يورپ جي مختلف ملڪن ۾ تجربي هيٺ آيل شين جون ساروڻيون
هتي انجنيئرس يا ٻين کي ڪنھن بہ قسم جو ڪو ڊرائيور، بورچي يا ملازم ناهي مليل هوندو. اسان پاڻ گاڏي ڪاهي پراجيڪٽس تي ويندا آهيون. سڄي ڏينھن ۾ جيڪي بہ پاڻي، چانھہ يا ڪافي جا ڪوپ ۽ گلاس ٽيٻل تي گڏ ٿيندا اهي وڃڻ کان پھريان ٿانون ڌوئڻ واري مشين ۾ وجهي پوءِ آفيس ڇڏيندا آهيون. هتي پوليس وارا بہ پنھنجي نوڪري جي وقت تي آفيس ۾ ايندا آهن، ڪپڙا مٽائي پوءِ نوڪري شروع ڪندا آهن، سرڪاري گاڏي بہ نوڪري دوران ۽ سرڪاري ڪم لاءِ استعمال ڪندا آهن، مجال آهي جو ڪو پنھنجن سادن ڪپڙن يا ذاتي ڪم لاءِ سرڪاري گاڏي اجازت کان بغير استعمال ڪري. ان حوالي سان پاڻ وٽ سنڌ يا پاڪستان ۾ تہ ڪم ان جي بلڪل ابتڙ آهي، ان کي ڪي وڏي عياشي ۽ بادشاهي سمجهندا هوندا، تہ ڪي وري ان کي بي حيائي. جيڪڏهن وچ ٿري ڳالھہ ڪجي تہ ائين چئي سگهجي ٿو تہ اها غير مناسب ڳالھہ آهي تہ سرڪاري وسيلن کي پنھنجي ذاتي استعمال ۾ ڪتب آندو وڃي.
آسٽريا ۾ خاص ڪري ويانا ۾ تمام گهڻا ننڍا ننڍا ڪيفيٽيريا آهن، جتي ماڻھو ويھي سڪون سان ارد گرد جي ماحول جو مزو وٺي سگهي ٿو. هڪ دفعي آسٽريا جي شھر ويانا ۾ گهمڻ دوران اتان جي هڪ دوست کي مون چيو تہ اوهان وٽ جيڪي ننڍا ننڍا ڪيفيٽيريا آهن انھن ۾ مون کي ويھي چانھہ ۽ ڪيڪ جو مزو وٺڻ تمام گهڻو پسند آهي، ان تي ان ٻُڌايو تہ هتي اهي جيڪي ڪيفيٽيريا آهن اهي هتي ترڪ کڻي آيا ها، ان کان پھريان هتي انھن شين جو رواج نہ هو. مون کيس چيو تہ مھرباني جو تو منھنجي ڄاڻ ۾ اهو واڌارو ڪيو.
هالينڊ جو شھر ايمسٽرڊئم بہ تمام سھڻو آهي، وچ شھر مان گذرندڙ ڪينال ۽ انھن جي مٿان وري پلين جي اڏاوٽ، رنگ برنگي عمارتون شھرکي انتھائي سھڻو ڪري پيش ڪن ٿيون. شھر ۾ سائيڪل جو استعمال تمام گهڻو آهي. هر ماڻھو تقريبن سائيڪل جي سواري کي پسند ڪري ٿو. هڪ دفعي آءُ ۽ ڪجهہ يونيورسٽي جا دوست شھر ۾ چڪر ڏئي رهيا هئاسين تہ مون کي هوا ۾ چرس يا مارجوانا جي ڌپ محسوس ٿي، مون سوچيو تہ شايد ڪو ڀرسان لنگهي ويو هوندو جنھن جو چرس پيتل هوندو، پر سائين اها ڌپ وڃڻ جو نالو ئي نہ پئي وٺي، پوءِ اها خبر پئي تہ هالينڊ ۾ ڪيفيٽيريا ۾ ويھي اهڙي قسم جو نشو ڪري سگهجي ٿو جنھن کي اتي قانوني شڪل ڏنل آهي، ۽ اهو ائين تہ ڪيفيٽيريا وارا ٿوري مقدار ۾ پاڻ اها پوکي پوءِ تيار ٿيڻ جي صورت ۾ پنھنجي ئي ڪيفيٽيريا ۾ ان کي وڪرو ڪري سگهن ٿا ۽ اتي ئي ان ڪيفيٽيريا ۾ ئي ان جو استعمال قانوني آهي، ٻاهر کڻي وڃڻ، پيئڻ يا وڪڻڻ تي پابندي آهي. اهو منھنجي لاءِ هڪ نئون ۽ انوکو تجربو هو.
پنھنجي دوست مارڪ ۽ سندس گهر واري ناديہ سان هڪ ڏينھن اسان بيلجيم جي اتر ۾ شھر برجز جو رخ ڪيو، جنھن کي يورپ جي اتر جو وينس پڻ ڪوٺين ٿا. مارڪ ۽ سندس گهر واري مون کي چيو تہ اسان توکي ڪنھن بہ شئي جا پيسا ڀرڻ نہ ڏينداسين. هنن ڪجهہ کائڻ پيئڻ جون شيون گهران ۽ ڪجهہ سپر اسٽور تان پڻ ورتيون. صبح جو سوير اسان روانا ٿياسين. برجز واقعي وينس وانگر پي لڳو، شھر جي وچ ۾ ڪينال ۽ انھن ۾ ٻيڙيون، ماحول ۾ ٿورو سيءُ محسوس پي ٿيو. برجز ۾ اسان چاڪليٽن ٺھڻ جون فيڪٽريون ڏٺيونسين. اتي جا مقامي وافل کائي ڏٺاسين. شھر ۾ موجود قلعا ۽ وڏا وڏا چوراها پڻ ڏسڻ جو موقعو مليو. برجز ۾ مون هڪ ڳالھہ نوٽ ڪئي تہ برجز جي مقابلي ۾ اٽلي جي شھر وينس ۾ تمام گهڻا سياح گهمڻ لاءِ اچن ٿا. باقي اٽلي جا شھر وينس ۽ روم ائين لڳندا ڄڻ ننڍو بنگلاديش هجي، هر پاسي بنگالي نظر ايندا. هڪ دفعي مون وينس جي ڀرسان ايئر بي اين بي جو فليٽ ڪجهہ ڏينھن لاءِ بڪ ڪيو هو، هڪ ڏينھن شام جو ٻاهر نڪتس تہ هڪ وڏي پارڪ جي بينچن تي رڳو بنگالي ويٺل هئا، هر هڪ جي فون ڪنن تي ۽ بنگالي ۾ تيز تيز ڳالھائي رهيا هئا، شايد بنگلاديش ۾ پنھنجن پيارن کي پرديس جا حال احوال ڏيندا هوندا.
يورپ ۾ ماڻھو ٻن ڏينھن واري هفتيوار موڪل کي ڀرپور گذارين ٿا، بيلجيم ۾ ئي هڪ ڏينھن مارڪ، سندس گهر واري ۽ سندن ڏهاڪو کن دوستن مراڪش جي هڪ ريسٽورنٽ تي رات جي ماني کائڻ جو پلان ڪيو، ماني سان گڏوگڏ بيلي ڊانس جو بہ اتي اهتمام هو. ريسٽورنٽ تمام وڏو ۽ رش بہ تمام گهڻي هئي. ڪافي ماڻھن جو ماني طرف گهٽ ۽ بيلي ڊانسر طرف وڌيڪ ڌيان هو. ٻئي ڏينھن وري اسان سندن دوستن سان گڏجي بيڊ منٽن کيڏڻ ويا هئاسين جتي ناديہ منھنجا بيڊ منٽن کيڏڻ دوران ڪافي ڦوٽو بہ ڪڍيا ها.
روم شھر ۾ گهمندي گهمندي پياري دوست پريم ساگر سان گڏجي ويٽيڪن سٽي گهمڻ جو موقعو پڻ مليو، ويٽيڪن سٽي جي ڪيٿولڪ عيسائين ۾ وڏي مذهبي ۽ اهميت واري حيثيت آهي. جتي پوپ پنھنجو ديدار ڪرائيندو آهي. اتي ڪجهہ پاڪستاني سونھان بہ هئا جن چيو تہ اندر هن گرجا گهر ۾ هلڻ جو ارادو هجي تہ ٻڌايو، ان لاءِ هيتري في آهي ۽ اوهان کي لائين ۾ بيھڻو نہ پوندو، اسان کين چيو نہ اسان رڳو هتان ٻاهران ئي ڏسڻ لاءِ آيا آهيون. ويٽيڪن سٽي جي حيثيت تہ هڪ الڳ ملڪ جي آهي پر محسوس ائين ئي ٿيندو تہ ڄڻ اٽلي جو ئي حصو آهي، هلندي هلندي خبر ئي نہ پوندي تہ ماڻھو اٽلي مان ويٽيڪن سٽي پھچي ويو.
اسٽاڪھولم ۾ منھنجي پاڙي ۾ هڪ فيملي هڪ ننڍي ڪتي کي ٻاهر پئي گهمائيندي آهي، اهو گلر بہ ڏاڍو پيارو لڳندو آهي، سندس نالو شپ آهي. هڪ ڏينھن آءُ شام جو ڪاڏي ويس پي تہ بس اسٽاپ تي ان گلر کي سندس مالڪ سان گڏ بس جو انتظار ڪندي ڏٺم، مون کانئس پڇيو تہ ڪاڏي پيا وڃو؟ چيائين تہ شپ بيمار آهي سو هن کي جانورن جي اسپتال ٿو وٺي وڃان، سو بہ ڪلاڪ مني جي سفر تي. وڌيڪ ٻڌايائين تہ هن پاڻ واري علائقي ۾ رڳو نارمل وقت تي جانورن جي اسپتال آهي، باقي ايمرجنسي ۾ ان فلاڻي جانورن جي اسپتال ۾ وڃڻو پوندو جيڪا هر وقت کليل هوندي آهي. مون کي اها تہ خبر هئي تہ انسانن جي علاج لاءِ تہ هر وقت ايمرجنسي واري اسپتال هجي ٿي پر اها منھنجي لاءِ نئين ڄاڻ هئي تہ جانورن جي لاءِ بہ هتي ايمرجنسي اسپتال آهي.
ناروي جا فيورڊز تمام گهڻا سھڻا ۽ مشھور آهن، فيورڊز دراصل سمنڊ مان نڪتل ڊگهو، سوڙهو ۽ گهرو پھاڙن جي وچ ۾ ڦاٿل هڪ پاڻي جو سلسلو هجي ٿو جيڪو اڳيان کان بند هوندو آهي. ڪافي وڏا پاڻي جا جھاز سياحن کي گهمائڻ لاءِ وٺي ويندا آهن. انھن فيورڊز کي وري پھاڙن جي مٿان ڏسڻ جو بہ پنھنجو مزو آهي. مون کي هڪ دفعي اوڏانھن وڃڻ جو موقعو مليو، ناروي جي شھر اسٽاوانگر شھر مان پاڻي جي جھاز ۾ چڙهي تائو شھر ۾ اچي لٿس، جتان وري بس کڻي اچي پري اڪي اسٽولن جي پارڪنگ ايريا ۾ لاٿو، جتان کان پوءِ ٽريڪنگ شروع ٿي.
ٽريڪنگ چار ڪلوميٽر اوٽ ۽ چار ڪلوميٽر موٽ هئي، جنھن مان رڳو ست اٺ سئو ميٽر سڌي هئي باقي مٿي پھاڙ تي چڙهڻو هو. ڪافي ماڻھو آيا ويا پي. مون وٽ سٺو ٿيو جو پاڻي جو بندوبست گهڻو هو، مون اتي هر ٻن ٻن منٽن ۾ پاڻي پي پيتو، چڙهائي انتھائي سخت هئي، واٽ تي آرام ڪرڻ لاءِ جايون پڻ هيون جتي اتي ماڻھن جا خيما بہ لڳل هئا. خير سان جڏهن ٽريڪنگ پوري ٿي تہ دل مان پاڻ ئي نڪري ويو “سبحان ﷲ”، ڇا تہ قدرتي خوبصورتي هئي. پري اڪي اسٽولن جي پھاڙ تان فيورڊ بلڪل سامھون نظر ٿو اچي، ڪٿان شروع ۽ ڪٿي ختم ٿيڻ جي حد پڻ ماڻھو اتان ڏسي سگهي ٿو. پري اڪي اسٽولن جي پھاڙ جي ٽاپ پنجويھہ بائي پنجويھہ جي آهي، جتي تمام گهڻي تعداد ۾ سياح موجود هجن ٿا ۽ بلڪل ڪناري تي ويھي ڦوٽو ڪڍائڻ جي لاءِ پنھنجي واري جو انتظار ڪن ٿا. مون ۾ همٿ نہ هئي جو مان بلڪل ڪناري تي وڃي سگهان، هڪ تہ فرش تمام لسو، مٿان وري ايڏي وڏي اونچائي، اتي مون ٻڌو تہ سيلفين جا ڪي شوقين اتان ڪري پنھنجون حياتيون بہ وڃائي چڪا آهن. بھرحال، جڏهن ماڻھو پري اڪي اسٽولن تان واپس اچي ٿو تہ سندس مشڪ منفرد هجي ٿي ۽ اندر ۾ هڪ خوشي تہ واھہ منھنجا مولا پنھنجي خلقيل اهڙي قدرت تو مون کي ڏيکاري.
اسپين جي شھر علي ڪانتي ۾ ڪجهہ ڏينھن رهڻ جو موقعو مليو، مون اتي جيڪو گيسٽ هائوس بڪ ڪرايو هو ان جي ريٽنگ ڏهن مان ڏھہ هئي، وچ شھر ۾، ۽ مٿان وري سستو. اهو گيسٽ هائوس اٽلي جي هڪ ماءٌ ۽ سندس ڌيءُ هلائي رهيون هيون. اصل ۾ اهو هڪ فليٽ هو، جنھن کي گيسٽ هائوس جي ڪمرن مطابق ترتيب ڏنو ويو هو. هي شھر جيڪو صوبو پڻ آهي، ان کي ميڊيٽيرينين سمنڊ جو اهو حصو لڳي ٿو جنھن کي ڪوسٽا بلانڪا بہ چيو وڃي ٿو ۽ اها سامونڊي پٽي تقريبن ٻہ سئو ڪلو ميٽرن تي مشتمل آهي. شھر ۾ سمنڊ سان گڏوگڏ پھاڙ بہ لڳي ٿو. سانٽا باربرا شھر جو مشھور قلعو آهي جيڪو شھر جي بيني ڪانٽل پھاڙ تي اڏيل آهي ۽ سياحن جو پاڻ طرف ڌيان ڇڪائي ٿو. علي ڪانتي جي معني آهي سٽي آف لائيٽس، علي ڪانتي ۽ بيني ڊورم جي وچ واري سامونڊي پٽي وارياسي آهي، جيڪا مون گهمي ڏٺي، مون محسوس ڪيو تہ بيني ڊورم ۾ ڪافي تعداد ۾ سئيڊش ماڻھو رهن ٿا يا انھن جا اتي فليٽ يا گهر ورتل آهن، جتي هو سال جا ڪجهہ مھينا گذارين ٿا. انھن سامونڊي وارياسن ڪنارن ۽ پٽين تي اهو ساڳيو ماحول هجي ٿو يعني پاڻي ۾ تڙڳڻ ۽ وري اچي اس ۾ واريءَ تي ليٽي بت سيڪڻ.
علي ڪانتي کان هڪ ڏينھن جو بنيول لاءِ منھنجو ٽرپ بڪ ٿيل هو. صبح سوير ئي تيار ٿي اچي مقرر جاءِ تي پھتس، جيڪا آءُ هڪ ڏينھن اڳ ئي ڏسي ويو هوس. هن ٽرپ ۾ علي ڪانتي کان بنيول تائين ڪوسٽر جو سفر، لا ٽوماٽينا فيسٽيول جي اينٽري ۽ شرٽ شامل هئي. ڪوسٽر ۾ آمريڪن، روس، انگلينڊ جا ماڻھو شامل هئا. بنيول پھچڻ کان پوءِ اتي اندازو لڳو تہ هن تهوار ۾ انڊيا جا بہ تمام گهڻا ماڻھو اچن ٿا شايد ان ڪري جو هن لا ٽوماٽينا فيسٽيول جو ذڪر ۽ ڪلپ بالي ووڊ جي هڪ فلم “زندگي نہ ملي گي دوبارا” ۾ پڻ آهي ۽ اتي ڪجهہ ماڻھن واقعي بہ ان ڳالھہ جي تصديق ڪئي تہ اسان هن فيسٽيول جو ذڪر ان فلم ۾ ئي ٻڌو هو ۽ ان ڪري ئي هتي آيا آهيون.
لاٽوماٽينا اصل ۾ هڪ ٻئي مٿان ٽماٽا ڦسائي اڇلائڻا آهن. هڪ ڪلاڪ جو اهو فيسٽيول بنيول جھڙي ننڍي شھر ۾ لکين يوروز جي اڪانومي انجيڪٽ ڪري ٿو وڃي. آءُ جنھن ڏينھن اتي بنيول ۾ لاٽوماٽينا فيسٽيول ۾ هيس تہ منھنجي ننڍي ڀيڻ خيرالنساءِ (جنھن امان جي گذاري وڃڻ کان پوءِ اسان جي ماءُ وانگر ئي سار سنڀال ڪئي) کي ڪڪي ڄائي هئي، جنھن جو نالو همايل رکيو ويو آهي پر آءُ وري ان کي لاٽوماٽينا جي فيسٽيول جي ياد جي طور تي ۽ پيار مان ٽماٽو چوندو آهيان. مالڪ سائين سڀني جي نياڻين جا ڀاڳ بخت بلند فرمائي.
لنڊن ۾ زمين اندر هلندڙ ريل گاڏي ۾ آءُ ، ڀائو مشتاق، ادي سڪينہ ۽ سندن ٻار معز ۽ سالار، آڪسفورڊ اسٽريٽ جي ڪنھن اسٽيشن تان اچي ريل گاڏي ۾ ويٺاسين. هڪ ٻن اسٽيشنن کان پوءِ هڪ گوري ڇوڪري بہ اچي ساڳئي دٻي ۾ ويٺي. جيئن جيئن گاڏي هلڻ شروع ڪيو تيئن تيئن ان گوري ڇوڪريءَ جي اکين مان بہ ڳوڙها هلڻ شروع ٿيا ۽ هلندي هلندي ڇوڪري جي ڳلن تان ترڪندا سندس ڪپڙن تي ٿي ڪريا.اهڙن کوڙ ڪردارن خاص ڪري ڇوڪرين کي مون يورپ جي مختلف هوائي اڏن ۽ ريلوي اسٽيشنن تي روئندي ڏٺو آهي.اسان سنڌي بہ سائين حساس , ان گوري ڇوڪري کي روئندو ڏسي اسان بہ ٿورو غمگين ٿي وياسين، پر مون ڏٺو تہ ادي جي اکين ۾ تہ ذري گهٽ ڳوڙها تري آيا. ان گوري ڇوڪري سان الائي ڪھڙي ويڌن هئي، جيڪا خبر خدا کي ٻي ان ڇوڪري کي. بھرحال جلد اسان جي اسٽيشن اچي وئي ۽ اسان وري لنڊن جي گھما گھمي واري زندگي ۾ روان دوان ٿي وياسين.
سئٽزرلينڊ آهي تہ ننڍو ملڪ پر ملڪ ۾ ٽي مکيہ ٻوليون فرينچ، جرمن ۽ اٽالين ڳالھائيون وڃن ٿيون. پاڻ وٽ تہ جتي آيو ماڻھو سگريٽ ڇڪن ٿا ، سئيڊن ۾ مخصوص جاءِ کان سواءِ سگريٽ جتي ڪٿي نٿو ڇڪي سگهجي، پر هڪ دفعي مون سئٽزرلينڊ ۽ بيلجيم ۾ ماڻھن کي عام جام جتي ڪٿي سگريٽ ڇڪيندي ڏٺو، شايد هاڻي اتي بہ قانون سخت ٿي ويا هجن.