ماڻڪ مان ۽ گئس چيمبر : اخلاق انصاري
”واريءَ تي اڏيل ڀتيون، ڀتين تي اڪريل مقدس مذھبي لفظ، ڀتين تي، ڀتين مٿان، ڀتين جي چؤڦير ۽ ڀتين جي اندر مقدس مذھبي نعرا، بنھه پوري ريت، چوڪسيءَ، چالاڪيءَ ۽ ھوشياريءَ سان ٽن ڀتين اندر بڻايل گئس چيمبر ۽ مقدس مذھبي نعرن سان والاريل، ڦاسايل، ٻوساٽجندڙ خلق . . .” (ماڻڪ جي ڪھاڻي جي شروعات)
۽ چوڏس، چپ چپات – ھٿ نه ڏسي ھٿ کي،
ايتري اونده
اونده ۾ چيم ماڻڪ.
”جي”
ڏسين ٿو،
”نه”
پوءِ؟
”رڳو ٻڌي سگهان ٿو.”
ڳالھائي!
”ڳالھائي به سگهان ٿو.“
پوءِ ڳالھائي
”ھا . . . ٻڌ توسان ياد ٿي پھريون ڪٿ مليو ھوم؟“
”ھا اتي آرٽس ڪائونسل ڪراچي جي ادبي گڏجاڻي ۾، سال ٻڌائي ڇڏيان، 1969ع ۾. ۽ مان ڪائونسل بلڊنگ جي پلر کي ٽيڪ ڏني تو کي آٽوگراف ڏنو. بلڪل ان جي ڀرسان جت تاج بلوچ لکيو ھو ”دکي ۽ يتيم انسانيت جي خدمت ئي سڀ کان وڏي ۾ وڏي عبادت ۽ عظيم نظريو آھي.”
۽ نيري پيج تي لکيم.
”زندگيءَ ۽ موت تي نه سوچ . . . جت موت نه آھي اتي زندگي موت کان زھريلي آھي.”
”خدمت جو تصور بذات خود ھڪ وڏو دوکو آھي.”
”ٻڌين پيو نه؟”
ھا ٻڌان پيو .. . ڏسان ته پيو.
”ھا اوندھ آھي، منھنجو ته ساھ ٿو منجهي، وري اسان گئس چيمبر جي ان ڪنڊ ۾ آھيون جت ته اوندھ آھي، گهري اونده . . . پر . . . پر . . . آواز گهٽ آھن . . . لاڙڪاڻي ۾ مليو ھئين؟ ھا مليو ھئم.
”پوءِ ان ڪچھري ۾ ڇا ڳالھائيوسين؟ ياد اٿئي؟
. . . . . .
”ٻڌاءِ نه چپ ڇو آن؟”
سوچيان ٿو.
”ڇا؟”
يار . . . اوندھ ۾ زندھ رھڻ جو مقصد؟
”زندگي ۽ موت تي نه سوچ . . . جت موت نه آھي اتي زندگي موت کان زھريلي آھي . . .سسيفس جي ٽريجڊي ڏس مسلسل عذاب، کيس موت ڪونھي، ۽ موت کي منھن ڏي، موت اوس، اچڻو آھي.”
پر زندگي جو حل؟ چيم
”ان ڳالھه تي مان چيو ھو، ته اھو سڀ ڪجھه ان وقت ملي جنھن وقت اختيار جو انڪار ڪجي ! . . . ھا ٻڌ تون ان تي مون سان لاڙڪاڻي ۾ اختلاف ڪيو ھيو . . . سانجھا کان پوءِ ڪمري ۾ ھلڪي ڳاڙھي روشني ڦھليل ھئي، تو چيو ھو ”پاتال ۾ بغاوت” ھن دور ۾ لکي جاگيرداري سماج کي ھٿي ڏني اٿئي. جواب ۾ چيو ھئم ”نه” منھنجو اھو مقصد نه آھي، انڪار ڪيو، ھر اسٽبليشمنٽ کان.”
۽ موٽ ۾
تو چيو ھو، ماڻھو پوءِ فطرت جو به انڪار ڪري. مان چيو ھو ”اڄ ڏينھن تائين فطرت سان وڙھندا ته اچون پيا.”۽ تو چيو: پوءِ ڊايوجينس وانگر نڪ تي ھٿ ڏئي ساھ بند ڪري مري وڃون.
مان موٽ ۾ توکي ڪيئن سمجھايان بس توکي ياد ھوندو مان اھو چئي بس ڪري ڇڏيو ته ھر اسٽيبلشمنٽ آڏو انڪار ڪرڻو آھي.
. . .
. . . .
”منھنجا ڪھڙا ڪتاب پڙھيا اٿئي؟”
”مئل زندگي، لڙھندڙ نسل، پاتال ۾بغاوت.”
”ھا ٽئي . . . ڏس ھت ته لکي به نٿو سگهجي . . . گئس چيمبر آھي . . . اوندھ آھي – ڏس ڳالھايون به ڪيڏو آھستي ٿا . . . اوندھ آھي . . . ڊگهي رات صبح جو رڳو تصور آھي . . . ڀلا اوندھ ۾ ٽانڊاڻي جو تصور اچي ٿو؟“
”ھا”
”ھا ڏس ٽانڊاڻو زندگي جي علامت آھي. . . ۽ تون زندگيءَ کي ڪيئن Defineڪندين؟”
يار . . . ماڻڪ واقعي ڏکي ڳالھه آھي. تو ته ”مئل زندگي“ ڪھاڻي لکي زندگيءَ جي Definition ٻڌائي ڇڏي . . . وري به ٽانڊاڻي جي حوالي سان ته ”ٽانڊاڻو جڏھن جوان ٿيندو آھي ته پوءِ ان کي حياتي صرف ست ڏينھن ملي. اھي ست ڏينھن ھو پنھنجي ماديءَ کي ڳولھيندو آھي جنھن کي پَرَ نه ھوندا آھن. ان سان ملڻ کان پوءِ مري وڃي. “
”ڏس اھائي زندگي جي مڪمل وصف آھي، ست ڏينھن ۽ اھا زندگي مختصر Struggle ۾ گذارجي . . . نه ته ”مئل زندگي”، ٻڌين پيو نه .”
ھا ٻڌان پيو ڏسان ته پيو.
ھا . . . يار ايتري اوندھ ۾ ڪير ڏسندو . . . مونکي الائي ڇا ٿو ٿيئي . . . اوچتو منھنجو ساھ ٿو منجهي . . . ڏس واريءَ تي اڏيل ڀتين تي وري نوان مذھبي نعرا اڪيريا ويا آھن . . . ڏس ڪيڏي چوڪي – ڪيڏا نعرا . . . ڪيڏي چالاڪيءَ سان. منھنجو ته گئس چيمبر ۾ ساھ ٿو ٻوساٽجي، تون ڳالھاءِ، آواز زندگيءَ جي علامت آھي . . . منھنجو ته . . . ته . . . ساھ . . .
ماڻڪ!
. . . . . . . . .
ماڻڪ!!
. . . . .
ماڻڪ چپ ڇو آن ماڻڪ!؟
ماڻڪ! . . . ماڻڪ
(ڪونج، لاڙڪاڻو: نومبر ڊسمبر 1994ع)