مسڻ وڏي جا تعليمي ۽ فلاحي ادارا
مدرسه دارالهديٰ مسڻ وڏي
مدرسه دارالهديٰ مسڻ وڏي جو بنياد حضرت مولانا محمد اسماعيل لغاريؓ 1934ع ۾ مدرسه مجدديه مان فقيهه العصر حضرت علامه محمد عثمان قرانيؓ وٽان فارغ التحصيل ٿيڻ بعد 2 ذوالقعده سن 1352 هجري بمطابق 17 اپريل 1934ع تي رکيو ۽ في سبيل الله درس و تدريس سان گڏ مدرسه جي تعمير جو ڪم شروع ڪيو. ان وقت عام ماڻهو سان گڏ مسڻ وڏي جي سخي مرد رئيس احمد خان لغاري ۽ رئيس وليداد خان جروار ڳوٺ مٺو جروار مدرسه دارالهديٰ جي تعمير ۾ خوب مدد ڪئي. مولانا محمد اسماعيل لغاريؓ هن علائقي جي صورتحال جو جائزو وٺي جهالت خلاف جدوجهد ڪندي مدرسه جي درس و تدريس، تعمير و ترقي سان گڏ آسپاس جي ڳوٺن ۾ وڃي دين جي صحيح پرچار ۽ وعظ تبليغ شروع ڪئي. انهي وقت عوام جو سمورو رجحان مدرسن جي طرف هو. جنهن ڪري مدرسه دارالهديٰ جي قيام سان هن ماحول ۾ سٺو علمي چهچٽو پيدا ٿي ويو. 1941ع ڌاري مولانا محمد اسماعيل لغاريؓ جي ماسات مولانا عبدالڪريم لغاريؓ دارالعلوم ديوبند انڊيا مان فارغ التحصيل ٿي مدرسه دارالهديٰ ۾ مدرس ۽ سندن ٻانهن ٻيلي ٿيا. انهن ٻنهي بزرگن جي گڏيل جدوجهد جي نتيجي ۾ مدرسي کي اڃا به وڌيڪ ترقي ملي ۽ هن مدرسي جي هاڪ هنڌين ماڳين پهچي وئي جنهن ڪري نه رڳو سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ مان، پر بلوچستان ۽ ايران مان به شاگرد اچي هن مدرسي ۾ علم حاصل ڪرڻ لڳا. ان وقت مدرسه ۾ مسافر شاگردن جو تعداد 70_80 کن هو، جن جي کاڌي پيتي، رهائش ۽ علاج معالجه جو سموري خرچ جو پورائو مولانا لغاريؓ جن جي مخلص ۽ وفادار جماعت جي تعاون ۽ ساٿ سان ٿي رهيو هو. انهي وقت مدرسه دارالهديٰ جو باني و مهتمم مولانا محمد اسماعيل لغاريؓ ته صدر مدرس مولانا عبدالڪريم لغاريؓ هو.
مدرسه دارالهديٰ ۾ جن استادن تدريسي خدمتون سرانجام ڏنيون آهن تن ۾ حضرت مولانا محمد اسماعيل لغاريؓ (باني مدرسه و مهتمم اول)، حضرت مولانا عبدالڪريم لغاريؓ (صدر مدرس و مهتمم ثاني)، مولانا ميان احمد مولهڻ وارو نوشهروفيروز، مولانا مفتي نثار احمد لغاري ٽنڊو محمد خان، قاري محمد موسيٰ شورو نئي بارڻ ڪوٽڙي، قاري حاجي عبدالله عمراڻي بڪيرا شريف، قاري جمال الدين لغاري ڳوٺ جادو لغاري لڳ ڪامارو شريف، قاري عبدالواحد پنهور ميرپور ساڪرو ٺٽو، ميانجي حاجي عبدالله ڪڇي ڪنڀار ڪڇ ڀڄ هندستان، قاري محمد حسن شيخ مسڻ وڏي، حافظ ڪريم بخش رونجهو لس ٻيلو بلوچستان، حافظ نصير الدين مهر ميرپورخاص، مولانا خان محمد نوحاڻي ڪنگورو ميرواهه گورچاڻي، مولوي محمد حسن لغاري مسڻ وڏي، مولوي مير محمد لغاري مسڻ وڏي ۽ حافظ عبدالحق لغاري ڳوٺ رئيس علڻ خان لغاري شامل آهن. جڏهن ته موجوده استادن ۾ مولانا محمد يامين شورو، مولانا فياض محمد سريوال ڳوٺ غلام حيدر سريوال لڳ ڪامارو شريف، حافظ غلام مرتضيٰ لغاري ڳوٺ حاجي خان محمد لغاري لانڍي شاخ، حافظ نعيم الدين صدام شورو مسڻ وڏي، ميانجي عبدالرزاق لغاري مسڻ وڏي شامل آهن.
مدرسه دارالهديٰ مان جيڪي شاگرد فارغ التحصيل ٿيا انهن ۾ مولوي عبدالصمد بلوچستان، مولوي عبدالغني بلوچستان، مولوي سعيد احمد بلوچستان، مولوي عبدالرحمان ڇٽو اڏيرو لال، مولوي عبدالڪريم سريوال گلاب لغاري، مولوي احمد علي لغاري گلاب لغاري، مولوي محمد عمر دائوداڻي ٽنڊو الهيار، مولوي عبدالرحمان شورو مسڻ وڏي، مولوي غلام قادر بروهي سلطان آباد، مولوي رفيق احمد عمراڻي تلهار، مولوي محمد حسن ساند ڳوٺ الهڏنو ساند، مولوي محمد يامين شورو مسڻ وڏي، مولوي محمد ابراهيم ڪنڀار مسڻ وڏي، مولوي محمد حسن لغاري مسڻ وڏي، مولوي مير محمد لغاري مسڻ وڏي، مولوي مير محمد خاصخيلي ڊينگاڻ ڀرڳڙي، مولوي خليل احمد لغاري ڳاڙهو صدر، حافظ نعيم الدين صدام شورو مسڻ وڏي، حافظ ڌڻي بخش لغاري لانڍي شاخ، حافظ منصور لغاري مسڻ وڏي، حافظ يونس لغاري لانڍي شاخ، حافظه (اول) بنت علي محمد جٽ مسڻ وڏي، حافظه (ثاني) بنت علي محمد جٽ مسڻ وڏي، حافظه بنت نصير احمد لغاري مسڻ وڏي.
مدرسه دارالهديٰ مسڻ وڏي ۾ ناظره، حفظ ۽ عربي فارسي جا شعبا بخوبي الحمد لله ڪم ڪري رهيا آهن. هن وقت شعبه ناظره ۾ پڙهندڙ ڇوڪرن ۽ ڇوڪرين جو تعداد 200 آهي. شعبه حفظ ۾ 2 ڇوڪرا ۽ هڪ ڇوڪري جڏهن ته شعبه عربي ۾ پنجين جماعت ۾ پڙهندڙ 3 شاگرد هر هڪ فهيم الدين ولد مولانا محمد يامين شورو، سيف الله ولد مرحوم مولانا عبدالرحمان شورو ۽ محمد شوڪت ولد نياز محمد لغاري زير تعليم آهن. اهڙيطرح ٽوٽل شاگردن جو تعداد 206 آهي.
حضرت مولانا عبدالڪريم لغاريؓ جي منتخب ڪيل ڪاميٽي
مولانا محمد اسماعيل لغاريؓ (باني مدرسه و مهتمم اول) جي وفات بعد مدرسه جي اهتمام جون ذميداريون مولانا عبدالڪريم لغاريؓ ڏي منتقل ٿيون جيڪي پاڻ سهڻي نموني سرانجام ڏيندا رهيا. جڏهن پاڻ عمر رسيده ٿي ويا ته مدرسه جون انتظامي ذميداريون سنڀالڻ لاءِ بتاريخ 18 آڪٽوبر 1996ع بمطابق 3 جمادي الاول 1417هجري تي هڪ مشاورتي ڪاميٽي نامزد ڪيائون جنهن جي عهديدارن ۽ ميمبرن اڳتي هلي مدرسي جي انتظام هلائڻ لاءِ مجلس شوريٰ جو انتخاب ڪيو ۽ پوءِ وقت جي نزاڪت کي محسوس ڪندي مدرسو 2005ع ڌاري رجسٽرڊ ڪرايو ويو جنهن مطابق ذميدار ۽ عهديدار هن ريت آهن.
مهتمم: ميان رياض احمد لغاري (فرند مولانا محمد اسماعيل لغاريؓ)
نائب مهتمم: استاد محمد عثمان ڪنڀار
ناظم: مولانا محمد يامين شورو
خزانچي اول: استاد خان محمد لغاري
خزانچي دوم: ڊاڪٽر عبدالجبار لغاري
ايگزيڪيوٽو ميمبر:ظهير الدين بابر لغاري
ايگزيڪيوٽو ميمبر: عبداللطيف دائودپوٽو
الحمد لله هيستائين اها ئي انتظاميه مولانا محمد اسماعيل لغاريؓ ۽ مولانا عبدالڪريم لغاريؓ جن جي ٻڌايل رهنما اصولن ۽ سندن طريقه ڪار جي روشني ۾ مدرسه ۽ مسجد جو انتظام سنڀالي ۽ هلائي رهي آهي. هن وقت فقط مقامي شاگرد قرآن شريف، عربي ۽ فارسي جي ديني تعليم حاصل ڪري رهيا آهن، فنڊ جي ڪمي سبب مسافر شاگردن جي قيام و طعام لاءِ في الحال ڪوبه انتظام ڪونه آهي. البته مسلمانن پاران مستقبل ۾ مالي تعاون ڪرڻ تي مسافر شاگردن لاءِ انتظام ڪيو ويندو. (انشاءَ الله)