مختصر تاريخ تپو کوکر

مختصر تاريخ تپو کوکر ۽ يونين ڪائونسل کوکر تعلقو ٽنڊوالهيار ضلع حيدرآباد سنڌ پاڪستان جي صورتحال سامهين پني تي ڏسي سگهجي ٿي، هيءَ يونين ڪائونسل ۽ تپو کوکر 10 ديهن تي مشتمل آهي، جنهن جو صدر مقام پڻ ديهه کوکر ۾ آهي.
سرڪاري رڪارڊ موجب ڳوٺ ٻيڙو خان کوکر موجوده ڳوٺ سردار حاجي غلام حسين کوکر آباد آهي ديهه کوکر جي صورتحال نقشو پڻ ڪتاب ۾ موجود آهي.
هن وقت مشهور معروف مين روڊ ٽنڊوالهيار کان شيخ ڀرڪيو تيار ٿي چڪو آهي، اندازن تپو کوکر جي ديهن مان گذري ٿو، ڏسي سگهجي ٿو.
نمبروار تپو کوکر جون ديهون هن ريت آهن ۽ نالن سان موجود آهن.
1. ديهه وساڻڪي
2. ديهه ڍنڍ شاهه
3. ديهه ريڇل
4. ديهه کوکر
5. ديهه واڳوڏر
6. ديهه ٻائل
7. ديهه ٻوچڙ
8. ديهه ٺل
9. ديهه سهڻا بڪيرا
10. ديهه بڪيراڻي
مذڪوره 10 ئي ديهن جو مختصر احوال هن ڪتاب ۾ موجود آهي، ان کان سواءِ 2 اضافي ديهون به ڪتاب ۾ ڏنيون ويون آهن، ديهه ستياري ۾ راقم جي ٻني به آهي، ڳوٺ محمد بچل بڪيرو، ڳوٺ مٺو خاصخيلي، ڳوٺ اُڀريو درس ۽ محمد درس آهن، ڳوٺ ڪئوڙو دائيداڻو، سولنگي ۽ ماڇي برادرين جا ڳوٺ به آهن جن سان اسان راڄ آهيون، خوشي توڙي غمي ۾ شريڪ ٿيندا آهن، انهي ذڪر لاءِ ۽ ديهه ستياري تپو ايڊيشنل پاڪسنگهار جو جائزو پڻ ڪتاب ۾ ڏنو ويو آهي.
ديهه شاهڪي عرف ساهيڪي ۾ به ڳوٺ مير حمزو خان ٽالپر، ڳوٺ احمد خان رستماڻي، ڳوٺ محمد علي پرهياڙ گڏوگڏ آهن، خوشي توڙي غمي ۾ هر وقت گڏ آهيون، ته انهن جو ذڪر به ڪتاب ۾ داخل ڪيو ويو آهي.
ديهه آمري ڳوٺ خير محمد جروار جي جروارن جو شجرو پڻ ڪتاب ۾ درج آهي، ڪاٺڙي ميرپورخاص جي جروارن جو شجرو پڻ ڪتاب ۾ داخل آهي، گڏوگڏ ٻه پيپر شجرو نسب راقم محمد ياسين جروار جا وڏا جروار ڪلهوڙن جي دور ۾ لاڙڪاڻه ميرو خان ديهه گل ڪلهوڙو کان آيل آهن، ڳوٺ پانڌي جروار کان انهن جو به شجرو ۽ مختصر جائزو ڪتاب ۾ درج آهي، جيڪي ڳوٺ پانڌي خان جروار ديهه گل ڪلهوڙو تعلقو ميرو خان لاڙڪاڻي وارن سان اڄ تائين رشتو هلندو اچي، مذڪوره تپو کوکر جون 10 ديهون موجود آهن، سندن وڏي تاريخ آهي، ليڪن مختصر جائزو هن ڪتاب ۾ پنن ۾ ڪيو ويو آهي، اميد تي دنيا قائم آهي، رهي نالو الله جو.
مون قلم کنيو هو پنهنجي جروار قوم تي ۽ کوکر تپو ۾ رهندڙ سڀني قومن لاءِ چوڻ سولو ۽ عمل ڪرڻ تمام ڏکيو ڪم آهي، اميد تي دنيا قائم آهي، اميد ته هن منهنجي ننڍڙي ڪوشش حاجي پير بخش لاشاري وانگي ڪنهن کي وڌيڪ قلم کڻڻ جي توفيق عطا فرمائي، ڪتاب سندس وڏي رهنمائي ڪندو، کوکر قوم جي شجري نوٽ فوٽ جيڪو حاجي شير محمد خان ولد حاجي غلام حسين خان کان مليو، ان ۾ هي سلسلو لکيل آهي.
ميان ٻڍڻ خان کوکر ڳوٺ چٽوڙي ميرپورخاص، ميان ٻڍڻ خان کوکر کي 2 پٽ ٿيا، انهن جو ڪجهه تفصيل هتي ڏجي ٿو، پهريون پيارو خان کوکر سندس احوال ديهه کوکر ۾ آهي، ٻيو مهرو خان کوکر.
مهرو خان کوکر کي ٽي پٽ ٿيا، خدا بخش ڳوٺ ٻيڙو کوکر، پيارو خان کوکر ڳوٺ ٻيڙو کوکر، حمل خان جنهن جو اولاد لاڙڪاڻه ۽ شهدادڪوٽ ۾ آهي.
ميان پيارو خان جي اولاد ۾ فوٽ نوٽ مطابق حاجي کي خدا بخش آهي، لااولاد انهن انهن نالن سان کوکرن ۾ موجود آهن، سمجهان ٿو ته ورثي جا نالا اٿن.
ميان پيارو خان کوکر (سپهه سالار مير بجار خان ٽالپر) کي ٻه پٽ ٿيا، هڪ نواب عرضي خان کوکر، جنهن جو اولاد فوٽ نوٽ شجرو تپو کوکر ۽ ديهه کوکر ۾ موجود آهي، ميان پيارو خان جو ٻيو پٽ ماڻڪ خان جنهن جو اولاد شهدادڪوٽ آهي.
نواب عرضي خان کوکر چٽوڙي ميرپورخاص مقام هن تي قبو اڏيل آهي، هن جا مريد هوندا هئا، کوکر اڄ به پنهنجي اولاد پٽن جي جهنڊ اتي لهرائيندا آهن.
کوکر راجپوت آهن، شيخ صادق علي مطابق راٺوڙ قبيلي مان سمه آهن، شاهان گجر جو مصنف کين جت لکي گجرن ۾ شامل ڪري ٿو، ڪي کوکر پاڻ کي غزني کان آيل قطب شاهه (جيڪو حضرت علي جي ٻي ڪنهن زال جي اولاد مان هو) جي پٽ محمد جي اولاد چورائيندا آهن، جيڪو اعواڻ ذات جو مورث اعليٰ آهي، هن جي اڪثريت پنجاب ۾ رهي ٿي، انهن مان ڪي هتي لڏي آيا ۽ آباد ٿي ويا، کوکرن جي روايت مطابق ته هنن جي وڏن جي هڪ رياست ڄمون ۾ منگلا ديوي جي قلعي ۾ هئي، پوءِ خيرپور تي قبضو ڪيو، خيرپور جي نسبت سان انهن کوکر چورايو معنيٰ خيرپور وارا، اڪثر محققن قطب شاهه واري روايت کي رد ڪيو آهي، ڇاڪاڻ ته کوکر پهريان مسلمان ڪو نه هئا، اها هڪ من گهڙت ڪهاڻي آهي.
کوکرن کي شهاب الدين غوري ڏاڍو تنگ ڪيو هو جنهن ڪري هو کائنس کان ڏاڍا خفا هئا ۽ انتقام وٺڻ لاءِ وقت جي انتظار ۾ هئا، جيتوڻيڪ سندن قبيلي جي اڪثريت سردار سوڌو هڪ مسلمان بزرگ جي طفيلي مسلمان ٿي چڪا هئا، کوکرن جو مسلمان ٿيڻ جو سلسلو محمود غزنوي جي دور تائين جاري هو، چون ٿا ته پنڊ دادن خان کوکر جي هڪ سردار جي نالي تي آهي، جيڪو جهانگير جي عهد ۾ اتان جو حاڪم هو، اها به روايت آهي ته ڳڙهه چتوڙ جي هڪ هاردا راجپوت کوکر فتح چند جڏهن مسلمان ٿيو ته هن پنهنجو نالو دادن خان رکيو ۽ هن پنڊ دادن خان کي ٻيهر تعمير ڪيو.
2 شعبان 602 هجري تي سلطان شهاب الدين غوري درياءِ سنڌ جي ڪناري “برمهيڪ” جي هنڌ سندن هٿان قتل ٿي ويو، کوکرن پنهنجي قتل عام جو بدلو ورتو.
1393ع ۾ محمود شاهه ولد ناصر الدين شيخا کوکرن سان وڙهڻ لاءِ سارنگ خان کي موڪليو، جنهن لاهور ۾ هنن کي شڪت ڏني، کوکر جڏهن مسلمان ٿيا ته کين گهگهڙ به سڏيو ويو، ٽاڊ هنن کي راٺوڙ ۽ راجپوت جي شاخ سمجهي ٿو، سنڌ جا کوکر پنجاب کان آيل آهن ۽ انهن جي اولاد آهن.
هندستان جي تاريخ ۾ کوکرن جو تمام گهڻو ذڪر ٿيل آهي، هي تيمور لنگ سان به سامهون ٿيا، جيڪو آڪٽوبر 1398ع ۾ هنن جي علائقي ۾ آيو هو، کوکرن جا راولپنڊيءَ کان وٺي موجوده سرگوڌا تائين قلعا ۽ علائقا هئا، اڪبر مغل جي وقت کوکرن وٽ 5 محلا ۽ 10 پرڳڻا آهن.
شجرو فوٽ نوٽ مونکي رئيس مهر علي خان ولد خان محمد خان کوکر عنايت ڪيو، پاڻ اِن جي ڪاپي رئيس حاجي شير محمد خان ولد سردار حاجي غلام حسين کوکر کان وٺي مونکي عنايت ڪئي. قوم کوکرن جي تاريخ جيڪي موجوده تپو کوکر تعلقو ٽنڊوالهيار جو شجرو فوٽ نوٽ ڏسڻ کان پوءِ ڏسجي ٿو ته سڀئي کوکر جيڪي به درج ٿيل آهن سڀ سرائي منهنجي نظر ۾ اترادي نه مگر سرائي معنيٰ سر ڏيڻ وارا، ڪتابن جي مطالعي ۽ شجره ڏسڻ کان پوءِ پڪ ٿي ته هڪڙن جا سر تلوارن لاٿا، جنگين ۾ مختلف حڪومتن جي دور ۾ گهٽ ۾ گهٽ تڏهين به ڪلهوڙن جي حڪومت ۾ جيڪڏهن کين عهدا مليا آهن ته سر ڏيئي عهدا ماڻيا آهن، جيڪڏهن جاگيردار ٿيا آهن تڏهين سر ڏيئي جاگيرن جا مالڪ ٿيا آهن، مولائي شيدائي جا ڪتاب، ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ صاحب جا ڪتاب، حسين بادشاهه جا ڪتاب پڙهندا ته سندن ڪارنامن سان ڀريا پيا آهن ۽ جي وري انگريز دور تي اچي ڏسو ته جنگ ۾ ٽالپرن پاران ڪيترن کوکرن قرباني ڏني، ڪيترن کوکرن تي ڪوڙا ڪيس هلائي کين ڦاسي ڏني ويئي، حيدرآباد قلعي کان هيٺ اهي کوکر ڪي عام کوکر ڪونه هئا، جيئن اڄ هِن شهر هُن شهر ۾ کوکر پيا ٻڌجن، اهي کوکر اهي نواب کوکر ۽ وزير اعظم کوکر، سپه سالار کوکر، تپو کوکر وارا ٻيڙو خان کوکر ۽ غلام حسين خان کوکر ۽ رستم خان شير محمد خان کوکر، ٺارو خان کوکر ۽ فقير خير محمد کوکر، ڌڱاڻو خان کوکر، ڪريمداد خان کوکر جو اولاد رئيس حاجي ولي محمد خان جو اولاد ۽ رئيس خان محمد جو اولاد، رستم خان جو اولاد، سردار حاجي غلام حسين کوکر، رئيس دوست علي خان کوکر آهن، غلام مصطفيٰ خان کوکر وارا آهن.
انهن کوکرن پنهنجا پيٽ ڪونه ڀريا، برابر پيٽ بکيو ڪو هلي نه ٿو سگهي، ليڪن وقت وقت جي ڳالهه آ، مٿين ناليوارن کوکرن پنهنجي سڄي تپو کوکر کي پنهنجو اولاد ڪري رکيو، اسان جي يادگيرين تائين ائين هو سڀني ذڪر ڪيل ديهن مان جيڪي تپو کوکر ۾ اچي ٿي ويون، ان عوام کي پنهنجو اولاد وانگي سمجهندا هئا، شل نه ڪنهن کي ڪا تڪليف پهچي، کوکر سردار حاجي غلام حسين کوکر يا سندس اولاد وٽ ڪو پهچي جيسين ان جي رسائي نه ٿيندي، کوکر چين ۽ سک سان نه ويهندا پوءِ ڀلي کڻي ڪو رئيس دوست علي خان کوکر ڀائرن وٽ دانهين پهچي، کيس حق رسائي کان پهرين سک چين سان نه ويهندا هئا، اسان سڄي زندگي ساڻن نڀايو آهي ۽ پاڻ به ٻئي گهر اسان سان مٽن مائٽن کان وڌيڪ هلن ٿا.
رئيس فتح خان کوکر آخري جاگيردار جنهن جو بيان حاجي پير بخش خان لاشاري سندس ڪتاب “سدا وسن منهنجا سيڻ سنگهار” ۾ ڪيو آهي، مطالعو ڪريو، ڏوڪري لاڙڪاڻه ۾ جاگير هئس، ڇتو واهڻ وٽ انهيءَ جاگير کي فيلڊ مارشل محمد ايوب خان 1958ع ۾ ٽوڙيو ۽ کين زمينداري ڏني، رئيس فتح خان کوکر زمينداري مفت ۾ ڇڏي آيو، جو نوابي ختم هاڻي نوابي حڪم نه هلي سگهندا هئا، واپس حيدرآباد کوکرن ۾ پنهنجا پٽ غلام مصطفيٰ، بنده علي ۽ رستم خان کي پڙهائي روزگار نوڪرين ۾ لڳرايو، غلام مصطفيٰ کي کيس هڪ پٽ عامر نالي آهي، پاڻ سنڌ يونيورسٽي ۾ ليڪچرار آهي ۽ بنده علي کي به اولاد آهي، پاڻ واپڊا ۾ نوڪري ٿو ڪري، باقي رستم خان شمس سئنيما گاڏي کاتو حيدرآباد ۾ قتل ٿي ويو.
اسان جي يادگيرين ۾ سردار حاجي غلام حسين کوکر جي لاءِ ڇا لکان، گهڻو ڪجهه مواد آهي، حياتي ساٿ نڀايو ته ٻئي ڀاڱي ۾ درج ڪبو، رئيس دوست علي خان، جان محمد خان ۽ رئيس مهر علي خان ولد خان محمد خان کوکر پنهنجي زمين تي ديهه بڪيراڻي ۾ ڳوٺ آباد ڪيو اٿن، سندن زمينداري به ديهه بڪيراڻي ۽ ديهه سهڻا بڪيرا ۾ آهي، ٽنهي ڀائرن کي الله پاڪ اولاد سان نوازيو آهي، سردار حاجي غلام حسين کوکر پنهنجي اولاد سميت پنهنجي اصل ڳوٺ ۾ آباد آهي.
کوکر
هي اصل پنجاب جي قوم آهي، جيڪا پوءِ سنڌ ۾ آئي، جڏهن قطب الدين ايبڪ افغان سنڌ جو حاڪم هو، تڏهن کوکر لاهور مان ڪاهي آيا، قطب الدين جي پٽ شهادب الدين کي ماري وڌائون، 1393ع ۾ محمود شاهه ولد ناصر الدين شيخا کوکر سان وڙهڻ لاءِ سارنگ خان کي موڪليو، جنهن لاهور ۾ اچي هن کي شڪست ڏني، سنڌ جا کوکر به انهن کوکرن جو اولاد آهن، منصوره، غزني ۽ لاهور کان پوءِ سنڌ جو تختگاهه ملتان (قبله اسلام) اسلامي تبليغ ۽ فيضان جو مرڪز بڻجي ويو، شهزادي محمد آقان الملڪ بن سلطان غياث الدين بلبن هنن ڏينهن ۾ مخدوم سيد جلال، شيخ السلام، بهائو الدين ذڪريا ملتاني رحه، شيخ فريد الدين شڪر گنج رحه، سيد عثمان مروندي رحه پاڻ ۾ چار هئا، هنن بزرگن جي تبليغ سان هندو قوم مان ڪيترن ئي قومن اسلام قبول ڪيو، انهن مان کوکر، ماڇي، ٿيٻا قابل ذڪر آهن، جن اسلام قبول ڪيو، هي جنگ ڪلهوڙن ۽ ميرن جي وچ ۾ لڳي هئي، مير صاحب ڪامياب ٿيا، کوکرن ميرن جا طرف هئا، ميرن جا اڳواڻ مير فتح علي خان هو.

سائين بهادر خان کوکر
بهادر خان کوکر مرحوم رئيس ٻيڙو خان کوکر جو عزيز هو، کوکر صاحب ميرن صاحبن جي طرفان ڪلهوڙن جي جنگ ۾ شامل هئا ۽ ڪامياب ٿيا، پوءِ کين ميرن صاحبن جاگيرون ڏنيون، ڳوٺ ٻيڙو خان کوکر، تعلقه ٽنڊوالهيار مشهور آهي، هتي هن وقت سردار حاجي غلام حسين کوکر سنڌ ليول تي مشهور ۽ وڏو زميندار آهي.
ٽالپر حاڪم چوٿون پڳدار مير مراد علي خان سخت بيمار ٿي پيو ته سندس علاج لاءِ ڪلڪتي مان انگريز ڊاڪٽر گهرايو ويو هو، مذڪوره انگريز ڊاڪٽر ڪڇ پُڄ جي رستي کان آيو هو، ميرن صاحبن طرفان سنڌ جي سرحد تي سندس استقبال لاءِ ٻه امير رئيس موسيٰ خان کٽياڻ ۽ رئيس بهادر خان کوکر موڪليا ويا هئا، جيڪي ٻئي ڄڻا ميرن جي درٻار ۾ وڏن اميرن ۾ ليکبا هئا، انگريز ڊاڪٽر صاحب کي خشڪيءَ جي رستي کانپوءِ دريائي سفر ڪرائي ٻيڙين وسيلي حيدرآباد آندو ويو هو.
بهادر خان کوکر کان هڪ وڏي غلطي پڻ ٿي هئي، بهادر خان جي نوڪرياڻين مان نالي مائي مومل ٽالپر دور جي وزير اعظم نواب ولي محمد خان جي پٽ نواب احمد خان جي شادي ۾ عزيزن سان گڏ ويئي هئي، انهي تان بهادر خان کوکر ڪاوڙ ۾ اچي مائي مومل کي شهيد ڪري ڇڏيو، مائي مومل کي جنهن جاءِ تي دفن ڪيو ويو، انهي جاءِ تي ٻه وڏا ڪنڊي جا وڻ آهن، هاڻي هي مقام مائي مومل جي نالي سان مشهور آهي، جيڪو رئيس حاجي مير محمد کوکر جي موجوده ڪچي ڪوٽ جي اولهه طرف آهي، هي احوال تاريخ جنت السنڌ ۾ ڏسو.

ڳوٺ ٻيڙو خان کوکر
يادگيري کان اڳي جي خبر ڪلهوڙن جي دور ۾ ٻيڙو خان کوکر، غلام حيدر ۽ فتح خان ڪلهوڙن جي دور ۾ جنگ ۾ ڪامياب ٿي آيا، انعام ۾ هنن کي جاگيرون مليون، فتح خان کوکر کي ٻه پٽ ٿيا، هڪ رستم خان ٻيو دوست علي خان، هي منهنجي وقت کان اڳي ٿي گذريا آهن، رستم خان هن کي ٻه پٽ ۽ هڪ نياڻي هئي، نياڻي جو نڪاح پنهنجي ڀائيٽي دوست علي خان جي پٽ خان محمد سان ٿيو، باقي پٽن جو احوال رئيس فتح خان منهنجو گهڻو ڏٺل هو، جيڪو موجوده کوکر مان لڏي لاڙڪاڻي، ويو جتي جاگير مليل هئس، ايوب خان جي حڪومت آئي ته سندس جاگير ختم ٿي ويس، کوکر ڪوٽ ۾ آيو اچي کيرول واري وڻ واري نمبر ۾ اٽي جي چڪي لڳايائين، ڪجهه عرصي بعد حيدرآباد لڏي ويو ۽ هن ٽي شاديون ڪيون، اولاد ۾ هن کي ٽي پٽ ۽ هڪ نياڻي هئي، نياڻي جو نڪاح دوست علي خان ولد خان محمد کوکر سان ٿيو، رئيس هاڻي فتح خان حياتي آهي.
رستم خان جو پٽ علي ڏنو جنهن کي 4 سئو ايڪڙ زمين هئي، جيڪا کيساني واهه جي لڳ هئي، کوکرن مان لڏي کيساني واهه لڳ پنهنجي زمين ۾ پنهنجو ڳوٺ ٻڌو، پاڻ موالي ماڻهو هو، ٻه شاديون ڪيائين ۽ وڏو پٽ علي مراد هئس، آخرڪار زمين وڪڻي وڃي حيدرآباد ويٺو ۽ اتي وفات ڪيائين، نالو مبارڪ خان عرف عليڏنو کوکر.
هاڻي رئيس وڏي فتح خان جو ٻيو پٽ رئيس دوست علي خان هن کي هڪ پٽ نالي رئيس خان محمد هو، هو لڏي پنهنجي زمين ۾ ڳوٺ ٻڌي ويٺو ۽ رئيس رستم خان جي نياڻي سان شادي ڪيائين، انهي مان ٽي پٽ ٿيا، دوست علي خان، مهر علي خان ۽ جان محمد خان هاڻي ذڪر دوست علي خان جو هي تمام بهادر هو ۽ هن جا رئيس حاجي غلام حسين کوکر سان سخت مقابلا ٿيا، اسان جي وقت ۾ هنن جا پاڻ ۾ وڏا تڪرار هئا، هڪ ٻي کي مارڻ ۽ مارائڻ جا امڪان هئا، آخرڪار هنن جو ٺاهه ٿيو، جو حاجي غلام حسين هن وٽ هلي ويو ۽ معافي ورتائين.

حاجي غلام حسين کوکر
هي رئيس ولي محمد خان جو اڪيلو پٽ هو، هن جا ناناڻا ڳلهه قوم جا هئا، هنن جو ڳوٺ اگهاماڻي لڳ هو، رئيس ولي محمد، سائين قربان علي شاهه آف مڪان شريف ۽ ٻين ساداتن کي ميڙ وٺي ڳلهن وٽ ويو ۽ سڱ گهريائين پر ڳلهن هنن کي موٽائي ڇڏيو، پوءِ سائين قربان علي شاهه فرمايو ته هي ڳلهه قوم ولي محمد خان تنهنجي در تي نوڪر ٿي ڪمائيندا ۽ ٿيو به ائين ۽ سڱ به ولي محمد خان کي ڏنائون، ولي محمد خان جي شادي ٿي جو اسان پاڻ پنهنجي اکين سان ڏٺو، ڳلهه جو سڄو ڳوٺ لڏي اچي کوکر ڳوٺ ۾ آباد ٿيو، ٿوري عرصي بعد ولي محمد کي هڪ پٽ ڄائو، جنهن جو نالو غلام حسين کوکر آهي، پٽ جي ڄمڻ بعد ولي محمد کوکر وفات ڪري ويو ۽ غلام حسين کوکر کي پنهنجن ناناڻن نپايو، غلام حسين کوکر جي شادي ڳلهه قوم مان نورو ڳلهه جي نياڻي سان ٿي، هن شادي ۾ آئون پاڻ ويو هئس، جنهن ۾ وڏي ۾ وڏو خاندان سائين محمد شاهه، ٽنڊي قيصر وارو هو، رسائي ۾ احمد خان نظاماڻي آف ٽنڊو قيصر وارو هو، پهريون ڀيرو ٻهراڙي ۾ وڄت ۾ بئنڊن وارا مهاجر ڏٺاسون جن پنهنجو تماشو ڏيکاريو.
رئيس غلام حسين کوکر کي ڇهه پٽ ۽ ٻه نياڻيون آهن، پٽن ۾ ولي محمد، شير محمد خان، خير محمد خان، مير محمد خان، آفتاب احمد ۽ اعجاز احمد، رئيس غلام حسين کوکر جي اصل زمين اٽڪل نوَ سئو ايڪڙ هئي، جيڪا هينئر 20 هزار ٿي ويئي آهي.
صدر ايوب خان جي دور ۾ پاڻ يونين ڪائونسل جو چيئرمين چونڊيو ويو، جنهن ۾ اسان پاڻ شريڪ هئاسين، خان صاحب سيٺ محمد سومار ٽنڊوالهيار وارو آيو هو، اليڪشن جو دور هو، ڊويزنل ڪمشنر حيدرآباد ابو نصر آيو هو، تنهن ۾ اسان به شريڪ هئاسون، اليڪشن جو دور هو، رئيس نصير محمد خان مدواڻي ۽ دوست علي خان کوکر رستو وٺي ٿي ويا، غلام حسين کوکر چوڪيدارن کي چيو هنن ٻنهي کي رستي تان روڪيو وڃي، چوڪي وارن هنن کي روڪيو جنهن ۾ وڏو فساد شروع ٿيو، جنهن ۾ لاکون رپيا خرچ ٿيا اهو جهيڙو 15 سال هليو نيٺ غلام حسين کوکر ڪامياب ويو، اليڪشن ۾ ٽنڊوالهيار تڪ تي مير غلام علي خان ٽالپر ٽنڊي محمد خان وارو ڪرنل حيدر سان اليڪشن لڙيو هو تڪ جو خرچ رئيس غلام حسين کوکر جي ڀريو هو ٻن پٽن ولي محمد ۽ مير محمد کوکر جون شاديون گڏ هيون، شادي ۾ وڏا امير آيل هئا، جنهن ۾ وڏا فنڪار حصو وٺي رهيا هئا، انهن کان علاوه مولود شريف جسڪاڻي ۽ مڱڻهار هئا، جنهن ۾ انعام ٻين کان علاوه وريند مل به ڏنو شاندار محفل ٿي ٽي پٽ نالي مير محمد جي شادي چار سال پوءِ رسول بخش پٽ عثمان جي نياڻين سان ٽنهي ڀيڻن جون شاديون ٿيون، چوٿين پٽ خير محمد کوکر جي شادي حيدرآباد مان سومرا قوم مان ٿي.
حاجي غلام حسين کوکر ۽ ميون خدا ڏنو شيخ ڀرڪيو واري جو پاڻي تان تڪرار ٿيو، جنهن ۾ غلام حسين کوکر کي بندوق جو ڌڪ لڳو، پنهون مهاڻي ڌڪ هنيو هو، غلام حسين کوکر جي طرف پتافي سامٽيا هئا، شيخ صاحب جي طرف محمد اسماعيل مهراڻي ٿهيم، عالم شاهه، پير مڪان شريف وارو ۽ نجم الدين سريوال هئا، آخر ۾ فيصلو پير غلام رسول شاهه جيلاني ڪيو ۽ فيصلي ۾ ٻئي ڌريون ٺهي ويون، غلام حسين کوکر ٻه دفعا يونين ڪائونسل کوکر جو چيئرمين مير اعجاز علي ٽالپر ۽ وزير اعظم محمد خان جوڻيجو جو صلاحڪار مير عنايت علي ٽالپر حاجي غلام حسين سان کوکر ڳوٺ ۾ کلي ڪچهري ڪئي، مير اعجاز کي حاجي غلام حسين کوکر اجرڪ پارائي ۽ مير عنايت کي حاجي خير محمد کوکر اجرڪ پارائي، کوکر ڳوٺ کان مڪان شريف روڊ جي پيڙهه جو پٿر مير عنايت صاحب رکيو، کلي ڪچهري ختم ٿيڻ کانپوءِ واپس ڳوٺ آيس.
هن سال کوکر صاحب تي ڇاپو لڳو، مسافر خاني واري کوهه مان ڪجهه اصلحو مليو، اصلحو ڪڍڻ لاءِ هڪ مزدور کي کوهه ۾ لاٿو ويو، جنهن کي نانگ ڏنگ هنيو، هن کي جيئن ئي ٻاهر ڪڍيو ويو ته نانگ جو چڪ اڃان لڳل پيو هو ۽ مزدور آخر وفات ڪري ويو، هن کان اڳ هڪ ڇاپو کوکر صاحب تي لڳو جنهن ۾ هن ايس پي پوليس آفيسر اڏيري جو مشتاق شاهه مدد ڪئي ۽ کوکر صاحب شاهه صاحب کي ٻه لک ڏيڻا ڪيا هئا ۽ آخر رئيس 50 هزار هن ڏانهن موڪليا، جيڪي شاهه صاحب واپس ڪري ڇڏيا ۽ هي فلم تيار ڪري کوکر صاحب کي ڏاڍو تنگ ڪيو ويو، آخر مشتاق راهو ڳوٺ شهمير راهو واري هن کي آجو ڪيو.
ڏينهن سومر تاريخ 20 سال 1421هه مهينو ذوالعقد ڳوٺ کوکر ۾ وزير اعليٰ سنڌ ڊاڪٽر ارباب غلام رحيم هن سان ٻيا مهمان معزز هئا، وزير آبپاشي نادر اڪمل لغاري، غفار قريشي، حاجي الله بخش خان مگسي، روينيو وزير عرفان مگسي، خاتون ڊاڪٽر راحيلا گل مگسي، غني خان درس صاحب ۽ ٻيا به آيل امير غريب هئا، هي دعوت حاجي خير محمد کوکر تعلقه ناظم ٽنڊوالهيار ڪئي هئي.
بلدياتي چونڊن ۾ حاجي خير محمد کوکر سان آئون ۽ ڏنو خان صديق پٽ خير محمد کوکر ٽنڊوالهيار وياسون، ان کان پوءِ مڪان شريف تي وڃڻ ٿيو يارهين شريف ۾ شريڪ ٿياسون.
غلام مصطفيٰ راهو جي دعوت ۾ مولوي عبدالرحيم سڪندري جو جلسو رکيو ويو، هن جا پرچا ورهائڻ مون کي ڏنا ويا ۽ گاڏي ۾ ڊرائيور نواب مڱڻهار هو ۽ مولوي غلام محمد ڏاهري ويٺل مورو ڳوٺ نور محمد ڪلهوڙو قبا هنن ڳوٺن ۾ پرچا ڏنا ويا، ڳوٺ اسماعيل مهراڻي، شفيع محمد برفت، گل محمد مهراڻي، ميان محمد صديق، ڪؤڙو ٿهيم، گل محمد ڪوري، پير علي بخش شاهه، شاهه جي ماڙي، مڪان شريف، شيخ ڀرڪيو، ننگراڻي، پتافي، ماڇي، لقمان، داد جروار، صاحب خان لغاري، نبي بخش لنڊ، محمد صديق ساند، ڀنڀرو کوهه، شيش محل، اوٺا اسٽاپ، ڄارڪي، بوزدار، هاشم آباد، ڄارڪي موري، فاضل مانڊڻي، محمد هاشم جوڻيجو، جوارڙيو پير غلام حسين لغاري، مريد موري، صاحب خان جروار، پريل جروار، درس حاجي غلام محمد، حاجي عالم کوکر، بڪيرا شريف ڪراچي هوٽل، ڪولاچي پير ڇٽن شاهه، بهراڻي، قبو اسٽاپ، ڌڱاڻو بوزدار، ريڇل، ڄاموٽ فارم، گاجي لاشاري، دريا خان ناهيون، آبڙي، کيسانو موري، ٽنڊو ڄام، ٽنڊو قيصر، بهاول زنئور، منگواڻا، پٻڻ شريف، شير محمد ڀرڳڙي، حسين خان ٺوڙهو، گهوٽاڻا، مکڻ موري، جهڻ موري، ٻٽور، چکيءَ، گل لاشاري، وساڻ ننگر، مولان چوڪ شهر حاجي عرس ٿيٻو، محمد ٿيٻو، بچو لاشاري، نومڙيا محمد قاسم، سخي آباد، واڳوڏر، خير محمد کوکر، بشڪو گهمڻاڻي، غلام حسين کوکر، دريا خان مسرڪ ۽ جيڪي معزز مهمان آيا، سائين مير شاهه بخاري، ٽنڊو محمد خان پير غلام دستگير مڪان شريف، جناب خير محمد کوکر، بشير احمد منگي صاحب، علي غلام شاهه ڳوٺ محبت ڀرڳڙي، شفن خاصخيلي، ڳوٺ شاهه اسماعيل قادري، عالم لغاري 90 ميل، بادل دستي، امين ۽ الياس بوزدار ڳوٺ ڄارڪي، محمد خان لاشاري، ڳوٺ ريڇل، محمد ياسين جروار، وڏيرو الهجڙيو ابڙو، عطا محمد ابڙو، پانڌي مهراڻي.
سيد بچل شاهه هي دڪانداري ڪندو هو، سيد آگي ڏنو شاهه هن کي روڊ تي دڪان ۽ هوٽل هيس، هن کي گهڻا پٽ هئا، هن شهر ۾ ميمڻ قوم جا حاجي بچو ميمڻ ۽ حاجي ابراهيم ميمڻ يونين ڪائونسل کوکر جا ميمبر هئا، جنهن ٽائيم ۾ حاجي غلام حسين کوکر چيئرمين هو، هنن کان بعد ۾ بڪيرا شريف جو محمد يونس ميمڻ ڪائونسل ميمبر ٿيو، جنهن ٽائيم ۾ يونين ڪائونسل جو چيئرمين حاجي خير محمد کوکر هو، محمد يونس ميمڻ هي نوجوان ۽ علم وارو هو ۽ حاجي خير محمد کوکر جو صلاحڪار هو، هن شهر جو ٻيو مشهور ماڻهو آچو درس، هي وڏو پئسي وارو ڪروڙ پتي هو ۽ بلڪل سادو هو ۽ شريف هو، ٽنڊوالهيار جا واپاري هن جي ملڪيت تي ڪاروبار هلائيندا هئا، بڪيرا شريف ۾ کير هن کان ملندو هو، هن کي ٻه پٽ هئا، هڪ محمد صالح ۽ ٻيو محمد خان آچو درس جي وفات کانپوءِ جلدي هن گهر ۾ غربت اچي ويئي، درس صاحب هڪ عاليشان مسجد ٺهرائي، هڪ دفعي حيدرآباد جو ڊويزنل ميمبر چونڊيو اليڪشن ۾ ٽي اميدوار هئا، آسن داس واڻيو، ميرحسن مري جهنڊي مري وارو ۽ غلام حسين کوکر آسن داس کٽي ويو، باقي مري صاحب ۽ کوکر صاحب برابر ٿيا، پوءِ پکن تي فيصلو ٿيو، جنهن ۾ مري صاحب ڪامياب ٿيو، آسن داس کي مگسي قوم جي ماڻهن راهوڪي شاخ تي ماريو هو، وري اليڪشن ٿي، جنهن ۾ غلام حسين کوکر ڪامياب ٿيو، رئيس ولي محمد خان جي نياڻي جيڪا ڏاڏي پوٽي زال مان هئي، ان جي شادي رئيس رستم خان کوکر سان ٿيل هئي جا آخر ۾ غلام حسين کوکر وٽ رهندي هئي ۽ اتي ئي گذاريائين، جنهن جي ختمي جي ماني ۾ اسان شريڪ هئاسين، رئيس غلام حسين کوکر پهرين گهرواري جي ختمي جي ماني ٿي، جن ۾ وڏن اميرن شرڪت ڪئي، جن ۾ نجم الدين سريوال، الهه وسايو ڀٽي انجنيئر، محمد قاسم لاشاري، اي سي ٽنڊوالهيار پير سجاد حسن عرف پير محمد صديق شاهه آف بڪيرا شريف ۽ ٻيا تر جا چڱا ماڻهو رئيس غلام حسين کوکر جا فيصلا ٻڌاسون ۽ ڏٺاسون، طبيعت جو تکو ۽ اڻ موٽ هو، ماڻهو هن کان تمام پري گذاريندا هئا، ظاهر طور خير خيرات ڪونه ڪندو هو، کوکر قوم جو سردار هو، هن جڏهن سرداري جي پڳ ٻڌي ان ۾ پوري صوبي جي کوکر قوم شريڪ ٿي هئي ۽ اسان پاڻ شريڪ ٿيا هئاسين، کوکر صاحب جو تر جي ماڻهن ۽ راڄن سان ٺاهه ڪونه هو، هاڻي کوکر صاحب جي خيرات هر جمعي تي 3 سئو ماڻهن کي ملي ٿي، 100 روپيا هر هڪ کي ملي ٿو، هي بهادر هو ۽ جفاڪش هو، رات جو به ٻني ۾ هلندو هو.
بدنام ڌاڙيل علي نواز کوکر جيڪو ٽن سالن کان روپوش هو ۽ حاجي غلام حسين کوکر جي ٻئي نمبر پٽ شير محمد جو هارپور ڪندو هو، تنهن کي پوليس ۽ فوج ڇاپو هڻي گرفتار ڪيو.

چوٽياريون شريف
چوٽياريون شريف وڃڻ ٿيو، وچ ۾ چٽوڙي ۾ ميرن جون دربارون ڪيهر خان جروار سان موٽرسائيڪل تي ڏسڻ وياسون، هنن دربارن تي پٿرن جو ڪم ٿيل آهي، پٿرن تي چٽسالي جو ڪم ڏسڻ وٽان آهي، هي مقام تقريبن 8 ايڪڙن ۾ آهي، مير الهداد خان، مير شير محمد ۽ مشهور ٻيڙي خان کوکر جون به هتي مزارون آهن.
تاريخ مان خبر پوي ٿي ته هڪ مير صاحب جي گدرن جي پوک ۾ ٻي مير جون ڏاچيون اچي پيون، جنهن تان ميرن وچ ۾ لڙائي لڳي، جنهن ۾ تقريبن 450 ماڻهو قتل ٿيا هئا، ٻيڙو خان کوکر به هن لڙائي ۾ شهيد ٿيو، هن قبرستان ۾ اول مزار به ٻيڙي خان جي ڏسڻ ۾ اچي ٿي، ميرپورخاص، ميران آباد ۽ مير الهداد جي لانڍي وارن ميرن جو اڃا تائين هي قبرستان آهي، هن قبرستان جي سيد سڳورا سار سنڀال ڪن ٿا، قبرستان ڀر ۾ ڳوٺ به آهي.
موڪلائي پنهنجي پنهنجي ڳوٺ آياسين، مير ٺاري خان، مير محمود خان، ٻيڙو خان، بهادر خان، رتو خان ۽ فتح خان هن جنگ ۾ شهيد ٿيا، ٻي جنگ پراڻ ۽ ٿر جي دنگ تي ٿي هئي ۽ هتي وارو مقام وڏي يادگار آهي، هن جنگ ۾ 450 ماڻهو شهيد ٿيا هئا.
سيري چوڪ حاجي ٺارو گهرام، وساڻ، ٽنڊو محمد خان کان محبت ڀرڳڙي ۾ سائين ميرل شاهه وٽ آيس، سائين چيو ته مون کي کوکر ڳوٺ مهاجرن جي دعوت آهي هلون ٿا ۽ پوءِ لاري ۾ سوار ٿي شيخ ڀرڪيو کان کوکرن آياسون، رات رهي صبح جو ڳوٺ آيس.
سائين واسو شاهه جي زيارت ڪيم، هن مقام ۾ وڏن کوکرن اميرن جون مزارون ڏسڻ جهڙيون آهن، موجوده رئيس غلام حسين پنهنجي زوجه جي مٿان چوڪنڊي ٺهرائي آهي ۽ ٻين مزارن جي مرمت ٿي رهي آهي، هن مقام ٻيڙو خان، بهادر خان، فتح خان، رستم خان، ڌڱاڻو خان، شير محمد خان، ولي محمد خان، علي خان، فقير محمد خان ۽ ٻيون به مزارون آهن، هي مقام ڏسڻ جهڙو آهي.
فيض محمد خان کوکر جا 4 پٽ رسول بخش خان کوکر ملٽري ملازم هو، 5 نمبر پٽ علي آخر وقت بڪيرا شريف شهر ۾ رهندو هو اولاد آهيس، رسول بخش خان کي سڀ کوکر ڪاڪا ڪري ڳالهائيندا ۽ ڪچهري ڪندا هئا، مون راقم محمد ياسين جروار به ساڻس ڪيئن دفعا ڪچهري ڪئي هئي. نواب بهادر خان کوکر رني ڪوٽ قلع جي تعمير جي نگراني ڪئي، اسسٽنٽ انجنيئر هو رني ڪوٽ قلعي تي، آخري رئيس فتح خان کوکر جو نالو سائين ڏنه عرف فتح خان هو ، آخري رئيس مبارڪ خان کوکر عرف عليڏنو هو ۽ اولاد به آهي.
اسان جي تپو کوکر ۾ بجلي جو بنياد رکندڙ به سردار حاجي غلام حسين کوکر آهي، پاڻ 67-1968ع ۾ اڪرم ڪالوني ٽنڊوالهيار کان اندازن 20 ڪلوميٽر تان سندس ڳوٺ کوکرن تائين پهچائي، جنهن جون سوين برانچون اڄ سڄي تپو کوکر ۾ هر ديهه هر ڳوٺ ۾ بجلي روشن آهي، وساڻڪي، ريڇل، کوکر، نبي بخش لاشاري، راهو، ابڙا، مهراڻي، پتافي، لغاري، مسرڪ، جروار سڀ ڳوٺ بڪيرا شريف شهر سميت مير خان ٺوڙهو، صالح هاليپوٽو، مطلب ته سڄو تپو کوکر جي مين لائين جو ڪريڊٽ سردار حاجي غلام حسين کوکر جو آهي.
(ڪتاب “سدا وسن منهنجا سيڻ سنگهار” ليکڪ حاجي پير بخش لاشاري، مان ورتل.)

ميان ٻڍڻ خان کوکر (ميرپورخاص)

ميان پيارو خان کوکر (ماڻڪ خان ڳوٺ شهدادڪوٽ)

نواب عرضي خان کوکر

نواب ٻيڙو خان نواب سلطان خان کوکر ڪريمداد کوکر رتو خان کوکر ٺارو خان کوکر
(تفصيل اڳيان ڏسو.) (تفصيل اڳيان ڏسو.) (تفصيل اڳيان ڏسو.)

غلام حيدر خان کوکر عرضي خان کوکر نبي بخش کوکر محمد حسن کوکر

ٻيڙو خان کوکر (لااولاد) ٻاجهي خان کوکر غازي خان کوکر (لااولاد)
غلام خان کوکر
علي خان کوکر
ولي محمد خان جان محمد خان
فيض محمد خان کوکر

غلام حيدر غلام رسول غلام نبي رسول بخش علي خان نواب بهادر خان کوکر
(ملٽري ملازم)
نواب سلطان خان کوکر
(لااولاد)

ميان ٻڍڻ خان کوکر (ميرپورخاص)

ميان پيارو خان کوکر (ماڻڪ خان ڳوٺ شهدادڪوٽ)

نواب عرضي خان کوکر

نواب ٻيڙو خان نواب سلطان خان کوکر ڪريمداد کوکر رتو خان کوکر ٺارو خان کوکر
(تفصيل اچي چڪو آهي) (تفصيل اچي چڪو آهي) (تفصيل اڳيان ڏسو.)

فتح خان ڌڱاڻو خان محمد خان

رستم خان غلام علي خان
فتح خان مبارڪ خان
حاجي شير محمد فتح علي خان فضل محمد
رستم خان دوست علي خان
جڙيل خان حاجي خان ولي محمد اسماعيل خان
فتح خان مبارڪ خان
خان محمد خان سردار حاجي غلام حسين خان کوکر فضل محمد خان

دوست علي خان جان محمد خان مهر علي خان

دوست علي خان کوکر اولاد آهي، جان محمد خان کوکر اولاد آهي، مهر علي خان کوکر اولاد آهي، سردار حاجي غلام حسين خان کوکر ٻه شاديون ڪيون ۽ اولاد آهي، پاڻ زمينداري سان گڏ هڪ تاريخ پڻ هو، خدا کيس هر نعمت سان نوازيو هو، دلير ماڻهو هو.
رئيس دوست علي خان به وڏو دلير، بهادر پنهنجي موقوف جو پڪو هو، بارگاهه الاهي مان سوڀ عطا ٿيل هئس، جنهن ڪم لاءِ اٿي ٻيڙا پار سدائين ٻين جا ڪم ڪيائين.

ميان ٻڍڻ خان کوکر (ميرپورخاص)

ميان پيارو خان کوکر (ماڻڪ خان ڳوٺ شهدادڪوٽ)

نواب عرضي خان کوکر

نواب ٻيڙو خان نواب سلطان خان کوکر ڪريمداد کوکر رتو خان کوکر ٺارو خان کوکر
(تفصيل اچي چڪو آهي) (تفصيل اچي چڪو آهي) (تفصيل اچي چڪو آهي)

فوج علي خان خير محمد خان

غلام محمد خان رتو خان

الهدڏنو خان (لااولاد) خير محمد خان (لااولاد)

تاريخ، فلسفو ۽ سياست

مختصر تاريخ ”تپو کوکر“ [ڀاڱو پهريون]