امهاڳ : شرميلي شعور جي مالڪ جو سفر

يادون نه رڳو ماضيءَ جو اثاثو پر زندگيءَ جو حصو آهن ، يادون حياتي جي ڪتاب جو اهڙو باب آهن ، جنهن جا ورق جڏهن کُلندا آهن ته حقيقتن جو عڪس ائين عيان ٿيندو آهي جيئن مئخاني جو رقص محبتن جا جام ڇُلڪائيندو آهي ، يادون خُود به ته هڪ اهڙو جام آهن ، جنهن جو چُڪو هر انسان چکيندو آهي ، يادن جا اهي ڍُڪ ڪنهن لئه زهر ته ڪنهن لئه وري ماکي مثل بڻيل هوندا آهن ، يادون زندگيءَ جو هڪ اهڙو امتحان به آهن جن ۾ ڪڏهن سوال جو جواب عجب جي نشاني بڻيل هوندو آهي ته ڪڏهن وري جواب جي آڏو سوال به شرمندگيءَ واري حالت ۾ سربسجود هوندو آهي ، يادون ته لِڪ لِڪوٽي راند به آهن ، اهي ئي يادون حجاب به آهن ته نقاب به آهن ، اهڙا نقاب جن جي کُلڻ سان زمانا وري ٿا پون ، معاشرا لُڏي ٿا پون ، سماج سڪوڙجي ٿا وڃن ، يادن جي سهاري ته گهايل من به سُڪون جي مصلي تي وڇائجي وڃن ٿا ، انساني زندگيءَ جي جياپي ۾ يادن جي ڪردار کي ، ان جي اهميت کي ڪنهن به صورت ۾ نظرانداز نٿو ڪري سگهجي ، يادون ڀلي کڻي مثبت هجن يا منفي هجن ، انهن جي اهميت کان غافل ماڻهو جي ڪردار تي ماتم ئي ڪري سگهجي ٿو . يادن جا به عجيب اسرارآهن، اهي ڪڏهن ڪڏهن شعوري طور يا ڪڏهن لاشعوري طور اهڙو آستانو آباد ڪنديون آهن ، جتي پريت ۽ پيار جا پيغام اُڏامندا رهندا آهن يادگيرين جي باري ۾ دنيا جي عالمن ۽ اديبن ، دانشورن ، شاعرن ، اهل علم ، اهل قلم ۽ باشعور ماڻهن ، پنهنجي پنهنجي سمجهه ، سوچ، فهم۽ عقل موجب تعريف بيان ڪئي آهي ، يادن جا لاتعداد قِسم به ٿي سگهن ٿا ، مگر ڪي يادگيريون ماضي جي زندگيءَ جو تاج ثابت ٿينديون آهن ته ڪن يادن جي اکين ۾ وري زبان نه هوندي آهي پر جيڪي اکيون ، يادن کي زبان عنايت ڪنديون آهن ، اهي اکيون چُمڻ لائق ئي هونديو آهن ، اقبال بلوچ پنهنجي يادگيرين جي هن ڪتاب “ سروس بخير ” ۾ يادن جي روشنيءَ جا اهي وڻ آباد ڪيا آهن ، جن جي ڇانوَ ۾ هن سون جهڙي جواني ڏئي وار چاندي ڪيا آهن ، هن تجربن جي اها ڳنڍ کولي پڙهندڙ جي آڏو پيش ڪئي آهي جنهن ۾ هن جي گُذاريل زندگيءَ جي ٽن حصن جو سرمايو سمايل آهي ، جنهن سفر ۾ سندس راتين جا اوجاڳا به شامل آهن ته ڏينهن جي ٿڪاوٽ جا ٺڪاءُ به پيوست آهن ، عمر جي لهڻ ۽ چڙهڻ سان گڏ ، نوڪري جي ڏاڪي به ڏاڪي تي هن جيڪي قدمن جا نشان ڇڏيا آهن ، هي مجموعو انهن نشانن جو اکين ڏٺو شاهد آهي ، هن ڪتاب ۾ سِڪ ۽ اُڪير جو سمنڊ ڇوليون هڻندي نظر اچي ٿو، هن ڪتاب ۾ اقبال جي سانورن صُبحن جون لاتعداد ڪهاڻيون آهن ، ڊگهين ڪارين راتين جا داستان به لِڪل آهن ، جن کي مڪمل معنى ۽ مفهوم سان بيان ڪرڻ لاءِ اڃا زمانا گهرجن ، اقبال جي يادگيرين جي اکين ۾ آسمان جهُومي ٿو، چنڊ مُرڪي ٿو ۽ ستارا سرگوشيون ڪن ٿا ، انهن يادگيرين ۾ هوا جي خوشبو به ته سمايل آهي .
هر تخليقڪار بخوبي اهو سمجهي ٿو ته لکڻ لاءِ سڪ جو جذبو لازمي آهي، سڪ جو اهو جذبو ئي زندگي، سونهن ۽ سچائي جو ڳولائو هوندو آهي، ڳولا جو اهو سفر صدين کان جاري آهي ۽ صدين تائين جاري رهڻو آهي، اگر پيار جو انتهائي اهم بنيادي فطري جذبو ، انساني زندگيءَ جي هر تخليقي عمل جو محرڪ نه هجي ها ته شايد اهو ٿڪائيندڙ سفر اڻپورو ئي رهجي وڃي ها. اهو ئي سبب آهي جو اسانجي لاڏلي ليکڪ، ڪهاڻيڪار ۽ شاعر دوست اقبال بلوچ پاران سونهن جو سفر جاري آهي ، سندس من ۾ سڪ جو جذبو پوري جوڀن سان ٽمٽار آهي ، هن جي پيار جا پيچرا اڃا تائين کُٽي ناهن سگهيا ، ختم نه ٿي سگهيا آهن، انهن کي مات نه ملي سگهي آهي ، هو ادب جي دنيا سان ائين ئي معمور آهي جيئن ڪنهن ساز ۾ سنگيت لڪل هوندو آهي. تجربن ۽ ڪيفيتن جو بنيادي سرچشمو زندگي آهي. اقبال بلوچ جا جذبا ۽ احساس، رنجشون ۽ راحتون، ڏک ۽ سک، حسرتون ۽ اميدون، محروميون ، مجبوريون، تجربا ۽ ڪيفيتون، اهي سڀ سندس زندگي جا رُوپ آهن جن جي عڪاسي هن پُرخلوص انداز ۾ ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آهي. پوءِ اها عڪاسي چاهي ڪهاڻي جي صورت ۾ هجي يا شاعري جي رُوپ ۾ هجي يا نثر جي ڪنهن صنف جي شڪل ۾ هجي ، جذبن جي اظهار لاءِ لڙڪن کي لفظن جي جاءِ وٺڻي ئي پوندي آهي ڇو ته دل جي ڪيفيت بيان ڪرڻ ۾ لفظ مجبور نظر ايندا آهن ، اهي ئي لفظ زندگيءَ جون سچايون ۽ تلخ حقيقتون، محسوس ڪرائيندا آهن. اهي ئي لفظ انسان جي اندر جي اک بڻجي ، معاشري تي گهري سوچ جي سمنڊ جيان ڇوليون هڻائيندا آهن ، تخليقي عمل جو اهو ئي ته راز آهي جيڪو ڪائنات جي خوبصورتي کي ڳولي . کوٽي ، پڌرو ۽ چِٽو ڪري ٿو . ان تخليقي عمل ۾ انتها درجي جو درد به شامل آهي ته مُسرت ۽ خوشي جو هر سامان به موجود آهي، اقبال بلوچ جي تخليقي سگهه ڀلي کڻي چوڏهين جي چنڊ جو ڏيک نه ڏيندي هجي ، پر ان جي امُيد ۽ آس جو چنڊ سندس لکڻين کي روشني جو مينار ارپيندو پيو اچي . اقبال بلوچ جي لکڻين ، سندس ۽ پڙهندڙن جي وچ ۾ فاصلي جي ڏوري کي وڌيڪ وقت تائين حائل رهڻ نه ڏنو آهي ، ان جو مکيه سبب اهو آهي ته سندس ٻولي ۽ لهجو سادو، سليس ۽ انتهائي آسان آهي ، جنهن ڪري سندس پيغام کي سمجهڻ ۾ ڪا به تڪليف ۽ مشڪلات محسوس نٿي ٿئي ، اقبال بلوچ جي لکڻين جو انداز منفرد آهي ، سندس لکڻين جا موضوع ، هن ئي سماج جي اندر ، سندس ئي چئوگرد ڦرندا نظر اچن ٿا ، هو شهري نفسيات کان به واقف آهي ته ڳوٺاڻِي تهذيب جو به ترجمان آهي . هن وٽ جماليات جا جوهر به آهن ته شعور سان گهري وابستگيءَ جو فلسفو به آهي ، سندس مشاهداتي اک سندس لکڻين کي نج ۽ سادو سودو عوامي رنگ ارپي منفرد بڻايو آهي .
مون ڪٿي پڙهيو هو ته ماڻهو، اهڙو چريو داناءُ آهي جيڪو ڪڏهن ڪک جو ته ڪڏهن لک جو بنجي پوندو آهي، جيڪڏهن لک جو آهي ته سموري ڪائنات کيس سُهڻي نظر ايندي آهي ، جيڪڏهن ڪک جو آهي ته سندس اندر جو آئينو ڀڄي ڀور ڀور ٿي پوندو آهي ، سمورا عڪس ٽڪرا ٽڪرا ٿي وکري ويندا آهن. منهنجي دل ٿي چوي ته اقبال بلوچ ، لَک جو ماڻهو آهي ، جيڏو سندس سڀاءُ سهڻو آهي ، ايڏي ئي هي ڪائنات کيس سهڻي نظر ٿي اچي ، هو دل جو درياءُماڻهو آهي جنهن سموري زندگيءَ محبتن کي گڏ ڪري پنهنجي تعميري ڪردار جي نه رڳو پرچار ڪئي آهي پر ان جي ڀرپور حفاظت پڻ ڪئي آهي. هن لاءِ بس محبت ئي ڪافي آهي. جنهن کي هن سموري زندگيءَ ڀاڪرن ۾ ڀري رکيو آهي ، محبت کانسواءِ هن کي ٻيو ڪجهه به گهربل ناهي. اقبال جي زندگيءَ محبتن جو محور ۽ مرڪز رهي آهي. هو محبت ڏئي به ڄاڻي ٿو ته وٺي به ڄاڻي ٿو ، ان جي باوجود به اقبال بلوچ هڪ عام ماڻهو وانگر زندگيءَ گذاري آهي ، شايد چڱن جون چڱايون رب العزت دنيا ۾ ٻين ماڻهن کي ڏيکارڻ لاءِ ئي خلقيون آهن ، تڏهن ته هن عزت ، محبت ، دوستيون ۽ تعلقات به اهڙا ئي پيدا ڪيا آهن ، جن تي کيس پاڻ به فخر آهي ته سندس حلقي جي دوستن ۽ سڄڻن جو ڳاٽ به اُوچو آهي، هو پنهنجي عام زندگي ۾ به ماکيءَ کان به مِٺو، محبتي ۽ ٻين کي ساهس ڏيڻ وارو ماڻهو آهي ، مونکي ائين ٿو محسوس ٿئي ته چِڙ ، بيزاري ۽ غُصي سان سندس پَري جو به واسطو ناهي ، صبر ۽ مُسڪراهٽ سان ڄڻ ته سندس لنئون لڳل آهي، تڏهن ته هن پنهنجي يادگيرين کي مسڪراهٽن جا گُل ارپڻ لاءِ هي قلمي پورهيو ڪيو آهي ، اهڙو قلمي پورهيو جيڪو سندس نوڪري واري عرصي جي يادگيرين تي مشتمل آهي ، اهي يادگيريون جيڪي کيس تلهار جي ننڍڙي علائقي کان سنڌ جي دل حيدرآباد واري شهر ۾ وٺِي آيون ، جتي هن پنهنجي همعصرن سان جيڪو وقت گذاريو ، پنهنجن دوستن کي جن رنگن ۾ جيئن به جتي به ڏٺو، جن آفيسرن ، همعصر ۽ همسفر دوستن سان هن ڪم ڪيو ، ويندي بالا آفيسرن کان وٺي پٽيوالن تائين ، اهي سموريون ڪارگذاريون سندس قلم جي زينت بڻجي ويون . اقبال ڀلي کڻي ڪنهن صفا وڏي عهدي جو مالڪ نه رهيو هجي پر هو جنهن عهدي تي رهيو ، ان عهدي لاءِ اقبال تمام وڏو ماڻهو رهيو ، ڇاڪاڻ جو محبتون ميڙڻ کان وڏو ڪو عظيم ڪارنامو آهي ئي ڪو نه ، تنهنڪري هن جيڪا به نوڪري ڪئي ، اها ئي هن جي محبتن جي دنيا رهي .
مولانا دين محمد وفائي ڪٿي لکيو هو ته “ نوڪري ننڍي هجي يا وڏي، اوچي هجي يا اعليٰ، سرڪاري هجي يا غير سرڪاري، حڪم هلائڻ جي هجي يا حڪم مڃڻيا حڪم پهچائڻ جي، پنهنجن جي هجي يا پراين جي، ديس جي هجي يا پرديس جي، ڪچي هجي يا پڪي . ڪن نوڪرن کي عملدار ۽ آفيسر چيو وڃي ٿو، ، بهر صورت نوڪري آخر نوڪري آهي. نوڪري ڪندڙ نوڪرن جا سوين قسم ۽ سندن مختلف ۽ جدا جدا نالا رکيل هوندا آهن، ڪي انهن رکيل نالن جي رعب تاب ۾ هلندا رهندا آهن، ڪي وري پنهنجي عهدن جي آڌار تي سڃاتا ويندا آهن. نوڪريءَ کان پوءِ نياز، نوڙت، نهٺائي، نرمائي، نواڻ، نيچو ۽ ننڍائيءَ جهڙيون خوبيون به نوڪري ڪندڙ ملازم سان اچي ملنديون آهن. هاڻي دارو مدار آهي نوڪري ڪندڙ تي ته هو مٿين خاصيتن تي عمل ڪري ٿو يا وري الٽو ۽ ابتو عارضي عهدن جي آڌار تي آڪڙبو ۽ ارڏايون ڪندو رهي ٿو.” آئون سمجهان ٿو ته ان حوالي سان اقبال بلوچ جي سڃاڻپ عهدو نه رهي آهي پر عهدي جو شان ۽ مان، بلند ڪرڻ رهي آهي ، هن نوڪري جي دوران اخلاق ، انسانيت، ايمانداري ، ديانتداري، شرافت ، شائستگي، آرام ، اطمينان ۽ سُڪون سان پنهنجن عائد ٿيل ذميدارين کي انتهائي سهڻي طريقي سان استعمال ڪري، پيار ، محبت ،عزت ۽ آبروءَ سان اهو سمورو سفر طئه ڪيو آهي ، ان سفر ۾ کيس جيڪي جواهر نظر آيا ، جيڪي خُوبيون ۽ خاميون نظر آيون ، انهن کي هن تاريخ جي سيني ۾ محفوظ ڪرڻ جي عملي ڪوشش ڪئي آهي.
ڪيترائي نوڪري ڪندڙ نوڪري کي ڪندا آهن ۽ ڪن کي وري نوڪري ڪندي آهي، جن کي نوڪري ڪندي آهي انهن کان گهڻو ڪري ماڻهو پري رهڻ جي ڪوشش ڪندا آهن، پر جيڪي نوڪري کي ڪندا رهندا آهن سي انسان ئي حقيقي ۽ صحيح معنيٰ ۾ پنهنجي عهدن جو شان ۽ مان برقرار رکي سگهندا آهن ، اقبال بلوچ بلوچ جو شمار به انهن ماڻهن ۾ ڪري سگهجي ٿو. جيڪي صرف پنهنجي شان ۽ مانُ جي لاءِ رڙهندا ۽ وڙهندا رهيا آهن ، اقبال پنهنجي بنيادي حيثيت کي ياد ڪري خير ۽ خوبيءَ سان وقت گذارڻ واري عمل کي نه رڳو بهتر سمجهي ٿو پر ان تي شُڪر به بجا آڻي ٿو. هن فقير منش شخص پنهنجي نوڪري جي عرصي ۾ ڇا ڇا نه ڏٺو آهي ۽ ڇا ڇا نه پسيو آهي. جيڪڏهن انهن ڪچهرين، محفلن ۽ مجلسن جي مشاهدن ۽ منظرن کي قلم جي سگهاري سگهه ڏني وڃي ته ڪيئي ڪتاب ترتيب ڏئي سگهجن ٿا. ان جي باوجود به سندس هي قلمي ڪاوش اسان جهڙن جيتامڙن لاءِ هڪ وڏو اتساهه آهي ، سندس تجربن جي ڪهاڻي ٻُڌي اسانجي زندگيءَ تي چڙهي ويل بوريت ، بيزارگيءَ ۽ ٿڪاوٽ جي ڄڻ ته دز لهي وئي آهي ، هن ڪتاب جي ڪهڙي دستاويزي حيثيت ٿي جُڙي ، اهو فيصلو ته پڙهندڙن تي ئي ڇڏيل آهي پر اقبال بلوچ مان اها اُميد رکي سگهجي ٿي ته جيئن هن پنهنجي نوڪري جو سفر بخير گذاريو آهي ، ائين ئي يا ائين کڻي چئجي ته ان کان وڌي چڙهي باقي رهيل زندگيءَ ادبي سرگرمين جي سفر ۾ ، شرميلي شعور جي سفر ۾ ، سنڌي ٻولي ، علم ۽ ادب جي واڌ ويجهه لاءِ وقف ڪندو ته سندس نالي جي مٿان تاريخ جا گُلابي گُل هميشه خُوشبوءَ واسيندا رهندا. تخليقڪار لاءِ تخليق جي ڪا به رات ، آخري رات ناهي ڇو ته تخليق جو سفر، سفرِ مسلسل آهي پر ڪنهن شاعر جي لفظن جي ان مفهوم جيان من ۾ اها مانڌاڻ متل ئي رهندي ته اي اقبال ! تنهنجي حُسنِ اخلاق تي سڄي رات ويهي پنا ڪارا ڪجن پر افسوس جو تنهنجي معيار جا لفظ ملي نه سگهيا ۽ رات گُذري وئي .

[b] اعظم ڀٽي
[/b] پير محلا ٽنڊو محمد خان
E-mail: azam772003@yahoo.com
Face book: azam.bhatti.370
Cell: 03332807110

مختلف موضوع

سروس بخير