ماڻڪ مِٽ سندوم : احمد شاڪر
ماڻڪ بدران جي علي- مري وڃي، ها ته ڪيڏو نه سُٺو ٿئي ها- (علي بابا)
*
ڪي ڪي ماڻهو وسيع ڪائنات پاڻ منجهه سمائي گهمندا آهن ۽ اُهي جڏهن هتان هليا ويندا آهن ته، اها ڪائنات به پاڻ سان گڏ کنيون ويندا آهن. جيئن اسان وٽ عام ماڻهو چوندا آهن ته، مري ويو پر، پاڻ سان گڏ پنهنجو ڀاڳ به کڻي ويو- ۽ ائين ئي ماڻڪ- ته ويو پر، پنهنجي لکڻي جو ڊڪشن به پاڻ سان گڏ کڻي ويو. اها منهنجي راءِ آهي. ممڪن آهي ته، منهنجي راءِ غلط به ٿي سگهي ٿي ته، ماڻڪ- جي معيار واري ڪهاڻي سنڌ ۾ هن وقت ڪو به نه ٿو لکي!
*
سنڌي ڪهاڻي جي سفر ۾ ٿورا، اهڙا نالا آهن، جيڪي پنهنجي هُوئڻ جو احساس اڄ به ڏيارائين ٿا ۽ انهن نالن مان ڪجهه هيءُ نالا نمايان آهن. جهڙوڪ جمال ابڙو، علي بابا، نسيم کرل، امر جليل ۽ ماڻڪ ۽ وري ائين ئي انهن ڪهاڻيڪارن جون ڪيتريون ئي ڪهاڻيون سنڌ جي شعور جي سيني ۾ سمايل آهن.
*
جمال ابڙي جو ذڪر نڪري ته سندس ڪهاڻي ”پيراڻي“ سامهون سينگارجي اچي وڃي ٿي ۽ ائين ئي وري علي بابا جو ذڪر نڪري ته ”ڪارونجهر جو قيدي“ نسيم کرل جي ذڪر سان ”چوٽيھون در“ امر جليل جي ذڪر سان ”اروڙ جو مست” ۽ ماڻڪ جي ذڪر تي ”حويليءَ جا راز” ڪهاڻي ڪَر موڙي اکين آڏو اڀري ايندي.
*
ماڻڪ- بابت نصير مرزا- جا مختصر رايا. جن جو مون چونڊو. ماڻڪ- جي مختلف ڪتابن مان چونڊيو آهي. هي رايا توڙي مختصر آهن پر، پاڻ طرف ڇڪي / گهلي وڃن ٿا ۽ اهي مختصر رايا هيءُ آهن:
”ماڻڪ- جو اوچتو موت ائين محسوس ٿيو، ڄڻ بنهه منجهند جو اوچتو سج ٻُڏي ويو.”
-
”ماڻڪ- جي ڏات، ذات، فن ۽ فڪر تي ڪمپيئرنگ ڪرڻ لاءِ مان نهايت ننڍڙو آهيان- نه برابر آهيان.”
-
”ماڻڪ- پنهنجي ڏمريل ٽهيءَ جو اڪيلو ۽ مُنفرد نمائيندو هو ۽ آهي.”
-
”ماڻڪ- ڪنهن وڏي ذهني ڪشمڪش ۾ مُبتلا هوندي به، ٻاهران بظاهر ڏيک، ويک ۽ ڄڻ پُرسڪون زندگي جو استعارو لڳندو هو.”
*
ڏاها ماڻهو هر ڏيهه ۾ ڏک ڏسندا آهن ۽ انهن جو ڏوهه صرف ۽ صرف اهو هوندو آهي جو، هُو ٻاٽ ۾ لاٽ ٻاريندا آهن!
*
سنڌي ڪهاڻيءَ جو ماضي، حال ۽ مستقبل ڪهڙي خاني ۾ آهي-؟ ان سوال جو سُلجهاءُ / جواب ڪهڙو آهي. ان تي جڏهن غور ڪبو ته، اسان کي سنڌي ڪهاڻي ماضيءَ ۾ شاهوڪار ۽ شاندار نظر ايندي ۽ آن جو حال، ماضيءَ جي ڀيٽ ۾ ٻه رَتيون گهٽ نظر ايندو. رهي ڳالهه سنڌي ڪهاڻي مستقبل بابت ته ان کي ايندڙ وقت تي ئي ڇڏي ڏجي ته، بهتر آهي.
*
ماڻڪ- جي حصي ۾ ادب جون ڪيتريون ئي شاخون ڇوڙ ڪنديون هيون. هو نه صرف ڪهاڻيڪار هو پر، ناٽڪ نويس، ڊرامانگار به هو ۽ هن جي جيئن ڪهاڻي ڪماليت جون حدون ٿي اورانگهي – بلڪل ايئن ئي ماڻڪ- جا ناوليٽ ۽ ڊراما به حيرت جا جهان پڙهندڙ تي کولن ٿا.
*
هُن- جڏهن ادب جي آڳر تي پهرين وک کنئي هئي، تڏهن منير احمد هو ۽ جڏهن هُو ادب ۾ ٿورو اڳتي هليو ته، مير سنڌي جي نالي سان لکندو هو ۽ پوءِ هُن پنهنجو قلمي نالو ماڻڪ- چونڊي. ادب ۾ چوطرف چانڊوڪي ڦهلائيندو رهيو.
*
هُو- ذات جو ميمڻ هو. سندس فرزند بقول منور سراج- جي ته غير معمولي آرٽسٽ آهي. علي احمد ميمڻ- سندس فرزند جو نظم ڪتاب “ماڻڪ- جي بريف ڪيس مان”- ۾ منور سراج ڏنو آهي.
*
ماڻڪ- ڪيڏو وڏو ليکڪ / ماڻهو هو- جو موهن ڪلپنا- کي ايئن چوڻو پيو ته،
“اسان کي ماري ڇڏين هان مگر سنڌ کي نه مارين هان!”
*
جيتري قدر مون ڏٺو / محسوس ڪيو آهي ته، سنڌي ڪهاڻي کي نقاد ڪانه مليو آهي ۽ ائين ئي وري سنڌي شاعريءَ کي به نقاد نه مليو آهي پر، بنسبت ڪهاڻيءَ جي شاعريءَ تي ڪجهه نه ڪجهه لکيو ضرور ويو آهي ۽ بلڪل ائين ئي جيئن ڀٽائي- کي نقاد نه مليو آهي ۽ ائين ئي ماڻڪ- کي به نقاد نه مليو آهي. هيڏو وڏو ڪهاڻيڪار جنهن جون ڪهاڻيون جهڙوڪ ته، جُوالا مُکي آهن. ان تي توهان کي آڱرين تي ڳڻڻ جيترا مضمون به لکيل نه ملندا- ڳولڻ جي باوجود. حيرت ته ان ڳالهه جي ٿي رهي آهي ته، مارڪيٽ ۾ ماڻڪ- جا ڪتابَ به نٿا ملن. جنهن ليکڪ کي پبلشر ئي نٿو ملي ته، ان کي نقاد ڪٿان ملندو.-؟
*
”ساهه مُٺ ۾”-
ماڻڪ- جو هي ناوليٽ 1986ع- ڌاري ڀارت ۾ موهن ڪلپنا- وارن ڇپرايو هو ۽ هن ناوليٽ جو ٻيو ڇاپو سنڌ ۾ روشني پبليڪيشن- وارن 1993ع- ۾ آندو هو. هن ناوليٽ بابت موهن ڪلپنا- جا هي ٻه مختصر رايا ڪيڏي نه وڏي هام ڀري رهيا آهن.
”ساهه مُٺ ۾- سنڌي زبان جو پهريون جديد نالو آهي.”
-
”هيءُ ناول هڪ بارود آهي، جنهن جي سنڌ کي ضرورت آهي.”
*
ماڻڪ- جي جيون جو خاڪو:
5 مارچ 1943ع- ۾ نوشهرو فيروز ۾ جنم ورتائين.
هُن- سوشلاجي ۾ ايم اي ڪئي هئي ۽ ايم ايڊ جي ڊگري ورتائين.
علم تدريس جي شعبي سان به وابسطا رهيو.
صحافت به ڪيائين.
وڪالت به ڪيائين.
ميڊيڪل اسٽور به کوليائين.
*
حويليءَ جا راز- هيءَ ڪهاڻي ”سهڻي” مئگزين ۾ 1967ع- ڌاري ڇپي هئي ۽ ماڻڪ- جو حويليءَ جا راز- نالي سان ڪهاڻين جو مجموعو 1991ع- ڌاري ڇپيو. ان ڪتاب ۾ شوڪت شوري- جي ماڻڪ بابت هيءَ راءِ ڏنل آهي.
”ماڻڪ- بي رحم، ظالم ۽ قاتل ليکڪ”
-
”پڙهندڙ هن کي شوق سان پڙهڻ کان پوءِ گاريون ڏيندا آهن.”
-
۽ ماڻڪ- جو وڏي ۾ وڏو ڏوهه آهي ئي اهو ته، هُو اگهاڙو سچ ٿو پيش ڪري.”
*
توهان ماڻڪ- جي ڪهڙي به ڪهاڻي پڙهو، توهان کي ان ۾ حقيقت پسنديءَ جا اولڙا اکين آڏو اچي ويندا. ۽ ائين ئي وري هُن جو ڪوبه ناوليٽ خاص طور “ساهه مُٺ ۾”- پڙهو، جهڙوڪ موجوده حالتن تي حقيقت جا پڙدا کوليندي اوهان کي نظر ايندو. ۽ اهڙا گهٽ ليکڪ هوندا آهن، جيڪي سماج کي اهڙو ته، پنهنجي تحريرن ۾ چٽي ڇڏيندا آهن، جو انهن جي تحريرن جو استعارو ئي سماجي ٿي ويندو آهي. ۽ ماڻڪ- سماج کي اهڙو ته ڇٽيو آهي، جو هن جي هر ڪهاڻي، ناوليٽ ۾ سماجي رشتو ڳنڍيل اوهان کي نظر ايندو.
*
ماڻڪ- جو نالويٽ ”رُڃ ۽ پڙاڏا”- پهرين ”ميسوڻي“- نالي سان 1961ع / 1967ع- لکيو ويو ۽ وري ٻيهر 1973ع / 1975ع- جي وچ ۾ “رُڃ ۽ پڙاڏا” جي نالي سان شايع ٿيو ۽ هيءُ ناوليٽ 1992ع- ڌاري “ٽي ناوليٽ” نالي سان روشني پبليڪيشن- آندو ۽ انهن ٽنهي ناوليٽن ۾ “رُڃ ۽ پڙاڏا”، “پاتال ۾ بغاوت” ۽ “لُڙهندڙ نسل” شامل هئا.
*
ماڻڪ- اسان / اوهان کان وسري ويو هو ۽ پوءِ وري اسان کي مُنور سراج- ياد ڏياري.