ديهه ٻائل

هن ديهه تي نالو ڪو درويش فقير ٻائل نالي مرد يا مائي هو، ان ئي فقير جي نالي پٺيان پيو ديهه جو نالو ٻائل رائج ٿي ويو، جنهن جو ڀاءُ ٻوچڙ نالي قوم مان هجي ائين ٻڌجڻ ۾ آيو آهي.
قديم ڳوٺن ۾ ٻائلن وارا پير صاحب آهن، انهن ۾ پير عبدالصمد جي درگاهه وڏي زيارت گاهه آهي، ٻيو سائين جن جو اولاد پڻ آهي، جيڪي وڏن جي نقش قدم تي آهن، جن ۾ مشهور معروف خادم حسين شاهه جيڪو پ پ جو بنيادي ڪارڪن ۽ اسان جو باهمت ساٿي هو، خادم حسين شاهه ڪير سڏائي، آڌي رات رڳو هڪل ٿئي حاضر هوندو هو، پوءِ ريل ۾ يا جيل ۾ نڀائيندو هو، نه رات ڏسڻي آهي نه برسات ڪڏهين پنڌ ته ڪڏهين ڦٽڦٽي سو به نه رات ڏسڻي آهي نه برسات، ڪڏهن پنڌ ته ڪڏهين ڦٽڦٽي سو به ٻيو ڪو هلائي ڪڏهين رات جو رئيس دوست علي خان کوکر کان گهوڙي ڪاهي هل منهنجا سائين ڪڏهين وري ٽربو ٽيڪسي ۾ پيو اچي، ڪئميرا ۽ ڪاپي سان ته ڪڏهين بوسڪي جي پٽڪي سان ته ڪڏهين وري جناح ڪيپ سان هر فن مولا سوڀ وارو هو.
جلدي بنا موڪلائي راهه عدم تي روانو ٿيو، وڏو صدمو رسيو الله سائين کيس جنت ۾ جاءِ ڏي آمين ثم آمين.
سندس والد صاحب سائين علي بخش شاهه جنهن جي نالي ڳوٺ به سڏجي، شهيد نور احمد شاهه ۽ سائين وڏو سائين خان محمد شاهه سدائين کلندا ايندا هئا، انهن جي آخري آرامگاهه پڻ اتي آهي، سندس وڏي تاريخ آهي، ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ صاحب آيو هو ڪجهه تاريخي احوال وٺي ويو هو، ڪهڙي ڪتاب ۾ لکيائين مونکي ياد نه آهي.
هن ديهه ۾ جمع ڪاتيار نالي پڻ ڳوٺ آهي، محمد صالح ڪاتيار پي اي محترم نصرت ڀٽو جو هو، حاجي خالق محرم خان ۽ سليمان، نثار ڪياتيار پ پ جا بنيادي ڪارڪن آهن، خوش هجن.
مڪان شريف ڳوٺ ۽ درگاهه شريف به هن ديهه ٻائل ۾ آهن، ڳوٺ ٺارو پتافي، مهراڻين جا راڄ به هن ديهه ۾ آهن، چاچو وڏيرو اسماعيل خان مهراڻي سندس پٽ وڏيرو پانڌي خان ۽ وڏيرو نظر محمد، کوکر شاخ مين روڊ ٽنڊوالهيار کان شيخ ڀرڪيو روڊ به هن ديهه مان گذرن ٿا، احسان علي رند وارا به هن ديهه ۾ آهن، چاچو حاجي هارون ٿهيم سندس پٽ سڪندر ۽ لالا ٿهيم به پنهنجي زمينداري ۾ ڳوٺ ڪريو ويٺو آهي، وڏو همت وارو موٽيل مڙس آهي، سندس پٽ به راڄن ۾ اٿي ويٺي سڏ سلوڪ ۾ شريڪ هوندا آهن، خوش هجن، سيٺ وريند مل واڻيو جي زمين به هن ديهه ۾ آهي، پاڻ وڏو واپاري هو، مڪان شريف جا پير، پير حاجي غلام رسول شاهه عرف حاجن شاهه سندس ڀاءُ پير غلام دستگير شاهه پ پ جا بنيادي ڪارڪن آهن، ضياءَ دور لوڪل اليڪشن ٿي، پ پ جي ٽنڊوالهيار واري قيادت کيس عوام دوست پينل تي ڊسٽرڪٽ ان وقت ضلع حيدرآباد يونين ڪائونسل کوکر هئي، جنهن قيادت جن کي پ پ ڌرم شالا جي ڳئون ملي آهي، غلام رسول شاهه کي بيهاري ۽ لوڪل خفيا پيڪٽ ڪري کيس هارائي ڇڏيو، غلام رسول شاه معزز فيملي جو فرد حضور شرم سور پي ويو، جيئن محمود نواز شاهه به سور پي ويو، حاجي مينهون خان جروار به پ پ جا ٽنڊوالهيار وارا صاحب حساب ڏيندا، ڪڏهين ڪير ڏسندو اهيا خبر نه آهي، خشڪ به انهيءَ ديهه ۾ پراڻو سرفراز واهه عرف بگهاڙ واهه کان ڏکڻ طرف.
قديم ڳوٺ صالح هاليپوٽو آهي، هن ڳوٺ جا معزز هاليپوٽا وڏيرو الهڏنو، سندس ڀاءُ وڏيرو آدم، وڏيرو محمد يوسف ۽ حاجي محمد صادق هاليپوٽو آهن، حاجي محمد صادق سڀني ڀائرن ۾ هوشيار آهي، سنگت جا سڀ ئي ڀاءَ وفادار آهن ڏکي سکي سڏ سلوڪ راڄن ۾ هر وقت حاضر رهندا آهن، محمد عيسيٰ نالي به هڪ هو سندن وڏن جا نالا هن وقت مونکي ياد نه آهن، پاڻ اسان وٽ اچي هن ڳوٺ ۾ منهنجي سئوٽ حاجي لکاڏنو سان ڪچهري ڪندو ۽ ٽڪندو هو، منهنجو به دوست هو، هن ديهه ۾ ٿيٻا، شيدي ۽ واڍا به ويٺل آهن، چاچا محمد هاشم ٿيٻو جو ڳوٺ مونکي عيسيٰ ڏيکاريو، محمد علي ولد محمد هاشم ٿيٻو سان منهنجي سنگت انهي سان ٿي، جيڪا برادري حدن کي پهچي ويئي آهي، گهرو اچ وڃ ۽ ننگن پهتن تائين الله سلامت رکي، مگر عيسيٰ هاليپوٽو وفات بعد سندس تعلقات ۽ اسان جا واسطا بيهي ويا، باقي مٿي ذڪر ڪيل نالي وارن سان هرخوشي توڙي غمي ۾ گڏ آهيون.
وڏيرو محمد ايوب هاليپوٽو وساريون ڪونه ٿو ٺهي بصرن جا ٻج وڏيرو محمد ايوب معرفت گيرنٽي سان ملي ٿو، سندن ڳوٺ صالح هاليپوٽو جي لڳ اولهه ڏکڻ کان هڪ پراڻو ڪچو رستو انگريز حڪومت دور ۾ کوکرن نوابن مان شايد نواب مبارڪ خان ڪڍايو جيڪو کوکرن کان وچو وچ سڌو گلاب لغاري ۽ ٽنڊو غلام علي لاءِ ڪڍيو پوءِ عدم توجهه جي ڪري بند ٿي ويو، سرڪاري نقشي ۾ سڀني ديهن مان ۽ سرزمين تي به نشان موجود آهن، ڪجهه زميندار رستو کائي ويا آهن، وڏيرو منير هاليپوٽو، وڏيرو حاجي محمد صادق هاليپوٽو ڪافي دفعا ترسڻ ۽ ڪچهري لاءِ چيو آهي، مصروفيتن سبب ترسي نه سگهيو آهيان، وڏيرو حاجي محمد صادق هاليپوٽو مونکي ۽ منهنجي مامي محمد هاشم جروار کي پنڌ رستي ۾ مليو، پاڻ ڪار ۾ هو ۽ ڪار موڙي اسان کي کڻي منزل تي پهچائي ويو، اهڙن دل وارن جون ڪهڙيون خوبيون بيان ڪيان، اميد ته ڪتاب جي ٻئي ڀاڳي ۾ درج ڪندس، انشاءَ الله.

تاريخ، فلسفو ۽ سياست

مختصر تاريخ ”تپو کوکر“ [ڀاڱو پهريون]