ٽمون اوطاق ۾
مان نه ويندس ٿاڻي، نه ڏسندس ڏينهن جا تارا .
ٽمون فنڪار ٿيو آهين يا ڦڻڪار؟ اوطاق ۾ گھڙندي ٽمون کي چيم.
منهنجا دوست نه فنڪار ٿيو آهيان نه ئي ڦڻڪار، مان شاعر آهيان، جيڪو شعر جهونگاريم اهو منهنجو ٺهيل آهي مون ڪنهن جو شعر نه چورايو آهي نه ڪنهن کان لکرايو آهي، ماڻهو ٻين جا شعر فنڪارن کان پنهنجي نالي تي لکرائي، گهڻا پيسا ڀري ڳارائيندا آهن. پر توکي ٻه سؤ دفعا پَڪَ هجڻ گهرجي ته ،هي منهنجو پنهنجو، هٿ جو ٺهيل شعر آهي.
سبحان الله، چئبو هاڻي شاعري توکان سکجي ٽمون.................. پر ٽمون تون سگريٽ به ڇڪين ٿو! اها خراب عادت آهي.
اها شاعر جي نشاني آهي، منهنجا دوست! شاعر جي دل ۾ جڏهن باھ ٻرندي آهي ته شاعر جي آڱرين ۾ ٽانڊو دکندو آهي هي سگريٽ نه آهي ٽانڊو آهي! ان ٽانڊي تي شعر کي سيڪو ڏئي شعر جوڙيندو ۽ ٺاهيندو آهيان اِها وڏي شاعر جي نشاني آهي.
مون ٽمون کي تعجب مان ڏٺو. ٽمون وري چيو. ”اسان جهڙن غريب شاعرن جي نشاني آهي، ته هو سگريٽ ضرور پيئندو، سو به اوڌر تي، اها ٻي ڳالھ آهي ته اسان جهڙن شاعرن کي ڪوبه دوڪاندار اوڌر ناهي ڏيندو.
ڀلا توهان جهڙن غريب شاعرن کي دوڪاندار اوڌر ڇو ناهن ڏيندا ٽمون؟
موٽائي ڏيڻ جا ماهر ئي ناهيون، شعر لکندي لکندي اوڌر ڏيڻ وسري ويندي آهي ۽ جڏهن اوڌر ڏيڻ وسري ويندي آهي، تڏهن سگريٽ ناهن ملندا.
پوءِ ڪيئن شعر لکندا آهي ٽمون!؟
اڌڙ سڌڙ سگريٽ تي گذارو ڪندا آهيون. پر ٻڌ ان موضوع کي اتي بند رک يا پنهنجي وات کي. منهنجو موڊ خراب نه ڪر، نئون نئون خيالن جنم وٺي رهيو آهي.
ٺيڪ شاعر صاحب !پر تون شاعر ٿيو آهين ته اهو ٻڌاءِ ته شاعر جي وصف ڪهڙي آهي؟
سُڃو، وار کنڊريل، بغل ۾ ڪتاب، ڪن ۾ پين يا پينسل، منهن تي ٻارنهن وڳل هُجنس، جنهن کي ماڻهو ”چريو“ چون پڪ اهو شاعر آهي.
ٽمون بلڪل غلط چوين ٿو، ائين ڪونه آهي، شاعر! جيڪي پنهنجو رت سَتُ ۽ نو نچوئي شعر لکي قوم کي جاڳائين ٿا، سي اسان جو سرمايو آهن، سونهن ۽ سُرت آهن.
نه نه! مان سچ ٿو چوان ، اسان جو معاشرو اهڙين ئي وصفن وارن کي شاعر چوندو آهي، اسان جو معاشرو جنهن کي رنج، غم، فاقا ۽ مجبوريون ڏيندو آهي، سو پنهنجو دماغ کائيندو آهي، اهو پنهنجو رتُ پيئندو آهي، اُڃ ۽ بکُ کان شاعري ڪندو آهي. معاشرو ان کي چريو چوندو آهي. ڇو جو هو پنهنجو مغز کائي ٿو، پنهنجو رتُ پيئي ٿو، بک کان ۽ اڃ کان! ۽ هي جيڪو ٻين جو رتُ چوسي ٿو، ماس پٽي کائي ٿو، غريبن جا سوين حق ڦٻائي ٿو، سمورو ڏينهن ماڻهن سان انصاف جي نالي ۾ نا انصافي ڪري ٿو، قوم جي نالي سان ۾ غداريون ڪري ٿو ۽ ماڻهن کي “ زندھ آهي ۽ زندھ رهندو” جا بدنام نعرا ڏيئي کربين روپيا هڙپ ڪري ٿو. معاشرو ان کي سياڻو، سمجهو ۽ عزت وارو سڏي ٿو ۽ مون به اهڙي معاشري خلاف آواز اٿاريو آهي. شعر لکيا اٿم.
ڀلا هڪڙو ته ٻڌاءِ!
عرض ڪيو اٿم،
جهنگ جي جهرڪي، ٽڪڻ تان ترڪي،
ڪوڙاءِ ٽڪڻ جا وار ادا.
اڳين اوڌر ڪونه ملندءِ، بنديون ڏسي تون سڙ ادا.
ڏاند وتوسين، ڏهين روپئي ٽمون!
سو به نڪتو سڙھ ادا.
بئنڪ ڦريندڙ موجون ماڻن!
ڪڪڙ چور نَڙُ ادا.
ڇانوَ ڏيندڙ وڻ ويا وڍجي،
ڪانڊيرو ٿيا بَڙُ ادا.
ٽمون واھ، واھ ۽ واھ.
قرب! مان صدقي تنهنجي واھ واھ تان. شاعري ڪيئن لڳئي؟
ٽمون صفا بيڪار شاعري ڪئي اٿئي.
جي! منهنجي شاعري بيڪار آهي؟
ٽمون !اصل ۾تو منهنجي ڳالھ نه سمجهي. مون چيو بهترين شاعري ڪئي اٿئي. واھ واھ ڇا شعر چيو اٿئي.
وري عرض ڪيو اٿم.
نه ٽمون نه، تنهنجي شاعري ٻڌي مون کي پيٽ ۾ سور پئجي ويو آهي.
منهنجي شاعري اندر ۾ پيدا ٿيل ڦٽن کي سڪائڻ واري شاعري آهي، ڪو به سور جسم ۾ هجي شاعري وارا پنا گهوٽي يا پاڻيءَ ۾ پُسائي ڪاڳر جا ڪارا اکر ڊاهي ڇڏ، جڏهن ڏسين ته پاڻي ڪارو ٿي ويو آهي ته پوءِ اهو پاڻي هڪ ساهيءَ ۾ پي ڇڏ. اند جا ڦٽ ختم.
ٽمون شاعري ڪڏهن کان سکيو آهين؟
ان ڏينهن کان جنهن ڏينهن پوليس وٺي وئي، چاوڙي ۾ چورن سان گڏ چؤکنڀو ڪري چار لِتر هنيائون، لترن جي آوازن تي شاعري سکي ويس.
توکي پوليس وارا ڇا جي ڪري وٺي ويا؟
مون وارو هيليڪاپٽر آهي نه!
ڪهڙو هيليڪاپٽر!
يار بنا بريڪ سائيڪل جنهن کي هيليڪاپٽر سڏيندو آهيان.
ٺيڪ ٺيڪ ته تو واري کٿل سائيڪل هيليڪاپٽر آهي؟ ڇا ٿيو تو واري هيليڪاپٽر کي؟
ان کي ڪجھ ڪونه ٿيو، مون کي سڀ ڪجھ ٿيو، توکي خبر آهي ته شهنشاھ ڊرائيور آهيان، سو شهر ۾ تيز سائيڪل هلايم، آڏو هڪ ڇوڪرو اچي ويو، ڌڪ ڏاڍو لڳس رت وهي پيس، هيليڪاپٽر تي ويهي مون رکيو پينڊل تي زور ته متان پوليس نه اچي، ماڻهن کي ته خبر هئي ته اهيو هيليڪاپٽر منهنجو آهي، سو پوليس وارن کي کڻي ڏسيائون، پوليس پڪڙي وئي، صوبيدار وٺي چماٽ ڇڪي، بابي جي چماٽ جي خبر آهي پر صوبيدار جي چماٽ ڄڻ بم گولو، کڻي ٻئي هٿ مٿي تي رکيم.
مٿي تي هٿ ڇو رکيئي؟
اڌ ڳالھ ۾ گھتُ هڻڻ جي عادت ڪهڙي اٿئي؟ مٿي تي ان ڪري هٿ رکيم جو چماٽ لڳڻ سان ائين سمجهيو ته آسمان سان ٽڪڻ ٽڪرائبي، متان ڌڪ لڳي. صوبيدار چيو ته تو سائيڪل ڇو هنئين؟ چيومانس ته سائين! سائيڪل لڳي اٿس، مان ڪونه لڳو اٿمانس، سائيڪل ڌڪ هنيو اٿس مون ڪونه هنيو اٿمانس، سائيڪل کي ماريو۽ سائيڪل کي ڪٽڪو ڪڍو.
اڙي چوين ڇا ٿو؟ صوبيدار به ڪو نانگن کاڌل هيو، سو ڪن کان پڪڙي وٺي جو مروٽو ڏنائين ته توڏا ٻاهر نڪري آيا، ظالم ۽ بي رحم هيو. وٺي رڙيون ڪيم.
اڙي ڇورا مونکي ٿو سمجهائين ته سائيڪل کي سزا ڏيان؟
صوبيدار کي چيم، سائين ڪن مان هٿ ڪڍ، هي ڪن ڪنهن ايري گيري نٿو خيري جو ناهي، صوبيدار آهين، صوبيدار ٿي رھ ، هروڀرو بادشاهي ڳالهيون ڪري منهنجو قيمتي وقت نه وڃاءِ. ڀائو بس منهنجو ايترو چوڻ ۽ صوبيدار جو چماٽن جو وسڪارو لائي ڏيڻ. اصل ڏينهن جا تارا نظر پئي آيا. مس مس وڃي جند ڇڏيائين نه ته ويٺو طبلا ٻڌان ها.
ٿاڻي ۾ طبلا به رکيا اٿن ڇا ٽمون ؟!
طبلن سان گڏ بي سُرا راڳ به ڳارائيندا آهن.
مون کي اڄ اها خبر پئي. ڀلا تو ڪنهن کي ڳائيندي ۽ وڄائيندي ڏٺو ۽ ٻڌو؟
ها ها ! ڏٺم ڪونه باقي ٻڌم “ ٺا........ اباڙي....... ٺا........گھوڙا ڙي.........ٺا....... منهنجي توبھ” ۽ پوءِ پلٽن جو آواز بند رڳو طبلو پيو وڄي. ٺا ٺا ٺا............
ٽمون! اهيو سڄو پادرن جو آوازا ٿئي، توکي ٻه ٽي چماٽون لڳيون آهن ته شاعري ڪرين ٿو، انهن اڻ پڙهيل مسڪينن کان به ڪڏهن ڪنهن پڇيو آهي ؟ جيڪي بک ۽ بدحاليءَ جي مار کائن ٿا انهن جي دلين ۾ ڏکن جا، غمن جا ۽ بي وسي جا ڪهڙا داستان آهن؟ انهن جي دلين کي ڪنهن پڙهيو آهي؟ هي ڀوتارڪيءَ جو بدنما داغ جيڪو اسانجي سنڌ جي سونهن، تهذيب، تمدن، تاريخ ۽ ٻوليءَ جي مُنهن تي ناسور بڻجي چڪو آهي! تنهن ناسور جي علاج لاءِ ،هڪ سچي ۽ هڏڏوکي ڊاڪٽر جي ضرورت آهي.
ٽمون روئي پيو، روئندي چيائين شعر عرض آهي.
نه ٽمون! مان تڪڙو آهيان وڃان ٿو، ائين چئي مان هليو آيس ۽ ٽمون کيسي مان شاعريءَ جو پنو ڪڍي وات ۾ وجهي چٻاڙڻ لڳو۽ چٻاڙيل لفظن ۾ چوندو ويو ته “ توبهن توبهن زاري، بيقدري جي ياري..... هو بيقدري جي ياري.
خميس 23 فيبروري 1982ع