علم ته آهي سچ جي واٽ
حافظ زوهيب ڪنڀار
لفظ علم جي لغوي معنيٰ آهي ”ڄاڻ“. اصطلاح ۾ جنهن شئي جي ڄاڻ يا معلومات نه هجي ان شئي کي ڄاڻڻ، پروڙڻ جو نالو علم آهي. علم کي انسان جي ٽين اک تصور ڪيو وڃي ٿو. علم هڪ اهڙو زيور آهي جنهن سان ٻانهو پنهنجي حقيقي مالڪ ۽ خالق کي سڃاڻي ٿو. علم جي باري ۾ ڪتابن ۾ نبي آخر الزمان ﷺ جون ڪيتريون ئي حديثون مبارڪ اچن ٿيون جن مان علم جي اهميت ۽ فضيلت جي خبر پوي ٿي. پاڻ ڪريمن ﷺ جن هڪ هنڌ فرمايو آهي ته. ”آئون علم جو شهر آهيان، ابوبڪر صديقؓ ان شهر جو بنياد، عمرؓ ان جون ڀتيون، عثمانؓ ان جي ڇت ۽ علي المرتضيٰ ان جو دروازو آهي.“ حضرت علي المرتضيٰ جي ديوان ۾ علم بابت حضرت علي رضي الله عنه جو هڪ مشهور شعر آهي ته،
رضينا قسمة الجبار فينا لنا علم و للجهال مالٗ،
فان المان يفنيٰ عن قريب و ان العلم باقٍ لا يزالٗ.
ترجمو:
”اسان قدرت جي ورڇ ۽ ورهاست تي راضي آهيون، جو اسان جي لاءِ علم کي پسند ڪيائين ۽ جاهلن لاءِ مال ملڪيت کي چونڊيائين. پوءِ بيشڪ مال ملڪيت، ڌن و دولت جلد ئي فنا ۽ ختم ٿيڻ واري آهي ۽ علم هميشه باقي رهڻ وارو آهي ان تي ڪڏهن به زوال نه ايندو.“
هڪ مشهور واقعو:
ڪنهن ڳوٺ ۾ ٻه ڀائر رهندا هئا. هڪ ڀاءُ علم پڙهڻ جو سوچي ڪنهن مدرسي ۾ داخلا ورتي ۽ ٻي ڀاءُ نفس کي مارڻ جو پڪو پهه ڪري رياضتون ۽ عبادتون ڪرڻ شروع ڪيون. جڏهن ٻئي ڀائر پنهنجي مقصد ۾ ڪافي وقت تائين هلندا رهيا. هڪ ڀيري عالم ڀاءُ ڏٺو ته سندس ڀاءُ نڪ ۾ ڪرفتي (پائخانو) لڳائي الله جي عبادت ۾ مشغول آهي. عالم ڀاءُ کي پنهنجي ڀاءُ جي اها حالت ڏسي تمام گهڻو تعجب ٿيو. ڀاءُ کان جڏهن اهڙي حالت بابت پڇيائين ته سندس ڀاءُ ورندي ڏيندي چيو ته ”منهنجي نفس عمدي خوشبوءَ سونگهڻ جو خيال ڪيو. مون کيس سيکت ۽ سزا ڏيڻ لاءِ پنهنجي نڪ ۾ ڪرفتي (پائخانو) لڳايو آهي ته جيئن نفس کي چڱي سيکت اچي.“ عالم ڀاءُ پنهنجي ڀاءُ کي سمجهائيندي چيو ته پائخانو گندگي ۽ پليتي آهي ان پليتي سان الله پاڪ جي ڪيل پاڪ عبادت خدا جي درٻار ۾ ڪيئن قبول ٿي سگهي ٿي؟ هن حال ۾ تو جيڪي به رياضتون ۽ عبادتون ڪيون آهن اهي ناقابل قبول آهن. پر اهي عبادتون جيڪڏهن تون پاڪ پويتر ٿي ڪرين ها ته انهن عبادتن کي نه صرف خدا جي درٻار ۾ قبوليت جو شرف ملي ها پر گڏوگڏ اهي ڪيل عبادتون ۽ رياضتون تنهنجي لاءِ اڳتي جو ثمر ثابت ٿين ها. اهو فرق ۽ سڃاڻپ صرف ۽ صرف علم جي ڪري ٿي سگهيو ورنه اهو ڀاءُ هميشه پليتي جي حالت ۾ عبادتون ڪندو رهي ها جنهن مان کيس ڪنهن به قسم جو ڪوبه فائدو، ثواب وغيره نه ملي ها.