![Title Cover of book مختصر تاريخ ”تپو کوکر“ [ڀاڱو پهريون]](https://books.sindhsalamat.com/assets/images/books/tapo_khokhar.jpg)
فرضِ حج
تاريخ 11 جنوري 2005ع شام مغرب وقت سڄو گروپ ڪراچي پراڻو ايئرپورٽ اسٽار گيٽ وارو جنهن کي حج ٽرمينل طور هلائيندا آهن، اتي پهچي سفر لاءِ سڀ تياريون مڪمل هيون باقي رڳو ٽائم جي دير هئي، جيئن ته اسان سڀني جو حج ۽ حج تمته هو ان ڪري ڪراچي مان عمري شريف جا احرام ٻڌي نفل پڙهي ۽ اندر ڪاغذي ڪارروائي لاءِ سڏ ٿيو ته سڀني عزيزن دوستن ۽ ساٿين کان خدا حافظ ڪري تلبيه پڙهندا روانا ٿياسين، اهيو ٽائيم اندازن 10 وڳي رات جو هو ۽ اندر پهرين اسان جا سامان چيڪ ڪري روانا ٿيا ۽ بعد ۾ اسان جا ڪاغذات پاسپورٽ ٻانهن جا ڪڙا به پاتل هئا، اهي اسٽيل جا هئا، مٿن اسان جو نالو ۽ پاسپورٽ وغير درج ٿيل هئا، ضروري سرڪاري ڪارروائي کان پوءِ اندر ويهاري ڇڏيائون، رات جو 1 لڳي 45 منٽن تي تاريخ 12 جنوري 2005ع ٿي چڪي هئي ۽ هوائي جهاز ۾ موڪليائون، پي آءِ اي جو هوائي جهاز هو، حج پرواز نمبر پي آئي اي، پي ڪي 1353 ۾ سوار ٿياسين، آخري وقت ٻهر ادا محمد امين جروار، حاجي اسحاق، ابراهيم برفت، ۽ منير احمد جوکيو گڏ رهيا، رات جو پاڪستان وقت 2 وڳي هوائي جهاز سفر شروع ڪيو ۽ پاڪستان ٽائيم 5 لڳي 45 منٽن تي جده ايئرپورٽ تي لٿو ۽ اتي اڃا وڌي رات هئي، بتين جي روشني ۾ رات جو احساس ئي نه ٿيو، ضروري چيڪنگ ۽ ڪاغذات جي انٽري ڪري فارغ ڪيائون ۽ سامان جا ٿيلها تلاش ڪري سڀني پنهنجا کنيا، هاڻي جده شريف ۾ فجر جي آذان ٿي، ڪنهن نماز پڙهي، ڪنهن ڪو نه پڙهي، هڪ ٻئي جي آسري پورٽ کان ٻاهر ٿياسين، موسم جنوري ٿڌي هئي، رات وڏي ڏينهن ننڍو هو، ٻاهر معلم جا ماڻهو لسٽ هٿن ۾ ۽ نالا پڪاري پاسپورٽ چيڪ ڪري گڏ ڪري ويهاريائون ۽ بسون اينديون ويون، حاجين کي سوار ڪندا ويا، حاجي سڳورن کي به ڪجهه مڙئي بي صبري ٿئي ٿي سڀ وٺ وٺان کڻيو ڪن، ائين اسان جي معلم جون 3 بسون ڀرجي مڪي شريف روانيون ٿي ويون، مان ۽ حاجي خادم سڀني کي روانو ڪري آخري بس ۾ سوار ٿياسين، اسان گروپ جي ڏهن رفيقن مان فقير حاجي اقبال ۽ مان اڳيئي سفر ڪري آيا هئاسين، باقي 8 ماڻهو اسان جا پهرين سفر جا هئا، معلم جي ماڻهن کين مڪي شريف ۾ رهڻ واري هوٽل ۽ ڪمري تي پهچائي آزاد ٿيا، هاڻي احرام ٻڌل منهنجي انتظار ۾ هئا، جو مان پٺين بس ۾ هئس ۽ وقفو ڪو 2 ڪلاڪن جو هو، ٿڪل ته هئاسون، مگر ڏينهن هو سڀ ڪجهه ڏسندا آياسون، سڌو رستو مڪي شريف ڏانهن ۽ صلح حديبيه جي زيارت ٿي اتي روڊ تي گول ونگ سان وڏو در آهي، جنهن مان ٽريفڪ گذري ٿي، ونگ جي مٿان سيمينٽ سان ٺهيل وڏو ريهل ۽ مٿس قرآن شريف ٺاهيل رکيو آهي، اتان کان ڪافي اڳتي هلي ۽ ساڄي هٿ تي هڪ اسٽينڊ ۾ بس کي بيهاري ۽ بادشاهه طرفان بسڪوٽ، کٽمٺا، چاڪليٽ ۽ زم زم جو پاڻي ننڍي بوتل ڏنائون ۽ هڪ مولوي اچي بس ۾ دعائون سمجهايون، پوءِ بس وري مڪي شريف ڏانهن هلي هتي ٽريفڪ ساڄي هٿ تي هلي ٿي هي رستو شايد 50 ڪلوميٽر جي اندازن آهي، پوءِ بس مڪي شريف جي مختلف سرنگن ۽ روڊن تان ٿيندي اچي طريق ابراهيم خليل تي نفق ربيع کان هيٿ بيٺي، اتي منشي هڪ ماڻهو کي ٻانهن ۾ ٻڌڻ جو پٽو ۽ ڳچي ۾ پائڻ جا لاڪٽ پلاسٽڪ جا بند ٿيل پاريا ۽ تبليغ جماعت جي سڌي قطار ۾ سامان ڪلهي طريق ابراهيم خليل هوٽل جنت السفير ڪمرن ۾ پهچايو سڀ ئي حاجي اڻ واقف ٻيو سڀ ٿڪل مٿان احرام جي پابندي ڪجهه ساهه کڻي معلم طرفان منجهد جي ماني ملي، کائي ڪجهه ٿڪ ڀڃي ۽ عمري جي طواف ڪرڻ لاءِ تيار ٿي وضو ڪري سڀ گڏجي نڪتاسين، هڪ 202 ڪمري ۾ چار رفيق حاجي خادم حسين، حاجي الياس، حاجي محمود، حاجي جعفر، ڀرواري هڪ ڪمري ۾ چارئي مايون ۽ ٽئي ڪمري ۾ مان راقم محمد ياسين جروار، فقير حاجي اقبال ٻه ڄڻا نواب شاهه جا حاجي ڪريم بخش خاصخيلي ۽ حاجي مبارڪ پٺاڻ، ڪمرن ۾ فرج، اي سي، بيڊ سمهڻ لاءِ موجود هئا.
هوٽل جنت السفير بلڊنگ نمبر 8117 روم 90 مسفله خليل وچين نماز جي جماعت کان بعد حرم ڪعبه باب ملڪ عبدالعزيز کان داخل ٿي ڪعبته الله شريف تي نظر ڄمائي دعا گهري ۽ عمره طواف جي نيت ڪري شروع ٿياسين، حج به ڏينهن تي هو ۽ حجاج به هو، مطاف ۾ طواف ڦيرا ڪري مغرب نماز جماعت ۾ ئي اتي پڙهي ۽ طواف جا چڪر پورا ڪري ٻه رڪعتون نفل پڙهي زم زم پي ۽ صفا مروا جي سعي تي وياسون ۽ عشاءَ نماز اتي پڙهي سون، هڪ پڦي وڃائجي ويئي، حاجي محمود کي ڇڏي باقي وار ڪٽائي جڳهه تي آياسين، رات جا 11 ٿيا هئا ۽ پوءِ حاجي محمود به پڦي کي ڳولي وٺي آيو، ائين سڀني جڳهه تي اچي غسل ڪري احرام لاٿو ۽ ماني معلم کان ملي، کائي ٿوري ڪچهري ڊاڪٽر حاجي الياس جي ڪمري ۾ ڪري سڀ ٿڪل سو سڀڪو سمهڻ جي ڪئي، ڪچهري لاءِ ڊاڪٽر صاحب جو ڪمرو 202 هو ۽ ماني لاءِ پڻ ڪم آڻيندا هئاسون، باقي آرام ڏينهن يا رات سڀڪو پنهنجي ڪمري ۾ ڪندو هو.
تاريخ 13 جنوري 2005ع ڏينهن خميس ڪمري مان تهجد آذان تي اٿي غسل ڪري ۽ وضو ڪري اڪيلو ئي رفيقن کان الڳ ڪعبته الله شريف پهچي مٿي ڇت تي تهجد پڙهي طواف ڪري ۽ فجر جي آذان آئي ۽ سنتون به اتي پڙهيم، فجر نماز جماعت به مٿي ڇت تي پڙهي، مسفله به جوار مان ناشتو به ڪري جڳهه تي آيس سڀ رفيق مليا حاجي خادم حسين ۽ ڊاڪٽر حاجي الياس به نماز پڙهي جڳهه تي آيا ۽ پروگرام ڪري ڊاڪٽر حاجي الياس ۽ حاجي خادم حسين کي گڏ وٺي ويس، ضرورت جون جڳهيون گهمائي بازار بقاله ۽ صراف دڪان ۽ ٻيون جڳهيون گهمائي سمجهائي ۽ جلدي وري به جڳهه تي اچي ۽ حاجي محمود درس، حاجي خادم حسين کي وٺي حاجي گلزار جتوئي کي ڳولڻ لاءِ شامي طرف نڪري ويس، حاجي صاحب سان اضحيٰ جي سلسلي ۾ ملڻو هو، حاجي گلزار جتوئي نه مليو، ڪيڏانهن ويل هو ۽ اتان هوٽل مان ٻه نقشا حج ۽ زيارت جي گائيڊ جا مليا، کڻي جڳهه تي آياسين، ته وري حاجي ڪريم بخش خاصخيلي، مبارڪ پٺاڻ چيو ته اسان کي زيارتون ڪرائي اچ، جيڪي نزديڪ هجن ۽ ٿي اچون انهن کي وٺي حاجي خادم حسين سميت مکتبه مڪه محبوب ڪريم صه جي جاءِ پيدائش زم زم ڀرڻ جون ٽوٽيون، ڇپرا بازار، مسجد الجن ۽ جنت المعليٰ بند هو، واپس حرم شريف ۾ نماز ظهر پڙهي جڳهه تي آياسين ۽ وچين نماز جڳهه تي پڙهي سون، مغرب ۽ عشاءَ حرم ۾ ڇت تي پڙهي، اسانکي اڄ منجهد جي ماني بادشاهه طرفان هوٽل تي ملي هئي، سڀني کي طريقو ورهاست جو عجيب نمونو اٿن هوٽل جي ڪمرن ۾ جيترا به حاجي هئا، اوترا ماني جا پاڪٽ ڪائونٽر تي پهچائي ويا ۽ منشين ڪائونٽر تي ويٺي هر ڪمري جي هڪ ماڻهو کي پاڪٽ ڪمري جا حوالي ڪندا ويا ۽ سڀني کي پنهنجو حصو ملي ويو ۽ مونکي به مليو رات ۽ صبح به کاڌم رات جو فون ڪيم، مديني شريف، حاجي محمد علي جروار، حاجي مظفر ٽڳڙ سان گفتگوءَ ٿي ۽ وري شوڪت علي کي ڳوٺ فون ڪيم، پر لائين صحيح نه هئي، احوال پورو نه ٿي سگهيو، رات دير تائين جاڳيس، بيگ مان ڪپڙ ڪڍي ميرا لاهي غسل ڪري صبح جمع جو ڏينهن هو، ان ڪري رات ئي ڪپڙا بدلائي ڇڏيم ۽ دير کان پوءِ سمهي رهيس، پهرين ڏينهن خادم حسين ۽ حاجي محمود خرچ گڏ ڪيو، پهرين ۽ ٻئي ڏينهن سڀ ڪنهن پنهنجي طرفان به ڪجهه خريد ڪري پي کاڌي، پوءِ حاجي خادم حسين ۽ محمد ياسين کاڌي ۾ پتيار ٿياسون.
ٻيا سڀ رات جو جلدي سمهڻ جي ڪندا هئا، آئون دير تائين ڊائري لکي ڪپڙا بيگ سنڀالي پوءِ سمهندو هئس، اڄ حاجي خادم حسين کي گڏ وٺي نفق عبدالعزيز کان ڇپرن وارو رستو وٺي معنيٰ ۾ جمراة تان گهمائي واقف ڪري آيس، جمراة جي مرمت پئي هلي اتي مون آفيسرن کان نقشن جو معلوم ڪيو نه مليا ۽ حاجي خادم حسين کي سگريٽ پياريائون ۽ آفيسر پاڻ سگريٽ پيتا.
14 جنوري 2005ع سڀني کان اڳ اٿي پهرين وري به غسل ڪري ڪپڙا بدلائي ۽ حاجي خادم حسين کي اٿاري گڏ وٺي تهجد نماز بعد ۾ فجر نماز حرم شريف جي پهرين طبقي ۾ پڙهي سون ۽ مطاف ۾ طواف ڪري حاجي خادم حسين سميت مسفله ۾ ناشتو ڪري جڳهه تي آياسين ۽ حاجي خادم حسين جروار ڊاڪٽر حاجي الياس جي موبائيل فون تي ڳوٺ ڳالهايو، جنهن ڪري دير ٿي ۽ حرم ۾ جڳهه جمع نماز جي نه ملي سگهي ۽ بن دائود سامهون تار سيال ايلاف ڪنده تي کلئي آسمان هيٺ مسلو وڇائي نماز ادا ڪئي، سون اهيو ٽائيم 10 لڳي 45 منٽ صبح وارو هو، حجاج سبب ۽ جمع هئڻ ڪري ايترو پري نماز لاءِ ويٺاسين ۽ جمع نماز 12 لڳي 30 تي ٿي بلڪل ترڪن وارو قلعو باب ملڪ عبدالعزيز کي سامهون جمع نماز پڙهي، حرم ۾ طواف ڪيوسين ۽ ٻاهرا جي مسفله ۾ ياڪا هوٽل تي ماني کائي وري حرم ۾ وياسين ۽ وچين نماز مغرب نماز ۽ عشاءَ نمازون اتي ئي حرم ۾ پڙهيون سين ۽ رات جي ماني کائي جڳهه تي وياسون، منهنجن رفيقن ٻين پاسي وارن شهدادپور جي حاجين جي صلاح سان هڪ همراهه نالي عبدالحڪيم بروهي، نواب شاهه جي پاسي وارن کي گهرائي ڊاڪٽر حاجي الياس واري ڪمري 902 ۾ جتي حاجي خادم حسين، حاجي محمود ۽ حاجي جعفر پڻ گڏ رهندا هئا، عبدالحڪيم بروهي اضحيٰ جي سلسلي ۾ گهرايو، جانورن جي خريد جو طئي ٿيو، باقي قرباني اسين پاڻ اچي روبرو ڪنداسون، حاجن کي مدينه شريف فون ڪيم ۽ حاجي محمد علي جو پري ٻڌايائين، جبل ڏي آهي، اتي فون گهٽ ٿي لڳي ۽ رات جو سمهي آرام ڪيوسين.
15 جنوري 2005ع ڇنڇر تي رش جي ڪري حج ڀريل هو، نماز مسجد بخاري جيڪا اسان جي هوٽل جي لڳ هئي، ان ۾ پڙهي سون ۽ ڪپڙا جيڪي ٻن ڏينهن کان لاٿل ميرا پيا هئا، اهي جڳهه تي ڌوئي ۽ سڪايم، گروپ ليڊر حاجي محمود درس ۽ عبدالحڪيم بروهي پڙي ۾ مال ڏسڻ ويا، ڏسي پنهنجو ڪري آيا، في پهرو ڇيلا 350 ريال جو سودو ڪري آيا ۽ پوءِ بئنڪ الجزيره وياسين، سڄو ڏينهن رلي ۽ نيٺ بئنڪ پهتاسين ۽ ڊالر مليا هئا، اهي بئنڪ مان ڪيش ڪرائي مغرب کان به پوءِ حرم ۾ وڃي عشاءَ نماز پڙهي ۽ جڳهه تي آياسين، ماني وٺيو آيس ۽ حاجي خادم حسين ۽ مون کاڌي، ماني جڳهه تي آڻڻ جي ڊوٽي منهنجي هئي، خادم حسين کان رات جو حساب ڪري پئسا وٺندو هئس ۽ ڪچهري ڪري همراهه منجهي پيا ته سودو وڏو آهي، اضحيٰ جو ۽ ٽائيم تي ماڻهو الاجي ملندو الاجي نه، وڏي مغز ماري ڪري بار مڙئي مون تي رکيئون، ته عبدالحڪيم بروهي کي تون ڊيل ڪر ۽ مون ڪيو کيس چيم ته اسين مقرر جاءِ جنت السفير ۾ آهيو، ڪجهه رقم پهرين ڏيون ٿا ۽ اضحيٰ ڪري باقي بعد ۾ ڏينداسين ۽ عبدالحڪيم کي مڃائي ورتم، الله جي مهرباني سان.
16 جنوري 2005ع آچر جي ڏينهن صبح ٻه وڳي جاڳي اٿيس، غسل ڪري ڪپڙا بدلائي تهجد تي حرم شريف پهچي نماز پڙهي، طواف ڪري فجر نماز پڙهي، طواف ڪري سج نڪرڻ سان نفل ادا ڪري جنازه نماز به هئي، اها به پڙهيم ٻاهران ناشتو ڪري مسفله مان ۽ حاجي گل محمد سونارو کي فون ڪيم، پي سي او منهنجي سوٽ محمد صالح جيڪو ٽنڊوالهيار ۾ رهي ٿو، ان جا ۽ اڪبر خان ولد حاجي رسول بخش جروار جا سلام چيم ۽ خيريت دريافت ڪيم.
پکين لاءِ امانت جا مليل ان جا پئسا کڻي ان خريد ڪري، پکين کي ڏنم ۽ جڳهه تي آرام به ڪيم پنجئي نمازون حرم شريف ۾ پڙهيم مغرب بعد مولوي مڪي جو واعظ ٻڌم، مطواف ۾ جڳهه تي رات واري ماني وٺي آيس، حاجي خادم حسين ۽ ڊاڪٽر محمد الياس گڏجي ماني کاڌي، ڊاڪٽر صاحب جي ڪمري 902 تي ڪچهري ڪري روزانو جو حساب ڪتاب ڪيوسين، ۽ ڪريم بخش خاصخيلي کي پيٽ ۾ ڏاڍو سور ٿيو، ڊاڪٽر حاجي الياس، حاجي خادم حسين ۽ مان گڏجي پاسي واري هوٽل جوهر جمال ۾ کيس ڊاڪٽر صاحب دوا وٺي ڏني، هوٽل جوهر جمال ۾ سائين نثار جان سرهندي پڻ ٻارن سميت رهيل آهي، حج تي آيل آهن، عبدالحڪيم بروهي وري پئسن لاءِ آيو سندس اچڻ مان همراهن کي ويتر هروڀرو جو شڪ وڌيو، ڳالهيون ساڻس صاف ڪري في حاجي جي اضحيٰ جانور جي سو ٿئي، 100 ريال 15 حاجي ملائي 1500 ريال ڏناسون، جنهن ۾ فقير حاجي اقبال ڇڏي 9 حاجي اسان جو گروپ 6 حاجي شهدادپور جا جيڪي هوٽل ۾ رهندي ڊاڪٽر حاجي الياس جا سڃاڻو ٿيا ڇو جو شايد انهن ۾ به هڪ ڊاڪٽر هو.
17 جنوري 2005ع سومر صبح تهجد آذان 2 وڳي اٿي غسل ڪري حرم پهتس، تهجد پڙهي طواف ڪري فجر آذان کان بعد فجر جي نماز حرم ۾ پڙهي، ٻاهر اچي مسفله ۾ ڊاڪا هوٽل تان پراٺو ۽ چانهه جو ناشتو ڪري، محمد صالح کي ٽنڊوالهيار فون ڪري پي سي او تان حال احوال ڪري ۽ شوڪت علي کي گهر ڳوٺ فون ڪيم، پي سي او تان حال احوال ڪري جڳهه جنت السفير ۾ آيس، همراهن سان ڊاڪٽر حاجي الياس جي ڪمري 902 ۾ ڪچهري ڪري آرام ۽ ظهر نماز لاءِ حرم ۾ ويس، اڄ مغرب کان بعد اسان جي حج لاءِ مناشريف جي تياري به ڪرڻي آهي ۽ چاچا حاجي علي محمد سومرو ڳوٺ عجائب سومرو چوهڙ جمالي وارو ۽ سائين حاجي محمد دائود نهڙي، حاجي غلام نبي، ڳوٺ مٺو جروار حاجي نور احمد سونارو ٽنڊوالهيار جا به ڳولڻ لاءِ مسفله ڪدوا ڏانهن ويس ليڪن چارئي همراهه نه مليا ڇو جو مون وانگي سڀني کي حج لاءِ منان ۽ احرام ۽ ضروري تياري ڪرڻي هئي، همراهه نه ملي سگهيا ۽ مغرب ۽ عشاءَ نماز حرم شريف ۾ ادا ڪري ۽ جڳهه تي آيس، هوٽل جنت السفير منهنجو سڄو گروپ به حج جو احرام ۽ حج جي تياري ۾ هو ۽ مان جلد مليو هوس، مون پوري تياري حج بيگ تيار کيو هو ۽ جلدي ۾ صرف غسل ڪري ۽ حج جو احرام ٻڌي حج بيگ ڪلهي ۾ وجهي سڀني کان پهرين احرام حج جي نيت ۽ نفل ڀرواري مسجد شريف ۾ پڙهيم ۽ ٻيا رفيق به تيار ٿيا ۽ معلم جي منشي بسن تي هلڻ جو ٻڌايو جيڪي هيٺ ٿوري ئي پنڌ تي نفق ربيع جي هيٺيان بيٺل هيون، سڄو حجاج يڪ آواز طلبيه ۽ صلواة شريف سان گونجيل هو، هر هڪ کي پنهنجي لڳل هئي ۽ اسان به سڄو گروپ مان ڊاڪٽر حاجي الياس، حاجي خادم حسين، حاجي محمود، حاجي جعفر، حاجي اقبال، امان، مامي، چاچي ۽ پڦي سميت هڪ بس ۾ سوار ٿياسون، ٻيا حاجي به ويٺا ۽ بس منا لاءِ رواني ٿي، ٿوري ئي دير کان پوءِ گهڻو پنڌ نه آهي، ڪو 3 يا 4 ڪلوميٽر ٿيندا، ليڪن حجاج جي رش ڪري ٿوري دير ٿي ۽ پنهنجي خيمي جي در تي بس لاهي هلي ويئي ۽ ٻين منشين اسان جو سيٽ اپ ٺاهي، سڀني کي هڪ ئي تنبو ۽ پاسي واري ۾ ماين کي رهايو ويو، اتي به هر سهوليت موجود هئي، نيرن، منجهند ۽ عشاءَ لاءِ ماني وٺڻ جو طريقو عجيب ٽن رنگن جا ٽڪيٽ في حاجي کي سڀني ڏينهن بنا عرفات ۽ مذدلفه جا پورا پورا ويلا ٽڪيٽن حاجن کي ڏنائون، هر ويلي ٽڪٽ جو رنگ الڳ هو، اهي ننڍي چوپڙي وانگي هئا رات منا ۾ گذري.
اڱارو 18 جنوري 2005ع مطابق تاريخ 8 ذوالحج 1425هه آهي ۽ اسان سڄو گروپ ۽ حج تي آيل سڄي دنيا کان حجاج ڪرام منان شريف ۾ مون سميت سڀني کي هڪ ئي لباس احرام ۾ ملبوس پيرن ۾ ٻه ڪنن واري حوائي چمپل ۽ ڳچي ۾ ننڍو ٿيلهو جنهن ۾ پاسپورٽ، شناختي ڪارڊ ۽ ضروري ڪاغذات لاڪٽ ڳچي ۾ پاتل، هڪ ٻانهن ۾ اسٽيل جو ڪڙو جنهن تي نمبر لڳل آهن، ٻي ٻانهن ۾ معلم صاحب جو ڏنل پٽو جنهن تي پڻ ضروري نمبر لڳل آهن، سڀ هڪ ئي آواز لبيڪ لڳي پئي آهي ۽ اڄ جو ڏينهن مونکي منا شريف جي زيارت لاءِ واندو ملي ويو ۽ فجر نماز مسجد خيف ۾ ادا ڪري ۽ سج نڪرڻ سان مسجد خيف ۾ تحية مسجد جا نفل ڪري خيمي تي آيس ۽ ٻين وانگي ناشتي جو ٽڪيٽ چوپڙي مان ڪڍي ۽ ڪائونٽر تي جمع ڪرايم ته هڪ ناشتو پيڪ ٿيل مليو ۽ منجهد واري ٽڪيٽ تي ظهرانه مليو ۽ عشاءَ جي ٽڪيٽ رات جي ماني ملي، ڪائونٽر تي عجيب طريقو لڳو، حاجي علي محمد سومرو اسان جي ملڪ محمد حنيف سومرو جو سهرو ٿئي، ان کي ڳولڻ لاءِ ٻين کي ملڻ لاءِ نڪتس، حيدرآباد جو رهندڙ ڪراچي گهمندڙ ۽ اڄ کان 8 مهينا پهرين عمرو شريف ڪري ۽ زيارتون ڪري ويو هوس سو مونکي ڪا به تڪليف محسوس نه ٿي، چاچو حاجي علي محمد سومرو چوهڙ جمالي ڳوٺ عجائب سومرو ٺٽه وارو ڳولي مڪتب نمبر 27 ۾ کيس ميلس سڀ احوال ۾ آهيون حالي احوالي ٿي ۽ پوءِ وڃي سائين استاد حاجي دائود نهڙي ۽ حاجي غلام نبي جروار، حاجي نورل سونارو کي سندن مڪتبه خيمي ۾ مليس، معنيٰ همراهن کي ڳوليندي سبيل جون کجيون مليون، جيڪي چاچا حاجي علي محمد سومرو ۽ ٻين کي ڏنم ۽ مون به کاڌيون ۽ پنهنجي مڪتب عزا تي آيس، ظهر عصر جي مغرب نماز ون پنهنجي خيمي ۾ ادا ڪيم ۽ ٻين حاجين به اتي خيمي ۾ نمازون پڙهيون ۽ مغرب کان بعد ڊاڪٽر حاجي الياس خان جي دوست ڊاڪٽر عبدالرزاق عمراڻي کي ڳولڻ لاءِ گڏجي وياسين، خيمه مڪتب 38 تي، اچي عشاءَ نماز پڙهي سون ۽ ٻين رفيقن سان صبح حج لاءِ سفر جو طريقي ڪار طئي ڪيوسين، ته حاجي محمود درس امان، مامي، چاچي، پڦي ۽ فقير حاجي اقبال گڏ سفر ڪندا ۽ طريقي سان عرفات شريف ۾ رات جو مذدلفه ۾ ۽ وري ٻي ڏينهن منيٰ شريف ۾ پنهنجي خيمي مڪتبه 31 تي ملبو، سڀ حاجي گڏجي هلن حجاج جي رش جي ڪري ناممڪن هو، اڄ جيڪي زيارتون ڪيم انهن ۾ مسجد حفيف منيٰ شريف ۾ مسجد حجاج البر منيٰ شريف ۾ مسجد مهلل گهڻو ڳوليم، مگر نه ملي ۽ رات جو ٿوري ننڊ ڪئي.
اربع تاريخ 19 جنوري سال 2005ع مطابق 9 ذوالحج سال 1425هه صبح فجر نماز خميو مڪتبه ۾ فجر نماز پڙهي ۽ پروگرام مطابق حاجي محمود درس کي ٻارن سميت فقير حاجي اقبال سميت بس ۾ سوار ڪري روانو ڪيوسين، حجاج جي رش تمام وڏي گاڏين ۾ ان ڪري پنڌ روانا ٿياسين، ڪبري فيصل اڪري مذدلفه جي حد ۾ هڪ وين جي ڇت تي جاءِ ملي في حاجي 10 ريال جو نوٽ ڏنو، محمد ياسين (مان) ڊاڪٽر حاجي الياس، حاجي خادم حسين، چاچا حاجي جعفر بوزدار وين جي ڇت تي ويهي عرفات طرف هلياسين، مسجد نمره لڳ وادي عرنه وٽ لهي پيدل وياسون برياني پنهنجي وٺي کائي ۽ مسجد نمرا آياسين اندر جڳهه نه هئي انڪري ۽ مسجد شريف جي حد ۾ سامهون جتي مٿان پاڻي جا سنهان ڦوهارا هلن ٿا، اتي هڪ ئي تڪبير سان نماز ظهر ٻه رڪعتون ۽ سلام ڦيرائي ائين امام صاحب جي اقتدا ۾ نماز ظهر ۽ عصر ادا ڪئي سون ۽ مسجد نمرا مان جماعت نڪرڻ شروع ٿي ۽ اسان زيارت لاءِ اندر مسجد شريف ۾ وياسون، اتي مونکي ۽ حاجي خادم حسين کي ٻه قرآن شريف تحفي ۾ ملياسين، حاجي خادم حسين کي ڏنو ۽ مان سنڀالي سفر ۾ رکيو دور ڪندا هئاسون، ان تي روزانه مسجد شريف ۾ اندر حدود عرفات جو سايون راڊون لڳل آهن، جيڪي ٻريون پي، مسجد نمرا جي زيارت ڪري واپس ٻاهر اچي جبل رحمت تي رڪن اعظم وقوف عرفات ڪيو سون ۽ دعائون گهريونسين، مغرب قريب اچڻ تي دعائن کان واندا ٿي ۽ عرفات جي ميدان جي دنگ ڏانهن اچي 50 وکن تي بيهي مغرب جو انتظار پورو ڪري الله اڪبر ٿيڻ سان توف جو ڌماڪو نه ٻڌوسين ۽ الله اڪبر جي تڪبير سان سڀني حجاج اڪرام وانگر چڙهائي پنڌ مزدلفه لاءِ هلياسين، مونکي ڏاٺ ۾ ڏاڍو سور اچي ٿيو، جنهن سبب جي ڪري بخار به اچي ويو، مزد لفه پهچي ڪولرن ۾ پاڻي هو وضو ڪري پهرين مغرب ۽ جلد ۾ عشاءَ نماز ادا ڪري ۽ مزدلفه جي حد جتي منيٰ سان ڪبري فيصل نزديڪ ملي ٿي اچي، مصلو وڇائي ۽ ستاسين ڊاڪٽر حاجي محمد الياس خان مونکي گوريون بخار جون ڏنيون، کاڌم ڏاٺ جو سور به ختم ٿيو ۽ بخار به لٿو ۽ ننڊ به اچي ويئي، موسم جنوري جي ٿڌي هئي، پر گهڻو سئي ڪونه لڳو.
رات جو هڪ بجي جاڳيس فرحت هئي ۽ حاجي جعفر به جاڳيو، ڊاڪٽر حاجي الياس ۽ حاجي خادم ننڊ ۾ هئا، پٿريون چونڊيم ۽ ٿيلي جيڪا حج بيگ ۾ هئي، ان ۾ محفوظ ڪري رکيم ۽ وري به ننڊ آئي ۽ فجر آذان سان اٿي نزديڪ نلڪي مان وضو ڪري فجز جي نماز ادا ڪئي سون ۽ اتي تي بسڪوٽ ۽ چانهه جي سهوليت هئي ملي ويئي، چانهه بسڪوٽ کائي ۽ صبح روشن ٿيڻ سان ئي ڪبري فيصل هيٺان اڪري طريق جوهر سان سڌا پنهنجي خيمي مڪبت پهتاسون ۽ اهو ٽائيم 7 لڳي 15 ٿي چڪو هو، جڏهن ته تاريخ به 20 جنوري 2005 مطابق اسلامي ذوالحج 10 ٿي چڪي هئي ۽ چارئي رفيق سامان رکي وڏي شيطان کي پٿريون هڻي آياسون.
خميس تاريخ 20 جنوري 2005ع مطابق ذوالحج 1425هه صبح 7 لڳي 30 منٽ پنهنجي خيمي مان سڀ رفيق مان، حاجي الياس، حاجي خادم حسين ۽ حاجي جعفر سامان خيمي تي رکي وڏي شيطان کي پٿريون هڻي آياسون، ڪابه رش نه هئي ۽ خيمي تي اچي ڳوٺ فون ڪري شوڪت علي کي پوري تفصيل سان ٻڌايم ۽ هاڻي خيمي ۾ حاجي محمود جو انتظار ڪرڻ لاءِ ويٺاسين، آرام به ڪيوسون، حاجي محمود به آيو پر چارئي مايون امان حاجاڻي، مامين حاجاڻي، چاچي حاجاڻي ۽ پڦي حاجاڻي کي وڃائي آيو، ڳوليوسين، پر اسان کي نه مليون، منشي چون اردو ۾ ڪوئي فڪر نهين، خير شهدادپور وارن ماين سان جيڪي اسان جي هوٽل جي ڪمرن ۾ رهيل هئا، انهن جي ماين سان گڏجي مڙئي حاجي محمود 4 لڳي 30 تي پهتو ۽ باقي ٻار بارن سان گڏ، 5 وڳي پهچي ويا ۽ مان حاجي محمد ياسين، حاجي محمود ۽ شهدادپور وارو، عبدالحڪيم بروهي جا دوست گڏجي پڙي ۾ اضحيٰ لاءِ وياسون، حاجي محمود ۽ شهدادپور وارن کي پڙي جو ائڊريس وسري ويئي ۽ مان ان پاسي جو واقف ڪونه هئس، ٽيڪسي وارن ڏاڍو رلايو، نيٺ بيزار ٿي سج لٿي مهل هڪ ٽيڪسي وارو جيڪو پاڪستاني هو، ان وڏي همدردي ڪئي، مناسب ڪرايو ٻولي اسان کي کنيائين، رستي ۾ مغرب آذان آئي ۽ نماز لاءِ مسجد شريف ۾ اسان کي جماعت سان نماز پڙهايائين، جيئن ته نمازمان فارغ ٿياسين ۽ حاجي محمود کي عبدالحڪيم بروهي جي ڪال آئي فون ۾ جيڪا اسان پنهنجي ٽيڪسي ڊرائيور پاڪستاني کي ڏني پاڻ ڳالهائي ائڊريس ٻڌايائين ۽ اسان کي ٽيڪسي وارن بنان دير پڙي تي پهچي ويو، ڪرايو کيس ڏنوسون ۽ سامهون عبدالحڪيم بروهي به آيو، گڏجي وڃي پڙي تي ڪالين وڇايل هو، ان تي ويٺاسين، حاجي محمود درس سڀني حاجين جي لسٽ کڻي نالو وٺڻ سير تڪبير پهرو کي وجهرائي ٻاهر اچي اسان وٽ ويٺو ۽ عبدالحڪيم کي ڪل 15 پهرن جا پئسا زبان مطابق 350 ريال في جي سان ۽ واپسي خيمي لاءِ بس ۾ سوار ڪيو، عبدالحڪيم بروهي اتان خيمي وارن کي فون تي ٻڌايوسون ته اضحيون ٿي ويون آهن ۽ مٿا ڪوڙائي احرام لاهيو ڇو جو اسان کي ايندي رستي ۾ الائي منزل هئي، دير ٿئي ها خير بس ۾ سوار رات جو وڳڙو نوان ماڻهو مونکي ته ننڊ اچي ويئي ۽ اچانڪ جاڳيس ته ڪبري عزيز کان اسان جي بس گذري پئي، بس روڪائي اهي ڪبري عزيز تان پنهنجي خيمي مڪتبه آياسون ۽ مون مٿو حاجي محمود درس کان ڪوڙايو ان پهرين ٻين کان وار لهرايا ۽ پوءِ پاڻ منهنجو مٿو ڪوڙيائين ۽ حاجي مدني خيمي تي اسان وٽ آيو، ڪچهري ڪري سڀني سان ملي ويو.
جمع تاريخ 21 جنوري 2005ع مطابق 11 ذوالحج 1425هه فجر نماز کان پهرين غسل ڪري ڪپڙا پائي فجر نماز مسجد خيف م پڙهي، حاجي محمود، حاجي جعفر ۽ ماين جون پتريون کنيون، حاجي ياسين، حاجي الياس، حاجي خادم حسين پروگرام ڪيو، طواف زيارت جو ۽ پنڌ نڪري خيمي مان ۽ پهرين ٽنهين شيطانن کي پٿريون هڻي ۽ پنڌ ئي پيرن واري روڊن تان سڌا تفق عبدالعزيز کان باب السلام مان خانه ڪعبه پهچي طواف زيارت ڪيوسون ۽ جمع نماز جي آذان ٿي، جمع نماز به خانه ڪعبه ۾ پڙهي سون ۽ حاجي ڊاڪٽر الياس ٽٽي ويو، مان ۽ حاجي خادم حسين فارغ ٿي ماني ڊاڪا هوٽل مسفله ۾ کائي وڃين نماز هيٺين طبقي پڙهي ۽ واپس پنڌ منيٰ شريف آياسون، مغرب ۽ عشاءَ نماز خيمي ۾ پڙهي سون ۽ پوءِ ڊاڪٽر صاحب اچي پهتو ۽ حاجي مدني جروار حج تي مدينه شريف کان آيل هو، اهو حاجي محمود ۽ اسان سان ملڻ آيو ۽ فروٽ به کڻي آيو هو، ڪچهري ڪئي سون ۽ رات آرام به ڪيوسين، هاڻي حج احڪام ۾ صرف سڀاڻي يعني 12 تاريخ شيطانن جون پٿريون رهيل هيون، جيڪي صبح زوال ٿيڻ کان بعد هڻبيون، فجر نماز خيمين ۾ پڙهي سون.
ڇنڇر 22 جنوري 2005ع مطابق 12 ذوالحج 1425هه صبح حاجي مدني آيو ۽ حاجي محمود، حاجي جعفر ۽ ٻارن کي گڏ وٺي پٿريون هڻائي ۽ طواف زيارت ڪرائي جڳهه تي ڇڏي ۽ پاڻ مدينه شريف روانو ٿي ويو ۽ هتي منان ۾ اعلان ٿيو ته حاجي صاحبان خيمي ۾ رهو، رمي شيطان تي وڏي رش آهي نقصان ٿيندو، ليڪن 12 ٿيا زوال ٽٽو ۽ حاجي الياس تڪڙ ڪري سفر شروع ڪرايو ۽ اچي ڦاٿاسين، بس الحفيظ الامان هئي مون سمجهيو ته ختم ٿي ويندس، ڪو ڏيڍ ڪلاڪ کن جيڪو جتي اهو اتي پوءِ مڙئي فرحت ٿي هلياسين، حج بيگ ڇٽيون جمراه تي اهي به هڪ ڍڳ تي اڇلائڻيون پيون، مٿي پل تي جمراه وٽ ۽ ڊاڪٽر حاجي الياس به ٽٽي جدا ٿي ويو، مان ۽ خادم حسين ننڍي ۽ وچٽ جمراه کي پٿريون هنيون، وڏي وٽ پٿريون هڻندي اسان ٻئي به ٽٽي وياسين، طوفان شروع ٿي ويو، سنهين برسات به شروع ٿي ويئي، مان ته سامان کڻڻ ڪونه ويس جو موت نظر پي آيو، منهنجو ڪل پئسو وغيره حج بيگ ۾ هو، بس الله جو توڪل ڪري سامان لاءِ نفلي طواف جي باس باسي ۽ پنڌ مڪه شريف خانه ڪعبه ڏانهن ڇپرن واري روڊ تان آيس، نفق عزيز وٽ ڏاڍي برسات ٿي ۽ انڊونيشن پنهنجي اوٽ ۾ بيهاريو، برسات پوري ٿي هلڻ لڳس ۽ باب سلام کان طواف حرم اندران سڌو باب عزيز کان جڳهه تي آيس حاجي محمود وارا ستل هئا، کين سڄو احوال ٻڌايم، برسات ۽ زيارت جو ڳالهه ڪري دنگ ڪيم ۽ حاجي خادم حسين منهنجي ۽ سندس سامان سميت خير جو پسي اچي پهتو، منهنجي ڇٽي بيگ پوري سلامت کڻي آيو، شڪر ڪري غسل ڪري ڪپڙا بيگ مان ڪڍي بدلائي ۽ خانه ڪعبه جيڪو نفلي طواف باسيو هئم اهو ادا ڪيم، رات آرام اچي ويو، ٿڪل به ڏاڍا هئاسين.
آچر تاريخ 23 جنوري 2005ع مطابق 13 ذوالحج 1425هه جو صبح دير سان اٿيس، جماعت حرم جي تي ويئي، حرم ۾ نماز پڙهي ۽ طواف ڪري ناشتو ڪري آيس، جڳهه تي واچ جو پٽو ورتم، حاجي گل محمد سونارو کي فون ڪيم ۽ گهر ڳوٺ شوڪت علي کي فون ڪري حال احوال مختصر ڪيم ۽ جڳهه تان همراهن کان ٿي يڪو ڏينهن وڃي خانه ڪعبه حرم ۾ گذاريم، سڄو ڏينهن سڀ نمازون پڙهيم، حرم ۽ عشاءَ پڙهي ماني وٺي ٿي آيس، ماني کائي خادم حسين کان حال ورتم، سڀئي رفيق 902 ۾ ڪچهري ڪري پنهنجي پنهنجي جاءِ تي آرامي ٿيا ۽ مان پنهنجي 904 ۾ آرامي ٿيس.
سومر تاريخ 24 جنوري 2005ع مطابق 14 ذوالحج 1425هه ٿڪاوٽ سبب حرم ۾ ڪونه ويس، فجر نماز نزديڪي مسجد ۾ پڙهي احرام ۽ جيڪي ڪپڙا ميرا هئا، ڌوئي سڪائي رکي ۽ ماني وٺي آيس، خادم حسين ۽ مون گڏجي کاڌي، ماني کان پوءِ ظهر نماز حرم شريف وياسين، نماز کان بعد طواف ڪري نفل پڙهي، پڦي حاجاڻي جو قرآن شريف وٺي حرم شريف ۾ ڏنوسون، نماز عصر، مغرب ۽ عشاءَ ادا ڪري ماني وٺي جڳهه تي آيس ۽ خادم حسين اسان ماني گڏجي کاڌي، حساب ڪتاب ڪيوسين، جيڪو روز جو معمول هو، ڪپڙا ويڙهي صحيح ڪري رکيم، حاجي محمود کي سخت بخار ٿيو، ڊاڪٽر حاجي الياس دوا ڏني ۽ فرحت ٿيس ۽ رات آرام ڪيوسون.
اڱارو تاريخ 25 جنوري 2005ع مطابق 15 ذوالحج 1425هه فجر نماز حرم ۾ پڙهي طواف ڪري صبح ۾ سبيل جي ڪتل ملندي هئي، روزانه پابندي سان وٺي کائيندو هيس، ٻاهر اچي چانهه ناشتو ڪري 9 وڳي سائين حاجي نثار جان سرهندي جيڪو پڻ ٻارن سميت حج تي آيل آهي، ساڻس ملڻ هوٽل جوهر جمال تي وياسين، خادم حسين ۽ مان، سائين سان ملي ۽ حرم شريف ويس ۽ عصر، مغرب ۽ عشاءَ پڙهي ماني وٺي آيس ۽ ماني کائي حساب ڪتاب روز مره جو هڪ ٻئي سان ڪري ڪچهري ڪري ۽ روم 904 ۾ آرام ڪيم.
اربع 26 جنوري 2005ع مطابق 16 ذوالحج 1425هه فجر نماز حرم ۾ پڙهي طواف ڪري مٿين چڪر ۾ هئس ته گورنر صاحب، وزير صاحب طواف تي آيا ۽ ڏٺم طواف ۾ ڪتل معمول مطابق ملي ۽ منجهد جي ماني هوٽل تي بادشاهه طرفان آئي، طريقي مطابق منشين پهچائي هوٽل ڪائونٽر تان في ماڻهو هڪ باڪس مليو، سڀني حاجين کي ملي، ظهر نماز جڳهه تي پڙهي سين، عصر، مغرب ۽ عشاءَ نماز حرم ۾ پڙهيم ۽ طواف ڪيم، جڏهن ته رات جو ماني وٺي آيس، ماني کائي حساب ڪتاب ڪري تاريخ جو پتو ڪچهري ڪري ۽ آرامي ٿيس.
خميس تاريخ 27 جنوري 2005ع مطابق 17 ذوالحج 1425هه صبح حاجي خادم حسين کي اٿاري وضو ڪري فجر نماز حرم ۾ پڙهي، طواف ڪري ڪتل کائي سبيل واري، خادم سميت ناشتو ڪيم ۽ خادم حسين جڳهه تي ويو، مان جبل ابو قيس جي زيارت ڪري اتي ننڍي مسجد غير آباد بادشاهي مهل کان اڳيان آهي، مسجد جو نالو بلال آهي، جڳهه تي اچي ظهر پڙهي، عصر، مغرب، عشاءَ حرم پڙهي ماني وٺي جڳهه تي آيس، ماني کائي حساب چڪتو ڪري ڪچهري ڪري آرامي ٿياسين، ان وقت رات جا 9 لڳي 45 منٽ ٿيا هئا.
جمع تاريخ 28 جنوري 2005ع مطابق 1425هه صبح خادم حسين سميت فجر نماز حرم ۾ پڙهي طواف ڪري ناشتو ڪري ۽ جڳهه تي اچي غسل ڪري ڪپڙا بدلائي ۽ جمع نماز جماعت حرم شريف وياسين، نماز پڙهي شوڪت علي سان ڳوٺ فون تي ڳالهايم، شوڪت علي ٻني ستياري واري تي هو ۽ باقي عصر، مغرب، عشاءَ حرم ۾ پڙهي ماني وٺي جڳهه تي اچي کائي، حساب ڪتاب چتو ڪري ڪچهري ڪري رات جو آرام جي ڪئي سون، ڊاڪٽر حاجي خادم حسين سان مذاق ڪي چئي ته حاجي خدا بخش کي فون ڪريان ته ڇوڪري جو بلو ڪرائي لڙهيو ٿو وڃي.
ڇنڇر تاريخ 29 جنوري 2005ع مطابق 1425هه سوير حاجي خادم حسين، ڊاڪٽر حاجي الياس سميت فجر نماز حرم ۾ پڙهي طواف ڪري ناشتو ڪري جڳهه تي آياسين، حاجي محمد علي جروار مدينه شريف کان فون ڪئي، حالي احوالي ٿي ۽ سڀني رفيقن سميت عمرو شريف جو پروگرام ٿيو 10 وڳي رفيق گڏجي وين ۾ مسجد عائشه رضه تان احرام ٻڌي وضو ڪري نيت نقل عمري جا ادا ڪري حرم شريف اچي طواف ڪري وار لهرائي صفامرو ڪري ۽ جڳهه تي آياسين ۽ شام مڪتب مڪاتان پاڻي 5 ليٽر واري سڀني جي پيئن لاءِ ڀري آياسين ۽ عشاءَ نماز کان بعد ماني کائي ڪچهري ڪري حسان ڪتاب چڪتو ڪري آرامي ٿياسين.
آچر 30 جنوري 2005ع مطابق 20 ذوالحج 1425هه فجر نماز حرم ۾ پڙهي طواف ڪري ناشتو ڪري آر سي او تان گهر ڳوٺ شوڪت علي کي فون ڪري احوال ورتم ۽ جڳهه تي اچي سڀني رفيقن کي گڏ وٺي زيارتن تي وياسين، جنة المعليٰ، مسجد الجن، مسجد شجر، مسجد رائيه، مڪتيه هڪ نبي ڪريم صه جو گهر، نماز ظهر حرم ۾ ادا ڪري ماني وٺي گهر آياسين، عصر جڳهه تي پڙهي مغرب، عشاءِ حرم ۾ پڙهي ماني وٺي آيس، 902 ۾ ماني کائي ڪچهري ڪري حساب چڪتو ڪري آرام جي ڪئي سون.
سومر تاريخ 31 جنوري 2005ع مطابق 21 ذوالحج 1425هه حرم ۾ فجر ادا ڪري طواف ڪري ناشتو ڪري جڳهه تي 904 ۾ آرام ڪيم، ظهر اتي پڙهيم ۽ عصر، مغرب ۽ عشاءَ حرم ۾ پڙهيم ۽ طواف ڪيم ۽ ماني وٺي جڳهه تي آيس، ماني کائي حساب چڪتو ڪري ۽ آرامي ٿيس.
اڱارو تاريخ 1 فيبروري 2005ع مطابق 22 ذوالحج 1425هه فجر نماز جڳهه تي پڙهي خادم حسين گڏ هو، واچون خريد ڪيم، ناشتو ڪري خادم حسين سان ٽيڪسي ۾ سوار ٿي جبل نور جي زيارت تي وياسون، مٿي چڙهڻ ۾ تمام ڏکيو آهي، مڙئي وڃي پار پياسين، ساهيون کڻندا وياسين ڏيڍ ڪلاڪ کان مٿي وڃڻ ۾ ۽ هڪ ڪلاڪ هيٺ اچڻ ۾ لڳو، غار حرا جي زيارت ڪئي سون، مٿي ڪئمرا وارا بيهاريو بيٺا آهن ته زائرين فوٽو ڪڍائين تمام ڏکيو آهي، شايد 4 ميل کن فاصلو ڏکيو آهي، واپس ظهر نماز حرم ۾ پڙهي ماني وٺي جڳهه 902 تي کاڌي سون ۽ مونکي پيٽ ۾ سور ٿي پيو ۽ جڳهه تي هيس، عشاءَ نماز حرم ۾ پڙهي ۽ ماني وٺي آيس، ماني کائي حساب ڪري ڪچهري ڪري ڪمري نمبر 904 ۾ آرام ڪيم.
اربع تاريخ 2 فيبروري 2005ع مطابق 23 ذوالحج 1425هه فجر نماز حرم ۾ پڙهي طواف ڪري ناشتو ڪري جڳهه تي آيس، سڀني رفيقن وڏي عمري لاءِ تياري هئي ۽ پورو گروپ هلندو جنة السفير در تان طريقي ابراهيم خليل تان يڪي گاڏي ڪرايو ڳالهائي سوار ٿياسون، رستي ۾ ڊرائيور جو گهر هو، ماءُ کي ڪجهه سامان گڏ هئس ڏيئي آيو ۽ مسجد جعرانه وڏي عمري تي پهچي احرام وضو ڪري نفل پڙهي نيت ڪري زيارت ڪري، شهداءِ حنين مقام جي زيارت ڪري واپس حرم اچي طواف ڪري نفل پڙهي صفا مروه ڪري وار ڪٽرائي ظهر نماز حرم شريف ۾ پڙهي گهر اچي غسل ڪري ڪپڙا بدلائي سنوارت ٺاهي ۽ شام وري به حرم شريف ۾ مغرب ۽ عشاءَ پڙهي، ماني وٺي جڳهه تي آيس، کائي ڪچهري ڪئي، اڄ ڏينهن جو حاجي خدابخش خان جي فون آئي، ڊاڪٽر حاجي الياس جي فون موبائيل تي ڳالهايوسين ۽ سائين رفيق پڻ فون تي ڳالهايو، مان رات جو 1 وڳي اٿي غسل وضو ڪري حرم ۾ ويس ۽ سڄي رات دعائون گهريم، طواف ڪيم، فجر پڙهي ناشتو ڪري جڳهه تي آيس.
خميس تاريخ 3 فيبروري 2005ع مطابق 24 ذوالحج 1425هه رات سڄي حرم ۾ هئي ۽ فجر نماز پڙهي طواف ڪري ناشتو مسئله مان ڪري آيس، جڳهه تي، ڪپڙا ڌوئي، سڪائي ۽ منجهند تائين جڳهه تي هئس ۽ آرام ڪيم، حاجي محمود درس ۽ چاچا حاجي جعفر بوزدار جبل نور غار حرا جي زيارت تي ويا آهن، مان اتي جڳهه تي ٻارن وٽ آهيان ۽ انهن جي اچڻ کان پوءِ مان شام جو جنة المعليٰ مقام زيارت تي ويس ۽ ان وٺي پکين کي ڏيئي آيس ۽ عشاءَ حرم ۾ پڙهي ۽ ماني وٺي جڳهه تي آيس ۽ ماني کائي حساب ڪري آرامي ٿياسين.
جمع تاريخ 4 فيبروري 2005ع مطابق 25 ذوالحج 1425هه فجر نماز ۽ طواف حرم ڪري ٿوري خريداري ڪري، ناشتو ڪري سامان جڳهه تي رکي سائين حاجي دائود نهڙي، حاجي غلام نبي جروار، حاجي عبدالرزاق ميمڻ به مليو ڪچهري ڪري آيس ۽ حاجي علي محمد سومرو جي جڳهه ڳولي ساڻس ملي آيس، حاجي دائود، حاجي خادم حسين لاءِ ٽافيون ڏنيون، جڳهه تي اچي غسل ڪري ڪپڙا بدلائي ماني کائي ۽ حرم ۾ جمع نماز لاءِ ويس، هاڻي حجاج ڪجهه گهٽيو آهي، جمع نماز حرم پڙهي طواف ڪري جڳهه تي آيس، وچين نماز پڙهيم، ڪجهه بخار ٿيو، ڊاڪٽر حاجي علي محمد سومرو مليو، مغرب جو حرم ۾ پڙهيم حاجي محمود گڏ هو، عشاءَ به گڏ باب فهد تي پڙهي سون، چاچو حاجي علي سومرو جڳهه تي ويس، بوتلون گهرائي پياريائين ۽ ڪچهري ڪري دير سان آيس، حاجن جروار مدينه شريف مان ڊاڪٽر حاجي الياس جي فون تي ڳالهايو ۽ حاجي محمد علي جروار پڻ ڳالهايو، معمول مطابق آرام ڪيم.
ڇنڇر تاريخ 5 فيبروري 2005ع مطابق 26 ذوالحج 1425هه فجز نماز حرم ۾ پڙهي طواف ڪري ناشتو مسفله مان ڪري آيس، راقم محمد ياسين جروار، ڊاڪٽر حاجي الياس سريوال، حاجي خادم حسين گڏجي غار ثور جي زيارت لاءِ وياسين، گاڏي مان لهي فٽ 9 وڳي پنڌ غار ثور جو شروع ڪيوسون، ڏکڻ اوڀر منهن ڪري هلياسين، جنهن سان مٿي چاڙهي تي 11 وڳي فٽ غار ثور تي پهتاسين، اندر به وياسين ۽ ڊاڪٽر صاحب فوٽو به ڪڍايو، صحيح ڪونه آيو، ڊاڪٽر صاحب چيو فوٽو صحيح ڪونهي، پئسا ڪونه ڏينداسين، اتان کان منيٰ شريف جو نظارو ۽ عرفات جا رستا نظر اچن ٿا، وچ سفر کان پوءِ خيرات وارا چاڙهي جي ڏاڪن ٺاهڻ جي نيت سان سيمينٽ ريتي تغاري رکيو ويٺا خيرات سبيل گهرن، مون ظهر نماز وچ تي جماعت سان پڙهي، 12 لڳي 30 منٽن تي واپس سفر ڪري بلسان جا وڻ اتي به ڪجهه آهن، ڏٺاسون ۽ واپس حرم ۽ پوءِ جڳهه تي آياسين، عصر جڳهه تي ۽ مغرب حرم ۾ پڙهي طواف ڪري عشاءَ پڙهي ماني وٺي گهر آيس ۽ ننگر فڪر ڪري حساب چڪتو ڪري، ڪچهري کان پوءِ آرامي ٿيس.
آچر تاريخ 6 فيبروري مطابق 27 ذوالحج 1425هه حاجي خادم حسين ڪونه هليو، فجر نماز حرم ۾ پڙهي، طواف ڪري ۽ ناشتو ڪري حاجي خادم حسين لاءِ پراٺو وٺي پي سي او تان شوڪت علي سان گهر فون تي ڳالهايم، پاڻي جو پڇيم، جڳهه تي خادم حسين کي اچي پراٺو ڏنم، ڊاڪٽر حاجي الياس اڪيلو عمري شريف تي ويو آهي، باقي راقم حاجي محمد ياسين جروار، حاجي خادم حسين، حاجي محمود، حاجي جعفر بوزدار جبل رحمت عرفات جي زيارت لاءِ وياسين ۽ 11 وڳي واپس اچي جڳهه تي ماني کائي ۽ ظهر نماز لاءِ حرم ويس، نماز طواف ڪري ۽ صفا جبل تي سمهي رهيس، ننڊ اچي ويئي ۽ ننڊ مان اٿي وضو ڪري عصر نماز ادا ڪيم ۽ قتل خريد ڪري حاجي علي محمد سومرو کي محمد حنيف سومرو اسان جو ملڪ ان لاءِ ڏنم، سندن فلائيٽ ويجهي آهي، پهرين مدينه ڪري آيا هئا، ڪتل کيس ڳوٺ لاءِ سوکڙي ڪري ڏنم، مغرب عشاءَ حرم ۾ پڙهيم ۽ ماني سان انبن جو جوس وٺي جڳهه تي اچي خادم حسين سان گڏ کاڌم، ڏاڍو بخار آيو، حاجي خادم حسين مونکي زور ڏنا ۽ ننڊ اچي ويئي، ڪچهري لاءِ رات جو عبدالحڪيم بروهي شهدادپور وارو آيو ۽ ڪچهري ٿي، انهي همراه کان اضحيٰ جا جانور خريد ڪيا ويا هئا.
سومرو تاريخ 7 فيبروري 2005ع مطابق 28 ذوالحج 1425هه فجر نماز لاءِ حرم شريف ويس، نماز طواف ڪري ناشتو کائي حرم شريف ۾ رهيس، بخار هو منجهند ماني لاءِ جڳهه تي آيس، خادم حسين سان ماني کائي ٿورو آرام ڪري وري به وڃي حرم شريف ۾ رهيس ۽ ظهر، عصر، مغرب ۽ عشاءَ نمازون حرم ۾ ادا ڪيم، عشاءَ کان بعد ماني وٺي جڳهه تي کائي حساب چڪتو ڪري رفيقن سان مناسب ڪچهري ڪري، ڊاڪٽر الياس کان گوري وٺي کائي بخار جي ۽ آرام ڪيم.
اڱارو 8 فيبروري 2005ع مطابق 29 ذوالحج 1425هه فجر نماز حرم شريف ۾ ۽ طواف ڪري ناشتو کائي حاجي خادم حسين لاءِ اڦراٽو وٺي ۽ ان پکين جا بڪالا کان خريد ڪري ان ڪڻڪ، ٻاجهر ۽ مسور جي دال هئي، حاجي رسول بخش جروار جي اهليه طرفان هو طريق هجره ڪبوتر چوڪ تي پکين کي ان ڏنم، اڳتي جتي جتي پکين کي ان ڏيندا آهن، طريق ابراهيم خليل جون مکيه جڳهيون نفق ربيع ۽ قبري خليل جي هيٺيان به جڳهن تي ان پکين کي ڏنم، هڪ خاص ڳالهه نوٽ ڪيم ته پکين کي ان لاءِ اڇلي ڏبو آهي ته پکي اتان اڏامي ٻي جاءِ تي وڃي ويهندا آهن، ليڪن مٿيون سبيل جوان جيئن پکين ڏانهن اڇليان ته پکي ولر ڪريو ڊوڙيو اچو ان چڳن ۽ حاجي خادم حسين کي ماني ڏنم، سڀني رفيقن جو پروگرام وڏي عمري جو مسجد جعرانه جيڪا طائف روڊ تي آهي ۽ ان عمري کي وڏو عمر چوندا آهن، ٻيو عمري لاءِ سڀئي رفيق گڏجي وياسون ۽ وڏي عمري لاءِ سڀني رفيق جو ٻيو عمرو هو، مسجد جعرانه کان احرام ٻڌي ۽ نيت ڪري نفل پڙهي بير جعرانه زيارت ۽ شهداءِ حنين قبرستان جي زيارت ڪري ۽ واپس حرم شريف اچي طواف ڪري نفل پڙهي زم زم پي صفا مروو سعي ڪري ۽ وار لهرائي ظهر نماز حرم ۾ پڙهي سون ۽ حاجي جمن چنا مليو، اتي نوڪري آهيس باب فتح وٽ ۽ جڳهه تي اچي احرام لاهي غسل ڪري ڪپڙا بدلاياسين، عصر نماز جڳهه تي آياسين ۽ ماني ڪچهري حساب ڪري آرام ڪيوسين.
اربع 9 فيروري 2005ع مطابق 30 ذوالحج 1425هه طبيعت ناساز هئي، ڏاٺ ۾ سور ۽ بخار هو، سڀ مصروفيتون ڇڏيم، رئيس محمد اڪبر جروار سان فون تي ڳالهايم ۽ احرام جا سڀ ڪپڙا مڪتبه مڪه کان زم زم سان ڌوئي آيس، اهي سڪائي ويڙهي رکيم، ڪپڙن جو به هڪ جوڙو ڌوئي سڪايم، ڊاڪٽر حاجي الياس سان گڏجي ويس ۽ دوا ڳوريون وٺي آيس، کاڌم ڪجهه سڪون ٿيو ۽ مغرب عشاءَ حرم ۾ پڙهيم ۽ جڳهه تي ڪمري نمبر 902 ۾ ماني کائي، ڪچهري ڪري حساب چٽو ڪري ۽ آرام ڪيم، ڊاڪٽرصاحب جي شال سڪائڻ مهل ڪو کڻي ويو هو.
خميس 10 فيبروري 2005ع مطابق 1 محرم 1425هه شريف جو چنڊ شام جو ڏٺو، خير پنجئي وقت حرم ۾ نماز طواف ڪيم، ليڪن جيڪو واقعو بيان ڪريان ٿو، منهنجي زندگي جو انتهائي يادگار رهندو، معمول مطابق فجر نماز ۽ طواف ڪري ناشتو ڪري جڳهه تي ڪمري نمبر 902 تي ڪچهري ۽ وري ظهر نماز لاءِ حرم ويس ۽ ظهر نماز پڙهي ماني وٺي جڳهه ۾ خادم حسين سان کائي ٿورو آرام ڪري گڏجي عصر نماز لاءِ حرم وياسين، نماز پڙهي ۽ حرم ۾ ويٺاسين ۽ مغرب نماز جي آذان ٿي مان، خادم حسين جروار، ڊاڪٽر حاجي الياس سريوال گڏ هئاسون ۽ حاجي محمود درس، حاجي جعفر ٻارن سميت هئا، مغرب نماز جماعت سان ٿي ۽ معمول مطابق آئون يعني راقم محمد ياسين جروار حرم ڪعبه جي حصي ۾ جنهن کي مستجار چئبو آحي، اتي مطاف ۾ ئي خانئه ڪعبه کي ويٺي ڏٺم، هاڻي حجاج ڪجهه گهٽ ٿي ويو هو، بس طواف به هليو پي ۽ ويهڻ جون جايون به هيون ۽ فوج جي وردي وارن جي پروٽوڪول ۾ اڳيان هڪ ٽولو طواف ۾ گذريو، معمول کان مختلف انداز ۾ ۽ ڏٺم توڙي خيال ڪيم ته الاجي ڪهڙي ملڪ جو بادشاهه آيو آهي، جنهن کي ايترو پروٽوڪول آهي، ان کان اڳ به گورنر ۽ وزير مڪي شريف جا ڏسي چڪو هوس، سو منهنجو سڄو خيال طواف وارن ڏانهن ٿي ويو ۽ تمام غور فڪر ويٺي ڪيم ته ڪهڙي ملڪ جو بادشاهه يا وزير آهي ۽ ٻيو ڦيرو اچي ڏٺم ته بادشاهه نه بلڪه ڪنهن ملڪ جي ڪاراڻي آهي، پوري اسلامي پردي ۽ احڪام ۾ ويتر خيال وڌي ويو، جو راڻي کان علاوه پروٽوڪول جي ڪڙي اندر راڻي کان علاوه هڪ مرد ۽ ٽي ٻار به آهن ۽ فوج جي ڪڙي جي اندر طواف ڪري رهيا آهن، ويتر منهنجا حواس ان طرف ٿيا ته ڪير آهن ۽ اٿي بيهي رهيس ۽ سامهون کان ڏسڻ ۽ سڃاڻڻ جي ڪوشش ڪيم، جيئن رڪن شامي کان ڦريا، مان گهوري ڏسي رهيو هئس، ته سڃاتم ته محترمه بينظير ڀٽو صاحبه، جناب آصف علي زرداري صاحب، بلاول ڀٽو ۽ ٻه ڇوڪريون هيون، منهنجي خوشي جي انتها هئي، عقل سلامت هو ۽ ساڻن گڏ طواف جو ارادو ڪري ۽ گڏ هلندو آيس، رڪن حجرا سود پهچي نفلي طواف جي نيت ڪري بس طواف ساڻن گڏ شروع ٿي ويس، فوج جي ڪڙي جي ٻاهران گڏ ڦريم ۽ محترمه بينظير ڀٽو صاحبه جي هر ادا تي نظر رکيم، بس الله پاڪ جي پورين نعمتن سان مالامال هڪ اسلامي عورت احرام جي پورين پابندين تحت سندس وقار هو، جيئن ته سندن چوٿون چڪر طواف جو هو ۽ منهنجو پهريون چڪر طواف جو هو، ائين محترمه بينظير ڀٽو صاحب ۽ ڀاتين جو طواف مونکان پهرين چڪر ۾ پورا ٿيا ۽ مقام ابراهيم تي طواف عمري جا نفل پڙهيائون، فوج جو پروٽوڪول ڪڙو چڙهيل هو ۽ نفل ادا ڪرڻ بعد ساڳئي پروٽوڪول ۾ فوج کين صفا طرف وٺي ويا ۽ مان رهيل چڪر طواف جا پورا ڪري نفل پڙهيم، بس ڇا لکان، مون وٽ اهي اکر نه آهن، جيڪي لکان ۽ جيئن پروٽوڪول وارا وٺي ٿي آيا هئا ۽ ائين ئي وٺي ويا، پوري اسلامي وقار سان هئي، جنهن کي اسلام آهي، اهيو مون هن محترمه بينظير ڀٽو صاحبه ۾ ڏٺو، منهنجي خوشي جي حد نه هئي، محترمه بيظير ڀٽو صاحبه سادي سنڌي ڪپڙن جو اسلامي وقار مٿان احرام ڇا چئجي وري سندس هلڻ به اسلامي وقار جي شايانه شان ۽ نفل پڙهڻ لاءِ به پوري اسلامي احڪام جي پابندي، سجدو ڪرڻ ۽ اتحياط ۾ ويهڻ جو پورو پورو حق ادا ٿي ڪيائين، ڇا لکان، بس واحد جي ڪا ڏات مليل هوس، اسلام جي پابندي جو پاڻ پهرين تاريخ ماهه محرم شريف جي ۽ رات جمع اسلامي چنڊ جو ڪلينڊر هجري سال 1426هجري جو پهريون ڏينهن انهي مان به سندس اسلام لاءِ محبت ۽ چاهه جو اندازو ڪريو ته پاڻ کي ڪيتري محبت اسلام سان آهي.
مون راقم محمد ياسين ولد حاجي محمد پريل خان جروار نفلي طواف جا ست چڪر پورا ڪري ٻه رڪعتون نفل طواف جون مقام ابراهيم تي ادا ڪيم ۽ زم زم جو پاڻي پي ۽ الاجي ڪهڙي دنيا ۾ گم ٿي ويس، خانه ڪعبه ۾ رڪن عراق تي ويهي رهيس ته عشاءَ جي آذان ٿي ۽ سنتون پڙهيم، جماعت سان نماز ادا ڪري روزمره وانگي ماني وٺي جڳهه طريق ابراهيم خليل هوٽل جنته السفير آيس، مونکي پنڌ ئي ٻيو پيو لڳي، خوشي جي حد ڪانه هئي، جو مان پاڪستان پيپلزپارٽي جو بنيادي ڪارڪن آهيان، پنهنجي پارٽي چيئرپرسن سان گڏ طواف ڪيو اٿم، خوشي خوشي ڪمري 902 ۾ رفيقن وٽ ماني کائي، مٿيون سڄو واقعو محترمه بينظير ڀٽو صاحب ۽ محترم آصف علي زرداري صاحب توڙي ٻارن جو عمرو شريف خانه ڪعبه جو طواف ٻڌايم، مون کان پڇڻ لڳا ته ڪهڙي وقت مون کين مغرب نماز بعد ۽ عشاءَ آذان کان پهرين ٻڌايو، چيائون اسان به حرم هئاسون، اسان ڪونه ڏٺو تون پ پ جو ڪارڪن آهين، سو توکي هر شي ڳالهه ائين نظر ٿي اچي، مان مڙئي ڪجهه مايوس ٿيس ۽ لکا ڪانه وڌم ۽ سوچن ۾ پئجي ويس ته همراهن منهنجي رفيقن ته ڪونه ڏٺو، ليڪن مون ته عملي طرح ڏٺو، بس ماني کاڌي سين روزانه جو حساب منهنجو ۽ حاجي خادم حسين جو نقد تي ٿيو، مناسب ڪچهري ڪري ٻين موضوعن تي ۽ رات جو پنهنجي ڪمري نمبر 904 تي سمهي رهيس.
جمع ڏينهن فجر آذان سان حرم شريف ۾ وڃي جماعت سان نماز پڙهيم، ناشتو ڪري خادم حسين جو پراٺو وٺي اڳيان ٿيس ته مسفله به جوار ۾ سامهون بڪاله رضا تي اخبار تي نظر پئي ۽ اخبار عربي هئي، سوچيم ته ڳالهه راتوڪي بينظير صاحب جي عمري واري هوندي سو اخبار عربي واري خريد ڪري، گڏ آيس جڳهه جنته السفير روم 902 ۾، منهنجي رفيقن کي اخبار ڏنم ته ڏسو رات وار ڳالهه لکي پيئي آهي ۽ ڏسي منهنجا رفيق به خوش ٿيا، ڇو جو رات اعتبار نٿي ڪيائون، هاڻي کين اعتبار ٿيو.
عجب اتفاق هو، رات جو واقعو مٿي بيان ڪري آيو آهيان ۽ مان پنهنجي سفر لاءِ مڪي شريف رهيل آهيان، اڃان چاليهن ئي نماز لاءِ مدينه وينداسين، ليڪن هتي ٽنڊوالهيار ۾ ڏينهن جو پ پ جو هڪ اهم اجلاس عهدا چونڊجڻ جي سلسلي هو، اها تاريخ 11 فيبروري 2005ع ڏينهن جمع هو ۽ هتي منهنجو ڪو به پرو پوزل نه هو، بچاڻي هائوس ٽنڊوالهيار تي اجلاس ۾ ڪنهن جوان منهنجو نالو کنيو ۽ منهنجي لاءِ سينيئر نائب صدر پ پ تعلقه ٽنڊوالهيار جو عهدو ڏنو ويو، اهيا منهنجي پ پ سان سچائي جو ثمر هو، منهنجي لاءِ وڏو اعزاز پ پ ۾ آهي.
جمع 11 فيبروري 2005ع مطابق 2 محرم شريف 1425هه جمع جو صبح فجر آذان سان حاجي خادم حسين ۽ ڊاڪٽر حاجي الياس سميت حرم ۾ پهچي فجر نماز ادا ڪري طواف ڪري ناشتو ڪري ۽ پاڻي زم زم ڪين ڀري جڳهه تي اچي غسل ڪري سٺا ڪپڙا پائي ۽ جمع نماز لاءِ فل تيار ٿياسين ۽ اڄ بعد نماز جمع اسان جو سفر مدينه طيبه جو به اعلان معلم طرفان ٿي چڪو آهي، ان لاءِ سامان به سميٽي ڇڏيو سون، جمع جي آذان کان پهرين ئي وڃي طواف ڪيوسون ۽ آذان تي سنتون پڙهي خطبو ٻڌي سو امام صاحب جو ممبر تمام سٺو ٺهيل ويلن تي هو، ان کي مقام ابراهيم جي ڀر ۾ رکيائون ۽ امام صاحب ان تي مٿي ويهي خطبو ڏنو، ممبر ڪاٺي جو ٺهيل قبي نما محراب جهڙو تمام نفيس ۽ عجيب آهي، ڏسڻ ۽ زيارت جهڙو آهي، خير جمع نماز جماعت سان پڙهي ۽ مدينه طيبه جي سفر جي پوري تياري مڪمل هئي، ان ڪري جمع نماز بعد طواف وداع ڪري هنجون هاريندا، پنهنجي جڳهه جنت السفير طريقي ابراهيم خليل آياسين ۽ ماني کاڌي ن جهڙي، بسون آيون هاڻي مڪي شريف ۾ حجاج تمام گهٽ ٿي ويو آهي، بسون هوٽل جي در تي روڊ ابراهيم خليل تي بيٺون سامان مٿان کان لفٽن تي لاهي هوٽل وارن کان موڪلائي ۽ بسن ۾ سوار ٿياسين، ٽائيم 2 لڳي 15 منٽ ڏينهن جا ٿيا هئا، معلم جي طرفان هڪ مولوي آيو بس ۾ سامهون بيٺو ٻڪ کڻي ۽ درد مان ڪنهن به ڪوتاهي سفر ۾ ٿي هجي، ان جي معافي ڏاڍي درد مان گهريائين ۽ چيائين ته حجاج ڪرام جي گهڻائي سبب متان ڪا ڪوتاهي ٿي هجي، ته حاجي معاف ڪجو، مڪي شريف جي وڇوڙي جي درد ڀريل دعا گهريائين ۽ اسان ٻڪ کڻي آمين ڪندا رهياسين، هڪ پيرين نه پيو باقي هر دعا ۽ ڳالهه ۾ روئاڙي ڇڏيائين، الله سائين شل اهي لڙڪ قبول ڪري آمين، 3 وڳي بسون هلڻ لڳيون مڪي شريف کي ڏکايل اکين ڏسندا ۽ خانه ڪعبه تي آخري نظر حسرت ڀريل وجهي توحيد شاهي ۽ اتان کان طريق هجره تي بس هلڻ لڳي، مڪي شريف جي جبلن جا نظارا ڏسندا ۽ المدينه المنور ڏانهن سفر ڪندا آياسين، وچين ۽ مغرب رستي ۾ پڙهيو سين ۽ عشاءَ به مديني شريف کان ٻاهر ناڪي تي پڙهي سون، رات جو 10 وڳي هوٽل تي سامان سميت لاهي ويا ۽ اسان کي ڪمرن ۾ سيٽ ڪيائون ۽ اهو رات جا 3 وڳي تائين ڌڪ ڌڪان هئي، ڪمرا وڏا 6 بيڊن جا هئا، هڪ ۾ اسين مرد ۽ ٻئي ۾ عورتون، منهنجي رفيقن ۾ سڀ نوان هئا، منهنجو ۽ فقير حاجي اقبال جو ٻيو سفر هو، واقف هئاسين.
ڇنڇر تاريخ 12 فيبروري 2005ع مطابق 3 محرم 1425هه هجري صبح فجر آذان کان پهرين غسل ڪري ڪپڙا بدلائي وضو ڪري خوشبوءَ لڳائي، سڀني رفيقن کي گڏ وٺي، مان، ڊاڪٽر حاجي الياس، حاجي خادم حسين، حاجي جعفر، حاجي محمود، امان حاجاڻي، مامي حاجاڻي، چاچي حاجاڻي، پڦي حاجاڻي، باب فهد تي سمجهائي عورتون باب عثمان بن عفان کان ۽ اسين مرد باب فهد کان داخل ٿياسين، جماعت سان فجر نماز ادا ڪري سلام شريف پڙهي ۽ باب بقيع مان نڪري جنته البقه جي زيارت ڪري ختمون شريف پڙهي، جڳهه تي اچي ناشتو ڪري سمهي رهياسين ۽ ظهر نماز حرم شريف ۾ ادا ڪري، حاجي مدني پراڻو بازار حرم شريف کان اوڀر طرف سوق انصار کان پٺيان دوڪان نالو عطاءُ الله سعاتي حاجي مدني سان ملي، کيس هوٽل جو وزيٽر ڪارڊ ڏيئي، مسجد ابو ذرغفار کان پارڪ چوڪ ۾ قلعه جو ماڊل ڏٺو سون، جڳهه تي پهچي ماني کائي ۽ حاجي محمد علي جروار آيو، شام تائين ڪچهري ڪيائين ۽ عصر نما لاءِ حرم ۾ جماعت سان نماز پڙهي ۽ مغرب نماز به حرم ۾ پڙهي سون، عشاءَ لاءِ حرم جماعت سان نماز پڙهي، ماني لاءِ حاجي محمد علي جروار جو دوست نسيم لاشاري چيو هو، ان سان هوٽل ۾ ماني کائي، جڳهه تي آياسون، ادا حاجن جروار سان ڪچهري کان پوءِ ستاسين.
جيئن ته هاڻي ڏينهن باقي رهيا هئا، ان ڪري سودا گيري به ڪندا اچون ۽ مانيون به واري سان دوست ڀائرن جون کائيندا اچون.
آچر تاريخ 13 فيبروري 2005ع مطابق 4 محرم 1425هه آذان کان پهرين غسل ڪري وضو ڪري جڳهه کان آذان تي حرم شريف پهچي ۽ نماز جماعت سان ادا ڪري سلام پڙهي جڳهه تي اچي سڀني رفيقن جي صلاح سان گاڏي ڪري ۽ مديني شريف جي زيارت لاءِ روانا ٿياسين، فيبروري جي موسم ٿڌي هئي، 7 لڳي 30 منٽن تي بس زيارتن لاءِ سفر شروع ڪيو، طريق ستين تان سڌو جبل اُحد سيد الشهداءِ سينا حضرت امير حمزه رضه ۽ ٻيا اصحاب رضه جنگ احد جاءِ اتي ئي مان ۽ حاجي خادم حسين جبل روماني چڙهي وياسون ۽ زيارت ڪئي سون، جيڪو زيارت احد سان لڳ آهي، ان کي جبل روما چون ٿا ۽ وادي رومان به گڏ آهي ۽ ڪجهه ٻوٽين جي خريداري پڻ رفيقن ڪئي ۽ ان کان پوءِ بس ۾ سوار ٿي مسجد قبليتن جنگ خندق واري ميدان اتي وڏي مسجد تعمير ڪئي اٿن، مسجد جمع اول مدينه يا مسجد قبا، بير غرث ۽ ٻيون زيارتون ڪرائي ظهر نماز کان پهرين جڳهه تي ڇڏي ويا مون راقم ٻه سيڊيون خريد ڪيون، زيارتن دوران جن ۾ تاريخ سمايل آهي، مڪي شريف ۽ مدينه طيبه جي ۽ بعد ۾ ظهر، عصر، مغرب، عشاءَ نمازون حرم ۾ ادا ڪيوسون، رات جي ماني هوٽل تي حاجي محمد علي جروار کارائي ۽ هڪ ڏينهن لاءِ موڪلائي ويو هليو ۽ اسان ڪچهري ڪري ڪمري ۾ سڀ رفيق پنهنجي پنهنجي پلنگ بيڊ تي آرامي ٿيا آهيون.
سومر تاريخ 14 فيبروري 2005ع مطابق 5 محرم 1425 هجري فجر آذان سان حرم پهچي نماز ادا ڪري سلام پڙهي جڳهه تي آياسين، ادا حاجن جروار ناشتو تيار کڻي هوٽل تي اسان جي ڪمري ۾ سڀني کي کارائي واپس برتن کڻي ويو، مان، حاجي خادم حسين، ڊاڪٽر الياس اسان حاجي مدني جي دڪان عطاءَ الله سعاتي خريداري لاءِ وياسون، حاجي الياس ريٽ پڇي ڪابه خريداري نه ڪئي، مون راجا محمد پريل خان لاءِ هڪ وڊيو گيم ۽ ڪجهه گهر لاءِ گهڙيون خريد ڪيون، جڳهه تي رکي سامان ۽ ظهر نماز لاءِ حرم شريف ۾ عصر ۽ مغرب نماز پڙهي پروگرام مطابق حاجي مدني جي دڪان تي حاجي محمد خان پتافي جي ماني کائڻ وياسون، سامهون هوٽل ۾ ماني کارايائين ۽ رات جو جڳهه تي اچي رفيقن سان ملي، ڪچهري ڪري آرامي ٿياسين.
اڱارو تاريخ 15 فيبروري 2005ع مطابق 6 محرم 1425هه رفيق سميت فجر حرم شريف ۾ جماعت سان پڙهي حاجي درياءَ خان لنڊ جو انتظار ڪيم، حرم ۾ عبادت نفلي توڙي حرم جي زيارتن ۾ هئس، يڪو ظهر نماز به اتي پڙهيم، حاجي دريا خان لنڊ ۽ مولوي حاجي مڪي ورياهه جڳهه تي اچي ماني جو پروگرام رکي ويا، راقم محمد ياسين جروار، ڊاڪٽر حاجي الياس، ادا حاجن جروار آيو، ان سان جعفر رند جي ڪار ۾ حاجن جروار جي جاءِ تي فارم وياسين، ماني کائي ۽ واپس جعفر رند جي ڪار جڳهه تي پهچائي ڇڏيو، عصر، مغرب ۽ عشاءَ حرم ۾ جماعت سان نماز ادا ڪئي سون، رات جي ماني حاجي محمد علي جروار، حاجي درياءَ خان لنڊ، مختيار جروار، حاجي مڪي ورياهه ۽ اسان گڏجي کاڌي، جڳهه تي اچي ڪچهري ڪئي سين، ڪجهه ڪتل به خريد ڪئي ۽ پوءِ سمهي رهياسين.
اربع تاريخ 16 فيبروري 2005ع مطابق 7 محرم 1425هه فجر نماز ۽ سلام حرم شريف ۾ ادا ڪري جڳهه تي آياسين، حاجي مدني، حاجي مدني، حاجي محمود وٽ آيو، ان کان پوءِ حاجي مڪي ورياهه به آيو، ڪچهري ڪري ويو.
ادا حاجي محمد علي آيو ڪار ۾ سلطان رند سان گڏ، محمد ياسين، ڊاڪٽر حاجي الياس، خادم حسين جروار کي وٺي سندس حاجي محمد علي فارم جڳهه تي ماني کارائي، سلطان رند ڪار ۾ واپس جڳهه تي ڇڏي ويو، نمازون سڀ حرم ۾ پڙهيوسين ۽ سلام به پڙهياسين، سج لٿي کان بعد حاجي محمد علي جروار ۽ ادا مختيار جروار آيا، مونکي بازار وٺي ويا، هڪ ڪئميرا جپاني يا شيڪا وٺي ڏنائون ۽ حجام جي دڪان تان ڏاڙهي وار سڌا ڪرائي آياسون، حجام مالش ڏاڍي سُٺي ڪيائون ۽ ادا حاجي محمد علي، مختيار موڪلائي مون کان روانا ٿيا ۽ اڄ حاجي درياءَ خان لنڊ به موڪلائي پاڪستان روانو ٿي ويو آهي.
خميس تاريخ 17 فيبروري 2005ع مطابق 8 محرم 1425هه فجر نماز حرم ۾ پڙهي سلام پڙهي ۽ ناشتو ڪري جڳهه تي آياسين، اڄ منجهد جي ماني حاجي شاهنواز لنڊ ڪئي، حاجي محمود لنڊ سان گڏجي ماني کڻي آيو، مولوي حاجي مڪي ورياهه ۽ اسان سڀني گڏجي ماني کاڌي، حاجي شاهنواز لنڊ، حاجي خادم حسين جو دوست آهي ۽ سندس ڳوٺ جو آهي ۽ مولوي حاجي مڪي کي ڪيسٽون ٽيپ رڪارڊ جون چيڪ ڪرڻ لاءِ ڏنم ته انهن ۾ چيڪ ڪري ڏي ته آذان الحرم عصام بخاري جي آواز ۾ آذان آهي يا نه، شام واپس ڏنائين، انهن ۾ عصام بخاري نه آهي، ظهر، عصر، مغرب ۽ عشاءَ نمازون حرم شريف ۾ ادا ڪيون سون ۽ رستي مان ايندي ويندي ڪجهه خريداري به ڪئي سون، حاجي محمود لنڊ مائي سان عربي ۾ ڳالهايو، منڊيون خريد ڪري تحفو ڏنو، عصر نماز بعد جنته البقيه قبرستان وياسون، راقم کي نقشو مليل هو، جيڪو گڏ هو، ضروري زيارتن لاءِ حاجي الياس، حاجي خادم حسين گڏ هئا ۽ رات جي ماني محمد ياسين ۽ حاجي خادم حسين جي حاجي مدني ڪئي هئي، وٽس دوڪان تي وياسون، سامهين هوٽل تي ماني کارايائين، ماني کان پوءِ گهمندا امام بخاري مسجد واري روڊ سان جڳهه تي آياسون، ڪجهه سامانن کي درست ڪيو سون، خريداري جي لسٽ چيڪ ڪري ڪچهري ڪري ۽ آرامي ٿياسين، ڊاڪٽر صاحب جو مائٽ پي آئي اي وارو آيو ۽ مليو پاڻ حج ڊيوٽي ۾ آيل آهي.
جمع تاريخ 18 فيبروري 2005ع مطابق 9 محرم 1425هه صبح فجر نماز ۽ سلام حرم پڙهي جڳهه تي ناشتو ڪيوسون ۽ ادا حاجن جروار آيو، هڪ ڪمبل، هڪ ريڊيو، ٽيپ رڪارڊ، ڪتل ۽ ٻيو ڪجهه سامان سوکڙي ڪري ڏنو ۽ ماني به سڀني جي منجهند جي چئي ويو، غسل ڪري ڪپڙا مٽائي ۽ جمع نماز لاءِ حرم شريف پهچي وياسين، جماعت سان نماز ادا ڪري باب فهد کان باب عثمان بن عفان جي وچ ۾ درميان ۾ ادا حاجن وڏو ڊگهو سفرو لڳائي، ماني لڳائي، ماني ۾ ٻوڙ ڪڪڙ، سائي ڀاڄي، انب ۽ ٻيو به سڀ ڪجهه هو، محمد ياسين، حاجي الياس، حاجي خادم حسين، حاجي عبدالغني ميمڻ (ٽنڊوالهيار)، حاجي غفار ميمڻ، حاجي جعفر رند ۽ ٻيا دوست حاجن جا جيڪي حج تي آيل هئا ۽ ٻيا لوڪل به پاڻ ۾ هئا، اندازن 40 کان وڌيڪ يڪا گڏجي ماني کاڌي سون، گلاب رڏ به هو ۽ بعد ڪجهه سودو وٺي، جڳهه تي ڇڏي ۽ واپس عصر نماز ۽ بعد ۾ مغرب نماز ۽ عشاءَ نماز حرم ۾ ادا ڪري، حاجي مدني کان ماني جيڪا پهريان ايندي هئي وٺي جاءِ تي آياسين، حاجن مصلو، تسبيحون پڻ ڏنيون ۽ رات جو سامان جي سفر لاءِ سيٽنگ ڪيم.
ڇنڇر تاريخ 19 فيبروري 2005ع مطابق 10 محرم 1425هه فجر نماز لاءِ غسل ڪري وضو ڪري گڏجي حرم شريف وياسين، جڳهه تي ناشتو ڪري سڀني سامان درست ڪيا ۽ مولوي مڪي ورياهه آيو، ڪار ڪاهي، ماني لاءِ وٺڻ ويو، پاڻ اسان کي زيارتون ڪرايائين، جن ۾ نبي سائين جي ڏاچي جا پير، باغ ۾ اندر ٽيوب ويل نالي سان لڳ هئا، باغ حضرت سلمان فارسي رضه جو هن وقت مدرسو ۽ ميدان آهي، نبي صه کوهه ۾ ڪري اهو کوهه حضرت زين العابدين جو کوهه مٿس وڏو گارڊ رکيل هو، بير علي اتي 5 کوهه آهن، ديوار ۾ اندر بند آهن، دروازو شيخن سان هو، ان مان زيارت ڪئي سون، موجود مسجد بير علي جنهن جاءِ کي ذوحليفه پڻ چوندا آهن، اسان جي اسرار تي اسان کي جبل عير ڏيکاريائين، جنهن کي نبي صه بد دعا ڪئي هئي، مسجد قبا ۾ اسان کي عمري جي نيت جا نفل پڙهائي، سندس گهرايو ۽ ننڍڙي امان ساران سندس ڌيءَ کي به گڏ وٺي هليو هو، ماني به ٻهر هڪ وڏي روڊ تي سٽي هوٽل ۾ پايا ۽ گرم ماني جيڪا وسري نٿي کارايائين ۽ اسان کي 12 وڳي ڇڏي ويو، ظهر عصر، مغرب، عشاءَ سڀ نمازون حرم ۾ پڙهيون سون، عصر کان بعد جنته البقيه جي زيارت ڪئي سون، عشاءَ کان بعد رياض الجنت ۾ به نفل پڙهي ڍو ڪيوسون، حاجي الياس، حاجي خادم حسين ۽ مان گڏ هئاسين، حاجي الياس سڄي عبادت سلام اصحاب صفئه وارو دڪو ۽ ٻيو جيڪي حرم ۾ آهي، سڀ زيارتون ڊاڪٽر صاحب سان گڏ ڪري دير سان حاجي مدني جي دوڪان تان ٻاهر بٺي واري ماني کڻي جڳهه تي آياسين، ماني کائي سامان سميٽي پيڪ ڪري حڪم مطابق هيٺ کڻي آياسون، جو واپسي سفر لاءِ بسون تيار هيون، بس انتظار ۽ تڪڙو وٺ وٺان هئي، سامان بس ۾ لوڊ ٿيو، اسان جي ڪوچ وانگي ۽ رات 3 وڳي بسن سفر شروع ڪيو، جده لاءِ رات جو سفر هو، حاجي خادم حسين مونکي شوڪت علي لاءِ هڪ ڪمبل ڊبل بيڊ جو تحفو ڏنو.
آچر تاريخ 20 فيبروري 2005ع مطابق 11 محرم 1425هه بس ۾ سفر ڪري رات 3 وڳي کان فجر نماز مدينه طيبه کان 150 ڪلوميٽر جده ويندڙ روڊ جيڪو مون سمجهيو ته طريق هجره آهي، ان تي پڙهائي ۽ سفر جاري ڪيائون ۽ صبح جو 11 وڳي جده حج ٽرمينل تي پهچائي واپس ويا، اسان جي فلائيٽ ٽرمينل 11 تي هئي، سامان سڀ آن لائن ۾ پاڻي سميت سيٽ ڪري سڀني رفيقن جا سامان پاڻي هرهڪ سنڀالي، چين بيلٽ پاس ڪرائي ۽ غسل ڪري ڪپڙا بدلائي تيار ٿي انتظار ۾ رهياسين ۽ هوائي جهاز واپسي جون ٽڪيٽون اوڪي ٿيون، بورڊنگ وغيره ٿي، 11 نمبر جي لين ۾ مايون پهرين ڪيوسين ۽ مرد پٺيان سوار ٿياسين، سامان جي طور وقت مڙئي حاجين کي شيطان ڪجهه ٿيو، پر سڀني جو سامان پاس ٿي ويو، منهنجي هيڊ بيگ ۾ الاهي وزن هو سو مون تي ڪرايو 50 ريال لڳو، ساڳئي طريقي ڊاڪٽر حاجي الياس تي به هيڊ بيگ جي ون جو ڪرايو لڳو 50 ريال ۽ حاجي خادم علي کان پئسا وٺي ۽ رسيد يڪي 100 ريال جي منهنجي نالي ڪٽيائون، مون وٽ 50 ريال هئا، باقي ڊاڪٽر صاحب وٽ ڪونه هئا سو خادم حسين کان ورتم ڊاڪٽر حاجي الياس صاحب جو مائٽ جيڪو حج ڊيوٽي ۾ پي آئي اي ۾ آفيسر آيل هو، ان جي خصوصي مهرباني سان اسان ٽن ڄڻن حاجي محمد الياس سريوال، حاجي خادم حسين جروار ۽ محمد ياسين جروار جون سيٽون هوائي جهاز ۾ مٿي ڪيبن ۾ مليون، 4 ٻيا مسافر مٿي ڪيبن ۾ هئا ۽ ڪجهه سيٽون ڪيبن ۾ خالي هيون، پائلٽ ڏسندا آياسين ته ڪيئن پيا جهاز هلائين، دروازو کليل هو، جده کان روانگي جو ٽائيم ڪونه ڏٺم ۽ سفر ڪري ڪراچي حج ٽرمينل تي رات 12 وڳي لٿو، ضروري ڪاغذي ڪارروائي کان پوءِ سامان سڀنالي رات جو 3 وڳي ٻاهر اچي مائٽن، دوستن، ادا محمد امين جروار، منير احمد جوکيو، حاجي اسحاق ۽ ٻيا مليا، سامان بس ۾ رکي ڳوٺ ڏانهن راهي ٿياسين، ڪجهه سيءَ بس ۾ لڳو ۽ ڪمبل اوڙهي ويٺس، انگريزي تاريخ 21 فيبروري 2005ع ٿي ويئي آهي، ڳوٺ جو سفر جاري آهي، خير جا صبح فجر ٽائيم کان پوءِ 21 فيبروري 2005ع بروز سومر صبح 7 وڳي حاجي غلام حيدر اوطاق وٽ بس بيٺي ۽ مان لهي سڌو مسجد مدينه مسجد ڳوٺ حاجي الهه بخش جروار ۾ نماز پڙهي ۽ گهر آيس، مدينه منور واري جاءِ بس اڏي جي نزديڪ هئي، ڀر ۾ راولپنڊي هوٽل هئي، اسان جي هوٽل جو وزٽ ڪارڊ حاجي مدني کي ڏيئي ڇڏيم ۽ مون هوٽل جي نالي تي غور ڪونه ڪيو، ڊائري ۾ تاريخ احوال بروقت لکندو ويس، جڏهن فيئر ڪيم ته هوٽل جو نالو نه مليو، ادا محمد امين جروار ڪراچي، منير احمد جوکيو ڪراچي ۽ حاجي اسحاق جروار ڪراچي، ڪراچي پورٽ ۾ وڃڻ ۽ اچڻ وقت گڏ هئا، سندن نوازشون.
ڊاڪٽر حاجي الياس سفر ڊائري جي فرمائش ڪئي ۽ ڳوٺ اچي هن ڪتاب جي فيئر مهل کيس چمبڙن ڪلينڪ تي موڪلي ڏنم.