پهريون حرمين شريف عمرو : سِڪ جو سفر

هڪ ننڍي بندي جيڪا هر وقت گڏ هئي، ان تي لکيم، جيڪو بعد ۾ نوٽبڪ تي تفصيل سان لکيو اٿم، انهي سفر دوران ڪرنسي هڪ هزار روپيه پاڪستان جا چوهٺ ريال ۽ نصف ريال ملندو هو، پاڪستاني ڏهه هزار روپين جا ڇهه سئو پنجاهه ريال ملندا هيا، سفر خرچ لاءِ پاڪستاني ٻه لک روپيا ڪئش گڏ کنيم، ٻه ڀاتي گڏ هئاسين (ٻي منهنجي اهليه) ٻه ٽڪيٽن جا پئسا هتئي پياري ڇڏيا هئاسين.
هي سفر عمري شريف جي نيت سان ٿيو، عمره شريف لاءِ سبب الله سائين پيدا ڪيو، جيئن ته منهنجا والد بابا سائين، ڏاڏا سائين به حج ڪري آيا هئا ۽ مونکي به سِڪ هئي ته مان به حج ڪري اچان، سِڪ ته تڏهين ٿي هئي جنهن سال چاچا حاجي لکاڏنو دائيداڻو حج تي ٿي ويو ۽ راقم ساڻس حاجي ڪئمپ ڪراچي ۾ ويو ۽ حاجي ڪئمپ ۾ چاچا حاجي لکاڏنو سان گڏ هڪ رات رهيس ته شام حاجين سڳورن جي سنبت تياري ۽ اڪير ڏسي مونکي به سِڪ جاڳي ته آئون به حج تي وڃان، جيئن ته ان وقت گهر جي آمدني روانگي خرچ سڄو بابا سائين وٽ هو ۽ گهرو خرچ توڙي مالي دٻاءُ تحت صبر ڪيم ۽ ائين عمر جا الاجي ڪيترا ٻيا به سال گذري ويا، 6 جنوري 1992ع تي بابا سائين جو انتقال ٿيو ته ويتر هڪ وڏي جي حيثيت ۾ گهرو ۽ لوڪل مصروفيتون وڌي ويون، سڀ جوابداريون محسوس ڪندي پهرين ته مقاطه جي رقم مان مختلف بينڪن ۽ قرضن ڪارين کي منهن ڏيئي ۽ چاچن جا زمين جا کاتا بيان ڏيئي سندن حق کين مليا ۽ جيئن ئي مقاطعي ۽ قرض مان آجو ٿيس ته اهيو سال 2003ع جو هو، زمين مقاطع مان آزاد ٿي ته شرعي طريقي مطابق پنهنجي ڀيڻين ۽ ڀائرن کي زمين جا حصا ڪري ڏنم، متصرفي سندن حوالي ڪيم ۽ منهنجو حصو منهنجي حوالي ٿيو، الله برڪتون ڏنيون، اهليه سميت حج جو ٽڪيٽ حبيب بئنڪ ٽنڊوالهيار برانچ ۾ جمع ڪرائيم، قدرتن قراندازي ۾ نالو نه آيو، ڪامريڊ ماڻهو ٿي ڪري سِڪ وڌيڪ ستايو، همت ڪري ادا محمد امين جروار جي معرفت ڪراچي کان اسلام آباد تائين ڊڪ ڊوڙ ڪيم، محمد امين جروار جي معرفت اسلام آباد کان ڪاغذ پاس ٿي پوري سامان پاسپورٽ، ٻانهن جا ڪڙا، اسٽيل جا ڳچي ۾ پائڻ جو ڪارڊ ٿيلهي سميت ڪراچي آيا، هاڻ صرف ويزا اچڻ جو مسئلو هو، بس اڄ سڀاڻ جي آسري هِن فلائيٽ، هُن تاريخ ويزا ملندي ۽ تاريخ ok ٿيندي، نصيب نه هو ۽ آخري فلائيٽ تائين قسمت نه ٿي ۽ حج کان رهجي وياسين، انهي درميان دوستن جي چوڻ تي ارجنٽ انٽرنيشنل پاسپورٽ به ٺهرائي ورتاسين، حاجي گل محمد سونارو جي چوڻ تي گاڏي ڪار بڪيرن مان ذوالفقار خاصخيلي جي ڪرائي تي ڳوٺ گهرائي ۽ انهي ۾ چڙهي ٽنڊوالهيار مان حاجي گل محمد سونارو جي پٽ کي گڏ کڻي پاسپورٽ آفيس حيدرآباد ۾ ارجنٽ پاسپورٽ انٽرنيشنل پراڻه آفيس لطيف آباد واري مان ٺهراياسون، ليڪن انهيءَ سال حج جو مهينو ڀرجي ويو ۽ حج جو سفر نه ٿي سگهيو، اڃان به سِڪ سبيل ٿي پئي ۽ ڪجهه مهينا انتظار ڪرڻو پئجي ويو، جيئن ته منهنجي اهليه انتهائي عليل هئي، حياتي جو ڪو ڀروسو نه آهي، ان ڪري حج شريف جو مهينو گذريو ۽ جلدي عمري شريف جي تياري کي لڳي وياسين، بئنڪ به حڪم ڪيو ته پنهنجا پئسا حج جا پياريل واپس کڻو، اهيو ڪو بئنڪ جو قانون هو ۽ پئسا به کڻي آياسين، انهيءَ ۾ به ڪو الله جو راز، خير عمرو کلي ته پئسا پيارياسون، جيئن ئي عمرو شريف کليو ته ٻه ٽڪيٽ منهنجو ۽ منهنجي اهليه جو توڙي حاجي موسيٰ درس ۽ سندس اهليه جو چارئي ٽڪيڪٽ عمري شريف جا ڪاروان اسلامي انٽرنيشنل حيدرآباد برانچ کي حاجي محمد امين قادري کي سندس گهرو واقع ڇوٽڪي گهٽي حيدرآباد ۾ رقم چارئي ٽڪيٽن جي جمع ڪئي سون، 23 اپريل 2004ع تي جمع ڏينهن هئڻ سبب سندس آفيس بند هئي، ان ڪري حاجي گل محمد سونارو سان گڏ سندس گهر وياسين ۽ پئسا جمع ڪياسون ۽ پئسن جي رسيد اڳين ڏينهن آفيس تي ويس ۽ رسيد ڏنائين، حاجي محمد امين قادري انهي سال ٽڪيٽ عمري شريف جي في ماڻهو 15 هزار، 4 ٽڪيٽون 64 هزار روپين ۾ ڏنيون، جمع ڪيل 4 رفيقن جا پاسپورٽ نمبر ۽ شناختي ڪارڊ نمبر درج ڪريان ٿو.
1. محمد ياسين ولد حاجي پريل خان جروار
پاسپورٽ نمبر Kc 785924
شناختي ڪارڊ نمبر 41303-352952-41
2. جنت محمد ياسين
پاسپورٽ نمبر Kc 785916
شناختي ڪارڊ نمبر 41303-6241241-6
3. موسيٰ ولد حاجي موليڏنو درس
پاسپورٽ نمبر Kd 345771
شناختي ڪارڊ نمبر 41307-4777033-7
4. شاهخاتون زوجه موسيٰ
پاسپورٽ نمبر Kd 345803
شناختي ڪارڊ نمبر 41307-7368304-4
بس هاڻي شام صبح حيدرآباد ڪاروان اسلامي انٽرنيشنل جي دفتر واقع مبارڪ شاهه سينٽر تي اڄ سڀاڻ ڪندي انتظاري جو وقت ڏکيو سکيو مڙئي مهينو کن لڳو، نيٺ تاريخ ملي 23 مئي 2004ع ايئرلائنز جو هوائي جهاز ڪراچي ايئرپورٽ مان تاريخ 22 مئي 2004ع تي شام جو رئيس محمد اڪبر خان ولد حاجي رسول بخش خان جروار جي ڪار گاڏي منهنجو سئوٽ خدا بخش ڊرائيور ڪاهي آيو، شام 4 لڳي 30 منٽن تي ڳوٺ گهر جي پوئين دروازي تي گاڏي لڳائي، اهليه کي ويهاري سامان سميت ٽنڊوالهيار مان حاجي گل محمد سومرو گڏ کڻي ڪاروان اسلامي انٽرنيشنل دفتر حيدرآباد پهچي ۽ ٽڪيٽون ۽ پاسپورٽ چارئي مليا کنيم، ليڪن انهن ٻن پاسپورٽ ڪاپين ۽ ٽڪيٽن تي فوٽو بدليل هئا، حاجي امين کي ڏيکاريم چيائين ته خدا جي توڪل ڪريو ۽ ڪنهن کي نه ٻڌايو ۽ پنهنجو سفر ڪريو، بس ساهه مٺ ۾ ڪري سفر شروع ڪيوسين.
حاجي موسيٰ وارا ٻي گاڏي ۾ ڪراچي حاجي رسول بخش درس جي جاءِ تي رهيا ۽ مان ڪاغذن سميت منير احمد ولد ڪبير جوکيو وٽ 9 وڳي رات جو پهچي اتي رهيس، صبح جو 6 وڳي 23 مئي 2005ع آچر صبح تي منير احمد جوکيو سندس گاڏي ۾ کڻي جناح انٽرنيشنل ايئرپورٽ پهچايو، حاجي موسيٰ وارن کي رسول بخش درس پهچايو ۽ ڪراچي کان لوڪل جهاز ايس اي جو ڪراچي پورٽ تان صبح 7 لڳي 10 منٽن تي روانو ٿيو، گوادر کان دمامه پورٽ لٿو بعد وري رياض هليو ۽ جهاز بدلي ڪري جدي لاءِ ٻيو ايس اي جو جهاز مليو ۽ شام پاڪستاني ٽائيم 7 وڳي يعني سعودي ٽائيم 5 وڳي پهتاسين.
معلم جي گاڏي مڪي شريف هوٽل جواهرالوفا هئي، اتي حاجي موسيٰ کي ڪمرو نمبر 508 پنجين منزل تي ۽ اسان کي ڪمرو نمبر 303 ٽيئن منزل تي ٻن بيڊن جو مليو، سامان رکي جيئن ته ڪراچي کان احرام ۾ هئاسين، عمرو پڙهڻ لاءِ خانه ڪعبه وٺي هليا، جيئن ته منهنجي اهليه انتهائي عليل هئي، جمله جماعت باب ملڪ عبدالزيز کان شروع ٿي ويا، مان اهليه سميت ويهي ساهيون کڻندو ۽ کيس خانه ڪعبه مطاف ۾ ويهاري مون طواف جا ست ڦيرا ڏنا ۽ نفل ادا ڪيا، سفر سمجهه ۾ نه اچي ته ڪيئن ڪريان، منهنجي اهليه ۾ هلڻ ڪونه هو، خدا واهه کولي هڪ همراهه پاڻهي اچي ويل چيئر جي آفر ڪئي ۽ بنا معاوضي ويل چيئرمين مونکي ڏنيائين، پاڻ ويهي رهيو مون اهليه کي چڪر خانه ڪعبه جا ڪرايا، نفل پڙهيا، وري همراهه گڏ صفاتي هليو ۽ پاڻ ويهي رهيو ۽ مون ست چڪر صفا مروهه جا ويل چيئر اهليه سان گڏ ڪيا ۽ وار ڪٽائي (نوٽ: همراهه پهرين سرڪاري ويل چيئر ۽ مڪتبه صفاحي پٺيان هليو جو اصل دارارقم جي نالي مشهور آهي، زيارت ٿي داراقم جي) ويل چيئر سميت باب ملڪ عبدالعزيز آيا سون کيس خدا ڪارڻ ويل چيئر جو اجورو ڏيئي فارغ ٿيس ۽ عقل سلامت ٿيو ته پنهنجي ويل چيئر کان سواءِ سفر ڪونه ڪري سگهندس ۽ اهليه کي ويهاري وڃي پنهنجي ويل چيئر خريد ڪري آيس نئين ۽ دوڪان واري سان جنهن کان ويل چيئرمين ورتي هئم زبان ڪيم ته مونکي هوٽل جواهرالوفاتي پهچائي اچو، همراهه گڏجي آيو هو هوٽل جو ڪارڊ ڏنم ۽ مون اهليه کي ويل چيئر تي ويهاري ۽ هليس، بس منهنجو سڄو سفر آسان ٿي پيو، جيڏانهن به وڃان ته اهليه کي ويل چيئر تي ويهاريو ۽ گڏ وٺيو وڃان.
جمع نماز حرم ڪعبه مڪي شريف ۾ پڙهي ۽ مديني شريف لاءِ معلم جي گاڏي ۾ مدينه شريف وياسين، 5 ڏينهن ۾ مڪي شريف جو زيارتون اندازن 30 کن جي درميان ڪيون سين ۽ هڪ عمرو ڪراچي کان ٿيو ۽ 2 عمرا مسجد جعرانه تان وڏو عمرو ۽ 3 عمرو مسجد عائشه تان ڪيو، مون ڪراچي کان مڪي شريف ساڳئي تاريخ ۾ عمرو شريف رات 12 وڳي کان به اڳتي ٽائيم نڪري چڪو هو، سومر 24 مئي 2004ع فجر نماز ناشتي کان پوءِ صبح جو معلم جي بس ۾ زيارتون ڪرائڻ لاءِ وٺي ويا ۽ جبل نور ۽ غار حِرا روڊ تي بس جهلي ۽ زيارت ڪرايائون، غارِ ثور به بس کي روڪي زيارت ڪرائون سڌو جبل رحمت عرفات شريف جو ميدان اتي بس وقفو ڪيو ۽ مان ويل چيئر بس مان لاهي ۽ اهليه کي کڻي زيارت ڪرايم ۽ موٽر رڪشه ڪرائي تي ڪرائي ميدان عرفات مان چڪر ڏياريا هئا، هڪ هلائڻ وارو ۽ هڪ سواري، مون پاڻ هلائڻ جي زبان تي موٽر رڪشا ڪرائي تي ورتو ۽ اهليه کي ان تي ويهاري پاڻ هلائي عرفات جي ميدان ۾ چڪر هڻائي آيس ۽ هڪ فوٽو به جبل رحمت جي دامن ۾ اهليه سميت ويل چيئر تي ڪڍايم ۽ پوءِ بس جي واپسي لاءِ ويل چيئر بس ۾ سوار ٿياسين، مسجد نمره هلندي زيارت ۽ مزدلفو ۾ مسجد مشعرالحرام ۽ محصر ميدان جتي هاٿين جو لشڪر تباهه ٿيو ۽ منيٰ شريف ۾ جمعرات ڏيکاريائون ۽ بس روڪي زائرين سڀ لٿاسون، مسجد خيف زيارت ٿي ۽ نهر زبيده نشان مسجد مهلا ڪبش سيدنا اسماعيل عليه السلام جي ذبح واري جاءِ زيارت ڪرائي، مسجد رايهه مسجد جن جنته المعليٰ قبرستان جي زيارت هلندي بس مان ۽ نماز ظهر کان اڳ جڳهه تي مسفله ڇڏي ويا ۽ جڳهه تان ويل چيئر خانه ڪعبه ۾ نماز ۽ طواف ڪري جڳهه تي آياسين ۽ باقي نمازون حرم ڪعبه ۾ ادا ڪيوسون، ويل چيئر سهولت ڪري هر نماز کان بعد طواف ڪندو هئس ۽ خانه ڪعبه سڄو غور سان زيارت ڪندو هئس، اڱارو 25 مئي 2004ع صبح جو معلم جي بس آئي ۽ سڀني رفيقن کي کڻي وڏ عمري لاءِ هليا ۽ رستن جون زيارتون هلندي بس مان ڏيکاريندا هليا ۽ اچي مسجد جعرانه اسٽاپ ڪيائون، لهي ويل چيئر زيارت ڪئي سين، بير جعرانه به اتي آهي، دروازو بند هو زيارت ڪئي سون، قبرستان شُهدا حنين به چند وکن تي آهي، ديوار آيل اٿس ۽ دروازو بند هو، اهيو ٽئي زيارتون تقريبن ويجهو ويجهو آهن ۽ طائف وار رستي تي آهن ۽ اتان اسان وڏي عمري جو احرام ٻڌي ۽ نيت ڪئي ۽ مسجد جعرانه ۾ عمري جي نيت جا نفل ادا ڪياسون ۽ ڪجهه نگ منڊين جا ٻڙا ۽ ڪجهه خوشبو به خريد ڪئي سون ۽ واپس بس ۾ ويهاري محلا مسفل ۾ ڇڏيا ويا ۽ سڌا خانه ڪعبه پهچي عمري شريف جو طواف چڪر پورا ويل چيئر تي نفل عمري شريف جا ٻه رڪعتون ادا ڪري زم زم جو پاڻي پي ۽ صفا مروهه جي سعي ست چڪر پورا ڪري مٿي کي صاف ڏياري ۽ جڳهه تي غسل ڪري ڪپڙا بدلائي ۽ ظهر نماز لاءِ خانه ڪعبه ويل چيئر تي نماز پڙهي نقلي طواف ست چڪر ڏيئي ۽ نقل پڙهي ويل چيئر تي جڳهه تي آياسون، معلم طرفان ماني آئي ماني کائڻ کان پوءِ ڪجهه آرام ڪري باب مدينه طرف بازار ۾ وياسين ۽ هر شيءَ کي غور سان ڏٺوسين ۽ مغرب ۽ عشاء نماز ادا ڪئي سون جماعت سان خانه ڪعبه حرم ۾، هر نماز کان بعد طواف ڪرڻ معمول ڪري ڇڏيم ۽ جڳهه تي آياسين رات جي ماني ملي وئي کائي ۽ آرام ڪيوسون، ماني هر وقت صبح جي چانهه ڇڏي باقي معلم طرفان پيڪيج ۾ ملندي هئي، اسان جو پيڪيج 15 ڏينهن جو هو ۽ فورا اسٽار پيڪيج هو، منجهد ماني کان بعد ڪو نه ڪو مشروب ڏيندا هئا، اتي جي ماني ۽ مشروب جي لذت پنهنجي هئي، ڪمرو الڳ ٻه بيڊ جو رنگين ٽي وي ڪمري ۾ ٽيليفون فرج سميت اي سي ۽ پنکو لڳو هو، ننڍڙو بورچيخانو جنهن جي اسان کي ضرورت محسوس ئي ڪانه ٿي، باٿ روم اٽيج مطلب ته هر سهولت موجود هئي ۽ ائين شام صبح ويل چيئر هلندي گهمندي ڦرندي مڪي شريف جي مکي رستن ۽ هڪ ٻه بازارن جو به واقف ٿي پيس حيدرآباد جو رهاڪو ڪراچي جو شهر گهمندل هئس، ان ڪري شهر جلدي سمجهه ۾ اچي ويو.
26 مئي 2004ع اربع فجر کان پهرين تهجد جي آذان تي وضو ڪري حرم ۾ نفل ادا ڪري طواف ڪيم، نفلي ۽ فجر جي آذان تي ۽ نماز جماعت سان ادا ڪري نفلي طواف ڪري جڳهه تي آيس، چانهه ناشتو ڪري حاجي موسيٰ جي ٻارن کي پنهنجي جڳهه تي ڇڏي مان ۽ محمد موسيٰ شهر ۾ تفريح ۽ زيارتن جيڪي ويجهون هنيون نڪري وياسين، (20) گهر حضرت عبدالله رضه ۽ امان آمنه جو جتي محبوب ڪريم ﷺ ڄاوا هئا، باب ملڪ عبدالعزيز کان گذري باب فتح جي سيڙهي تان اچي نڪرندا، اتي پهتاسين صبح جو وقت هو جڳهه تي مڪتبه جو بورڊ لڳل آهي ۽ ڪجهه لکپڙهه وارا اندر هئا، منع نه ڪيائون اندران وڃي زيارت ڪري آيس ۽ ٻاهران اچي (21) زم زم جون نلڪيون ڏٺيوسين، جتان زائرين ۽ ٻيا لوڪل ماڻهو پاڻي جان ڪين ڀري کڻي وڃي رهيا هئا ۽ ان کان ڪجهه اڳتي جبل ۾ ٻه سرنگن ونگن تي هيون، جتان روڊ هلي رهيو هو ان طرف وياسون، سرنگن تي نالو نفق عبدالعزيز لکيل هو، اتي هڪ ريال هوا ۾زمين تي اڏامندو آيو جيڪو ادا حاجي موسيٰ کي چيم ته کڻ ان کنيو ۽ نفق يعني سرنگ کان اندران هلندا اڳين پاسي نڪري وياسون، اهيو رستو اڳتي هلي پيدل ۽ گاڏين ذريعي مِنا طرف وڃي ٿو ۽ اسان واپس ٿياسون ۽ پراڻو پاڪستان هائوس سڄي هٿ تي مٿي جبل تي هو، جيئن ته اسان جو اوڏانهن ڪم ڪو نه هو ۽ ڪونه وياسون واپسي ۾ وري گهمندا ڦرندا ڇپرا بازار جي رونق وغيره ڏسي خريداري لاءِ ذهن ٺاهيوسين ۽ شامي کان ٿيندا ۽ باب عمره کان ٿيندا بابت ملڪ فهد کان باب عزيز کان طريق هجره تان پنهنجي جڳهه تي اچي منجهند ماني ۽ آرام جي ڪئي سون، ظهر آذان تي اهليه کي ويل چيئر تي کڻي نماز ادا ڪري طواف ڪري ڪمري ۾ اچي آرام ڪيم ۽ پوءِ وچين ۽ مغرب ۽ عشاءَ خانه ڪعبه ۾ ادا ڪري ۽ جڳهه تي رات جو آرام ڪيوسين، جيئن صبح واري ٽائيم لاءِ تياري ڪري سگهون، ماني معلم طرفان ٽائيم تي سڏ ڪري ڏيئي ويندا هئا.
27 مئي 2004ع خميس صبح آذان تهجد تي حرم پاڪ خانه ڪعبه جي زيارت فجر نماز ادا ڪري طواف ڪري ۽ جڳهه تي اچي ادا حاجي موسيٰ عمرو ڪرڻ جو مشورو ڏنو ۽ ناشتي سان ئي پوري تياري ڪري (22) مسجد عائشه لاءِ هوٽل دار توحيد انٽرڪانٽينٽل کان بس ۾ فيملين سميت سوار ٿي چند منٽن ۾ پهچي وياسين ۽ مسجد عائشه تي عمره شريف جا احرام ٻڌي نفل پڙهي نيت عمري جي ڪري ۽ مان روڊ جي هن طرف جبل جي پاسي ويس اتي به هوٽل هو وڏو، شايد ننڍو ڪو خريداري جو مرڪز به هو، رڳو ڏٺم ۽ جلدي واپس اهليه ۽ ادا حاجي موسيٰ وارن وٽ پهتس ۽ ٽيڪسي ڪرائي جي ڪري ان ۾ خانه ڪعبه پهچي عمري شريف جو طواف ست چڪر ۽ عمري جا نفل پڙهي صفامروه جي سعي ڪري وار ڪوڙائي ۽ ٻارن کي جڳهه تي ڇڏي ڪپڙا بدلائي آب زم زم جي کوهه زيارت جي اداري سان اڪيلو نڪري ويس ڇو جو اهو هن وقت تعميرات ۾ اندر ڏيئي بند ڪري ڇڏيو اٿن، ڪنهن کي اندر ڪونه ٿا ڇڏين، مونکي جيئن ته اسان جي اچڻ لاءِ هر وقت باب ملڪ عبدالعزيز کان اچبو هو جيئن خانه ڪعبه تي نظر پئي، دعا گهري اي الله سائين مونکي زم زم جو نفل طواف جون پڙهي مطاف کان جيڪو باب الفتح جي سيڙهي آهي، سيڙهي جي هيٺيان ساڄي هٿ ۾ هڪ دروازو آهي، اندر جڳهه ڏسجي ٿي ڄڻ ته ڪو وضو خانو ٺهيل هجي، ليڪن ان ۾ وضو خانو نه هو ۽ در کان هڪ ٻيو دروازو هو ان تي هڪ چوڪيدار بيٺل هو بي ڌڙڪ ان وٽ ويس سلام ڪري هٿ ملائي کائنس وضو جو پڇيم ڪپڙن مان ۽ ڳالهائڻ مان سمجهي ويو ته همراهه پاڪستاني آهي، چيائين “پاڪستاني هو” مون چيو ته “هائو مان پاڪستاني آهيان” اردو ۾ ڳالهه ٻولهه ٿي چيائين ته وضو لاءِ هتي سجهيم ته همراهه پاڪستاني آهي جو اردو پيو ڳالهائي کيس ڀرم ڏيئي چيم ته مونکي وضو آهي به خدا مان هن طرف آب زم زم جي کوهه جي زيارت جي خيال سان آيو آهيان، مونکي مٿان کان هيٺ ڏسي کيس ڪياس آيو خدا من ۾ وڌس مونکي اردو ۾ چيائين ته منهنجي ٻچن جي روزي جو سوال آهي، هيڏانهن هوڏانهن ڪنڌ نه هڻجان منهنجي پٺيان هليو اچ هو همراهه اڳيان ۽ مان سندس پٺيان هلڻ لڳس، ساڄي هٿ جي طرف ڏانهن هليو ۽ مان پٺيان هلندو آيس، اڳيان هڪ شيشي جي ڪيبن جهڙي آفيس هئي، جنهن ۾ ڪجهه عرب سڳورا نظر آيم، پر بي ڌڙڪ همراهه جي پٺيان لڳو ويس، وري به ٿوري وکن تي ساڄي هٿ ۾ اندر ڪجهه گهٽي جو نمونو هو، جنهن مان حرم ۾ ڪم ڪندڙ گاڏي گذري سگهي، اندازن 100 کن فوٽن تي گهٽي ختم ۽ هڪ ڏيڍ وک برابر کوهه هو، کيس پڳ ٻڌل نمونو هو، مونکي چيائين ته کوهه (23) زم زم جي زيارت ڪر مون هِن هُن پاسي نهاريو ۽ چيم ته بس مون زيارت ڪئي ته ايتري ۾ پاڻ کوهه جي پگ ۾ لڳل هڪڙي ٽوپي کي دٻايائين ته پاڻي اچي ويو، مونکي چيائين ته پاڻي پي مون پاڻي به پيتو ۽ منهن به ڌوتم، يعني پاڻي منهن تي سو ٻه ٻڪ ڀري هنيم ۽ همراهه کي چيم بس هن وري به مونکي قائدو ڪرايو ته واپسي ۾ به هيڏانهن هوڏانهن نه نهارج کوهه جي پڳ سان اسان جي ٽيوپ ويل جهڙا وڏا پائيپ اندر کوهه ۾ پي ويا سمجهيم ته پائپن ذريعي پاڻي ڪڍن ٿا ۽ همراهه اڳيان ۽ مان پٺيان ساڳي جاءِ تائين گڏجي آيو، چيائين ته دعا ڪجان، اميد ته الله کيس خوش رکندو، جو منهنجي مدد ڪيائين ۽ ائين آب زم زم جي کوهه جي به زيارت نصيب ٿي وئي، ٻاهر نڪري باب فتح باب مروه کان نڪري ڇپرا بازار کان وڏي شاهراهه وٺي فائربرگيڊ ۽ مرڪزي بريد کان مقام جنت المعليٰ زيارت ڪري ٻئي، حصا ڇو جو وچ ۾ شايد جبل جو ڪو سنڌو آهي، آخر تائين ويس، محبوب ڪريم صه جي خاندان جي قبرستان تائين وڃي زيارتون ڪري ۽ واپس مسفله جڳهه تي اچي ڪجهه ساهه کڻي وري ظهر نماز عصر ۽ مغرب اهليه سميت ادا ڪيم ۽ نفلي طواف هر نماز سان ڪيم، کوهه جي زيارت لاءِ آئون اڪيلو هئس ۽ اهيا تاريخ به پوري ٿي رات جو آرام ڪري صبح جو نئين سج ني سنبت 28 مئي 2004ع جمع جو ڏينهن هو تهجد فجر ادا ڪري اهليه کي ويل چيئر تي کڻي باب مديني طرف ڪجهه ٻارن لاءِ سون بازارن مان خريد ڪيم ۽ ڪجهه واچون ٻارن لاءِ ۽ ڇپرا بازار مان سرمون ۽ ڪپڙو خريد ڪري 10 وڳي جي اندر ئي جڳهه تي اچي وياسون، ڇو جو جمع نماز لاءِ به تياري ڪرڻي هئي ۽ اڄ اسان کي شيڊول مطابق مدينه به وڃڻو هو ۽ جمع جي آذان کان پهرين جڳهه تي وضو ڪري حرم پاڪ وياسون، ويل چيئر تي هيٺ نه حرم شريف ڀرجي ويو لفٽ تي ويل چيئر سميت مٿي حرم ۾ وياسين جاءِ ملي خطبو سنتون ۽ نماز جمع باجماعت ادا ڪري جڳهه تي آياسين ۽ ماني کائي سامان سنڀاليو سون خريداري وڏي ڪانه هئي جيڪي ڪجهه هو اهيو ٿيلهن ۾ محفوظ ڪيوسين ۽ اطلاع مليو ته بسون اچن ٿيون، سڳورا جلد تيار ٿيو بس جلدي جلدي اهليه سميت ويل چيئر خانه ڪعبه وڃي طواف وداع ڪيوسين ۽ واپس جڳهه تي آياسون ۽ بسون به آيون ادا حاجي موسيٰ کي موڪليم ٻه ڪين زم زم پاڻي جا خريد ڪري آيو، پئسا ڏنا هئم ۽ آئون ٻارن سميت بس ۾ جڳهه وٺي ويهي رهيس ۽ ادا موسيٰ به پاڻي کڻي آيو ۽ کيس به سيٽ ڏنيسون، اندازن اهيو ٽائيم وچين نماز جو ٿي چڪو هو، ليڪن وچين سڀني مسافرن قضا ڪئي ۽ بس آهستي آهستي طريق ابراهيم خليل تان هلڻ لڳي، بس خانه ڪعبه تي جو آخري نظر پئي بس وجداني صورتحال ٿي ويئي، پاڻ کي زبردستي قابو ۾ رکيوسين ۽ سفر مدينه طيب جو شروع ٿي ويو، مڪي شريف مين بس کي آهستي آهستي ڦيرائيندا ۽ تمام سلو اسپيڊ ۾ شهر مان ڦرندا گهرندا تقريبن مغرب جي وقت مڪي شريف کان نڪري ۽ روانا ٿياسون جا بلو ملڪ شام جو ٽائيم جبل ۾ هڪ ٻن جڳهين تي اٺ ڏٺاسين، شام واري سج جي ڪرڻن تي اٺن جا وار ائين پئي چمڪيا ڄڻ ته اهي اٺ سون مان ٺاهيا ويا هجن ۽ رات جو 12:30 تي مدينه طيبه پهتاسين، طريق ستين هوٽل دار شريف عبدالمالڪ ۾ بڪنگ ۽ رهائڻ جو انتظام معلم طرفان ڪيل هو، سڄي رستي ۾ مديني جي اڪير هئي، ويجهو اچڻ تي مون ميڪ غزل پڙهيا، معلم جي بس ۾ ميڪ ايمپلفائرٽ لائوڊ لڳل هئا، پوءِ حرم جي نيلن شريفن تي نظر پئي ۽ بهاريون ٿي ويون، خير 28 مئي 2004ع جو ڏينهن به ختم ٿيو، رات 12 وڳي يعني 29 مئي 2004ع ڇنڇر صبح فجر آذان ٿي، ان کان پهرين وضو ڪري حرم نبوي طرف هلي پياسين، ويل چيئر تي اهليه پڻ گڏ، رستو رات ئي ڏسي سمجهي ڇڏيو هئم پر ان وقت حرم نبوي بند هو ۽ فجر آذان سان گڏ حرم شريف پهچي وياسين، اڃان دروازا بند هئا، باب فهد وٽ ٿورو انتظار ڪيوسون ۽ دروازا جن کي باب چوندا آهن، کليا ليڊيز کي باب عثمان بن عفان مان سمجهائي موڪليو سون ۽ اسان مرد باب فهد کان اندر داخل ٿياسون باب فهد حرم جي اتر ٻانهين ۾ وچ تي آهي، ساڳي ٻانهين اتر واري ۾ ساڄي هٿ تي باب عمر بن الخطاب ۽ کاٻي هٿ تي باب عثمان بن عفان آهي.

[b]مديني ۾ رهڻ واريون تاريخون ۽ ڏينهن
[/b]6 مئي 2004ع کان 31 مئي 2004ع تائين، ڏينهن ڇنڇر، جمع، خميس، اربع، اڱارو، سومرو، آچر، ڇنڇر.
ڇنڇر جي ڏينهن اڳين نماز کان پوءِ بسون لڳائي ۽ اسان کي جلد ماني کارائي جده شريف پهچايون، انداز 1 وڳي رات جو پوءِ ته ٽي چار ڪلاڪ رلائي مال سامان بڪ ڪري ۽ رات جي 12 بجي کان بعد بورڊنگ ڪري ٽڪيٽ ok ڪري لائونج ۾ ويهاريائون، وڃي فجر آذان کان به بعد جهاز S.A جوان ۾ سوار ڪيائون، ڪراچي لاءِ سمجهو ته 6 جون 2004ع تاريخ اتوار ۾ ڪراچي پهچايو، مدينه طيب جي حرم ۾ داخل ٿيڻ جي سعادت زندگي ۾ پهريون دفعو حاصل ٿي هئي ۽ ادب جو به مقام هو، باب فهد کان جتيون سنڀالي رکي ۽ ادب سان حرم کي ڏسندو هر جاءِ کي ادب جي نگاهه ڏسندو وسڌو باب مجيدي کان اڳتي پر ڇٽين کان به اڳتي وڌي جي ترڪن ۾ حرم ۾ داخل ٿيس ۽ کاٻي طرف رياض الجنته ۾ وڃي سنتون پڙهي ۽ ادب سان هر زيارت جو جائزو ۽ طريقو ڏنم ۽ امام صاحب اڳيان کان هڪ خاص دروازي مان داخل ٿيو ۽ تڪبير فرض نماز جماعت جي ۽ مونکي اتي ئي صف ۾ جڳهه ملي ۽ نماز ادا ڪري ٻين جي پٺيان ادب سان سلام عرض ڪرڻ لاءِ ويس ۽ سلام عرض ڪيم ۽ واپس ساڳئي ادب سان پوئتي ساڳئي باب فهد کان ٻاهر آيس ويل چيئر باب عثمان بن عفان جي اڳيان فولڊنگ بند ڪري رکي ويو هوس اهليه به اتي انتظار ڪري رهي هئي، ادا حاجي موسيٰ جن به آيا ۽ ٻاهران جائزو وٺڻ لاءِ سڀئي رفيق حرم جي اولهه طرف هلڻ لڳاسون، دنگ ڪري ۽ حرم شريف جي الهندي ٻانهين وٺي ڏکڻ طرف گمبذ خضرا جي زيارت ڪيوسون، ٿورو اڳتي ٿي ٻاهران ٻاهران مقام جنت البقه زيارت ڪئي سون ۽ حرم کي ٻهران ڦرندا ساڳئي باب فهد کان هوٽل دارشريف عمارت جي وچان اچي پهتاسين، ناشتو ڪري ۽ معلم جي بس آئي ان ۾ سوار ٿي زيارت لاءِ هليا سين، طريف اَيُون تان سڌا جبل اُحد جي زيارت جبل روما جي زيارت ڪري ۽ سيد شُهداءِ حضرت امير حمزه رضه تعاليٰ عنه ۽ ٻين اصحابين لاءِ قُل پڙهي دعا گهري سون اتي ڪجهه جڙي ٻوٽيون به وڪامن ٿيون، جن کي اسين سنڌي ۾ سُتيون سڏيندا آهيون ۽ پوءِ بس ۾ سوار ڪري مسجد قبا اول مدينه، مسجد قبلتين، مسجد جمع، وادي شفاءَ، خندق جي لڙائي واري جاءِ، ڪتل ۽ کجين جو ڪارخانو، باغ حضرت سلمان فارسي، پراڻي ريلوي اسٽيشن ۽ ٻيون زيارتون ڪرائي ظهر نماز کان پهرين جڳهه هوٽل دارشريف تي ڇڏي ۽ فارغ ٿيا ۽ اسان عبادت رياضت ۽ خريداري لاءِ آزاد ٿياسين، ڇو جو هاڻي اسان جي پيڪيج جا صرف 5 ڏينهن وڃي بچا هئا، ظهر نماز آذان سان حرم شريف پهچي نماز ادا ڪري ۽ واپس جڳهه تي اچي ماني ملي معلم طرفان کائي آرام ڪيو سون ۽ حاجي محمد علي جروار ڳوٺ پانڌي خان جروار ميروخان لاڙڪاڻي وارو منهنجو رت عزيز آهي، کيس فون ڪيم ۽ ائڊريس پتو ٻڌايم ته وچين نماز تي اهو به پهچي ويو ۽ ويل چيئر سميت حرم کي ويجهو ڪجهه ٿورو خريداري ڪئي سون، نماز وچين حرم ۾ پڙهي اهليه کي سلام شريف جو سمجهائي موڪليم ۽ سلام پڙهي آئي ۽ مغرب نماز حرم ۾ پڙهي طريقي ستين تي ئي هڪ هوٽل تي ماني کارائي ادا حاجي محمد علي جروار اڳين ڏينهن لاءِ پڻ سندس جڳهه تي ماني جهليائين ۽ پروگرام طئي ڪري حاجي محمد علي جروار سندس جاءِ تي ويو ۽ اسان پنهنجي طريقي ستين هوٽل دارشريف آياسون ۽ اتي هوٽل ۾ اسان کي ٻه ڪمرا گڏ رفيقن کي مليل هئا، هڪ ۾ اسين چار مرد ۽ لڳ واري ٻئي ڪمري ۾ اسان جون چار مايون هيون ۽ پوءِ پاسي ۾ ٻيا حيدرآباد جا دوست مستري عارف جيڪي منهنجي موٽرسائيڪل جو ڪم حيدرآباد ۾ ڪندا هئا، اهي به مليا پاڻ به عمري شريف تي ٻارن سميت آيل هئا.
30 مئي 2004 ڏينهن آچر صبح کان شام مغرف ۽ عشاءِ تائين 5 ئي نمازون جماعت سان پڙهيوسين، جنت البقيه جي زيارت ڪيم، سامهون 4 مسجدون جيڪي حرم شريف کي بلڪل ويجهيو آهن، هڪ هڪ ڪري زيارت ڪري آيس، ويل چيئر تي اهليه به گڏ هئي.
1. مسجد غمام
2. مسجد سيدنا علي ابن ابو طالب رضه
3. مسجد سيدنا ابو بڪر صديق رضه عنه
4. مسجد سيدنا عمر بن الخطاب رضه عنه (ان جي لڳ مرڪزي بريد مدينه المنوره پڻ آهي)
5. مسجد سيدنا ذوالنورين
6. مسجد بلال
7. مسجد عجابه
8. مسجد امام بخاري رضه عنه
9. مسجد سيدنا ابوذر غفاري رضه عنه
اهي مٿيون سڀ زيارتون حرم جي چوطرف بلڪل ٿوري ٿوري پنڌ تي آهن.
جن مان ٻه مسجدون سيدنا صديق اڪبر رضه الله عنه ۽ مسجد سيدنا عمر بن خطاب پراڻيو ۽ هڪ قبي ۽ هڪ مينار سان ليڪن بند باقي کلڻ جهڙيون هيون، ليڪن هنيون بند، مسجد سيدنا ذوالفورين به بند هئي، مسجد بلال کليل هئي ۽ نفل پڙهيم، مسجد عجابه به کليل هئي نفل پڙهيم ۽ مسجد امام بخاري رضه بند هئي، نماز وقت تي کلي ٿي، مسجد سيدنا ابوذر پڻ ٽائيم تي کلي ٿي.
مٿين سڀني مسجدن شريفن جا سن رپيئر لکيل هئا ۽ مون بروقت واري ڊائري ۾ نوٽ ڪيا آهن. وڌاءُ سبب اتي سن نوٽ نه ڪيا اٿم، پنجئين وقت نماز باجماعت حرم شريف ۾ ادا ڪئي سون ۽ سلام شريف پڙهيا سون، حاجي محمد علي به مغرب تي پهچي ويو ۽ اسان کي عشاءِ نماز بعد سندس جڳهه تي وٺي ويو، اتي سندس ڀاءُ حاجن ۽ مختيار هئا، جيڪي پڻ منهنجا عزيز ٿين، ٽيئي ڄڻا گڏ رهيل آهن، پاڻ ماتا مزيني ۾ رهندا آهن، حاجي محمد علي دوست رند صاحب جي ڪار وٺي آيو هو، اسان کي جڳهه تي پهچائي واپس ويو ۽ صبح فجر آذان وقت واپس ڪار ڪاهي آيو ۽ هو مونکي اهليه سميت کڻي حرم مدينه ۾ فجر نماز تي پهچائي ويو، رات ادا حاجي محمد علي، حاجن ۽ مختيار سان ڪچهري ٿي، زيارتن ۽ ڳوٺن جون خبرون ٿيون، ماني پاڻ هٿ سان ٺاهي هيائون، گڏجي کاڌي سون ۽ رات اتي رهياسين، فجر آذان مهل اسان کي واپس حرم شريف ۾ رند صاحب جي گاڏي ڇڏي ويئي.
31 مئي 2004ع سومر فجر نماز جماعت سان پڙهي ليڪن سفر ۾ روڊ تي هڪ سنگل جي بتي ڳاڙهي ٻري پئي ۽ انتظار ڪرڻو پيو، جيسين سائي بتي ٻري، ان وقت فجر جو روڊ چارئي پاسا خالي هئا ڪو هڪ ٻه گاڏي چونڪ ڪراس ڪيو هو، پر بتي ڳاڙهي قانون تي عمل سو بيٺا رهياسين، جيسين سائي بتي ٻري پوءِ هلياسين، جماعت فجر جي شروع ٿي ويئي ۽ جتي مدينه شريف حرم جي ٻاهران زم زم جو پاڻي لين ڪري قطار ۾ ملندو آهي، اتي صفن ۾ جڳهه ملي ۽ اهليه کي ڪجهه وکن تي ماين سان جڳهه ملي ويئي، رند صاحب ۽ حاجي محمد علي به اسان سان جماعت ۾ نماز پڙهي، فارغ ٿياسين ته گاڏي مان ويل چيئر رند صاحب ڪڍي ڏني، جيڪا فولڊ ٿيل ڊڪي ۾ رکيل هئي، وضو حاجي محمد علي جي جاءِ تان ڪري آيا هئاسين، رند صاحب اسان کان فارغ ٿي هليو ويو ۽ حاجي محمد علي اسان سان گڏجي هليو ۽ هوٽل تان ناشتو ڪرائي پوءِ پاڻ سيٽ جي ڪم سان ويو ۽ شام جو پروگرام ملڻ جو رکيائين، پاڻ ۽ مختيار توڙي انور پٽ غلام رسول خان جروار جو گڏجي آيا ۽ مليا، ڪجهه سامان خريد ڪيائون، ڇو جو هيءَ عربي ٻولي ڄاڻن ٿا، جيڪا اسان کي ڪانه اچي، ناشتي کان بعد رهڻ واري هوٽل تي وياسين ۽ ادا حاجي موسيٰ وارن سان ملي ۽ حاجي درياءَ خان لنڊ حاجي سعيد خان لنڊ جو ڀاءُ اسان جي پاسي جو آهي، ان سان فون تي رابطو ڪيوسين، پاڻ مليو ۽ شام اچڻ جو چيائين، آيو مليو ساڻس گڏ حاجي موسيٰ جو ڪم حاجي رمضان درس سان آهي، جيڪو پڻ حاجي درياءَ خان لنڊ جي معرف ڪٿي ڪم پيو ڪري، ان سان ملڻ لاءِ حاجي موسيٰ درس چيو، خير نماز وقت ويل چيئر تي اسان سڀ گڏجون ۽ حرم شريف وڏن عمارت جي وچان جلد پهچو وڃون، مايون ماين جي پاسي حرم ۾ باب عثمان بن عفان رضه کان ۽ اسين مرد باب فهد کان داخل ٿيون ۽ نڪرون، مردن لاءِ هر وقت حرم ۾ رياض الجنته ۽ سلام شريف لاءِ ڪا ٽائيم جي پابندي نه هئي، البت عورتن لاءِ صبح 10 وڳي کان بعد ۽ وچين نماز وقت ٽائيم هو، جيڪو ڀي ادا ڪيوسين ۽ ويل چيئر ئي بازار مان به چڪر هڻيو ٿورو ڪي گهڻو ريزڪي خريداري به ڪريو اچون، پنجئي نمازون حرم شريف ۾ پوريون ڪيوسين.
1 جون 2004 صبح اڱارو فجر نماز کان عشاءَ تائين پنجئي وقت جماعت سان حرم شريف ۾ نماز باجماعت ادا ڪريو اچون، البت مرد هڪ ٻئي کان جدا ٿيو وڃون، جيڪي پوءِ اچيو ٻاهر باب فهد تي گڏجيو سڀ ڪو پنهنجي پنهنجي حال سارو خريداري کي لڳو پيو هو، 10 وڳي صبح حاجي درياءَ خان لنڊ آيو ۽ اسان کي وٺي حرم شريف ۾ اندر ڪجهه زيارتون ڪرايائين، پاڻ ٻڌايائين ته باب مجيدي کان پوءِ حرم نه هو ته آئو آيل آهيان هن وقت باب مجيدي کان الاهي ڪيترو وڌائي ڇڏيو اٿن، پوءِ حرم ۾ اندر ئي باب مجيدي لڳ مٿي سيڙين تي وٺي ويو ۽ اتي ٽن منزلن ۾ ميوزيم لائبريري هئي، هڪ هڪ ڪري گهمايائين ۽ ڏيکاريائين، جن ۾ قديم قرآن شريف جا نسخا، حديثن جا ڪتاب ۽ ٻيا ديني ڪتاب لاتعداد رکيل هئا، مطالع ڪرڻ وارا خاموش مطالعي کي لڳا پيا هئا ۽ هڪ منزل ۾ حضرت محمد مصطفيٰ صه جن جا تبرڪات رکيل هئي، شجرو مبارڪ به لکيو پيو هو، ان جي به زيارت ڪئي سون ۽ واپس جڳهه تي آيا سون ۽ وري نماز جي وقت تي ويل چيئر اهليه سميت حرم شريف ۽ جڳهه دارشريف وچين نماز کان بعد ٻارن کي سمجهائي ۽ مان مقام جنت البقيه جي زيارت لاءِ ويس ۽ زيارت ڪري واپس آيس ۽ شام جي چانهه لاءِ پابندي سان حرم شريف کان اوڀر طرف پاڪستاني هوٽل تي چانهه پيئڻ ويندا هئاسين، اتي هوا به کليل لڳندي آهي، ڪجهه وقت ويٽ ڪري ۽ بعد وري مغرب نماز لاءِ حرم پاڪ جماعت سان پهچبو هو، وضو گهران يعني هوٽل دارشريف مان ڪري ايندا هئاسون، جيڪڏهن وڌيڪ ضرورت ٿيندي هئي ته حرم تان ٻاهران جيڪي حمام هئا، مردن جا الڳ ۽ عورتن جا الڳ انهن کي استعمال ڪندا هئاسين، 5 ئي نمازون حرم ۾ پابندي سان ادا ڪيوسين، ماني به پابندي سان معلم جي منجهد مشروبات سميت ملندي هئي، ٻيا دوست ۽ عزيز جيڪي مدينه طيب ۾ رهيل آهن، انهن جي به ماني کائون ٿا، رات پنهنجي جڳهه طريق ۾ ستاسين.
2 جون 2004ع اربع ڏينهن ويل چيئر تي فجر نماز حرم ۾ پڙهي جڳهه تي اچي ناشتو ڪري ۽ ڪجهه ويجهون زيارتون جيڪي پهرين به ڪري چڪا آهيون، انهن تي وري زيارت ڪريو اچون ۽ ڪجهه تفريح ۽ ڪجهه خريداري به ۽ وري اچي جڳهه تي آرام ڪريون، جتي اي سي سميت سڀ سهولت هئي، حاجي محمد علي، محمد انور، مختيار جروار، حاجي درياءَ خان لنڊ، مولوي حاجي مڪي ورياهه به ايندا هئا، ڪڏهين ماني جو ويلو کڻيو ايندا هئا، سڀني رفيقن لاءِ ته ڪڏهن ڪجهه تحفا پيش ڪندا هئا، سندن وڏي مهرباني هئي، مالڪ جا ڪرم هئا، حاجي مدني انهن تاريخن تي ڳوٺ پنهنجي صاحب خان جروار موڪل تي ويل هو ۽ اسين سندس پراڻو دوڪان جيڪو حرم کان اوڀر طرف پراڻي بازار ۾ هو، عطا الله سعاتي جي نالي اتي وڃي همراهه سيٺ ۽ سندس نوڪر جيڪو بنگالي ڇوڪرو هو، ان سان ملي دوڪان بازار گهمي ۽ حاجي صاحب جو گهر جيڪو هن وقت حڪومت ڊاهي علائقو صاف ڪري ڇڏيو آهي، بنگالي ڇوڪري گهر جي جڳهه ڏيکاري حرم کان جيڪو رستو ڪجهه پاسيرو اوڀر طرف مسجد عجاب ڏانهن وڃي ٿو، ان جي کٻي هٿ تي هو ڏٺوسين، ۽ ويل چيئر تي اهليه سميت سوق انصار ۽ ڪورٽ جي پريان سوق طمور گهمي وري جڳهه تي آياسين، نماز وري به جماعت سان حرم پاڪ ۾ سلامن تي حاضري باقائدگي سان ادا ڪندا اچون، منجهد ڪجهه آرام ڪري وري وچين نماز جي آذان سان اهليه ويل چيئر تي حرم شريف ۽ پوءِ پاڪستاني هوٽل جي چانهه روز جو معمول هو ۽ شام جو ادا حاجي محمد علي آيو ۽ ڪجهه خريداري ڪئي سون، وري مغرب نماز ادا ڪري ۽ ڪجهه خريداري ڪئي سون، ادا حاجي محمد علي جروار ٻولي عربي جو ڄاڻو آهي، سون جا اگهه وزن ۽ رقم سمجهيو وڃي، چوڙيون، سونيون منڊيون ۽ ڪجهه ٻيو سامان خريد ڪري ۽ جڳهه تي وياسون ۽ وري عشاءَ جي نماز لاءِ حرم شريف وياسون، نماز کان پوءِ ادا حاجي محمد علي جروار صبح جو پروگرام رکي واپس ويو ۽ اسان ماني رفيقن سان کاڌي، ڪچهري ڪري ۽ رات جو آرام ڪيو، راتيون تمام ننڍيون ۽ ڏينهن تمام وڏا موسم به مئي ۽ جون جي هئي، پر اي سي جي سهوليت رهائش تي به ۽ حرم ۾ به ڳالهه ئي ٻي هئي.
3 جون 2004ع ڏينهن خميس معمول مطابق پنجئي نمازون جماعت سان حرم ۾ ۽ درود سلام پيش ڪرڻ ۽ حرم ترڪن وارو ۽ موجوده جو جائزو وٺڻ ۽ گهمڻ خريداري اڄ صبح سان، ادا حاجي محمد علي جروار، محمد انور جروار ۽ مختيار جروات گڏجي آيا، تحفا کڻي آيا، ٻه ڊبل بيڊ ڪمبل منهنجي اهليه جاءِ ۽ ٻارن جا ڪپڙا محمد علي ڏنا، محمد انور منهنجا ڪپڙا هڪ وڳو منهنجي اهليه لاءِ وڳو ڪپڙن جو محمد انور جروار ڏنو، مختيار جروار به منهنجي لاءِ وڳو ڪپڙن جو ۽ منهنجي اهليه کي وڳو ڪپڙن جو ڏنو، علاوه ويلو ماني جو به ٺهيل، بوتلون پيپسي جون انبن جو جوس، وڏيون بوتلون کڻي آيا، سندن وڏا ٿورا آهن، لاهجن نه ته به ڳائجن ڀلي، ڇو جو مان هتان پاڪستان مان سندن لاءِ ڪو خاص تحفو نه کڻي ويو هوس، مڙئي سنڀال خاطران ۾ به مونکان مختيار وسري ويو هو، کيس ڪجهه به نه ڏنو هيم، پوءِ به سندس ٿورا آهن، ادا موسيٰ درس اڄ حاجي درياءَ خان سان گڏجي حاجي رمضان درس سان ملڻ ويو هو سندس ٻار منهنجي ٻارن سان گڏ رهيل آهن.
مٿين ڀائرن سڄو ڏينهن ڪچهري ڪئي ۽ ماني کارائي موبائيل فون تي ڳوٺ ڳالهه ٻولهه ڪرايائون، ظهر نماز ادا ڪرڻ کان بعد محمد انور ۽ مختيار موڪلائي ويا ۽ ادا حاجي محمد علي جروار عشاءَ به پڙهي پوءِ ويو.
ظهر نماز کان واپس ايندي حاجي درياءَ خان لنڊ ۽ مولوي حاجي مڪي ورياهه گڏجي حرم کان عمارت جي وچان آياسون، ڇانهيون رکي گاڏي اچي لٿي هئي، بس مولوي حاجي مڪي ورياهه ٻه چار ننگ خريد ڪيا ۽ اسان جي دارشريف تي کڻي آيا، نئين ڇري به خريد ڪري آيا، حاجي درياءَ خان وڍڻ تي ۽ اسين کائڻ تي، ڇا کائبو مڙئي چسڪو ورتوسين، آرام ڪري وري وچين نماز ۽ سلام تي وياسون، ادا حاجي موسيٰ جاءِ منهنجا ٻار گڏ وٺي هليس، ٽي ئي ٽائيم شام ادا حاجي موسيٰ به اچي ويو، رمضان درس جي خير خيريت معلوم ڪيم ۽ رات جو آرامي ٿياسين.
4 جون 2004ع جمع ڏينهن فجر نماز سلامن کان فارغ ٿي جڳهه تي پهچي غسل ڪري جمع نماز جي تياري ڪري جڳهه تان ئي وضو ڪري ۽ آذان کان پهرين حرم شريف پهچڻ جي ڪئي سون، باجماعت جمع حرم شريف ۾ ادا ڪيوسون، اڄ جمع جو ڏينهن هئڻ ڪري ۽ اسان جي به سفر جو آخري ڏينهن ڇنڇر هو، سڀئي دوست ڀائر اچي گڏ ٿيا ۽ نماز کان بعد دارشريف ۾ ڪچهري ٿي، جن ۾ حاجي محمد علي، محمد انور، مختيار جروار، حاجي درياءَ خان، مولوي حاجي مڪي ورياهه هئا، هوٽل دارشريف ڪمري ۾ اي سي پئي هليو ۽ خبر چار ڪچهري به وري ڪجهه آرام ڪري وچين نماز حرم شريف ۾ پڙهي، پاڪستاني هوٽل جي چانهه ڪجهه گهمي ڦري مغرب نماز حرم ۾ ادا ڪري ۽ ڪجهه خريداري ڪري عشاءَ پڙهي پوءِ جڳهه تي آياسين، اڄ وري اتفاق سان رئيس دوست علي خان کوکر جو دوست حاجي محمود جلباڻي سکر وارو جيڪو پڻ ٻارن سميت عمري تي آيل هو، حرم ۾ ملي وياسين، هڪ ٻئي کي سڃاتو سون ۽ خوش ٿياسين، رئيس دوست علي کوکر جي ڳوٺ اسلام عليڪم ٿيل هو ۽ هڪ ٻئي جا ڏٺل هئاسون، ڏاڍا خوش ٿياسون، عجيب اتفاق منهنجي اهليه به حرم ۾ سندس ٻارن سان ملي ڪپڙن سنڌي لباس ۾ هڪ ٻئي سڃاڻي ويون ۽ ڪچهري ڪيائون، رئيس دوست علي کوکر جي ۽ منهنجي حوالي سان هڪ ٻئي سان واقفيت ڪيائون، بعد ۾ اسان کي به سڀ معلومات ملي مايون به هڪ ٻئي سان ملي خوش ٿيون، ائين اڄوڪو ڏينهن به گذري ويو، رات جو ڪجهه آرام ڪيوسون.
اڄ ئي ڏينهن جو وڃي سوق التمور مان کجي ڪتل خريد ڪري آيو هئس.
5 جون 2004ع ڇنڇر فجر نماز حرم ۾ ادا ڪري سلام پڙهي ۽ واپس جڳهه تي اچي ناشتو ڪري پروگرام مطابق آخري تياري کي لڳي وياسون، ڪو ٻارن جا رانديڪا ۽ ڪجهه تسبيحون ۽ مصلا اڳئي خريد ڪيل هيون، رهي ڪثر به پوري ڪئي سون، ادا حاجي موسيٰ جا ٻار ۽ منهنجا ٻار ويل چيئر تي کڻي سوق افصار پراڻه بازار خريداري ڪندا ۽ عمارت جي وچان خريداري ڪندا، 11 وڳي تائين واپس جڳهه تي آياسون، حاجي درياءَ خان لنڊ هڪ موبائيل فون راءِ مونکي گڏ مولوي حاجي مڪي ورياهه جي ڪار ۾ وٺي ويو ۽ هڪ رنگين موبائيل خريد ڪري حاجي سعيد خان لاءِ ڏنائين، واپس جڳهه تي آياسين، ادا حاجي محمد علي جروار به آيو هو، سامان جي پيڪنگ حاجي محمد علي ۽ حاجي درياءَ خان ڪئي، ڪپڙا، کجيون ۽ ٻيو وزن دار سامان ٻه بيگ ٺاهي ان ۾ لڳايائون ۽ رانديڪن ۽ نازڪ سامان جو الڳ هينڊ بيگ تيار ڪري ڏنائون، پاڻي جا ڪين الڳ هئا ۽ اهڙي طرح ادا حاجي موسيٰ جا به سامان پيڪ ڪري اسان کي سفر جي آساني ڪري ڏنائون ۽ اڳئين نماز ۽ وچين نماز پڻ حرم ۾ ادا ڪئي سون، سلام پڙهياسون ۽ تياري به مڪمل ڪئي سون، وچين نماز کان بعد معلم جون بسون دارشريف اڳيان لڳيون ۽ اسان کي سامان سودا ڪري رکي ڏيئي ۽ ادا حاجي محمد علي جروار به موڪلائي روانو ٿيو ۽ اسان جي بس به آهستي آهستي مديني شريف جي شهر مان هلڻ لڳي حسرت ڀريئي نگاهن سان گمبد خضراءِ حرم شريف جون نيلون ڏسندا ۽ مديني شريف جي سکن کي ياد ڪندا، جده پورٽ لاءِ اڌ منزل تي ماني کارايائون ۽ مغرب وقت جده پورٽ تي لاهي ۽ بسون ويون هليون، اسين سامان گهريندا سهريندا هڪ ڪائونٽر تاڄي تي ايئن سامان بُڪ ٿيو، ٽوڪن لڳا اسان کي وري ٻي طرف چيڪنگ ڪندا هڪ ڪائونٽر تان ٻي ٽي ۽ رات 12 وڳي ٿيا ته بورڊنگ ڪري لائونچ ۾ ويهاريائون، جتي هڪڙي ننڊ به ڪري وياسون، ائين شايد 5 ٿيا ته هڪ جهاز ايس اي جوان مين سوار ڪري سفر ڪراچي جو شروع ٿيو، جهاز ۾ ناشتو مليو ۽ اهيا رات 12 وڳي کان تاريخ 6 جون 2004ع ٿي چڪي هئي، صبح ڪراچي ايئرپورٽ تي ڪو 8 وڳي صبح هو ته جهاز پهتو، ٻه ٽي ڪلاڪ ڪائونٽر بعد ۾ سامان جنهن ۾ منهنجي اهليه واري ويل چيئر شاٽ ٿي، جنهن اسان کي ٻه ڪلاڪ سيڙپ ڪرائي، حاجي رسول بخش درس ۽ منير احمد جوکيو مدد ڪرائي سامان ٻاهر ڪڍايو ۽ پوءِ همراهن سان ملياسين، جيڪي به مبارڪباد ڪرڻ آيا هئا، اهيا تاريخ 6 جون 2004ع آچر ڏينهن هو، سمجهو وڃڻ واري تاريخ 23 مئي 2004ع ۽ اچڻ جي تاريخ 6 جون 2004ع اسان جي 15 ڏينهن ٿيا پورا، خير شڪر الحمد الله خير جو سفر ڪري ڪراچي ۾ همراهه ڪار ڪاهي آيا هئا، منهنجو ڀاءُ الهه بخش، حاجي اسحاق، راجا پريل حاجي عثمان ۽ اسان ڪار ۾ ڪراچي کان سڌا ڳوٺ آياسين ۽ حاجي اسحاق پوءِ لوڪل ڪري آيو، ڳوٺ خير جو ٻارن سامان سميت شڪر الحمد الله پڙهي، ٻار ۽ سامان گهر ڇڏي ۽ مسجد شريف مدينه مسجد ڳوٺ الله بخش جروار ۾ وضو ڪري ۽ شڪرانه جا نفل ادا ڪري دعا گهري ۽ گهر آيس، سڀني ٻارن سان ملي ۽ اوطاق تي مبارڪباد ملڻ وارا آيا، شوڪت علي ٻڌايو ته ٻاهر هلو ۽ اهيو ٽائيم پاڪستاني ڪو 2 لڳي 30 منٽ منجهند جو هو، اوطاق تي ڀائرن، دوستن کان مبارڪباد موصول ٿينديون رهيون، الله سائين جا ڪرم آهن بندي کي ڪهڙي طاقت آهي.

ڏاتار ته تون، ٻيا مِڙئي منگتا،
مينهن مدائتا وسن، پر سدا وسين تون،
جي راضي ٿئين تون، ته ميرو ئي مانَ لهان.

تاريخ، فلسفو ۽ سياست

مختصر تاريخ ”تپو کوکر“ [ڀاڱو پهريون]