻا ننڍا ننڍا دڪان آيا، ۽ گهڻن دڪانن تي تہ هنرمند اتي ئي اهو سامان پاڻ گراهڪن جي اڳيان ٺاهن پيا. اسان جو اتي سٺو وقت گذري ويو.
ان سان لاڳيتو وري هڪ پارڪ بہ شروع ٿي ويو جتان درياھہ جو کليل نظارو پئي ٿيو، اسان بہ اتان درياھہ بادشاھہ جو ديدار ڪيو، ڪافي جوڙا پارڪ ۾ پنھنجي پنھنجي ڌن ۾ مشغول هئا، ڪي پنھنجي ٻارن کي ريجهائڻ تہ ڪي وري کائڻ ۽ پيئڻ ۾ مصروف هئا. هن پارڪ ۾ ڦوڪڻن، پشم ۽ آئسڪريم جا ڪافي اسٽال بہ هئا، جتي ماڻھن جي ڪافي رش هئي، اسان بہ آئسڪريم جو مزو ورتو. اڃا اتي ئي هئاسين تہ هلڪو هلڪو جهڙ ٿيڻ شروع ٿيو ۽ ٿورو ٿورو سيءُ به. اتي ئي ڀرسان وري هڪ پل هئي، جتي ڪافي ماڻھو پنڌ گهمي ڦري رهيا هئا، ڪي ڳائڻا اتي پنھنجي فن جو مظاهرو ڪري رهيا ها ۽ پيسا ڪمائي رهيا ها، اتي هڪ ڇھن ستن سالن جي ڇوڪريءَ ننڍو دهل پئي وڄايو، ان کي بہ ماڻھن پيسا پئي ڏنا. هن پل جي ڪجهہ حصن ۾ وري شيشو لڳل هو جتي ماڻھو بيھي پنھنجي نروز کي پرکي رهيا ها، آءٌ بہ اتي ٿورو بيٺس پر مٿو پي ڦريو. هن پل تان بہ درياھہ ۽ ڪيو جي شھر جو ڏاڍو سھڻو نظارو هو.
سرءَ جي مند هئڻ ڪري وڻن جا ساوا پن پيلا ٿي رهيا هئا، لڳو پئي تہ هتي سيارو پنھنجي چادر جلد ڦھلائيندو. پل تان شھر جا نظارا ڪرڻ کان پوءِ اڳتي پنڌ ڪندا اچي هڪ ڌاتو سان ٺھيل وڏي محراب (جنھن کي دي فرينڊشپ آف نيشنس مانيومينٽ چون ٿا) تي اچي پھتاسين. اهو يادگار روس ۽ يوڪرين جي وچ ۾ اتحاد جي نشاني طور ٺاهيو ويو هو، محراب جي هيٺان وري ڪجهہ مجسما ٺھيل ها. هتي بہ هر پاسي ماڻھو هئا، ڪي اڪيلا تہ ڪي جوڙين ۾ هئا، ڪي سرءَ جي پن ڇڻ جو مزو وٺي رهيا هئا تہ ڪي وري فوٽو ڪڍڻ ۾ مشغول هئا. ڪافي ٻار وري ببل ڪڍڻ لاءِ صابڻ وارو پاڻي وڪڻڻ واري جي چوڌاري گهيرو ڪيو بيٺا ها.
هاڻي ڪافي شام ٿي چڪي هئي، بک بہ اچي ورايو هو، سو اسان وري اتان خرسچيٽڪ اسٽريٽ جو رخ ڪيو. هڪ ڇنڇر جي شام، ٻيو وري اها ڪيو ۾ ۽ ٽيون وري مٿان خرسچيٽڪ اسٽريٽ، هڪ دفعو وري “هل ڇا تہ حسن آ”، اڳتي سمجهڻ وارا پاڻ سمجهن. ڪافي بارس جي ٻاهران وڏيون ڇٽيون لڳل هيون ۽ ملازم ٻاهر ڪرسيون سيٽ ڪري رهيا ها، ۽ ڪافي ماڻھو اتي دنيا کان بي فڪرا ٿيو ويٺا بہ هئا. انا مون کي اتي يوڪرين جي هڪ روايتي ريسٽورنٽ تي وٺي هلي. اسان اتي هڪ اهڙي سيٽ والاري جتان ٻاهر جو نظارو بہ ٿي پئي سگهيو، هاڻي هلڪو هلڪو مينھن بہ شروع ٿي چڪو هو. انا جي ڪوشش هئي تہ مون کي يوڪرين جا ڪجهہ خاص کاڌا کارائي. دري کان ٻاهر ڏٺم تہ هڪ عورت جيڪا پھريان هڪ سڄي بينچ والاريو ويٺي هئي، اڌ تي پاڻ ويٺي ويـٺي هٿ جا ٽوپ، سئيٽر ۽ هنڊ گلووز اڻي رهي هئي ۽ ٻئي اڌ بينچ تي اڳ ۾ اڻيل سامان وڪري لاءِ موجود هو، سا مينھن جي ڪري پنھنجو سامان ويڙهي رهي هئي. ان عورت کي ڏسي مون کي موري جون ڪجهہ پورهيت مايون ياد اچي ويون جن پنھنجي محنت ۽ پورهئي سان پنھنجن گهرن ۾ خوشحالي آندي. ٻي جنھن شيءِ تي اک پئي اهو هئو هڪي ڇڪڻ جو دڪان، اڄ ڪلھہ ان کي شيشو بہ چون ٿا، انا ٻڌايو تہ هتي ڪافي ترڪش ماڻھو بہ آيا آهن جن هتي اچي ڪاروبار شروع ڪيا آهن ۽ شايد اهي شيشي وارا بہ ترڪيءَ جا آهن.
رات جي ماني کائي اسان وري هڪ دفعو خرسچيٽڪ اسٽريٽ تي گهمياسين ۽ ڪجهہ دڪانن جو بہ هرو ڀرو چڪر ڏنوسين، ميلو صفا متل هو، پر چوندا آهن تہ ميلو متو ڇڏجي، اتان هڪ ڏپارٽمينٽل اسٽور تان ڪجهہ کائڻ پيئڻ جو سامان وٺي، انا کي چيم تہ هاڻي آءُ هوٽل تي ويندس ۽ اسان اتي هڪ ٻئي کان موڪلايو، انا چيو تہ باقي ڪجهہ شيون رهيون آهن جيڪي سڀاڻي گهمنداسين ۽ صبح جو نوين ڌاري ڪيوِ جي سينٽرل اسٽيشن تي پھچي وڃجان. آءُ اتان پوءِ هڪ دفعو وري زمين اندر هلندڙ ريل گاڏي ۾ چڙهي اچي ڪيوِ جي سينٽرل اسٽيشن تي لٿس ۽ اتان وري پنڌ ئي پنڌ اريس هوٽلز تي پھتس. هوٽل جي رسيپشنسٽ مون ڏانھن معني خيز نظرن سان ڏٺو ۽ مشڪي چيائين تہ ڇا تون وري هڪ دفعو ٻاهر ويندين ڇا؟ مون چيو مانس تہ نہ، آءٌ تمام گهڻو ٿڪل آهيان، تقريبن سڄو ڏينھن پنڌ گهميو آهيان. مون پڇيومانس تہ تو اهوسوال ڪھڙي خيال کان ڪيو؟ چيائين تہ ٻاهرين ملڪن جا سياح، جيڪي خاص ڪري ويڪ اينڊ تي ايندا آهن اهي تہ سڄي رات ٻاهر نائيٽ ڪلبن ۾ گذاري پوءِ صبح جو سوير هوٽل تي موٽندا آهن. مون مشڪندي چيومانس تہ جيڪڏهن هتي ڪيوِ ۾ رڳو نائيٽ ڪلبن لاءِ اچڻو هجي هان تہ پوءِ اهي تہ اسان وٽ اسٽاڪھولم ۾ بہ تمام گهڻيون آهن ۽ مزي جي ڳالھہ تہ اهي اوڀر يورپ جي ملڪن کان وڌيڪ محفوظ آهن. کيس گڊ نائيٽ چئي اچي پنھنجي ڪمري تي گرم پاڻيءَ سان وهنجي، چانھہ ٺاهي ڪمري جي بالڪوني ۾ اچي بيٺس، مينھن اڃا وسي پيو، ٿورو سيءُ محسوس ٿيو تہ وري اندر ڪمري ۾ اچي ٽي وي هلائي ڏٺم ۽ ٽي وي هلندي ئي ننڊ اچي ورايو.
ٻئي ڏينھن صبح جو سوير ئي اک کلي وئي، مينھن اڃا وسيو پئي، بالڪوني ۾ وڃي ٿوري تازي هوا کائي، هٿ منھن ڌوئي، چانھہ ٺاهي وري بيڊ تي اچي چانھہ جو مزو ورتم ۽ گڏوگڏ منھنجي پياري دوست سائين پير حمادﷲ جو يورپ جو سفر نامو “يورپ جا روشن ڏينھن ۽ روشن راتيون” پڙهڻ شروع ڪيم. انھيءَ جي وچ ۾ نيرن بہ ڪيم ۽ هڪ ٻہ دفعو ٻيو بہ چانھہ ٺاهي پيتم. تقريبن اٺين ڌاري انا جو ميسيج آيو تہ جيئن تہ اڄ پاڻ کي ڪي گهڻيون شيون ناهن ڏسڻيون سو جيڪڏهن تون ڪجهہ وڌيڪ وقت آرام ڪرڻ چاهين تہ ڪر ۽ پاڻ نوين جي بجاءِ ساڍي ڏهين بجي ملون، مون چيو اها تہ واھہ واھہ ٿي وئي. خير ننڊ تہ ڪانہ آئي وري پر ٿورو وڌيڪ آرام ڪرڻ جو موقعو ملي ويو. ڏهين بجي کان پوءِ آءٌ هوٽل کان نڪري پنڌ ئي پنڌ سينٽرل اسٽيشن ڏانھن هلڻ شروع ڪيو. اڄ مون روڊ جو ٻيو پاسو ورتو، ڪجهہ اڳتي هلڻ کان پوءِ ڏٺم تہ اتي هڪ بسن جو اڏو نظر آيو، ملازمن مختلف شھرن ڏانھن وڃڻ جا هوڪا پڻ ڏنا پئي. مون کي اتي حيدرآباد جا بس اڏا جيئن پٺاڻ ڪالوني، بڪرا منڊي، بدين اسٽاپ ۽ نئين پل ۽ سکر جا بس اڏا بہ ياد آيا.
آءٌ ساڍي ڏهين ڌاري ڪيوِ جي سينٽرل اسٽيشن تي پھچي ويس، انا اتي مون کان اڳ اچي وئي هئي. اڄ اسان جو پروگرام هو تہ دنيا جي ٻيو نمبر زمين اندر 105 ميٽر يا ٽي سئو ڇائيتاليھہ فوٽ گھري اسٽيشن ارسنلنا ڏسون. هي اسٽيشن 1960ع ۾ شروع ٿي ۽ ماڻھوءَ کي ايسڪليٽرز تي بيھڻ کان پوءِ پورا پنج منٽ هيٺ يا ٻاهر وڃڻ لاءِ لڳن ٿا. مون پاڻ اتي محسوس ڪيو تہ شايد هاڻي هنن ايسڪليٽرز تي بيھڻ کان پوءِ منزل ايندي ئي ڪانہ. ارسنلنا اسٽيشن کان ٻاهر نڪري اسان پارڪ آف اٽرنل گلوري ڏانھن هلڻ شروع ڪيو. هلڪو سيء، جهڙ، پن ڇڻ، هڪ پاسي گهاٽا وڻ ۽ ٻئي پاسي نيپرو درياھہ ۽ درياھہ جي ٻئي پاسي ڪيوِ جون تمام وڏيون عمارتون، ڪي فل پئي نظر آيون تہ ڪي وري ڌنڌ ۽ جهڙ ۾ لڪل هيون. پارڪ آف اٽرنل گلوري ۾ ٻي مھاڀاري جنگ ۾ ريڊ آرمي جي اڻ ڄاتل سپاهين جي لاءِ يادگار ٽاور پڻ ٺھيل آهي ۽ ان ٽاور جي پاڙ ۾ هڪ نہ وسامندڙ باھہ هر وقت ٻرندي رهي ٿي. اسان جڏهن اتي پھتاسين تہ هڪ ڇوڪرو ان باھہ واري حصي ۾ ويٺو هو، انا سڌو وڃي پڇيس تہ هتي ڇو ويٺو آهين؟ چيائين ائين ئي ويٺو آهيان، انا چيس هتي ويھڻ منع آهي، اتان اٿ نہ تہ مان پوليس کي ٿي ڪال ڪيان، ڇوڪرو منھن خراب ڪري ويندو رهيو. مون انا کي چيو ڇو اٿاريئيس؟ متان سيءٌ ٿيندو هجيس ۽ باھہ جي ڪري اچي ويٺو هجي، پر انا چيو ها ڀلي پر هتي ويھڻ منع آهي سو ان ڪري اٿاريو مانس.
اسان اتان کان پوءِ ڪجهہ يادگار ڏسندا اڳتي وڌندا وياسين. ٽيھن لکن جي هن شھر ڪيوِ ۾ ڪافي تعداد ۾ مختلف يادگار ٺھيل آهن، رڳو انھن جي باري ۾ ويھي لکبو تہ ان لاءِ هڪ الڳ مضمون جي ضرورت پوندي. انا کي جيئن تہ اڄ شام هڪ ٻئي شھر نوڪري جي سلسلي ۾ پنھنجي باس سان گڏ وڃڻو هو سو اسان اڄ ڪجهہ سفر بس ۾ پڻ ڪرڻ جو سوچيوسين ۽ اتان بس ۾ چڙهي، سينٽ مائيڪل جي خانقاھہ جيڪو ڪيوِ جو هڪ وڏو ڪيٿيڊرل آهي، سو گهمڻ آياسين، هتي اندر وڃڻ لاءِ ٽڪيٽ هئي. آچر جو ڏينھن هو ۽ ماڻھو بہ تمام گهڻا هئا، جتي مک تقريب هلي رهي هئي، اسان چيو تہ ختم ٿئي تہ اوڏانھن پوءِ ٿا گهمون. تيستائين اسان عمارت جي صفا مٿاهين حصي ۾ هليا وياسين جتان شھر، نيپرو درياھہ ۽ مڌرلينڊ مانيومينٽ يا مادر وطن جي يادگار مجسمي جو نظارو پيو ٿئي. اتي ڪجهہ شادي جون تقريبون بہ هيون، ڪي وڏا پادري تہ ڪي وري شاگرد. انا ٻڌايو تہ هي يوڪرين جو وڏي ۾ وڏو خانقاھہ آهي جتي نہ رڳو يوڪرين پر آس پاس جي ملڪن جا شاگرد پڙهائي ڪرڻ ۽ پادري عقيدت وچان ايندا آهن. اتي ماڻھو هڪ هڪ ٿي پنھنجا ذاتي مسئلا انھن پادرين سان ونڊي رهيا هئا، ڪي روئي رهيا ها تہ ڪي وري کلي رهيا هئا. انا مون کي اتي انتظار وارين ڪرسين تي ويھاري پاڻ بہ هڪ پادري وٽ وئي ۽ ڪجهہ دير کان پوءِ واپس آئي. اتي بہ مون ماڻھن کي ڪارا جبا پھريل پادرين جا عقيدت منجهان هٿ چمندي ۽ کين پيرين پوندي ڏٺو.
واپسي تي وري بس ۽ پوءِ زمين اندر هلندڙ ريل گاڏي جي ذريعي گولڊن گيٽ تي آياسين. اها گيٽ يارهين صدي ۾ ٺھي ۽ ڪيوِ جي اندر داخل ٿيڻ جو اهو ئي رستو هئو، هاڻي اها وچ شھر ۾ اچي وئي آهي. اتي بہ ڪجهہ يادگار مجسما هئا، هڪ اڌ ماڻھن جا ۽ هڪ ٻليءَ جو. اتي آس پاس هڪ مراڪش جي ريسٽورينٽ تي ماني کائي، وري پنڌ ڪندا اچي هڪ دفعو ٻيھر خرسچيٽڪ اسٽريٽ تي پھتاسين. اتي آچر واري ڏينھن بہ سياحن لاءِ پوسٽ آفيس کليل هئي، جتان مون ڪجهہ پوسٽ ڪارڊ پوسٽ ڪيا. پوسٽ آفيس کان ٻاهر نڪتاسين تہ لڳ ڀڳ شام جا چار ٿي چڪا هئا. انا اتان مون کان موڪلايو. آءٌ ڪجهہ دير اتي ئي گهمندو رهيس، هڪ دفعو وري دل ۾ آيو “هل ڇا تہ حسن آ”. اڃا اتي ئي گهميم پي تہ پياري دوست اسد جهتيال جو ايڊليڊ آسٽريليا مان واٽس ايپ تي ميسيج آيو تہ پيارن پرين ۽ سھڻن جو ملڪ ٿا گهمو، مون اسد ڀاءٌ کي رپلاءِ ڪيو تہ يار واقعي هي تہ ملڪ حقيقت ۾ سھڻين پَرين جو آهي. نہ رڳو ماڻھو پر آس پاس جي نيچر بہ تمام گهڻي خوبصورت آهي.
واپس هوٽل تي اچي ٿورو آرام ڪيم ۽ پوءِ پيٽ جي پوڄا ڪرڻ لاءِ رات جو اٺين ڌاري سينٽرل اسٽيشن جي ڀرسان مئڪڊونلڊس تي ويس. ٻئي ڏينھن مون کي ڪيوِ ۾ رهندڙ منھنجي هڪ ٻي دوست اوڪسانا سان گڏ شھر کان ٻاهر اوپن ايئر ميوزم، هڪ ٻيو پارڪ ۽ چرچ ڏسڻ لاءِ وڃڻو هو. سو رات جي ماني کائي سوير ئي اچي سمھي رهيس تہ جيئن صبح سوير اک وقت سان کلي. اوڪسانا جو گهر سينٽرل اسٽيشن کان رڳو ٻہ اسٽيشنون پري هو، سو هن چئي ڇڏيو هو تہ جيڏي مھل اٿين ۽ هلڻ جو پروگرام هجئي تہ مون ڏي ميسيج ڪري ڇڏجان، تون اڃا هوٽل کان هتي سينٽرل اسٽيشن تائين نہ پھچندين تہ تو کان اڳ مان پھچي ويندس ۽ مون تنھنجي ڪري اڄ موڪل ڪئي آهي تہ جيئن توکي گهمائي سگهان.
ٽئين ڏينھن صبح جو آءٌ مقرر وقت تي سينٽرل اسٽيشن پھچي ويس، اوڪسانا بہ وقت تي پھچي وئي، حال احوال ڪرڻ کان پوءِ اسان سينٽرل اسٽيشن جي ٻئي پاسي هڪ بس اسٽاپ تي آياسين، جتان اسان کي بس جي ذريعي ڪيوِ شھر جي ڏکڻ ۾ پيروگوف جي ڳوٺ ۾ يوڪرين جو اوپن ايئر ميوزم آف فوڪ آرڪيٽيڪچر اينڊ لائيف آف يوڪرين ڏسڻ لاءِ وڃڻو هئو. بسون لوڪل ۽ پراڻيون هيون، بس سان رڳو ڊرائيور ئي هئو، بس ۾ چڙهڻ وقت سندس اڳيان رکيل ٽوڪريءَ ۾ هر ڪو مسافر پيسا پيو رکي، گهڻي قدر سڪا. اسان کي ميوزم تائين پھچندي ڪلاڪ سوا لڳي ويو، ٽڪيٽ وٺي اندر وياسين. اسان جي پويان اسڪول جي ڪا بس بہ اچي پھتي ۽ کوڙ ٻار بہ لٿا، سندن اڄ اسٽڊي ٽوئر پي لڳو. کليل ميدان ۾ هڪ ٿورو ڪچو پڪو رستو ٿورو لاهين تي هيٺ پي ويو، پاڻ مرادو گاھہ بہ ڦٽل هو، جيڪو سرءُ جي مند ڪري پيلو ٿي چڪو هو. وڻن ۾ اڃا گهڻائي ساون پنن جي هئي پر لڳو تہ جلد اهي پنھنجو ويس مٽائيندا. 1969ع ۾، 370 ايڪڙن تي اڏيل هن ميوزم ۾ ڪافي تعداد ۾ ڪاٺ سان ٺھيل پن چڪيون بہ هيون جن جي ڪري ميوزم جي سونھن ۾ واڌارو پئي ٿيو. ميوزم کي اندر يوڪرين جي مختلف سيڪٽرن ۾ ورهايو ويو هئو، جيڪي پنھنجن پنھنجن علائقن جي نمائندگي ۽ اتان جي رهڻي ڪھڻي جي ترجماني ڪن پيا. ميوزم ۾ هڪ ڪاٺ جو 1742ع جو ٺھيل پراڻو گرجا گهر بہ هئو. ميوزم ۾ هڪ اندازي موجب لڳ ڀڳ چاليھہ هزار مختلف قسمن جا گهريلو، روايتي ۽ ثقافتي سامان ملندا، جن ۾ پراڻي دور جي ڊزائين جا ڪپڙا، برٿ، قالين، سيرامڪس جو سامان، ڌاتوئن، ڪاٺ ۽ شيشي سان ٺھيل دستڪاريون، موسيقيءَ جو سامان، مختلف قسمن جون پينٽنگز ۽ ٻيو گهڻو گهريلو سامان اتي موجود هئو، جيڪو ماڻھو خريد ڪري سگهي ٿو.
اتي ميوزم ۾ سڀ ڪم ڪرڻ وارا پنھنجي روايتي ڪپڙن ۾ ڪم ڪري رهيا هئا. اسان اتي گهمندا اچي هڪ جڳھہ تي پھتاسين جتي اسان کي ڪجهہ وقت لاءِ چيو ويو تہ هتي ٿورو بيھو، ڇاڪاڻ تہ اتي هڪ فلم جو سين رڪارڊ ٿي رهيو هئو ۽ فلم جو وڏو عملو بہ لٿل هئو. اتي ماڻھو پنھنجين اکين اڳيان لوهارن، ڪورين ۽ ڪنڀارن کي سندن ڪم ڪندي ڏسي سگهي ٿو ۽ اهو بہ ٿي سگهي ٿو تہ هڪ اڌ ڪو موسيقار اوهان جي اڳيان پنھنجي فن جو مظاهرو بہ ڪري. ميوزم ۾ پراڻي دور جا گهر، اسڪول وغيرہ جا نمونا ٺاهيا ويا آهن ۽ سڀني جون ڇتيون پاڻ وارن ڇپرن يا لانڍين وانگر هيون. ميوزم کان پوءِ اسان وري بس پڪڙي ڪيوِ جو فوفينيا پارڪ گهمڻ لاءِ وياسين، بس مان لھڻ کان پوءِ بہ تقريبن ڪو ڪلو ميٽر هلڻو پيو، پر جڏهن آءٌ اندر داخل ٿيس تہ ٿڪ لھي ويا ۽ منھنجي منھن تي سرهاڻ ڇانئجي وئي. انتھا درجي جو سھڻو پارڪ ۽ اتي موجود ڍنڍ عام ماڻھن جي تفريح ۽ سڪون لاءِ موجود هئي. هتي بہ جوڙن، فئملين، ٻارن نيچر ۾ ويھي قدرت جي خلقيل شين جو مزو پي ورتو. پنڌ ڪرڻ جا بہ ڪافي ٽريڪ ٺھيل هئا. هن پارڪ سان لڳو لڳ سينٽ پينٽيليمون نالي وڏي خانقاھہ هئي جيڪا رڳو عورتن کي مذهبي تعليم ڏيڻ لاءِ مخصوص هئي.
مون کي نيچر تمام گهڻي پسند آهي، ۽ اڄوڪو سڄو ڏينھن تقريبن نيچر ۾ گذريو، مزو اچي ويو. ترقي ڪيل يا ڪندڙ معاشرن وٽ نيچر يا فطرت سان ويجهو هئڻ جي تمام گهڻي اهميت آهي، ان ڪري هو آس پاس جي نيچر جي تمام گهڻي حفاظت ڪن ٿا ۽ ڪيوِ کي 2017ع ۾ يورپ جو گرينيسٽ ڪيپيٽل بہ تسليم ڪيو ويو هو. نہ چاهيندي بہ فوفينيا پارڪ مان نڪري اچي شھر وڃڻ واري بس ۾ ويٺاسين ۽ هاڻي اوڪسانا مون کي ڪيوِ جي نيشنل يونيورسٽي ڏيکارڻ لاءِ وٺي هلي، هن يونيورسٽي ۾ ٻاهرين ملڪن جي شاگردن کي پڻ داخلا ڏني وڃي ٿي، پر اوڪسانا ٻڌايو تہ ٻاهرين ملڪن جي شاگردن ۾ وڌيڪ ڪيو جي انٽرنيشنل يونيورسٽي مشھورآهي. اتي ٿورو چڪر ڏئي پوءِ اسان اچي ٿوري پيٽ جي پوڄا ڪئي ۽ هڪ ڪيفيٽيريا ۾ اچي ڪچھري ڪئي، مينھن بہ شروع ٿي ويو هيو ۽ ذري گهٽ سج لھڻ وارو هو، پوءِ اتان پنڌ ئي پنڌ هڪ شھر جي وچ ۾ موجود پارڪ مان ٿيندا اچي مون واري هوٽل جي ٻاهران پھتاسين. مون اتي اوڪسانا کان موڪلايو ۽ سندس وقت ۽ ڪمپني جا ٿورا مڃيا ۽ هوٽل جي ڪمري تي اچي صبح لاءِ سامان پيڪ ڪيو، ٻئي ڏينھن صبح سوير منھنجي اسٽاڪھولم لاءِ واپسي هئي.