جامع مسجد مدرسه دارالهديٰ مسڻ وڏي
برصغير جي ورهاڱي (1947ع) کان تيرهن چوڏهن سال اڳ مسڻ وڏي ۾ ڪابه ديني درسگاهه ڪانه هئي البته ڳوٺ جي قائم ٿيڻ وقت هڪ اوڏڪي مسجد تعمير ڪئي وئي هئي جيڪا اڄ کان هڪ ڏيڍ صدي اڳ ڳوٺ مسڻ وڏي جي رئيس حاجي نهال خان لغاري شهيد ڪرائي ڳوٺاڻن جي مدد ۽ تعاون سان پڪسري مسجد تعمير ڪرائي. جنهن جي ماپ 15x25 فٽ هئي. مٿان لوهه ۽ ڪاشيءَ جون سرون هيس ته ڇت اڇي چن جي گچ سان بند ٿيل هئي. ديوارن تي چيروليءَ نيرو جو راڳو ٿيل هو. مسجد کي ورانڊو ڪونه هو البته سوڙهو اڱڻ هئس. انهي مسجد ۾ مشهور ڪاتب قاضي نور محمد لغاري جو والد مرحوم حافظ دريا خان لغاري عرف حافظ دولهه خان قرآن شريف جي تعليم سان گڏ امامت جا فرائض بجا آڻيندو هو.
موجوده جامع مسجد مسڻ وڏي ساڳي اصلي مسجد جي جڳهه تي تعمير ٿيل آهي. البته پهرئين مسجد کان وڌيڪ ڪشادي ۽ هوادار آهي. موجوده جامع مسجد جو بنيادي پٿر 14 ذوالقعده 1393 هجري بمطابق 8 ڊسمبر 1973ع سومر ڏينهن رکيو ويو. جامع مسجد جي تعميراتي ڪم جي پوري ٿيڻ جي تاريخ مسجد جي اولهه اتر واري مينار جي بنياد ۾ فرش تي 21 جنوري 1975ع لکيل آهي. هن مسجد جي اندروني ماپ 18x36 فوٽ آهي. کيس پنج دروازا ۽ ڇهه ڪشاديون هوادار دريون آهن. حضرت مولانا عبدالڪريم لغاريؓ پنهنجي ڇپايل ڪتاب ”ٿڌا وڻ ولهار جا جلد پهريون“ جي صفحي نمبر 66 تي جامع مسجد بابت لکن ٿا ته ”بروايت شيخ محمد حسن صاحب ته بنياد جي کوٽائيءَ مان پهرئين دور جي اوڏڪي ڪچي ڀت جا وڏا ڀتر پيڙهه مان نڪري رهيا هئا.“ حضرت مولانا لغاريؓ مذڪوره ڪتاب جي ساڳئي صفحي تي وڌيڪ لکن ٿا ته ”جديد مسجد جي تعمير جو ڪم محترم مولانا محمد اسماعيل صاحب جماعت جي اڳواڻ جي تحريڪ سان شروع ڪيو ويو هو.“ هن مسجد جي تعمير ڪرڻ ۾ جن صاحبن جاني ۽ مالي تعاون ڪيو انهن ۾ قاري شيخ محمد حسن صاحبؓ، حڪيم صوڀو خان لغاري، رئيس محمد صالح خان ولد احمد خان لغاري، سندس ڀاءُ رئيس حمزو خان ولد احمد خان لغاري، رئيس الحاج محمد موسيٰ خان لغاري لانڍي شاخ وارو شامل آهن. هن مسجد جو تعميراتي ڪم ٻن رازن غلام شبير ۽ مستري عبدالمجيد سنڌي پنجابي پورو ڪيو. تنهن دور ۾ هن مسجد تي منو لک خرچ آيو، سو به انهي وقت جڏهن اڄوڪي ڀيٽ ۾ سستائي جو دؤر هو. انهي وقت هر هڪ رازي جي تاريخ 15 روپيا ۽ مزدور جي 6 روپيا ۽ سيمنٽ في ٻوري 8 روپيا هئي. حضرت مولانا عبدالڪيم لغاريؓ جامع مسجد مسڻ وڏي جي جديد تعمير کان متاثر ٿي 15 بندن تي هڪ سنڌي نظم لکيو جنهن جي هڪ قطعه ۾ تعميرات جي سن بابت لکي ٿو ته،
”سال ڇهه گهٽ هئا منجهان چوڏهين صدي،
ٿي مڪمل مسڻ جي مسجد شريف.“ (يعني 1394 هجري)