مُئل ماڻھو – جيئَري پيڙا : ولي رام ولڀ
ماڻڪ جون آکاڻيون پڙھجن يا سندس ناول – اھي سڀ ھن ڌرتيءَ جا داستان آھن، ڌرتي – جنھن جا ماڻھو اٻالا ۽ اٻوجھه جن جا ھانءَ ھيسيل ۽ من منجهيل. سندس امر لکڻيون پڙھي سندس آواز اڄ به سوچ جي ايوانن ۾ گشت پيو ڪري.
منھنجي من ۾ ڏورانھين ھنڌ کان سندس آواز جو پڙاڏو گونجي رھيو آھي، ”ماڻھوءَ وٽ رڳو ھڪ شيءِ پنھنجي ھوندي آھي – ھن جي پنھنجي پيڙا، ۽ ھن سموري سنسار ۾ ٻي ڪابه دوا کيس انھيءَ پيڙا کان ڇوٽڪارو نٿي ڏياري سگهي سواءِ انھي ڌرتي جي، جيڪا سندس ٻنھي پيرن جي ھيٺان سمائجي سگهي ٿي، جيڪا سندس ٻنھي ھٿن جي ٻُڪ ۾ اچي سگهي ٿي.“
مان جهڪي پنھنجي ٻنھي پيرن ڏانھن ڏسان ٿو – اھي نڀاڳا پير! جن کي جيڪر رڳو بيھڻ جيتري جاءِ ملي وڃي . . . ۽ منھنجا ھي خالي ھٿ جي اڄ تائين ڪا سوچ قابو ڪري نه سگهيا.
۽ من جي ڏکويل ڪنڊ مان سوچ جو ھڪ سِلو نسريو، ”ماڻڪ! . . . ٻڌاءِ انھي پيڙا کي ڇا ڪريان جنھنجي ھن سموري دنيا ۾ ٻي ڪا دوا ناھي، سواءِ ڌرتيءَ جي . . . ۽ منھنجي ھٿن ۾ ڪو احساس به اھڙو ناھي جو راحت ڏيئي سگهي . . . !“
وقت جون گهريون اونداھيون منھنجي سامھون آھن . . . انھن مان ھڪ اونداھي منھنجي آڏو اچي بيھي ٿي، ڏڪندڙ اونداھين مان ھڪ ڏڪندڙ اونداھي . . .
”تو مونکي سڏيو ؟”
آواز جي ھڪ لھر منھنجي ڪنن کي ڇھي ويئي.
”ڪير؟ ڪير آھين تون؟” منھنجو آواز تيز ٿي جهڪو ٿي ويو.
”مان؟ ماڻڪ” ھوا جي لھر پري کان ڪجهه لفظ کڻي آئي .
”ماڻڪ ! پر تون . . . ھي سڀ پردا پاسي ڪري منھنجي اڳيان! حيرانيءَ جا ڦُڙا منھنجي نرڙ تي اُڀري آيا . . .
”تنھنجو آواز گهڻي دير کان، منھنجي پيرن لاءِ روشني ڪندو رھيو.”
اونداھين مان نڪري منھنجي آڏو ھڪ پاڇولي جھڙي اونداھي ڏڪي رھي ھئي . . . آواز ڄڻ ڌرتيءَ جي ڪُک مان ڦٽي رھيو ھو.
”تون انھي زمين ۾ سمائجي وئين جنھن کي تون پنھنجو چوندو ھئين؟”
”ھا! تڏھن ته منھنجا دوست، مان توکي چوڻ آيو آھيان، ته ڪڏھن ڪنھن زمين کي کي پنھنجو متان چئين. . . . ”
منھنجي چر پر بند ٿي ويئي، ”ڀل اُھا زمين ھجي جنھن تي منھنجا پير ڄميل ھجن؟”
”پاڳل! پنھنجي پيرن ڏانھن ٿورو چتائي ڏس !“
مون گھٻرائجي پنھنجون نگاھون اونداھيءَ تي ڄمائي ڇڏيون . . . . مونکي ڪل آھي، منھنجا پير زمين تي ناھن . . . ھوا تي . . . نه! شايد پولار ۾ آھن . . .
”تون چوڻ ڇا ٿو چاھين؟”
”اھوئي ته ھلندو رھڻ جي پيڙا کان گهڻي وڌيڪ پيڙا تڏھن ٿيندي آھي، جڏُھن تون مڪمل طرح انھيءَ ڌرتيءَ ۾ جذب ٿي وڃين جا توکي ايڏي پنھنجي لڳندي ھجي . . .
ھوا ۾ چر پر ٿي . . . ڪيئن پل ماٺ ۾ لنگهي ويا .
مونکي ڏاڍو ڀؤ ٿيڻ لڳو . . . خبر ناھي، اھو پولار، بيھڻ / ھجڻ جو ڀؤ ھو يا انھيءَ زمين ۾ سمائجي وڃڻ، جو جيڪا منھنجي پيرن جي ڀاڳ ۾ نه آئي.
”پر تون ھتي ! ڪتابن جي ورقن مان! . . . آواز ٻڌو .
”ڪتابن جي ورقن مان نه، تنھنجي خيالن مان. تو غور سان پڙھيو ته تنھنجي آڏو ھليو آيس . . . تون سوچڻ بند ڪري ڇڏيندين، اتيئي سميٽجي ويندس، تنھنجي سوچن ۾.”
ھڪ تمام تکو آواز . . . . منھنجي ھٿ – تريءَ تي اچي بيھي رھيو، چڱو! ته اھائي اُھا ڌرتيءَ، جنھن کي تون پنھنجي چوندو ھئين . . . سوچن جي . . .
ھا! پنھنجي لائق ته ھڪ به ڌرتيءَ جو ٽڪڙو پنھنجو ته ھجي رڳو ھڪ سوچن جي ڌرتيءَ کان سواءِ . . . اھي ڪڏھن ڀلجي ھڪ راھ بڻجي وينديون آھن، ڪڏھن ھڪ ڇت، ھڪ پھر ۽ ڪڏھن ھڪ سموري دنيا . . . ته ڪڏھن سميٽجي رڳو پيرن جي ترين ھيٺان سمائجي وينديون آھن.
”۽ پيڙا ؟ . . . تون جنھن پيڙا جي ڳالھه ڪندو ھئين؟”
”سوچن جي سيني مان نڪري سوچن جي سيني ۾ سمائجڻ جي پيڙا . . . ”
”۽ انھيءَ جو ڪارڻ؟”
”نه ڪي انھيءَ پيڙا جو ڪو ڪارڻ ھوندو آھي، نه ڪا دوا!”
منھنجي دماغ تي بار ڇانئجي ويو آھي، ھٿ سان ھٽايان ٿو، پر ھٽي ئي نٿو، ”پر تون جيئري ئي انھي پيڙا جي دوا جون ڳالھيون ڪيون آھن!”
”جيئري ماڻھو ۽ مُئل ماڻھوءَ جي پيڙا ۾ گهڻو فرق ٿيندو آھي، دوست !“
مون بار کان ڪنڌ جهڪائي ڇڏيو آھي . . .
منھنجي اڳيان جيئري ۽ مئل ماڻھوءَ جي پيڙا ۽ انھيءَ جو فرق ھڪ ٻئي ۾ ٽنبيل آھي . . .
. . . . مان سندس مطلب ۽ بدلجندڙ مطلب جو تاءُ جهلي نٿو سگهان. ڳالھه مٽايان ٿو ”۽ منھنجا وڇڙيل دوست ! اڄ به حسرت جي ڳالھه ڪن ٿا، جڏھن ھٿ ۾ قلم ھجي ۽ ذھن ۾ لفظن جو ڀنڊار ڀرجي وڃي . . . انھيءَ بي چيني جي باري ۾ جڏھن مٿان ماٺ جو ھڪ ڳؤرو پٿر پيل ھجي ۽ دل ھجي جا ڦاٽندي ھجي . . . ”
”تنھنجي دل جي اھا بي چيني مونکي ورقن جي وچ ۾ ٻڌڻ ۾ آئي ۽ مون گهريو ھو ته منھنجو آواز، اسان جي وچ ۾ آيل ڪوھيڙي کي چيري تنھنجي ڪَن پوي . . . ”
”ته تنھنجي تاءَ منھنجي تاءَ کي ڳولي ورتو ؟ . . .”
مون رءُ ۾ اچي سامھون لھرائيندڙ پاڇولي کي ڇھڻ چاھيو پر اونداھي، اونداھين ۾ الوپ ٿي ويئي.
منھنجو جسم ھاڻي پنھنجي سوچن جي ڌرتيءَ ۾ سميٽجي خود به، ھڪ سوچ بڻجي ويو . . . ۽ سوچ ڪڏھن ھٿن ۾ قابو نٿي ٿئي . . .
منھنجو وڌيل ھٿ ڄڻ ڪپجي ڪري پيو.
ھڪ ڊگهي ماٺ انھي مختصر عرصي کي پنھنجي ھنج ۾ وندرائي رھي ھئي، جيڪو اسان جي وچ ۾ آيو ھو . . . ۽ اسان جي سوچن جي وچ ۾ . . .
مون چوڻ گهريو ٿي، ”ماڻڪ! منھنجا دوست! تون ته مري ھڪ سوچ بڻجي وئين پر انھن جو ڇا ٿيندو جيڪي جيئرا به ھڪ سوچ آھن ۽ ھٿن ۾ نٿا ماپجن!”
”اھو ھلندي رھڻ جو حشر آھي جيڪو تنھنجي پيرن جي بي چيني کي لکيل آھي . . .”
ڪنھن ھوريان منھنجي ڀرسان چئي ڏنو، ”يا خدا ! تون دل جي گونگي حسرت جو آواز به ٻڌي وٺين ٿو؟” منھنجي نڙيءَ ۾ ڪجهه اٽڪي پيو ھو. منھنجي حرارت ڀرئي آواز وري چئي ڏنو، “توکي خبر آھي، ماڻڪ . . . تون منھنجي تصور جي ڪيڏو ويجھو آھين . . . تنھنجي پيڙا منھنجي پيڙا جي ڪيڏو قريب . . . ”
اونداھي جي لھرائيندڙ ٽڪرو منھنجي وڌيڪ ويجھو سرڪي آيو. لڳم ڄڻ ساھ کڻندو ھجي.
“ھا ! پر منھنجا بدنصيب دوست ! منھنجي پيرن کي انھي زمين جو سراپ لڳي ويو ھو، جا انھن جي ھيٺان ھئي . . . تنھنجي پيرن کي انھن رستن تي ھلندي رھڻ جو، جيڪي ڪڏھن انھن جا پنھنجا نه رھيا . . . ”
وقت جي گهاٽي ڪوھيڙي مان اڀرندڙ آواز جو چٽو ۽ سرد سچ مونکي اندر تائين ڏڪائي ٿو ڇڏي.
اوندaھا پاڇولا . . . اونداھين ۾ گم آھن . . . مان پنھنجي پگهريل نرڙ تي ھٿ ڦيريان ٿو –
ماڻڪ ! ماڻڪ!
ماٺ منھنجي آواز سان ٽٽي پيئي آھي.
(ھي مضمون ”مُئل ماڻھو جيئري پيڙا“ تان کنيل آھن، جنھن کي ماڻڪ جي وفات کان پوءِ امداد حسينيءَ ۽ سحر امداد سھيڙيو ھو.)