ديهه کوکر

ديهه کوکر جو نالو کوکر قديم قوم جي آباد جي ڪري سڏيو وڃي ٿو، تپو کوکر پڻ کوکر قوم جي ڪري انگريزن جي دور ۾ وجود ۾ آيو، کوکر مائنر جو نالو پڻ کوکر قوم جي ڪري رکيو ويو ۽ يونين ڪائونسل کوکر به، منهنجي ڪتاب جو نالو به کوکر قوم جي ڪري تپو کوکر جي مختصر تاريخ ڀاڱون پهريون ۽ جيڪو مواد گڏ ڪيو اٿم تپو کوکر لاءِ مڪمل ٻئي ڀاڱي ۾ پيش ڪندس، حياتي ۽ تندرستي الله پاڪ جي هٿ آهي هو توفيق صلاحيت بخشيندو.
جيئن ته ديهه کوکر جو تاريخي احوال آهي، آئون ڪو تاريخدان نه آهيان، نه ڪو ليکڪ آهيان، نه تعليم ايتري ۽ نه ئي ماهر ڄاڻون، صرف مطالعو آهي، آئون راقم محمد ياسين ولد حاجي محمد پريل خان جروار به انهي تپو کوکر جي ديهه بڪيراڻي جو ڄائو ڄم آهيان، ناقص ۽ علم سارو مطالعو آهي، هر قوم ۽ شهر جي تاريخ ڪنهن نه ڪنهن لکي آهي، ليڪن اسان جي تپو کوکر تي تمام گهٽ لکيل آهي، سواءِ کوکر قوم جي جو سندن تاريخي احوال سڌ جي هر تاريخي ڪتاب ۾ موجود آهي، تاريخ تحفت الڪرام، تاريخ تمدن سنڌ، جنت السنڌ، قديم سنڌ، ان جا مشهور شهر ۽ ماڻهو، ٻيا تاريخي ڪتاب مذڪوره قوم کوکر رائل فيملي جي احوال سان ڀريا پيا آهن، جيڪي ڪنهن کان ڳجها نه آهن، گورنمنٽ آف پاڪستان به هڪ ڪتاب شروع سالن ۾ ٻه جلد ڇپايا ۽ راقم مطالعو ڪيا، ڪمشنر لائبريري مان انگريزي ۾ هئا، جيڪا آئون پڙهيل نه آهيان، مڙئي پنهنجي دل خوش ڪيم ته آئون به تاريخي ڪتاب پڙهي آيس، ان ۾ به سردار حاجي غلام حسين خان کوکر جو احوال نالي سان هو ۽ فوٽو به سندس لڳل هو، جيڪو اندازن 1985ع جي ڳالهه آهي مون پڙهيو ۽ مونکي پوري ياد به نه آهي، مگر سمجهان ٿو شايد سردار حاجي غلام حسين کوکر جي پٽ حاجي ولي محمد خان جو پڻ فوٽو لڳل هو، انهن سان گڏ الفابيٽ مطابق سردار حاجي غلام مصطفيٰ خان جروار، سردار حاجي محمد يوسف خان جروار ڪارياڻو واري جو فوٽو ۽ احوال سميت رئيس حاجي عبدالرحيم خان جروار سندس پٽ حاجي خدا بخش خان، حاجي رسول بخش خان ۽ رئيس غلام محمد خان جروار جا فوٽو ۽ سندن احوال ڳوٺ داد جروار زميندار ديهه ٻوچڙ واري جو فوٽو سميت هئا ۽ آئون به پيو پنساري جي هريڙ ۽ ڪوئي وارو ڪم نوٽنگ ۽ معلومات پيو وٺندو هوس، پنهنجن وڏن کان مختلف نوٽبڪ ۽ پنن ۾ لکندو ٿي رهيس.
آئون به پنهنجي تپو کوکر تي ۽ کوکر قوم سميت پنهنجي جروار قوم (ذات) تي ڪجهه لکي وڃان، جيڪي ڪجهه معلومات حاصل ٿي آهي ته ڪٿي لکي وڃان اڄ عمر جي آخري حصي ۾ پهچي چڪو آهيان، پنان لکندو نوٽ بڪن حوالي ڪندو بس الاجي ڇا ڇا لکجي ويو آهي، مٿان وري رئيس مهر علي خان کوکر ۽ سندس وڏو ڀاءُ چاچا رئيس دوست علي کوکر سان تمام ويجهڙائپ ٿي، الاهي احوال معلوم ڪندو لکندو ويس، ڪيترو مواد جمع ٿيو، ليڪن ڪتاب نه لکي سگهيس، سبب هيءَ ڳالهيون 85-1984ع کان مسلسل لکيم، مواد گڏ ٿيندو ويو ۽ هرس وڌيڪ مواد گڏ ڪرڻ جو وڌندو رهيو، اڃان هي گڏ ڪريان اڃان هو گڏ ڪريان، ڪافي ڪجهه ٿي ويو ته سندم والد صاحب جناب حاجي محمد پريل خان جروار جو انتقال ٿيو، 6 جنوري 1992ع تي ۽ گهرو مصروفيتن جي ڪري ڪتاب جو ڪم ڪيترا سال رهجي ويو، مٿان لکڻ جو جنون سوار ماما علڻ گذاري ويو وري به ڪتاب جو ڪم رهجي ويو، ائين دنيا هلندي رهي، جنون سوار ماما مصري گذاري ويو، رهي ڪسر اهليه جو انتقال ۽ ڪم ڪتاب لکڻ وارو رهجي ويو، ايتري ۾ الاجي ڪيتري دنيا تبديل ٿي، ڪيترا احوال تبديل ٿيا، ڪيترا عظيم انسان درميان ۾ رضا الاهي سان دنيا کان موڪلائي راهي عدم ٿيا، هر هڪ کي واري سان رئيس مهر علي خان ولد خان محمد خان کوکر بعد سردار حاجي غلام حسين خان کوکر هي فاني دنيا آهي، ڄام اجل ڪل ڪائنات لاءِ آهي، تازو تاريخ 11 آڪٽومبر 2016ع ۾ مونکي وڏي بيماري جو اٽيڪ ٿيو، جنهن ۾ منهنجو ساهه گهٽجي بند ٿي ويو ۽ آسرو پلي اسپتال کڻي ويا، حياتي هئي ۽ ڊاڪٽرن حيدرآباد سول اسپتال ايمرجنسي ۾ ساهه جي لين گلو ڪٽي باءِ پاس ڪري ڇڏيائون، حياتي جا ڏينهن ميهنا ويٺو پورا ڪريان، کوکر براداران واري واري سان سردار حاجي خير محمد کوکر ولد حاجي غلام حسين کوکر، امجد علي، علي رضا ولد مهر علي خان کوکر، ذوالفقار علي کوکر، محمد رحيم اوٺو ۽ فقير جان محمد جمن اوٺو ۽ حاجي مير محمد، قربان جروار سميت کوکر برادري واري واري سان پڇڻ لاءِ ناچيز جي ڳوٺ آيا، پوءِ جن کي خبر هئي، ڪتاب جي انهن ڪتاب لاءِ معلوم ڪيو، کين چيم ته الله پاڪ چاهيو ته انشاءَ الله مواد پيو آهي، ڇوڪرا ٻه ٽي ڏينهن همت ڪري ته مواد کي ٻه ڀاڱا ڪري پهريون ۽ ٻيون مهيني ٻن اندر فيئر ڪري ڪتاب ڇاپائي وٺندا، جيئن هي ٻه اکر ضايع ٿيڻ کان بچي پون، پوين کي گهٽ ۾ گهٽ ٻن سون سالن جون يادگيريون ملي وڃن ۽ ٻيو ڀاڱو به اميد ته فيئر ڪري ڇپرائي وٺندس، اميد تي دنيا قائم آهي، رهي نالو الله جو باقي سڀ فنا.
کوکر قوم قديم زماني کان موجوده ديهه کوکر ۾ آباد آهي، گهٽ ۾ گهٽ ته به ڪلهوڙا حڪومت کان به اڳ آباد آهن، پاڻ وڏا جنگجو ۽ بهادر خاندان آهن، سندن احوال سان سنڌ جي هر معتبر تاريخ شاهد آهي اميد ته سندن پورو شجرو هن ڪتاب جي پهرين ڀاڱي ۾ لکندس ۽ مشهور شخصيتن جي تاريخ به جيڪا معلوم آهي، اها ۽ سندن الاهي مواد آهي، نالي برنالي منهنجي ڪتاب جي ٻي ڀاڱي ۾ عرض ڪندس، اهيو مواد مونکي مهر علي خان هٿان حاجي شير محمد کوکر جو لکيل مليو آهي.
ميان پيارو خان کوکر: سپهه سالار مير بجار خان ٽالپر علائقه سنڌ ميان پيارو خان کوکر ٻه پٽ هڪ نواب عرضي خان کوکر چٽوڙي مقام ميرپورخاص ۾ هن جو قبو آحي، هن جا مريد هئا ۽ ٻيو پٽ ماڻڪ خان ڳوٺ شهدادڪوٽ، نواب عرضي خان کوکر کي پنج پٽ هئا، نواب ٻيڙو خان کوکر جنهن کوکر ڳوٺ آباد ڪيو، نواب سلطان خان کوکر، ڪريم داد خان کوکر، رتو کوکر ۽ ٺارو خان کوکر، ٻيڙو خان کوکر کي چار پٽ هئا، نواب غلام حيدر کوکر، عرضي خان کوکر، نبي بخش خان کوکر، محمد حسن خان کوکر، عرضي کوکر جو ٻيو پٽ نواب سلطان خان کوکر ۽ کيس هڪ پٽ نواب بهادر خان کوکر، بهادر خان کوکر کي هڪ پٽ نواب سلطان خان نالي هو، لا اولاد فوت ٿيو، نوٽ بهادر خان کوکر حڪومت ۾ نالي وارو هو ۽ وڏن عهدن تي رهيو، مائي مومل کي شهيد ڪيو، رني ڪوٽ قلعي جي ڪم تعميرات ۾ نواب بهادر خان کوکر هو تاريخن ۾ بيان اٿس.
عرضي خان جو ٽيو نمبر پٽ ڪريم داد خان کوکر کيس ٽي پٽ ٿيا، فتح خان کوکر، ڌڱاڻو خان کوکر ۽ محمد خان کوکر، فتح خان کوکر کي ٻه پٽ رستم خان کوکر ۽ مبارڪ خان کوکر.
اهيئي فتح خان جا پڙ پوٽا ۽ تڙپوٽا موجوده ديهه بڪيراڻي تپو کوکر ۾ رئيس دوست علي خان ولد خان محمد خان کوکر جي ڳوٺ ۾ آباد ۽ سندن اولاد آهن، احوال موقع سان بيان ڪبو، فتح خان جو ڀاءُ ڌڱاڻو خان کوکر جا پوٽا پڙپوٽا سردار حاجي غلام حسين خان کوکر ۽ سندس اولاد موجوده ديهه کوکر ڳوٺ ٻيڙو خان کوکر ۾ آباد آهن.
کوکر رائل خاندان کان علاوه ڳوٺ ۾ ٻيون به قومون آباد آهن، جن ۾ خاصخيلي، سهتا، پهوڙ، لوهار ۽ سيد آهن، جن جو بيان حاجي پير بخش خان لاشاري پنهنجي ڇپايل ڪتاب “سدا وسن منهنجا سيڻ سنگهار” سفرنامي ۾ ڪيو آهي، سهتن مان استاد محمد صفر پرائمري استاد آهي، وڏو تاريخي مواد اٿس، حاجي محمد سومار جمعدار پوليس وارو رٽائرڊ ڪچهري جهڙو مڙس آهي، استاد حاجي محمد رحيم به پنهنجو مٽ پاڻ آهي، وٽس به کوکرن جي وڏي تاريخ آهي، اسان سڀني جي عزت ڪندا آهيون، پاڻ به ساڳي نيازمندي رکندا اچن.
جاڙو لوهار ترڪ يونين ڪائونسل کوکر ۾ سيڪريٽري ٿي رٽائرڊ ٿيو ۽ سردار حاجي غلام حسين کوکر جي بسن جو جنرل مئنيجر به هو، گذاري ويو.
يونين ڪائونسل کوکر جو چيئرمين سدائين سردار حاجي غلام حسين کوکر ٿيندو آهي ۽ سندن اولاد سردار حاجي خير محمد کوکر به يونين ڪائونسل جو چيئرمين ٿئي ٿو ۽ بنان مغالطي لائق به آهن، پ پ جي ڪري راقم جو سياسي رستو الڳ هو، تڏهين به راڄوڻي سٿ تي پاڻ ڀائن ٿا ۽ ساڻن واسطو آهي، اميد ته اهيو رستو خانداني هلندو اچي ۽ الله ڪندو هلندو رهندو.
سردارحاجي غلام حسين کوکر جي تاريخ ڪو وڏو قلم ڪار لکي، پاڻ جڏهن چيئرمين هو يونين ڪائونسل جو، سڄي يونين جو دورو هر ڇهن مهينن ۾ ڪندو هو، هر هفتي اتوار مقرر ڳوٺ رهي ۽ درخواست گذارن جون درخواستون روبرو موقع تي حق رسائي ڌرين کي روبرو گهرائي فيصلو ڪندو هو، سندس چيئرميني واري دور ۾ پاڻ سڄي يونين ۾ ضرورت وارا ڪم ڪرايائين، ڳوٺ ۾ اسپتال چالو رکيائين، جانورن جي اسپتال پڻ چالو رکيائين، ديهه ڍنڍ شاهه ۾ موجوده سرفراز واهه تي پل تعمير ڪرايائين، پير ڪاٺي بس اسٽاپ حيدرآباد روڊ تي اهيا ان زماني ۾ يونين لاءِ وڏو ڪم هو.
هيءَ ڳالهه 1992ع جي آهي، راقم محمد ياسين ولد حاجي محمد پريل خان جروار منهنجو والد به 6 جنوري 1992ع تي انتقال ڪري ويو هو ته ان کان بعد جو واقعو آهي، هر ماڻهو جا چار سڄڻ چار دشمن آهن.
خانداني پ پ پ سان سياسي وابستگي هلي اچي، بڪيرا شريف ٿاڻي تي آئي ايس اي هو اسان ڪامريڊن جو هڪ پير ٻاهر ته هڪ پير اند هوندو هو، ان مونکي ملڻ لاءِ گهرايو ٿاڻي تي، پهچڻ کان پوءِ ڪچهري ڪندي واضح ٿي ويو ته آئون گرفتار آهيان! تڏهين ضلعو حيدرآباد هو ۽ پ پ جي ڪارڪنن جي گرفتاري عام هئي، سو مون به ڪئي ماٺ، هاڻي پوليس پنهنجي چال هلي 7 ڏينهن جڏهين ايس ڊي ايم صاحب ٽنڊوالهيار جي ڪورٽ ۾ پيش ڪيائون، منگي عثمان صاحب نالي ايس ڊي ايم هو، آئون زميندار ماڻهو مونکي ذاتي طرح سڃاڻي پيو، ريڊر غوث بخش هجي، قربان عالماڻي نصرپور وارو سينيئر ڪلارڪ هجي ۽ شيخ محمد به تمام سينيئر هجي، جيڪي مونکي ذاتي طرح سان سڃاڻندا هئا، پوليس مونکي ڪو نصير واهه کي گهارو هڻڻ جي ڪيس جا ڪاغذ چئلان ۾ پيش ڪيا، گورمينٽ جي پاليسي هئي ۽ جيل هليو ويس، جتي ٻيا به ڪارڪن به ڪي مون کان اڳي ڪي پوءِ اچي گڏ ٿياسون، جن ۾ محترم عبدالطيف مڱريو، يار محمد اوٺو، امين حيدري، حاجي ڀائي خان ساهوال، وڪيو لاشاري ۽ ٻيا به ڪارڪن اچي گڏ ٿياسون، چئلان جي ڪاغذن ملڻ تي خبر پئي ته ڪهڙو ڏوهه لڳايو ويو آهي. بس پير نڪري ويا، پوليس کي سور هو پئسا نه ملڻ تي سو مٿيون ڏوهه مڙهيو ويو. ڪامريڊ ماڻهو پئسا ڏيڻ ڏکيا سو انهيءَ کان ٽئي ڏينهن ڊي سي صاحب حيدرآباد مسٽر سڀاڳو خان جتوئي سردار حاجي خير محمد کوکر جي دعوت تي بڪيرا شريف کُلي ڪچهري ڪئي، جنهن ۾ مهمان خاص هئا، سردار حاجي غلام حسين کوکر جڏهن ڪچهري شروع ڪلام پاڪ سان ٿي ۽ حاجي سردار حاجي خير محمد کوکر آجياڻو پيش ڪيو، سڄي يونين ڪائونسل جي عوام، پير صاحب سيد عطر شاهه ۽ ٻيا سڀني قومن جا معزز، معتبر، بڪيرا، دل، ميمڻ، درس، ميربحر، هاليپوٽا، لاشاري، ابڙا، راهو، مهراڻي، رند، ڪاتيار، پتافي، لغاري، جروار، خاصخيلي سڀئي برادريون يڪ آواز احتجاج بلند ڪيو ته محمد ياسين جروار پ پ پ جو ڪارڪن اسان جي يونين ڪائونسل جي معتبرن مان آهي. پوليس ونگار وهي ڪوڙو ڪيس داخل ڪيو آهي، سياسي ڪيس ڀلي لڳايو، ليڪن ڪوڙو ڪيس پوليس جو جڙتو سرڪار واپس وٺي، ختم ڪري ۽ ڊي سي صاحب سڀاڳو خان جتوئي هن کُلي ڪچهري ۾ اهڙا حڪم جاري ڪري، پوءِ کلي ڪچهري ڀلي هلي، جيستائين ڊي سي صاحب اهڙو حڪم نه ڏيندو ته کلي ڪچهري هلڻ نه ڏينداسين، پرامن احتجاج جاري رهندو.
خود سردار حاجي غلام حسين کوکر اسٽيج تي ميڪ تي اٿي خطاب ڪيو، جنهن ۾ راقم واري احتجاج کي جائز چئي ۽ ڊي سي صاحب سڀاڳو خان جتوئي کان ڪوڙو ڪيس ختم ڪرڻ جو مطالبو ڪيو ۽ احتجاج ۾ شامل ٿي ويو، ڊي سي سڀاڳو خان جتوئي صاحب بروقت اٿي ايس ڊي ايم ٽنڊوالهيار، مختيارڪار ٽنڊوالهيار ۽ ڊي ايس پي ٽنڊوالهيار ۽ ايس پي صاحب حيدرآباد کان کلي انڪوائري بروقت ڪري پوليس آفيسر کي ڪوڙو ڪيس درج ڪرڻ تي سسپينڊ ڪيو ۽ حڪم ڏنو ته ڪوڙي ڪيس کي گورمينٽ واپس وٺي، محمد ياسين جروار تي پ پ جو سياسي ڪيس لڳائي سگهي ٿي، بس اعلان سان گڏ حڪم جي پيروي ٿي ۽ سردار حاجي غلام حسين کوکر، حاجي خير محمد کوکر خوش مرحبائي تاڙيون عوام سان گڏ وڄايون، اهيو هو کوکر حاجي غلام حسين خان سياسي مخالفت جي باوجود به حق سچ جو ساٿ نڀائي پاڻ يونين ڪائونسل ۾ سرخرو ٿيو، پوءِ کلي ڪچهري هلي، جيڪا ڪامياب وئي، ڪيئي ترقياتي ڪم حاجي خير محمد کوکر پيش ڪيا ۽ ڊي سي سڀاڳو جتوئي صاحب منظور ڪيا، عمل ٿيو. ساڳي ڏينهن مونکي سب جيل ٽنڊوالهيار ۾ ڪيس ختم ٿيڻ جو ليٽر جاري ٿيو، باقي سياسي ڪيس شنوايون هلي پورو ٿيو.
جڏهين مارڪيٽ لاءِ سواءِ سرفراز برانچ جي ٽاپ کان علاوه ٻيو ڪو به رستو شهر مارڪيٽ يا اسپتال لاءِ ڪونه هو، پل وڏو ڪم ڏنو پوري يونين کي اسان جي ڳوٺ کي پنهنجي ٻنين تي وڃڻ لاءِ هڪ پراڻو ڪاٺن تختن سان ڦڙدو هو، جيڪو راقم جي ڏاڏي حاجي محمد خان جروار انگريز حڪومت کان 1933ع ۾ منظور ڪرايو شرط هو ته پنهنجي خرچ تي ڦڙدو تعمير ڪرائيندو، تڏهين منظوري انگريزن ڏني ۽ ڏاڏي اهو ڦڙدو ٺهرايو، موجوده چاڪر واهه جي آر ڊي 30 تي راقم تي ٻانگ جو نالو ڏاڏي وارو حاجي محمد آهي، ساڳئي ڦڙدي جي جڳهه تي سردار حاجي غلام حسين کوکر هيڪر منظوري وٺي پنهنجي هڙان پڪي پل تعمير ڪرائي ۽ بعد ۾ جڏهين بجيٽ منظور ٿي تڏهن کيس پئسا مليا، ڪم اڳي ٿي ويو، پرائمري اسڪول ڳوٺ الهه بخش جروار سردار حاجي غلام حسين کوکر منظور ڪرائي کولائي ڏنو، جيڪو اڄ چئن ڪمرن تي مشتمل آهي ۽ وڌندو مڊل اسڪول بنجي ٺهي ۽ الله جي مهرباني سان هلي پيو، هن وقت استاد ارباب علي سولنگي دادو، غلام رسول خاصخيلي ستياري مٺو خاصخيلي، استاد عبدالمجيد ڇٽو نصرپور، راشد محمود ٽنڊوڄام، اشفاق جروار داد جروار استاد آهن.
حاجي غلام حسين کوکر سوين دشمنين کي منهن ڏنو خاص ڪري سرڪار بهادر کيس جهڪائڻ چاهيو ليڪن پاڻ جهڪيو نه ڪيسن کي ڪورٺن ۾ منهن ڏيئي آجو ٿيو.
سندس اولاد به تمام راڄوڻي پيءَ جهڙا باهمت مڙس آهن، حاجي خير محمد خان، حاجي مير محمد خان، حاجي آفتاب احمد کوکر، حاجي شير محمد، اعجاز خان مطلب ته سڀئي ڀاءَ جتي پنهنجي زمينداري سنڀالين اتي پيءَ وانگي راڄن کي به پنهنجو سمجهن هر خوشي توڙي غمي پاڻ شريڪ ٿيندا آهن، پيار ڪندا آهن ۽ الله سائين جي مهرباني اسين راڄ رعيت به کين پنهنجو محسن ۽ وڏو ٿا سمجهون.
هن ديهه کوکر ۾ وڏو ڳوٺ آدم شماري جي لحاظ کان ڳوٺ نبي بخش لاشاري عرف واڳوڏر رئيس ڪريم ڏنو، محمد انور ۽ چاچو عبدالله خان لاشاري مشهور شخص آهن، ڳوٺ بهادر راهو به هن ديهه کوکر ۾ آهي، ڊاڪٽر غلام مصطفيٰ راهو مهل جهڙو ماڻهو آهي، ڳوٺ نندو ابڙو به هن ديهه ۾ آهي، وڏيرو عطا محمد ابڙو مهل جهڙو ماڻهو آهي.

تاريخ، فلسفو ۽ سياست

مختصر تاريخ ”تپو کوکر“ [ڀاڱو پهريون]